Czynniki różnicujące rozwój gospodarstw agroturystycznych w Polsce

KAZIMIERZ NIEWIADOMSKI1

CZYNNIKI RÓ¯NICUJ¥CE ROZWÓJ

GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH

W POLSCE

Abstrakt. Opracowanie jest poœwiêcone ocenie czynników determinuj¹cych rozwój go-spodarstw agroturystycznych. Badaniami objêto wszystkie powiaty w naszym kraju. Analiza wykaza³a wyraŸny zwi¹zek czynników naturalnych i przyrodniczych oraz ogól-nego ruchu turystyczogól-nego z rozwojem agroturystyki. Du¿y obszar zmiennoœci zmiennej zale¿nej nie zosta³ jednak wyjaœniony przez wprowadzone do równañ regresji wielora-kiej czynniki.

S³owa kluczowe: gospodarstwa agroturystyczne, zró¿nicowanie, czynniki rozwoju gospo-darstw agroturystycznych

WPROWADZENIE

Agroturystyka jest specyficznym rodzajem turystyki ze wzglêdu na swoje zwi¹zki z gospodarstwem rolnym oraz rodzin¹ rolnika i jego najbli¿szym otoczeniem. Te elementy akcentuj¹ równie¿ spotykane w literaturze defini-cje i okreœlenia agroturystyki [Sikora 1999, s. 69; Gaworecki 2000, s. 85]. Spêdzanie czasu wolnego przez turystów w funkcjonuj¹cym gospodarstwie rolnym i zamieszkanie w jego budynkach odró¿nia w³aœnie agroturystykê od turystyki wiejskiej, która dotyczy tylko wypoczynku w œrodowisku wiej-skim, przy czym Gaworecki [2000] nie wyklucza, ¿e infrastrukturê noclego-w¹ turystyki wiejskiej, oprócz hotelików, pensjonatów, schronisk, prywat-nych domów letniskowych, ma³ych kempingów zlokalizowaprywat-nych w obrêbie wsi, mog¹ stanowiæ tak¿e pokoje goœcinne u rolników. Nale¿y równie¿ za-uwa¿yæ, ¿e doœæ zró¿nicowane kryteria, przyjmowane w zale¿noœci od celu, jakiemu ma s³u¿yæ definicja gospodarstwa rolnego2_{, powoduj¹ trudnoœci} se-WIEŒ I ROLNICTWO, NR 2 (147) 2010

mantyczne z wyraŸnym odró¿nieniem agroturystyki od turystyki wiejskiej. Problem ten zosta³ dostrze¿ony m.in. przez Urz¹d Komitetu Integracji Euro-pejskiej, który wyraŸniej precyzuje te dwa pojêcia, a mianowicie: „Agrotu-rystyka jest dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹, która polega na wynajmowaniu (z wy¿ywieniem lub bez) wypoczywaj¹cym osobom nie wiêcej ni¿ piêciu pokoi goœcinnych w budynkach mieszkalnych (nie liczy siê pomieszczeñ wspólnych, takich jak salonik, ³azienki, kuchnie). Budynki te powinny byæ po³o¿one na terenach wiejskich, w gospodarstwach rolnych, które uzyskuj¹ co najmniej po³owê dochodów z dzia³alnoœci rolniczej. Œwiadczenie us³ug przez rolników powinno byæ powi¹zane z produkcyjn¹ dzia³alnoœci¹ gospo-darstwa. Natomiast jako turystykê wiejsk¹ okreœla siê dzia³alnoœæ prowadzo-n¹ przez gospodarstwo, które uzyskuje mniej ni¿ 50% dochodów z dzia³al-noœci rolniczej” [Agroturystyka 2005].

Z rozwojem agroturystyki ³¹czy siê nie tylko zwiêkszenie oferty turystycznej dla potencjalnych turystów korzystaj¹cych z walorów gospodarstwa rolnego i œrodowiska wiejskiego, ale te¿ rozwi¹zanie przynajmniej czêœciowo podstawo-wych kwestii trapi¹cych wspó³czesne rolnictwo i gospodarstwa rolne, w szcze-gólnoœci poprawienie sytuacji dochodowej [Sznajder i Przezbiórska 2006, s. 20].

W ostatnich dwudziestu latach notowano w naszym kraju dynamiczny roz-wój dzia³alnoœci agroturystycznej. Podczas gdy w 1990 roku ogólna liczba go-spodarstw agroturystycznych wynosi³a 590, to w 1997 roku by³o ich ju¿ 4800 [Plan rozwoju... 2004–2006], a w 2009 roku ponad 8 tysiêcy. Jeœli jednak spoj-rzeæ na te liczby przez pryzmat przestrzennego rozmieszczenia gospodarstw agroturystycznych, to mo¿na z kolei dojœæ do wniosku, ¿e s¹ one skoncentrowa-ne w niektórych regionach, inskoncentrowa-ne natomiast – jak do tej pory – na mapie Polski s¹ bia³ymi plamami, gdzie na poziomie takich jednostek obszarowych jak po-wiaty (nie mówi¹c ju¿ o gminach) nie ma ¿adnego funkcjonuj¹cego gospodar-stwa agroturystycznego. Rodzi siê wiêc pytanie, jakie warunki i czynniki powo-duj¹ to zró¿nicowanie. OdpowiedŸ na nie jest jednoczeœnie celem niniejszego opracowania.

