Profil czynników ryzyka i 30-dniowe następstwa udaru u mężczyzn i kobiet z pierwszym w życiu udarem niedokrwiennym mózgu - analiza 4802 pacjentów z lozańskiego rejestru udarowego

Original paper

© 2009 Instytut Psychiatrii i Neurologii

Udar mózgu (UM) nale¿y do chorób, w których od wielu

lat bada siê ró¿nice miêdzy kobietami i mê¿czyznami

doty-cz¹ce zapadalnoœci, czynników ryzyka, przebiegu i

na-stêpstw [1–7]. Pod³o¿e tych ró¿nic pozostaje czêsto niejasne,

a uzyskiwane wyniki niejednokrotnie bywaj¹ odmienne [1].

UM i zawa³ serca rzadziej wystêpuj¹ u kobiet ani¿eli u

mê¿-czyzn, jednak tylko do okresu menopauzy, po 65 roku

¿y-cia ró¿nice te zacieraj¹ siê [6–8]. W badaniu Framingham

efekt p³ci najbardziej by³ widoczny w wieku 45–54 lat,

gdzie zapadalnoœæ na UM lub przemijaj¹ce niedokrwienie

Profil czynników ryzyka i 30-dniowe nastêpstwa udaru

u mê¿czyzn i kobiet z pierwszym w ¿yciu udarem niedokrwiennym mózgu

– analiza 4802 pacjentów z lozañskiego rejestru udarowego

Risk factor patterns and 30-day outcome in male and female patients with first ever ischemic stroke

– analysis of 4802 patients collected in the Lausanne Stroke Registry

MA£GORZATA WISZNIEWSKA

Oddzia³ Neurologii Szpitala Specjalistycznego im. Stanis³awa Staszica w Pile

STRESZCZENIE

Cel. Udar mózgu od wielu lat jest jednym z g³ównych problemów zdrowotnych zarówno u mê¿czyzn, jak i kobiet u których zaobserwo-wano w ostatnich latach zwiêkszon¹ umieralnoœæ z tego powodu. Celem pracy by³o okreœlenie ró¿nic w czêstoœci wystêpowania czynników ryzyka oraz nastêpstw po 30 dniach od udaru pomiêdzy kobietami i mê¿czyznami z pierwszym w ¿yciu udarem niedokrwiennym mózgu (UNM) w ró¿nych grupach wiekowych.

Badani. Materia³ stanowi³a baza danych 4 802 pacjentów (2898 mê¿czyzn, 1904 kobiet) z pierwszym w ¿yciu UNM z rejestru lozañ-skiego (LSR) od 01.01.1979 do 31.12.2000.

Wyniki. Œredni wiek kobiet i mê¿czyzn nie ró¿ni³ siê w istotny sposób i wynosi³ 64,1 i 63,2 lat odpowiednio. Do 80. roku ¿ycia mê¿czyŸni w porównaniu z kobietami obarczeni byli wiêksz¹ liczb¹ czynników ryzyka (p<0,0002). Najczêstszym czynnikiem ryzyka u obu p³ci do 55 roku ¿ycia by³o palenie papierosów (czêstsze u mê¿czyzn; p<0,0002), powy¿ej 55 lat – nadciœnienie têtnicze z przewag¹ u kobiet powy¿ej 65 lat (p<0,006). Nikotynizm czêstszy by³ u mê¿czyzn we wszystkich grupach wiekowych i jego rozpowszechnienie mala³o wraz z wiekiem. Migrena by³a istotnym czynnikiem ryzyka jedynie wœród m³odych kobiet (19,6%). Wystêpowanie migotania przedsionk ów wzrasta³o wraz z wiekiem u obu p³ci, bardziej u kobiet. Niepomyœlne zakoñczenie udaru po 30 dniach czêœciej stwierdzano u kobiet lecz ró¿nica by³a niewielka (odpowiednio 44,1% i 41,2%; p<0,05), najwiêksza – w grupie 66–80 (47,7% kobiet i 42,3% mê¿czyzn; p<0,03). Wnioski. Porównuj¹c pacjentów z pierwszym w ¿yciu UNM obserwowano ró¿nice w wystêpowaniu czynników ryzyka w zale¿noœci od p³ci i wieku. Najczêstszym czynnikiem ryzyka do 55 lat by³o palenie papierosów z przewag¹ u mê¿czyzn, a powy¿ej 55 lat – nadciœnienie têtnicze z przewag¹ u kobiet. Czêstsze wczesne niepomyœlne zakoñczenie udaru u kobiet w porównaniu z mê¿czyznami wymaga dalszych badañ oraz zwiêkszonej uwagi u kobiet na profilaktykê i lepsze postêpowanie w udarze.

