Ewa Dereń
Opis a opowiadanie : typowe
słownictwo szkolnych form
wypowiedzi
Nauczyciel i Szkoła 3-4 (28-29), 145-159
2005
Ewa Dereń
Opis a opowiadanie - typowe słownictwo
szkolnych form wypowiedzi
Opis i opowiadanie to podstawowe szkolne formy wypowiedzi, które zaczyna się kształcić ju ż w młodszych klasach szkoły podstawowej, aby rozw inąć i do-skonalić je w gim nazjum i częściowo w liceum. Bogacenie słownika ucznia i zasobu jego pojęć służy ścisłości wyrażania myśli, a to z kolei - rozwijaniu ogólnej sprawności językowej dzieci. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne w młodszych klasach dostarczają uczniom zwrotów i wyrazów podstawowych, w klasach starszych natom iast poszerzają zakres zastosowania wyrazów ju ż znanych i rozszerzają zasób leksykalny o wyrazy nowe, a także wyrazy bliskoznaczne - pozw ala to wzbogacać wypowiedzi i dostosowywać je do każdej sytuacji.
W dotychczasow ym piśm iennictw ie na tem at szkolnych form wypowiedzi brak je st obszernego m ateriału przykładow ego w zakresie leksyki i frazeologii. N iektórzy autorzy - np. Edw ard Polański i K rystyna O rłow a oraz M ichał Kuziak i S ław om ir R zepczyński - dokonują ju ż próby zestaw iania takich w yrazów 1. Celem niniejszego artykułu je s t - obok charakterystyki typow ej leksyki om aw ianych form w ypowiedzi i jej skonfrontow ania - dostarczyć nauczycielow i stosunkow o pełną listę m ateriału słow nikowego, jakim m oże się on posłużyć podczas ćwiczeń. Zanim jed n ak przedstaw ię ten materiał, dokonam krótkiego om ów ienia obu fonu wypow iedzi, zw łaszcza zaś w skażę różnicę m iędzy nim i, która pociąga za sobą konsekw encje dydaktyczne.
O pis
Opis je st form ą w ypow iedzi, która służy prezentacji rzeczyw istości ujm owanej przede w szystkim poprzez zmysły. O pow iadający zdaje relację z tego, co w idzi, co czuje lub czego dotyka. W literaturze pięknej opis uznaw any je st za podstawow y, oprócz opow iadania, składnik narracji. W praktyce szkolnej natom iast je s t on sam odzielną form ą wypow iedzi, która ma kilka odm ian. Zazwyczaj dzieli się go ze w zględu na temat. Janina M alendow icz wyróżnia: opis postaci, przedm iotu, zjaw iska, sytuacji i krajobrazu2.
1 E. Polań sk i, K. O rło w a, K szta łc e n ie ję z y k o w e w k la sa c h 4 - 8 . P o ra d n ik m e lo d y c z n y , W arszaw a 1995 s. 3 2 -7 8 ; M . K u ziak , S. R z cp czy ń sk i, J a k p isa ć ? , B ie ls k o -B ia ła 2 0 0 2 , s. 1 4 -4 0 , 5 1 -5 2 .
146 Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005
W nowszych opracowaniach podział ten wygląda nieco inaczej: opis przedm iotu, wnętrza, krajobrazu i zjawiska przyrody, postaci, przeżyć w ewnętrznych, obrazu3.
W literaturze przedm iotu spotyka się także inne podziały. Jó z e f B ar klasyfikuje opisy w edług dwóch kryteriów 4:
1. ze w zględu na środki językow o-stylistyczne: opis rzeczow y (ścisły), opis poetycki (artystyczny);
2. z uw agi na przedm iot opisu: opis osób (zew nętrzny i psychologiczny), opis sytuacji.
M aria N agajow a z kolei zajm uje się opisem jak o dłuższą form ą w ypowiedzi stosow aną w szkole. Jej zdaniem , „cechy szkolnego opisu są tożsam e z cecham i opisu literackiego, takie sam e są rów nież odm iany tej formy. Do jednej odm iany należą opisy przedm iotów i krajobrazu, w teorii literatury objęte nazw ą opisów tła, do drugiej - opisy osób i ich przeżyć w ew nętrznych, do trzeciej - opisy sytuacji, znacznie różniące się od dwóch poprzednich odm ian”5.