Problematyka, bêd¹ca przedmiotem rozwa¿añ, nie jest zagadnieniem zupe³-nie nowym. Podjêto j¹ jednak z kilku powodów. Po pierwsze, ze wzglêdu na zmieniaj¹ce siê warunki tej dzia³alnoœci. Po drugie, dotychczasowe badania spo-tykane w literaturze przedmiotu maj¹ raczej charakter wycinkowy, zarówno je-œli chodzi o zakres przedmiotowy (dotycz¹cy g³ównie walorów przyrodniczych), jak i przestrzenny (np. obszaru jednego województwa) oraz daleko posuniêtej agregacji danych. Po trzecie, w wielu opracowaniach nie bada siê uwarunkowañ na tle innych regionów, gloryfikuj¹c w ten sposób badany obszar ze wzglêdu na walory turystyczne b¹dŸ agroturystyczne.

2_{Wed³ug GUS, za gospodarstwo rolne uwa¿a siê gospodarstwo „... o powierzchni u¿ytków}

rol-nych (UR) od 0,1 ha (...) oraz gospodarstwo rolne osoby nieposiadaj¹cej UR lub posiadaj¹cej UR o powierzchni mniejszej ni¿ 0,1 ha, które ma co najmniej: 1 sztuk byd³a lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochê lub (i) 3 sztuk owiec b¹dŸ kóz (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierz¹t futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pieñ pszczeli” [Rocznik Statystycz-ny... 2007].

Bior¹c powy¿sze pod uwagê, badaniami objêto wszystkie powiaty ziemskie3_, tj. 314 jednostek, przyjmuj¹c w nich liczbê gospodarstw agroturystycznych jako zmienn¹ zale¿n¹, charakteryzuj¹c¹ rozwój agroturystyki. Do badañ wprowadzo-no 24 czynniki4_{, odzwierciedlaj¹ce zarówno walory przyrodnicze i spo³eczne,} jak i ekonomiczne, wychodz¹c z za³o¿enia, ¿e wspó³czeœnie wszystkie one mo-g¹ decydowaæ w mniejszym lub wiêkszym zakresie o rozwoju tej dzia³alnoœci. Postawiony cel opracowania by³ osi¹gany poprzez analizê uporz¹dkowanych powiatów, wed³ug liczby gospodarstw agroturystycznych, stosuj¹c nastêpuj¹ce ich przedzia³y: 0 (zero) gospodarstw aroturystycznych – grupa I, 1–5 – grupa II, 6–10 – grupa III, 11–50 – grupa IV, i powy¿ej 50 gospodarstw – grupa V. W tak wyodrêbnionych grupach analizowano nastêpnie wprowadzone do badania czynniki5_{. Analizê tabelaryczn¹ badanych zale¿noœci uzupe³niono równie¿} me-todami statyki matematycznej, tj. korelacji prostej i regresji wielorakiej typu krokowego6_.

Opracowanie sk³ada siê z dwóch zasadniczych czêœci. W pierwszej oceniono zró¿nicowanie przestrzenne liczby gospodarstw agroturystycznych, które od-zwierciedlaj¹ rozwój dzia³alnoœci agroturystycznej, w drugiej zaœ zanalizowano czynniki na tle tego zró¿nicowania.

Materia³ami Ÿród³owymi, które pos³u¿y³y do rozwi¹zania postawionego celu opracowania, by³y dane statystyczne, pochodz¹ce ze wszystkich 16 urzêdów statystycznych w naszym kraju zawarte w publikacji Województwo,

podregiony, powiaty, gminy [2008]. Natomiast liczbê gospodarstw

agrotury-stycznych przyjêto ze stron internetowych wojewódzkich oœrodków doradz-twa rolniczego w miesi¹cu listopadzie 2009 roku. Zamieszczone dane, doty-cz¹ce liczby gospodarstw agroturystycznych w poszczególnych powiatach, jak równie¿ prezentowane oferty obejmuj¹ bowiem gospodarstwa agrotury-styczne rzeczywiœcie uprawiaj¹ce ten rodzaj turystyki – nie incydentalnie, lecz z pe³nym nastawieniem, a w³aœciciele tych gospodarstw s¹ gotowi w ka¿dej chwili podj¹æ dyskusjê z potencjalnymi goœæmi, dotycz¹c¹

wypo-3_{Z badañ wy³¹czono obszary na prawach powiatu, bowiem agroturystyka nie rozwija siê na tych}

terenach.

4_{Wprowadzone do badania czynniki nie wyczerpuj¹ z pewnoœci¹ ich pe³nej listy. Istotn¹ rolê}

w ich doborze odegra³a bowiem dostêpnoœæ danych liczbowych na przyjêtym poziomie ich agre-gacji (powiatami).