SUMMARY

Objectives. Stroke has been for a long time one of the major health problems in both sexes. In women increased stroke-related mortality rates were noted in recent years. The aim of the study was to investigate gender differences in the prevalence of risk factors and in 30-day outcome of first ever ischemic stroke (IS) in various age groups.

Method. Data of 4802 patients with first ever IS (2898 males, 1904 females) collected in the Lausanne Stroke Registry (LSR) in the years 1979–2000 were analyzed. The mean age of men was 63.2, and of women – 64.1 years; the difference was not significant.

Results. The prevalence of stroke risk factors was found to be significantly higher in men than in women (p<0.0002) in all the age groups under 80. In both genders below the age of 55 smoking was the most common risk factor (more frequent in men, p<0.0002). In those aged over 55 it was replaced by arterial hypertension, more frequent in women in the age group over 65 (p<0.006). Irrespective of age, the prevalence of nicotinism was higher in men, and tended to decrease with age. Migraine turned out to be a significant risk factor only in young women (19.6%). The prevalence of atrial fibrillation tended to increase with age in both genders, more markedly in women. The 30-day case fatality rate was higher in women than in men (44.1% vs. 41.4%, respectively; p<0.05). This difference was most pronounced in the 66–80 age group (with mortality rate of 47.7% for women and 42.3% for men, p<0.03).

Conclusions. The prevalence of risk factors among patients with first ever IS was found to depend on sex and age. The most common risk factor in persons aged under 55 years was smoking (more frequent in men), and in age groups over 55 – hypertension (more frequent in women). The relatively higher frequency of poor outcome (early fatality of stroke) in women requires further research. Moreover, more emphasis should be placed on stroke prevention and on stroke management in women.

S³owa kluczowe: udar niedokrwienny / czynniki ryzyka / zejœcie udaru / p³eæ Key words: ischemic stroke / risk factors / stroke outcome / gender

biet [9]. Badanie kohortowe z 1999–2004 roku wykaza³o,

¿e kobiety w wieku 45–54 lat dwukrotnie czêœciej

dozna-wa³y udaru w porównaniu z mê¿czyznami [10 ] i ponadto

od 1979 do 1999 zanotowano spadek umieralnoœci z

przy-czyn sercowo-naprzy-czyniowych u mê¿czyzn, a wzrost u

ko-biet [11]. Tendencja ta utrzymuje siê nadal, co potwierdzaj¹

informacje z roku 2009 [12].

Wa¿n¹ rolê w kszta³towaniu przebiegu i nastêpstw UM

odgrywaj¹ czynniki ryzyka [9, 13–15, 16]. Za nasilniejszy

czynnik ryzyka udaru uwa¿ane jest nadciœnienie têtnicze,

które wystêpuje u 50–70% chorych [9, 15–19]. W zatorze

mózgu g³ówn¹ przyczyn¹ jest migotanie przedsionków

odpowiedzialne za po³owê udarów [17, 18], które w wielu

badaniach czêœciej wystêpowa³o u kobiet [11, 12, 18, 20].