Bez w zględu na to, jak i podział opisu wybierzem y, do jeg o w ykonania pow in niśm y zebrać ja k najwięcej inform acji o tym , co zm ierzam y opisać. Jak piszą E. Polański i K. O rłow a, „aby uczeń m ógł coś trafnie opisać, musi nabyć um ie jętność rozpoznaw ania kształtu, w ielkości, koloru, materiału, zapachu (np. kw ia tów), faktury (np. szorstkość pow ierzchni, puszystość m ateriału), dźw ięku (np. śpiew ptaków )”6. Jest to dla ucznia zadanie trudne zw łaszcza wtedy, gdy opis dotyczy nie przedm iotów podręcznych, dobrze znanych czy aktualnie obserw o wanych, lecz w ym aga przyw oływ ania ich obrazów z pamięci. O pisujący pow inien przekazyw ać inform acje na tyle konkretne, aby słuchający m ógł rozpoznać dany przedm iot i odróżnić go od innych. W tym celu musi dobrze zastanow ić się nad doborem w yrazów i określeń, używ ać trafnych porów nań i w łaściw ych epitetów. D latego tak istotne je st w zbogacanie i precyzow anie słow nictw a ucznia ju ż od najm łodszych klas szkoły podstawow ej.
W szkole podstawow ej i gim nazjum opis traktuje się jako sam odzielną form ę w ypow iedzi, ale m oże on też w chodzić w skład charakterystyki, a zw łaszcza opowiadania. Ć w icząc opis, należy uśw iadom ić uczniom różnicę gatunkow ą m iędzy tymi formami w ypow iedzi, ma ona bow iem zasadniczy w pływ na dobór w łaściw ego dla każdej z nich słownictwa.
3 M . K u ziak , S. R zc p c z y n sk i, op. cit., s. 11.
* J. Bar, Formy wypowiedzi w programie języka polskiego szkoły podstawowej i średniej, O p o le 1978, s. 39 - 4 9 .
5 M . N a g a jo w a , Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu w kl. V-VH szkoły podstawowej, W arszaw a 1977, s. 155— 156.
O p o w ia d a n ie
O powiadanie jako formę nauczaną w szkole definiują m.in. E. Polański i K. Orłowa. W edług nich opowiadanie jest form ą wypowiedzi narracyjnej, która przedstaw ia uporządkowany czasowo ciąg zdarzeń. Jej cechą charakterystyczną jest gram atyczna forma czasu przeszłego, określająca dystans czasowy między mom entem formułowania wypowiedzi a opowiadanymi zdarzeniami, ja k również podkreślanie za pom ocą odpowiednich środków gram atycznych i leksykalnych następstw a czasowego przedstawionych zjawisk oraz zw iązków przyczynow ych7.
W szkole podstaw ow ej i gim nazjum kształci się dw ie odm iany tej form y w ypo w iedzi:
- opow iadanie odtw órcze - odtw arzające przebieg zdarzeń przedstaw ionych w w ypow iedzi cudzej bądź snute na podstaw ie lektury, filmu czy przed staw ienia teatralnego;
- opow iadanie tw órcze — oparte na dośw iadczeniu autora bądź jeg o fantazji lub na lekturze, filmie bądź przedstaw ieniu teatralnym;
- opow iadanie tw órcze i odtw órcze z użyciem dialogu.
Istotę opow iadania stanow i akcja, toteż najw ażniejszym punktem w pracy nad opow iadaniem jest, poza redagow aniem w iążących się ze sobą zdań, w skazanie na środki stylistyczne, jak ie m ogą akcję ożywić, zw łaszcza że opow iadanie jako form a w ypow iedzi zakłada istnienie odbiorcy - słuchacza.