5_{Nale¿y dodaæ, ¿e podjêto równie¿ próbê delimitacji wszystkich powiatów w kraju wed³ug}

wwadzonych do badania czynników metod¹ skupieñ Warda i k-œrednich, stosuj¹c standardowy pro-gram Statistica 2008 (wiêcej na temat metody skupieñ mo¿na dowiedzieæ siê m.in. w Nowak [1990, s. 80–84]). Wyniki aglomeracji danych w obu metodach by³y zbli¿one, przy czym zazna-czy³a siê doœæ du¿a asymetria liczby powiatów w uzyskanych skupieniach (I skupienie liczy³o a¿ 234 powiatów, ze œredni¹ liczb¹ gospodarstw agroturystycznych 13,5, II skupienie – 45 powiatów, III – 10, IV – 5 i V skupienie – 20 powiatów, ze œredni¹ liczb¹ gospodarstw agroturystycznych 185,5). Analiza parametrów wynikaj¹ca z tych ocen przes¹dzi³a o tym, ¿e przyjêto ostatecznie po-dzia³ powiatów na zbli¿one liczebnie grupy, wed³ug podanej wy¿ej klasyfikacji gospodarstw agro-turystycznych.

6_{Opracowanie ma g³ównie cel poznawczy i utylitarny. W zwi¹zku z tym warstwê eksplikacyjn¹}

opracowania zwi¹zan¹ z wyjaœnieniem pojêæ i terminów, a tak¿e koncepcje odnosz¹ce siê do czyn-ników rozwoju agroturystyki ograniczono do niezbêdnego minimum, zapewniaj¹cego ci¹g³oœæ podjêtej dyskusji.

czynku i spêdzenia w ich gospodarstwach czasu wolnego. W niektórych przypadkach – oœrodków doradztwa rolniczego w województwach: pomor-skim, warmiñsko-mazurpomor-skim, dolnoœl¹pomor-skim, œl¹pomor-skim, podkarpackim i ma³o-polskim, niezamieszczaj¹cych danych dotycz¹cych liczby gospodarstw agro-turystycznych w uk³adzie poszczególnych powiatów (lub nieprezentuj¹cych odpowiednich ofert), dane zosta³y zebrane bezpoœrednio z wymienionych oœrodków.

ZRÓ¯NICOWANIE PRZESTRZENNE ROZWOJU GOSPODARSTW AGROTURYSTYCZNYCH W POWIATACH W POLSCE

W tabeli 1 zamieszczono dane z zakresu nasilenia ruchu agroturystyczne-go w naszym kraju w wyodrêbnionych grupach powiatów, wed³ug liczby agroturystyczne- go-spodarstw agroturystycznych w 2009 roku, które zgodnie z za³o¿eniami me-todycznymi przyjêto jako zmienn¹ opisuj¹c¹ rozwój agroturystyki. Prze-strzenne rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych zobrazowano na ry-sunku 1.

TABELA 1. Liczba gospodarstw agroturystycznych w grupach powiatów w 2009 roku

Grupy Przedzia³y klasowe Liczba Liczba Wspó³czynnik

powiatów gospodarstw powiatów gospodarstw agroturystycznych zmiennoœci (V)

agroturystycznych ogó³em œrednio liczby gospodarstw

Grupa I 0 38 0 0,0 0,0 Grupa II 1–5 84 204 2,64 52,1 Grupa III 6–10 63 495 7,86 18,5 Grupa IV 11–50 86 1808 21,06 43,4 Grupa V powy¿ej 50 43 5642 131,21 103,9 Polska x 314 8149 26,02 253,2

ród³o: Strony internetowe lub dane uzyskane bezpoœrednio z oœrodków.

Dane z tabeli 1 potwierdzaj¹ silne zró¿nicowanie liczby gospodarstw agroturystycznych w powiatach w Polsce, przy czym widaæ wyraŸn¹ ich koncentracjê w 43 powiatach grupy V (obejmuj¹cej 13,7% wszystkich po-wiatów), na których obszarach znajduje siê a¿ 69,2% wszystkich gospo-darstw agroturystycznych. £¹cznie z 86 powiatami grupy IV w tych dwóch grupach znajduje siê ich a¿ 91,4%. W 38 powiatach, stanowi¹cych grupê I, nie odnotowano ¿adnego funkcjonuj¹cego gospodarstwa agroturystycznego, natomiast w grupie II – 204 i III – 495. Zró¿nicowanie gospodarstw agrotu-rystycznych odzwierciedlaj¹ równie¿ ich wielkoœci œrednie oraz wspó³czyn-niki zmiennoœci (V). Œrednia liczba gospodarstw agroturystycznych w ca³ej badanej zbiorowoœci, przypadaj¹ca na jeden powiat, wynosi 26,02, ale zmiennoœæ mierzona wspó³czynnikiem zmiennoœci osi¹gnê³a wielkoœæ bar-dzo du¿¹ (253,2%). Niejednorodna pod tym wzglêdem jest równie¿ grupa (V = 103,9%). W pozosta³ych grupach zmiennoœæ liczby gospodarstw agro-turystycznych jest relatywnie niedu¿a.