Ryzyko UM wzrasta wraz z wiekiem u obu p³ci, jednak

szczególnie u kobiet, st¹d te¿ uwa¿a siê, ¿e czêstsze

nie-korzystne zakoñczenie udaru wœród kobiet jest œciœle

zwi¹-zane z d³ugoœci¹ ¿ycia i zachorowaniem w póŸniejszym

wieku w porównaniu z mê¿czyznami [2, 8, 9, 11, 12]. Jednak

badanie z Michigan nie wykaza³o zale¿noœci pomiêdzy

gor-szym stanem kobiet po udarze a stargor-szym wiekiem

zacho-rowania [21]. W Polsce analiza rejestru szpitalnego w

od-dzia³ach neurologicznych w ramach narodowego Programu

Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu równie¿ wykaza³a

ró¿nice w wystêpowaniu czynników ryzyka u mê¿czyzn

i kobiet w ró¿nych grupach wiekowych [15]

CEL

Celem pracy by³a prospektywna ocena

rozpowszechnie-nia czynników ryzyka u mê¿czyzn i kobiet z pierwszym

w ¿yciu udarem niedokrwiennym mózgu, a tak¿e ocena

wczesnych nastêpstw udaru po 30 dniach od jego

wyst¹pie-nia – w zale¿noœci od p³ci i wieku.

BADANI

Materia³ stanowi³a baza danych z lozañskiego rejestru

udarowego (Lausanne Stroke Registry, LSR) obejmuj¹ca

4 802 pacjentów z pierwszym w ¿yciu UNM

hospitalizo-wanych w klinice neurologicznej CHUV w Lozannie od

01.01.1979 roku do 31.12.2000 roku. Od pacjentów

uzy-skiwano ankiety zawieraj¹ce takie same informacje, jak

za-mieszczane w LSR [22].

METODA

UNM rozpoznawano na podstawie badania tomografii

komputerowej. U wszystkich pacjentów oceniano czynniki

ryzyka chorób sercowo-naczyniowych:

– nadciœnienie têtnicze (RR

≥

160/90 mmHg

udokumentowa-ne lub stwierdzoudokumentowa-ne co najmniej dwukrotnie przed udarem),

– cukrzyca (poziom glukozy na czczo >7 mmol/l przed

udarem lub ponad 72 godziny od udaru),

– palenie papierosów,

– hipercholesterolemia (poziom cholesterolu na czczo

>6,5 mmol/l),

– migotanie przedsionków,

– przemijaj¹ce niedokrwienie mózgu (TIA) i

– migrena w wywiadzie [22].

Stan funkcjonalny pacjentów miesi¹c od udaru oceniano

piêciostopniow¹ skal¹: I – stan jak przed zachorowaniem,

II – lekka niesprawnoœæ nieupoœledzaj¹ca aktywnoœci w

za-kresie czynnoœci dnia codziennego, III – umiarkowana

nie-sprawnoœæ (chodzi z pomoc¹ laski), IV – ciê¿ka

niespraw-noœæ (wymaga sta³ej pomocy i opieki), V – zgon. I i II stopieñ

uznano za pomyœlne zakoñczenie udaru, powy¿ej II st.

– zakoñczenie niepomyœlne (III st. – stan umiarkowany,

IV i V st. – zejœcie ca³kowicie niepomyœlne).

Porównywa-no czêstoœæ wystêpowania czynników ryzyka oraz wczesne

30-dniowe nastêpstwa udaru u mê¿czyzn i kobiet w

czte-rech grupach wiekowych: m³odzi do 55 roku ¿ycia, grupa

œrednia od 56 do 65 roku ¿ycia, starsza: 66–80 lat,

najstar-sza powy¿ej 80. lat.

Istotnoœæ statystyczn¹ okreœlano przy u¿yciu

dok³adne-go testu Fischera oraz P

_{przyjmuj¹c za poziom istotnoœci}

p<0,05.

WYNIKI

W latach 1979–2000 w LSR zarejestrowano 4 802

pa-cjentów z pierwszym w ¿yciu UNM. Mê¿czyŸni stanowili

60,3% (n = 2898), kobiety – 39,7% (n = 1904). Œredni wiek

wszystkich pacjentów wynosi³ 63,2±13,8 lat (od 17 do

96 lat), kobiet – 64,1±16,8 lat, mê¿czyzn – 63,2±13,8;

p>0,05. Rozdzia³ wieku u mê¿czyzn i kobiet

przedsta-wia rys. 1, profil czynników ryzyka w zale¿noœci od p³ci

i wieku – tabl. 1.