Z rysunku 1, przedstawiaj¹cego przestrzenne nasilenie liczby gospo-darstw agroturystycznych na tle zarysowanych województw, widaæ, ¿e s¹ one zgrupowane g³ównie w pasie pó³nocnym, w szczególnoœci w wojewódz-twach: pomorskim, warmiñsko-mazurskim i podlaskim, oraz w regionie po-³udniowym, tj. w województwach: ma³opolskim, podkarpackim, dolnoœl¹-skim i œwiêtokrzydolnoœl¹-skim. Rozwój gospodarstw agroturystycznych na tych ob-szarach mo¿na wiêc wi¹zaæ z ich wysokimi walorami naturalnymi i przyrod-niczymi, tj. wybrze¿em morskim, Pojezierzem Mazurskim, Pogórzem Kar-packim i Sudeckim oraz Górami Œwiêtokrzyskimi. Jednoczeœnie na mapie Polski wystêpuj¹ zgrupowania powiatów, w których brak jest, jak dotych-czas, funkcjonuj¹cych gospodarstw agroturystycznych. Najwiêksze zgrupo-wanie powiatów bez takich gospodarstw wystêpuje na obszarze wojewódz-RYSUNEK 1. Zró¿nicowanie przestrzenne liczby gospodarstw agroturystycznych w powiatach ziemskich

twa mazowieckiego, ³ódzkiego, w powiatach pó³nocnej czêœci województwa lubelskiego i w czêœci powiatów województwa œl¹skiego7_.

OCENA BADANYCH CZYNNIKÓW NA TLE ROZWOJU GOSPOARSTW AGROTURYSTYCZNYCH

Skompilowane dane dotycz¹ce wartoœci badanych czynników ogó³em w kra-ju oraz w wyodrêbnionych grupach powiatów w funkcji ruchu agroturystyczne-go zawiera tabela 2.

Na podstawie danych zestawionych w tabeli 2 mo¿na dojœæ do kilku uogól-nieñ. Po pierwsze, przede wszystkim nale¿y wskazaæ wyraŸne zwi¹zki, ³¹cz¹ce liczbê gospodarstw agrotutystycznych z udzielonymi noclegami turystom ogó-³em, a wiêc wszystkim odwiedzaj¹cym te obszary. Udzielone noclegi s¹ bowiem syntetyczn¹ miar¹, za pomoc¹ której mo¿na oceniæ ruch turystyczny na danym obszarze, a co za tym idzie – równie¿ ich walory i atrakcje turystyczne. W tym obszarze mo¿na mówiæ, ¿e agroturystyka konkuruje z pozosta³ymi rodzajami tu-rystyki, w szczególnoœci w zakresie walorów turystycznych (g³ównie natural-nych i przyrodniczych). Po drugie, mniejsze zagêszczenie ludnoœci w przelicze-niu na 1 km2_{wraz ze wzrastaj¹cym ruchem agroturystycznym potwierdza rolê} czynników przyrodniczych w jej rozwoju (agroturystyka odbywa siê poza ob-szarami miast). Po trzecie, z tendencji dotycz¹cych struktury wieku ludnoœci wynika, ¿e w regionach o wiêkszym nasileniu agroturystyki jest ona korzystniej-sza. Jeœli do tego dodaæ równie¿ wyraŸnie lepsze wskaŸniki, dotycz¹ce przyro-stu naturalnego, to mo¿na mówiæ o pozytywnym wp³ywie agroturystyki na po-prawê witalnoœci obszarów wiejskich. Po czwarte, gospodarstwa agroturystycz-ne s¹ tworzoagroturystycz-ne na terenach o mniejszym udziale pracuj¹cych w rolnictwie i o odpowiednio wiêkszym zatrudnieniu w us³ugach (s¹ elementem dywersyfi-kacji rolnictwa). Stopa bezrobocia jest jednak wy¿sza w grupach o wiêkszym ru-chu agroturystycznym (i turystycznym)8_{. Po pi¹te, zmienne charakteryzuj¹ce} walory naturalne i przyrodnicze (powierzchnia o tzw. szczególnych walorach przyrodniczych, lesistoœæ, udzia³ u¿ytków zielonych, mniejszy udzia³ u¿ytków rolnych w powierzchni ogólnej) potwierdzaj¹ przedstawione wczeœniej uwarun-kowania, mówi¹ce o dodatnim wp³ywie czynników naturalnych i przyrodni-czych na rozwój ruchu agroturystycznego. Zwi¹zek z nimi ma równie¿ mniejsze zagêszczenie dróg o nawierzchni twardej. Po szóste, czynniki charakteryzuj¹ce

7_{Z autopsji oraz rozmów przeprowadzonych z przedstawicielami oœrodków doradztwa}

rolnicze-go odpowiedzialnych za agroturystykê wynika, ¿e na tych obszarach mo¿na spotkaæ formalnie za-rejestrowane w urzêdach gmin gospodarstwa agroturystyczne, ale nieprowadz¹ce dzia³alnoœci na szersz¹ skalê b¹dŸ te¿ niepodejmuj¹ce praktycznej dzia³alnoœci w tym zakresie. Nale¿y równie¿ dodaæ, ¿e w tym obszarze wystêpuje du¿a zmiennoœæ, jeœli chodzi zarówno o podejmowanie dzia-³alnoœci, jak i jej likwidowanie.