W grupie m³odej najczêstszym czynnikiem ryzyka u obu

p³ci by³o palenie papierosów z przewag¹ u mê¿czyzn

(47,3% vs 34,8%; p<0,0002), w starszych grupach –

nad-ciœnienie têtnicze z przewag¹ u kobiet pocz¹wszy od

66 roku ¿ycia (p<0,006), którego wystêpowanie wzrasta³o

wraz z wiekiem u obu p³ci (rys. 2). Migotanie

przedsion-ków nieco czêœciej notowano u kobiet. Rozpowszechnienie

migotania przedsionków wzrasta³o wraz z wiekiem

zarów-no u kobiet jak i mê¿czyzn (u kobiet wzrost 24,6-krotny,

a u mê¿czyzn 9,7) (tabl. 1 i rys. 3). Zawa³ serca i TIA

w wywiadzie czêstsze by³y u mê¿czyzn podczas gdy

migre-na u m³odych kobiet (19,6% vs.5,4%; p<0,0002) (tabl. 1).

W ka¿dej grupie wiekowej za wyj¹tkiem najstarszej u

mê¿czyzn istotnie czêœciej notowano 3 i wiêcej czynników

ryzyka, podczas gdy u kobiet czêœciej tylko 1 czynnik

(p<0,0002) (tabl. 2).

U mê¿czyzn niepomyœlne 30-dniowe nastêpstwa udaru

wyst¹pi³y u 41,2% , u kobiet w 44,1% (p<0,05).

Najwiêk-sze ró¿nice miêdzy kobietami i mê¿czyznami widoczne

by³y w grupie starszej 66–80 lat. (p<0,03, tabl. 3).

DYSKUSJA

Przeprowadzona analiza 4802 pacjentów z LSR z

pierw-szym w ¿yciu UNM wykaza³a ró¿nice w wystêpowaniu

czynników ryzyka w zale¿noœci od p³ci i wieku podobnie

do innych badañ [13, 15, 18]. Najczêstszym czynnikiem

Rysunek 1. Histogram wieku u mê¿czyzn i kobiet z pierwszym w ¿yciu udarem niedokrwiennym mózgu Figure 1. Age of men and women with first ever ischemic stroke – a histogram.

Rysunek 2. Rozpowszechnienie nadciœnienia têtniczego u pacjentów z rejestru lozañskiego – z pierwszym w ¿yciu udarem niedokrwiennym mózgu, w zale¿noœci od p³ci i wieku Figure 2. Lausanne Stroke Register data on the prevalence of arterial hypertension among patients

with first ever ischemic stroke in relation to gender and age.

Rysunek 3. Rozpowszechnienie migotania przedsionków u pacjentów z rejestru lozañskiego – z pierwszym w ¿yciu udarem niedokrwiennym mózgu, w zale¿noœci od p³ci i wieku

Figure 3. Lausanne Stroke Register prevalence of atrial fibrilation among patients with first ever ischemic stroke in relation to gender and age.