8_{Mo¿na to zinterpretowaæ w ten sposób, ¿e gdyby nie rozwój turystyki i agroturystyki na tych}

te-renach, to stopa bezrobocia by³aby jeszcze wy¿sza. Mo¿na to te¿ wyt³umaczyæ tym, ¿e turystyka i agroturystyka, jako dziedziny zaspokajaj¹ce wy¿sze potrzeby ludnoœci, w szczególnoœci w wa-runkach kryzysowych s¹ w pierwszej kolejnoœci nara¿one na jego skutki, a ich przejawem jest ograniczenie podró¿y przez potencjalnych turystów i agroturystów [Wysokiñska 2009, s. 16–17].

poziom rozwoju rolnictwa i intensywnoœæ gospodarowania (wielkoœæ gospo-darstw rolnych i obsada zwierz¹t gospodarskich) nie maj¹ istotniejszego zwi¹z-ku z nasileniem ruchu agroturystycznego. Dzia³alnoœæ agroturystyczna mo¿e wiêc byæ podejmowana w gospodarstwach o ró¿nym obszarze, bez uszczerbku w zakresie wype³niania przez nie funkcji zwi¹zanej z produkcj¹ rolnicz¹. Po siódme, obszary o intensywniejszym nasileniu agroturystyki odznaczaj¹ siê wiêksz¹ przedsiêbiorczoœci¹ i aktywnoœci¹ gospodarcz¹, czego wyrazem jest liczba podmiotów gospodarki narodowej w przeliczeniu na 10 tysiêcy ludnoœci. TABELA 2. Badane czynniki na tle liczby gospodarstw agroturystycznych w grupach powiatów

Polska Grupy powiatów

Wyszczególnienie

n= 314 I II III IV V

n= 38 n= 84 n= 63 n= 86 n= 43

Liczba gospodarstw agroturystycznych 8149 0 204 495 1808 5642

w tym œrednio w powiecie 26,02 0 2,64 7,86 21,06 131,21

Udzielone noclegi [na 1000 ludnoœci] 1601,5 455,2 837,5 1807,8 1185,4 4636,8

LudnoϾ [na 1 km2_{] 99,5 115,8 94,2 103,7 97,0 94,6}

w miastach [% ogólnej liczby ludnoœci] 40,7 37,9 45,2 39,2 40,1 38,0 Ludnoœæ w wieku [%]:

przedprodukcyjnym 21,3 21,1 20,9 21,3 21,4 22,2

produkcyjnym 63,4 62,3 64,0 63,5 63,4 63,1

poprodukcyjnym 15,3 16,6 15,1 15,3 15,2 14,8

Przyrost naturalny [na 1000 ludnoœci] 0,6 –0,7 0,3 0,6 0,8 1,7 Saldo migracji [na 1000 ludnoœci] –0,5 –1,0 –0,2 –0,4 –0,9 0,2 Pracuj¹cy [% ogó³em] w:

rolnictwie 33,0 41,4 30,9 34,8 32,1 28,8

przemyœle i budownictwie 30,0 26,1 32,0 29,1 30,6 29,4

us³ugach razem 36,9 32,5 36,9 36,1 37,3 41,4

Stopa bezrobocia [%] 15,0 12,9 15,1 14,9 15,1 16,4

Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie

brutto [z³] 2328,9 2245,8 2375,5 2344,8 2310,0 2326,0

Powierzchnia o szczególnych walorach

rzyrodniczych w powierzchni ogólnej [%] 31,6 24,9 24,7 24,1 36,2 52,7

LesistoϾ [%] 26,1 20,1 23,6 23,1 26,7 39,5

Udzia³ UR w powierzchni ogólnej [%] 58,8 66,7 62,5 61,4 57,9 42,7

Udzia³ UZ w powierzchni UR [%] 21,4 18,9 18,7 17,0 20,9 36,5 Przeciêtna powierzchnia UR gospodarstwa [ha]: ogó³em gospodarstwa 8,1 6,4 8,7 8,3 8,3 7,9 powy¿ej 1 ha UR 11,8 8,8 13,1 12,1 12,1 11,0 Obsada na 100 ha UR [szt. fiz.]: byd³o 32,1 35,5 28,6 31,4 31,2 38,6 trzoda chlewna 110,5 116,5 110,1 124,3 121,5 63,8

Drogi o nawierzchni twardej [km⋅km–2_{] 0,71 0,83 0,66 0,73 0,70 0,68} Podmioty gospodarki narodowej

[na 10 tys. ludnoœci] 753,1 598,3 763,6 764,1 776,0 807,2

Przestêpstwa [na 1000 ludnoœci] 263,3 255,7 286,3 243,7 257,0 265,9 ród³o: Województwo, podregiony... [2008], Urz¹d Statystyczny... [2008] oraz odpowiednie strony internetowe i informacje z oœrodków doradztwa rolniczego.

WERYFIKACJA STATYSTYCZNA ZWI¥ZKÓW MIÊDZY GOSPODARSTWAMI AGROTURYSTYCZNYMI I BADANYMI CZYNNIKAMI

Ocena korelacyjna zale¿noœci miêdzy badanymi czynnikami a liczb¹ gospo-darstw agroturystycznych pozwoli³a wyodrêbniæ czynniki istotne statystycznie oraz okreœliæ œcis³oœæ tego zwi¹zku (tabela 3). Analiza regresji wielorakiej natomiast wzbogaci³a tê ocenê o wymiar liczbowy tego wp³ywu oraz stopieñ wyjaœnienia zmiennoœci ruchu agroturystycznego przez wprowadzone do badania czynniki. TABELA 3. Wspó³czynniki korelacji badanych czynników z liczb¹ gospodarstw agroturystycznych

Polska Grupy powiatówa

Wyszczególnienie

n= 314 II III IV V

n= 84 n= 63 n= 86 n= 43

Liczba gospodarstw agroturystycznych 8149 204 495 1808 5642

w tym œrednio w powiecie 26,02 2,64 7,86 21,06 131,21

Udzielone noclegi [na 1000 ludnoœci] 0,27b _{0,08 –0,02 –0,08 0,20}

Ludnoœæ [na 1 km2_{] –0,01 0,04 –0,13 –0,08 0,06}

w miastach [% ogólnej liczby ludnoœci] –0,08 0,01 0,15 –0,08 –0,10 Ludnoœæ w wieku [%]:

przedprodukcyjnym 0,25 0,04 0,22 0,10 0,28

produkcyjnym –0,09 0,14 0,12 –0,12 –0,17

poprodukcyjnym –0,12 –0,18 –0,26 0,01 –0,16

Przyrost naturalny [1000 ludnoœci] 0,23 0,13 0,26 0,01 0,25

Saldo migracji [na 1000 ludnoœci] 0,05 0,17 0,01 0,02 0,08

Pracuj¹cy [% ogó³em] w:

rolnictwie –0,02 –0,16 –0,11 0,06 0,15

przemyœle i budownictwie –0,08 0,18 0,13 –0,06 –0,28

us³ugach razem 0,11 0,09 0,06 –0,05 0,02

Stopa bezrobocia [%] 0,03 –0,11 0,01 –0,04 –0,11

Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie

brutto [z³] –0,05 –0,06 0,04 –0,23 –0,22

Powierzchnia o szczególnych walorach

przyrodniczych w powierzchni ogólnej [%] 0,38 0,08 –0,07 0,20 0,41

Lesistoœæ [%] 0,26 0,23 –0,03 0,18 –0,01

Udzia³ UR w powierzchni ogólnej [%] –0,27 –0,27 0,06 –0,26 0,03

Udzia³ UZ w powierzchni UR [%] 0,50 –0,07 –0,10 0,33 0,42

Przeciêtna powierzchnia UR gospodarstwa [ha]:

ogó³em gospodarstwa –0,05 –0,05 0,24 0,03 –0,13

powy¿ej 1 ha UR –0,06 0,0 0,25 0,02 –0,13

Obsada na 100 ha UR [szt. fiz.]:

byd³o 0,19 –0,16 0,06 0,13 0,33

trzoda chlewna –0,16 0,19 0,14 –0,12 –0,16

Drogi o nawierzchni twardej [km⋅km–2_{] –0,03 0,10 –0,15 –0,09 –0,01}

Podmioty gospodarki narodowej

[na 10 tys. ludnoœci] 0,07 0,15 0,23 –0,30 0,01

Przestêpstwa [na 1000 ludnoœci] –0,05 –0,14 –0,04 –0,12 –0,18

a_{Grupa I obejmuje 38 powiatów, w którym nie ma gospodarstw agroturystycznych. W zwi¹zku z tym}

warian-cja tej zmiennej i parametry statystyczne maj¹ wartoœæ 0.

b_{Drukiem pogrubionym wyró¿niono wspó³czynniki korelacji istotne statystycznie dla poziomu istotnoœci α =}

= 0,5. Wartoœci krytyczne wspó³czynników korelacji wynosz¹: 0,19 – Polska, 0,21 – grupa II, 0,24 – grupa III, 0,21 – grupa IV i 0,30 – grupa V [Luszniewicz i S³aby 1995, s. 232].

Dane tabeli 3 potwierdzaj¹ zestaw czynników, które pozostaj¹ w istotnych statystycznie zwi¹zkach z badan¹ zmienn¹ zale¿n¹. Szczególnie wp³yw ten za-znacza siê dla ca³ej badanej zbiorowoœci powiatów. W wyodrêbnionych nato-miast grupach liczebnoœæ tych czynników jest nieco mniejsza, ale na ogó³ (z niektórymi wyj¹tkami) s¹ one to¿same jak w ca³ej badanej zbiorowoœci. W kontekœcie tej analizy w szczególnoœci nale¿y zwróciæ uwagê na nastêpuj¹-ce zale¿noœci:

1. Zwi¹zek korelacyjny ogólnego ruchu turystycznego z liczb¹ gospodarstw agroturystycznych okaza³ siê, zgodnie z dotychczasow¹ ocen¹, istotny staty-stycznie, ale tylko w przypadku ca³ej zbiorowoœci powiatów (r = 0,27). Jego bez-wzglêdna wielkoœæ nie jest jednak a¿ tak du¿a, co wskazuje na to, ¿e o rozwoju agroturystyki decyduj¹ tak¿e inne – poza walorami i atrakcjami turystycznymi – czynniki.

2. Z pozosta³ych czynników, wykazuj¹cych œciœlejsze zwi¹zki ze zmienn¹ zale¿-n¹ w zbiorowoœci wszystkich powiatów, nale¿y przede wszystkim wskazaæ te, które opisuj¹ walory naturalne i przyrodnicze, w szczególnoœci udzia³ u¿ytków zielonych w powierzchni UR (r = 0,50) i udzia³ powierzchni o szczególnych walorach przyrod-niczych (r = 0,38), a tak¿e – chocia¿ tu œcis³oœæ zwi¹zku jest znacznie mniejsza – udzia³ UR w powierzchni ogólnej (r = –0,27), lesistoœæ (r = 0,26), udzia³ ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym (r = 0,25) i przyrost naturalny (r = 0,23).