ryzyka pocz¹wszy od 56 roku ¿ycia u mê¿czyzn i kobiet

z przewag¹ kobiet by³o nadciœnienie têtnicze, które

wystê-powa³o u ponad 50% pacjentów u obu p³ci, podobnie do

innych badañ [4, 10, 15, 18, 23, 24]. Porównanie grup

wie-kowych poni¿ej 55 lat i 56–65 lat pokaza³o gwa³towny

wzrost wystêpowania nadciœnienia u kobiet po 55 roku

¿y-cia w porównaniu z mniejszym u mê¿czyzn (u kobiet wzrost

2,4-krotny, u mê¿czyzn – 1,5-krotny). Dalszy wzrost

wy-stêpowania nadciœnienia u obu p³ci nie by³ ju¿ tak

burz-liwy. W polskim rejestrze szpitalnym, 12336 pacjentów

z UNM Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia

Udaru Mózgu nadciœnienie têtnicze obecne by³o w

znacz-nie wiêkszym odsetku chorych: 71,2% kobiet i 66,5%

mê¿-czyzn w grupie wiekowej 56–65 lat [15]. Jednym z

mo¿-liwych wyjaœnieñ wydaje siê fakt, ¿e pacjenci z LSR to

chorzy z pierwszym w ¿yciu udarem, natomiast do rejestru

≤ 1 40,0 63,1 ≤ 55 lat 2₃ 28,7_17,3 26,2_8,0 < 0,0002 ≥ 4 14,0 4,7 ≤ 1 27,8 39,8 56 – 65 lat 2₃ 26,9_22,4 27,6_19,4 < 0,0002 ≥ 4 23,4 13,3 ≤ 1 30,9 38,0 66 – 80 lat 2₃ 28,8_22,5 32,0_18,0 < 0,0002 ≥ 4 18,1 4,0 ≤ 1 44,3 41,1 >80 lat 2₃ 27,9_17,1 31,8_16,4 > 0,05 ≥ 4 10,3 10,7

Tablica 2. Liczba czynników ryzyka w ró¿nych grupach wiekowych mê¿czyzn i kobiet z pierwszym w ¿yciu udarem nie-dokrwiennym mózgu

Table 2. Number of risk factors in different age groups of men and women with first ever ischemic stroke

Grupy wiekowe Liczba czynników ryzyka Mê¿czyŸni

% Kobiety% Istotnoœæ ró¿nic(p)

≤ 55 mê¿czyŸni 490 (62,8) 189 ( 24,2) 290 (37,2) 0,74_{kobiety 341 (63,7) 125 (23,4) 194 (36,3)} 56–65 mê¿czyŸni 395 (58,1) 182 (26,8)_{kobiety 174 (59,2) 74 (25,2)} 285 (41,9 0,75_{120 (40,8)} 66–80 mê¿czyŸni 701 (67,7) 308 (25,4)_{kobiety 416 (52,3) 218 (27,4)} 513 (42,3) 0,03_{379 (47,7)} >80 mê¿czyŸni 117 (52,2)_{kobiety 133 (47,5)} 51 (22,8)_{73 (26,1)} 107 (47,8) 0,3_{147 (52,5)} Tablica 3. Wczesne 30-dniowe zakoñczenie pierwszego w ¿yciu

udaru niedokrwiennego u mê¿czyzn i kobiet w ró¿nych grupach wiekowych

Table 3. Early 30-days outcome of first ever ischemic stroke among men and women in different age groups.

* zakoñczenie udaru:

– pomyœlne – stan jak przed udarem lub niewielki deficyt nie upoœledzaj¹cy aktywnoœci codziennej (I–II st.)

– umiarkowane – wymaga niewielkiej pomocy, chodzi z podpórk¹ (III st.) – niepomyœlne – ciê¿kie inwalidztwo lub zgon (IV–V st.)

Grupy wiekowe

(lata) P³eæ

30-dniowe zakoñczenie* udaru

Test P2 pomyœlne n (%) umiar-kowane n (%) nie-pomyœlne n (%) ≤ 55 lat mê¿czyŸni n = 780 35 *** 8,7** 47,3*** 31,4*** 18,0** 2,2 4,7** 5,4 kobiety n = 535 22 4,7 34,8 17,0 12,0 0,9 1,5 19,6*** 56–65 lat mê¿czyŸni n = 680 53 17,7* 42,0*** 32,9 22,0 6,0 10,7*** 1,9 kobiety n = 294 53 11,6 25,5 31,6 22,0 6,8 3,4 5,4 66–80 lat mê¿czyŸni n = 1214 56 19,8* 28,4*** 25,5 20,0 12,6 12,3*** 0,4 kobiety n=795 64 ** 15,4 10,2 28,9 19,0 14,3 7,2 2,5*** >80 lat mê¿czyŸni n=224 50 16,7 11,2** 12,5 15,6 21,4 14,7*** 0,0 kobiety n=280 65** 16,7 3,6 22,0** 13,0 22,1 5,0 0,4

– wg danych rejestru lozañskiego.

Figure 1. Lausanne Stroke Register data on risk factors profile among men and women with first ever ischemic stroke in relation to age.