3. W wyodrêbnionych grupach powiatów9_{daje siê zaobserwowaæ} wyraŸniej-szy wp³yw na zmienn¹ zale¿n¹: w grupie II – czynników przyrodniczych, gru-pie III – struktury wieku ludnoœci i czynników charakteryzuj¹cych wielkoœæ go-spodarstw rolnych oraz zagêszczenie podmiotów gospodarki narodowej, w gru-pie IV – czynników przyrodniczych oraz – podobnie jak w grugru-pie poprzedniej – wp³yw podmiotów gospodarki narodowej, oraz w grupie V – oprócz czynników charakteryzuj¹cych warunki przyrodnicze, istotne okaza³y siê udzia³ ludnoœci pracuj¹cej w przemyœle i budownictwie oraz obsada byd³a na 100 ha UR.

Poni¿ej zestawiono wa¿niejsze charakterystyki, wynikaj¹ce z analizy regre-sji wielorakiej. Do równañ regreregre-sji wprowadzono tylko te zmienne niezale¿ne, które w istotniejszym stopniu wyjaœniaj¹ zmiennoœæ zmiennej zale¿nej. Oznacza to, ¿e pozosta³e badane zmienne nie zmienia³y w istotniejszym stopniu wyja-œnienia zmiennoœci rozwoju gospodarstw agroturystycznych w zastosowanej procedurze regresji wielorakiej typu krokowego i nie wesz³y do nich jako zmien-ne objaœniaj¹ce.

Polska (wszystkie badane powiaty):

Y= –42,8044 + 2,0436X₁₃+ 0,6035X₁₀+ 4,4955X₃+ 0,0022X₁ R2 _{= 0,33, p < 0,0000} Grupa II: Y= 26,19383 – 0,0397X₆+ 0,0046X₁₆+ 0,04468X₄– 0,00217X₁₉– 0,02498X₁₅ – 0,29147X₆+ 1,83558X₁₇– 0, 19043X7+ 0001X₁ R2_{= 0,26, p < 0,0002}

9_{Ze wzglêdu na zerow¹ wielkoœæ gospodarstw agroturystycznych w grupie I równie¿ badane}

Grupa III: Y = 7,272999 – 0,080569X₇ + 0,014441X₁₅ + 0,003143X₁₈ – 0,005749X₂ – – 0,0001X₁ R2_{= 0,16, p < 0,0135} Grupa IV: Y = –47,175 + 0,1773X₁₃ – 0,5875X₁₂ –0,5213X₁₁ – 0,0233X₁₈ + 0,116X₁₀ + + 2,1755X₆– 0,4564X₉– 0,0223X₁₉+ 0,3011X₁₄– 0,0214X₁₆ R2_{= 0,30, p < 0,0000} Grupa V: Y= –279,509 + 3,652X13+ 16,969X5– 3,813X11+ 1,773X10– 1,456X8 R2_{= 0,29, p < 0,0031} gdzie:

X1– udzielone noclegi turystom na 1000 ludnoœci,

X2РludnoϾ na 1 km2,

X₃– przyrost naturalny na 1000 ludnoœci, X₄– saldo migracji na 1000 ludnoœci,

X₅– udzia³ ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym, X₆– udzia³ ludnoœci w wieku produkcyjnym, X₇– udzia³ ludnoœci w wieku poprodukcyjnym, X₈– pracuj¹cy w rolnictwie w % ogó³em, X₉– stopa bezrobocia,

X₁₀– powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych, X₁₁– lesistoœæ,

X₁₂– udzia³ u¿ytków rolnych w powierzchni ogólnej, X₁₃– udzia³ u¿ytków zielonych w powierzchni UR,

X₁₄– przeciêtna powierzchnia gospodarstwa rolnego powy¿ej 1 ha UR, X15– obsada byd³a na 1000 ha UR,

X16– obsada trzody chlewnej na 100 ha UR,

X17– drogi o nawierzchni twardej w km na km2,

X18– podmioty gospodarki narodowej na 10 tys. ludnoœci,

X19– przestêpstwa na 1000 ludnoœci.

Uogólniaj¹c ocenê parametrów, wynikaj¹c¹ z analizy regresji, nale¿a³oby stwierdziæ, ¿e czynniki, które wesz³y do równañ, charakteryzuj¹, zgodnie z do-tychczasowymi ocenami, g³ównie warunki naturalne i przyrodnicze (udzia³ u¿ytków zielonych, udzia³ powierzchni o szczególnych walorach przyrodni-czych, lesistoœæ, odsetek u¿ytków rolnych w powierzchni ogólnej), potwierdzi³y siê tak¿e zwi¹zki z ogólnym ruchem turystycznym. Inne natomiast badane czyn-niki wyst¹pi³y jako jednostkowe w wyodrêbnionych grupach powiatów i trudno na ich podstawie doszukiwaæ siê wyraŸniejszych prawid³owoœci w aspekcie roz-wa¿anych kwestii. W sumie wprowadzone do badañ czynniki wyjaœni³y w sto-sunkowo niewielkim stopniu zmiennoœæ rozwoju gospodarstw agroturystycz-nych. W ca³ej badanej zbiorowoœci by³o to tylko 33,0%, a w jeszcze mniejszym stopniu w analizowanych grupach (IV – 30%, V – 29%, II – 26%, a w III – za-ledwie 16%). Oznacza to, ¿e poza badanymi czynnikami na rozwój