Grupy

wiekowe P³eæ Nadciœnienie(%) Cukrzyca(%) Palenie(%)

Podwy¿szony cholesterol (%) TIA (%) Migotanie przedsionków (%) Zawa³ serca (%) Migrena(%) *** p < 0,0002 ; ** p < 0,006; * p < 0,04

polskiego w³¹czano pacjentów z pierwszym i kolejnym

udarem. Ryglewicz i wsp. [4] wykazali równie¿, ¿e

nad-ciœnienie têtnicze wystêpowa³o wœród polskich pacjentów

z udarem czêœciej w porównaniu do pacjentów

amerykañ-skich. Wskazuje to na koniecznoœæ zwiêkszenia dzia³añ

pro-filaktycznych w Polsce.

Wart podkreœlenia jest fakt, ¿e Szwajcaria od wielu lat

znajduje siê w czo³ówce krajów o najmniejszym

wskaŸni-ku zgonów z powodu udaru [12]. Kryteria nadciœnienia

zmienia³y siê na przestrzeni lat obni¿aj¹c wartoœci uwa¿ane

za nadciœnienie. W obecnym badaniu i opracowaniu

na-rodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Udaru [15]

za podwy¿szone ciœnienie rozkurczowe przyjêto wartoœæ

90 mmHg zgodn¹ z obowi¹zuj¹cymi wytycznymi European

Society of Hypertension i European Society of Cardiology

[25], natomiast wartoœæ 160 mmHg dla ciœnienia

skurczo-wego odpowiada ju¿ 2 stopniowi nadciœnienia [25]. Gdyby

przyj¹æ obowi¹zuj¹ce obecnie kryterium (RR>140 mmHg)

odsetek pacjentów z nadciœnieniem by³by nieco wiêkszy

w obu badaniach. Bardziej uniwersalne s¹ wartoœci

bez-wzglêdne ciœnienia jak np. w badaniu IST [13], w którym

wykazano, ¿e œrednia wartoœæ ciœnienia u kobiet z UNM

przy przyjêciu by³a wy¿sza ni¿ mê¿czyzn (162,2 mmHg vs.

158,2 mmHg, odpowiednio; p<0,01). Mimo tych ograniczeñ

mo¿na zaobserwowaæ, ¿e nadciœnienie têtnicze czêœciej

wy-stêpowa³o u kobiet z UNM w ogóle [15] jak i w pierwszym

w ¿yciu UNM.

Drugim wa¿nym czynnikiem ryzyka podkreœlanym w

sze-regu publikacjach jest migotanie przedsionków – g³ówny

czynnik zatoru sercopochodnego. Zazwyczaj czêœciej

wy-stêpowa³o ono wœród kobiet w porównaniu mê¿czyznami

[13, 15, 17, 18, 26]. Jest to o tyle donios³e, ¿e migotanie

przedsionków uwa¿a siê za czynnik zwiêkszaj¹cy zarówno

œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitaln¹, jak i wczesn¹ u kobiet

z udarem [13, 27, 28], a tak¿e uwa¿a siê, ¿e ma ono wp³yw

na wystêpowanie ciê¿szych udarów i gorszej sprawnoœci

poudarowej [13]. W analizowanej grupie pacjentów nie

stwierdzono znacz¹cych ró¿nic w rozpowszechnieniu

mi-gotania przedsionków pomiêdzy kobietami i mê¿czyznami

i w grupie najstarszej obecne by³o w podobnym odsetku.

Wœród polskich pacjentów odsetek ten by³ znacznie

wiêk-szy i siêga³ 37,9% u kobiet i 30,8% u mê¿czyzn [15].

Niepomyœlne zejœcie udaru czêœciej wystêpowa³o w

gru-pach starszych u obu p³ci z przewag¹ kobiet osi¹gaj¹c

zna-miennoœæ statystyczn¹ w grupie 66–80 lat gdzie ca³kowicie

niepomyœlne zejœcie udaru dotyczy³o 47,7% kobiet i 42,3%

mê¿czyzn (p<0,03). W badanej populacji mê¿czyzn i

ko-biet z pierwszym w ¿yciu UNM niepomyslne zejœcie udaru

(wymaga sta³ej opieki lub zgon) wystêpowa³o rzadziej,

w porównaniu do pacjentów leczonych w II Klinice

Neuro-logii Instytutu Psychiatrii i NeuroNeuro-logii w Warszawie [18].

Mog³o na to mieæ wp³yw zarówno rzadsze wystêpowanie

w badanej populacji migotania przedsionków, jak i

nadciœ-nienia têtniczego. W badanej populacji œredni wiek kobiet

i mê¿czyzn praktycznie nie ró¿ni³ siê i by³ nieco ni¿szy ni¿

u pacjentów polskich [15, 18], co równie¿ mog³o mieæ

ko-rzystny wp³yw na czêstsze pomyœlne wczesne zakoñczenie

udaru, poniewa¿ starszy wiek obarczony jest wiêkszym

ryzy-kiem zgonu i ciê¿kiej niesprawnoœci [2–5, 8, 11, 12, 17, 18].

Wydaje siê, ¿e nadal celowe jest prowadzenie badañ

do-tycz¹cych czynników ryzyka, nastêpstw w UNM u kobiet

i mê¿czyzn, poniewa¿ wyniki ró¿ni¹ siê na przestrzeni lat

oraz miêdzy krajami.

WNIOSKI

1. W œwietle danych z rejestru lozañskiego, nadciœnienie

têtnicze okaza³o siê najczêstszym czynnikiem ryzyka

u mê¿czyzn i kobiet z pierwszym w ¿yciu UNM

powy-¿ej 55 roku ¿ycia wykazuj¹c wzrost wystêpowania wraz

z wiekiem.

2. Rozpowszechnienie migotania przedsionków by³o

po-dobne u obu p³ci, znacznie mniejsze ni¿ u pacjentów

pol-skich i wzrasta³o wraz z wiekiem.

3. Uzasadnione jest prowadzenie dalszych porównawczych

badañ epidemiologicznych nad czynnikami ryzyka,

prze-biegiem udaru i jego nastêpstwami w zale¿noœci od p³ci

w ró¿nych krajach w celu poprawy opieki nad

pacjen-tami z udarem mózgu.

PODZIÊKOWANIE

Pragnê z³o¿yæ podziêkowania Prof. J. Bogousslavskiemu

za udostêpnienie rejestru lozañskiego (LSR) i umo¿liwienie

przygotowania tego artyku³u.

PIŒMIENNICTWO

1. Amantniek J, Frey L, Hauser A. Gender differences in Disease of the Nervous System. W: Kaplan PW. Neurological Disease in Women. New York: Demos; 2006. s. 3–26.

2. Fukuda M, Kanda T, Kamide N, Akutsu T, Sakai F. Gender differences in long-term functional outcome after first-ever ischemic stroke. Intern Med. 2009; 48: 967–73.

3. American Heart Association. Heart and stroke facts 1996 sta-tistical suplement. Dallas: American Heart Association; 1995. 4. Ryglewicz D, Hier DB, Wiszniewska M, Cichy S, Lechowicz W, Cz³onkowska A. Ischemic strokes are more severe in Poland than in The United States. Neurology. 2000; 54: 513–515. 5. Thorvaldsen A, Asplund K, Kuulasmaa K, Rajakangas AM,

Schroll M. Stroke incidence, case fatality and mortality in the WHO MONICA Project. World Health Organization Monitoring Trends and Determinants in Cardiovascular Disease. Stroke. 1995; 26: 361–367.

6. Sacco SE, Whisnant JP, Broderick JP, Phillips SJ, o’Fallon WM. Epidemiological characteristic of lacunar infarcts in a popula-tion . Stroke. 1991; 22: 1236–1241.

7. Jerntorp P, Berglund G. Stroke registry in Malmo, Sweden. Stroke. 1992; 23: 357–361.

8. American Heart Association. American Stroke Association. 2002 Heart and Stroke Statistical Update. Dallas: National Center; 2002. http://www.americanheart.org/statistics. 9. Wolf PA. An overview of epidemiology of stroke. Stroke. 1990;

21 (suplement 2): 4–6.

10. Towfighi A, Saver JL, Engelhardt R, Ovbiagele B. A midlife stroke surge among women in United States. Neurology. 2007; 69: 1898–1904.

11. Bushnell Ch D, Hurn P, Colton C, Miller V M, Zoppo G, Elkind M, Stern B, Herrington D. i in. Advancing the study of stroke in women. Stroke. 2006; 37: 2387–2399.