agroturysty-ki wp³ywa równie¿ wiele innych czynników, nieuwzglêdnionych w badaniach. Nale¿a³oby tu wskazaæ na przyk³ad czynniki trudno kwantyfikowalne, jak: oso-bowoœæ w³aœciciela gospodarstwa agroturystycznego, jego aktywnoœæ w zakre-sie przedsiêbiorczoœci, umiejêtnoœæ wspó³pracy z przebywaj¹cymi w gospodar-stwie goœæmi, zdolnoœæ stworzenia oferty agroturystycznej z ca³ym jej zaple-czem, która by³aby magnesem przyci¹gaj¹cym potencjalnych agroturystów. O tym, ¿e wymienione czynniki odgrywaj¹ istotn¹ rolê, mo¿na wnioskowaæ równie¿ z tego, ¿e znaczny odsetek powiatów w naszym kraju nie posiada ¿ad-nego funkcjonuj¹cego gospodarstwa agroturystycz¿ad-nego lub s¹ to tylko pojedyn-cze obiekty. Zapewne przyczyn¹ tego nie s¹ warunki przyrodnipojedyn-cze, gdy¿ obszar terytorialny powiatu jest na ogó³ na tyle du¿y i urozmaicony pod wzglêdem na-turalnym i przyrodniczym, ¿e zawsze znajd¹ siê tam obszary spe³niaj¹ce wyma-gania potencjalnych agroturystów. Te obszary powinny stanowiæ potencjalny grunt dla rozwoju agroturystyki, gdy¿ osi¹gniêta liczba funkcjonuj¹cych gospo-darstw agroturystycznych (ponad 8 tys.) w naszym kraju nie stanowi granicy, która nie mo¿e zostaæ przekroczona.

PODSUMOWANIE

W opracowaniu dokonano oceny czynników determinuj¹cych rozwój go-spodarstw agroturystycznych. Badaniami objêto wszystkie powiaty ziemskie (tj. 314) w naszym kraju.

Analiza wykaza³a, ¿e w œcis³ych zwi¹zkach z nasileniem ruchu agroturystycz-nego pozostaj¹ czynniki œrodowiska naturalagroturystycz-nego i przyrodniczego, w szczegól-noœci udzia³ u¿ytków zielonych w powierzchni UR, odsetek tzw. powierzchni o szczególnych walorach przyrodniczych, lesistoœæ, udzia³ u¿ytków rolnych w powierzchni ogólnej, witalnoœæ danego regionu (charakteryzowana przez przyrost naturalny), ale tak¿e zwi¹zki agroturystyki z nasileniem ogólnego ruchu turystycznego. Ten ostatni czynnik w sposób syntetyczny odzwierciedla walory i atrakcje turystyczne danego obszaru. Mo¿na w zwi¹zku z tym mówiæ nawet o konkurencji tych dwóch rodzajów turystyki.

Analiza statystyczna, zw³aszcza regresji wielorakiej, wykaza³a, ¿e znacz-na czêœæ zmiennoœci ruchu agroturystycznego nie zosta³a jedznacz-nak wyjaœnioznacz-na wprowadzonymi do badania czynnikami. Oznacza to, ¿e o rozwoju agrotury-styki decyduj¹ tak¿e inne, poza badanymi, czynniki. Mo¿na tu wymieniæ na przyk³ad takie, jak: aktywnoœæ w zakresie przedsiêbiorczoœci, umiejêtnoœæ wspó³pracy z przebywaj¹cymi w gospodarstwie goœæmi, a przede wszystkim zdolnoœæ stworzenia oferty turystycznej z ca³ym jej zapleczem, wyró¿niaj¹-cych tê formê wypoczynku na tle innych ofert.

BIBLIOGRAFIA

Agroturystyka, 2005: Centrum Informacji Europejskiej, Warszawa (www. ukie. gov. pl, 16.02.2010).

Luszniewicz A., S³aby T., 1995: Statystyka. SGH, Warszawa.

Nowak E., 1990: Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów spo³eczno-gospodarczych. PWE, Warszawa.

Plan rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004–2006. Informator. Ministerstwo Rolnictwa i Roz-woju Wsi, Warszawa.

Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich,2007. GUS, Warszawa. Sikora J., 1999: Organizacja ruchu turystycznego na wsi. WSiP, Warszawa. Sznajder M., Przezbórska L., 2006: Agroturystyka. PWE, Warszawa.

Województwo, podregiony, powiaty, gminy, 2008 (wszystkie urzêdy statystyczne w Polsce). Wysokiñska B., 2009: Trudny okres dla turystyki europejskiej. „Rynek Podró¿y” 4.

FACTORS RESPONSIBLE FOR DIFFERENCES IN THE DEVELOPMENT OF AGRO-TOURIST FARMS IN POLAND

Abstract. The paper is devoted to the evaluation of factors determining the development of agro-tourist farms. An analysis of the results of surveys covering all districts (poviats) of Poland has revealed a clear connection between the features of the natural environment and the general level of tourist traffic, and the development of agro-tourism. However, factors introduced into the equations of multiple regression have failed to provide an explanation for a large area of variation of the dependent variable.

Key words: tourist farms, differences, factors determining the development of agro-tourist farms