12. Heart Disease and stroke statistics – 2009 Update. A report from the American heart Association statistics committee and stroke subcommittee. Circulation. 2009; 119: 21–181. 13. Niewada M, Kobayashi A, Sandercock P, Kamiñski B,

Cz³on-kowska A. Influence of gender on baseline features and clinical outcomes among 17,370 patients with confirmed ischaemic stroke in The international stroke trial. Neuroepidemiology. 2005; 24: 123–128.

14. Daviglus M, Stamler J, Pirzada A, Yau LL, Garside DB, Liu K, Wang R, Dyer AR, LIoyd-Yones DM, Greendland P. Favorable cardiovescular risk profile in Young women and long-term risk of cardiovascular and all-cause mortality. JAMA. 2004; 292: 1588–1592.

15. Wiszniewska M, Kobayashi A, Milewska D, Szych Z, Cz³on-kowska A. Ró¿nice pomiêdzy czynnikami ryzyka u mê¿czyzn i kobiet z udarem niedokrwiennym mózgu w ró¿nym wieku. Post Psychiatr Neurol. 2006; 15: 7–10.

16. Knuiman MW, Vu HT. Risk factors for stroke mortality in men and women: The Busselton Study. J Cardiovasc Risk. 1996; 3: 447–52.

factors distribution, severity and outcomes in male and female ischemic stroke patiens. International J of Stroke. 2008; 3 (suplement 1): 387.

19. Staessen J, Wang J. Blood-pressure lowering for secondary prevention of stroke. Lancet. 2001; 358: 1026–28.

20. Holroyd-Leduck JM, Kapral MS, Austin PC, Tu JV. Sex dife-rences and similarities in The management and outcome of stroke patients. Stroke. 2000; 31: 1833–1837.

21. Warner Gargano J, Wehner S, Reeves M. Sex differences in acute stroke care in a statewide stroke registry. Stroke. 2008; 39: 24–29.

22. Bogousslavsky J, van Melle G, Regli F. The Lausanne stroke registry: Analysis of 1000 consecutive patients with first stroke. Neurology. 1988; 19: 1083–92.

23. Rothwell PM, Coull AJ, Giles MF, Howard SC, Silver LE, Bull LM, Gutnikov SA, Edwards P, Mant D, Sackley CM, Farmer A, Sandercock PA, Dennis MS, Warlow CP, Bamford JM, Anslow P: Change in stroke incidence, mortality, case-fatality, severity, and risk factors in Oxfordshire, UK from 1981 to 2004 (Oxford Vascular Study). Lancet. 2004; 363: 1925–1933.

25. Mancia G, Backer G, Dominiczak A, Cifkova R, Fagard R, Germano G, Grassi G, Heagert AM, Kjeldsen SE, Laurent S, Narkiewicz K. i in. Guidelines for the management of atrial hypertension: the task force for the management of atrial hyper-tension of the European Society of Hyperhyper-tension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC). Eur Heart J. 2007; 28: 1462–1536.

26. Wolf PA, Abbott RD, Kannel WB. Atrial fibrillation: a major contributor to stroke in the elderly – the Franmingham study. Arch Intern Med. 1987; 147: 1561–4.

27. Friberg J, Scharling H, Gadsbøll N, Truelsen T, Jensen GB. Comparison of the impact of atrial fibrillation on the risk of stroke and cardiovascular death in women versus men (The Copenhagen City Heart Study). Am J Cardiol. 2004; 94: 889–94.

28. Roquer J, Rodriguez-Campello A, Gomis M, Ois A, Martinez-Rodrigues JE, Muuteis E, Jimenez Coude J, Montauer J, Alvarez Solein J. Comparison of the impact of atrial fibrilla-tion on the risk of early death after stroke in women versus men. J Neurol. 2006; 253: 1484–1489.

Wp³ynê³o: 16.04.2009. Zrecenzowano: 10.06.2009. Przyjêto: 10.07.2009.

Adres: dr Ma³gorzata Wiszniewska, Oddzia³ Neurologii Szpitala Specjalistycznego im Stanis³awa Staszica, ul. Rydygiera 1, 64-920 Pi³a, e-mail: mpwisz@pi.onet.pl