U św iadom ienie sobie cech gatunkow ych opow iadania je s t niezbędne do w ła ściwego zaprojektow ania ćw iczeń doskonalących tę form ę w ypow iedzi. N ie w ystarczy do tego słownictw o obejm ujące jedynie nazw y czynności, osób, przedm iotów i stosunków czasow ych. N iezbędne staje się słow nictw o określa jące rów nież sposób odbyw ania się czynności (np. szybko, starannie) oraz m ie jsce zdarzeń (np. w zagajniku, na rogu ulicy). O bok charakterystycznych dla opow iadania czasow ników rów nie w ażne okazują się zatem przysłów ki i w yra żenia przyim kow e.
W iększość definicji opow iadania akcentuje charakterystyczną dla niego gram a tyczną form ę czasu przeszłego, jak o że czasow niki dokonane dynam izują akcję i zapew niają jej tempo. Niemniej jednak nieraz w arto posłużyć się czasem teraźniejszym , gdyż taki zabieg zbliża akcję do czytelnika, zm niejsza dystans pom iędzy nim a św iatem opisyw anych zdarzeń (np. P opchnął drzwi i szybko
w yszedł do ogrodu, w którym p o zo sta w ił dziecko. Spojrzał m iędzy drzew a i... oczom nie wierzy). Należy też zw rócić uw agę uczniów, że czasow niki w opow ia
daniu m ogą rów nież charakteryzow ać postawy bohaterów i inform ow ać o ich cechach (np. szydził, kpił, ża lił się, m askow ał się).
148 Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005
O pis a o p o w iad an ie - różnice
W literaturze przedm iotu najczęściej zw ykło się przyw oływ ać rozróżnienie dokonane przez K arolinę Pojaw ską, która charakteryzuje opow iadanie jak o prze dstaw ienie pew nych w ydarzeń w czasie, natom iast opis jako ukazanie rzeczy lub zjaw isk w przestrzeni; w opisie ponadto musi w ystąpić znaczące zgrupow anie cech opisywanego obiektu8.
W pływ owej różnicy na zasób leksykalny obu form je st następujący: do redago w ania opisu w ykorzystuje się słownictwo statyczne, tj. rzeczowniki i przymiotniki, a z czasowników te, które oznaczają stany rzeczy (wp. jest, leży, znajduje się, zwisa) ; opowiadanie zaś wym aga słownictwa dynamicznego, tzn. przede wszystkim czasowników.
A utorzy now szych prac dopisują do tego rozróżnienia kilka now ych punktów. Bożena W itosz podaje na przykład takie różnice (w ybrane tu jak o istotne dla opisu i opow iadania jak o form szkolnych), jak:
opow iadanie cechuje się dynam izm em w przedstaw ianiu zdarzeń; opis charakteryzuje się statycznością;
w opow iadaniu zachodzi zależność przyczynow o-skutkow a m iędzy prze dstawianym i faktami; brak takiej zależności w tekście opisow ym ; w opowiadaniu dominuje porządek chronologiczny; w opisie — przestrzenny; opowiadanie opiera się na formach czasu przeszłego; opis - teraźniejszego; opowiadanie i opis dysponują różnymi tekstowymi wykładnikami spójno-ści: dla opowiadania typowe są aktualizatory temporalne: następnie, przedtem,
potem ; dla opisu - aktualizatory przestrzenne: przed, za, pod;
m inim alną sam odzielną jednostką opisu może być jedno zdanie, natom iast jednostka opowiadania musi się składać z co najmniej dwu wypowiedzeń9, B. W itosz jest przekonana, że - w brew propozycjom zrów nania opisu i opow ia dania w ysuw anym przez niektórych autorów - są to dwa odm ienne typy tekstów, które, pom im o spełniania nieraz podobnych funkcji kom unikacyjnych, prezentują różny sposób organizow ania całości w ypowiedzi.
G ro m a d z e n ie słow nictw a
Pracę z każdą zc szkolnych form wypowiedzi należy poprzedzić zgrom adzeniem właściwego dla niej słownictwa. Ć wiczenia słownikowo-frazeologiczne powinny dostarczyć uczniom potrzebnych wyrażeń i zwrotów oraz bogacić ich słownictwo nie tylko pod w zględem ilościowym, ale także jakościow ym , poprzez uściślanie lub poszerzanie zakresu wyrażeń ju ż znanych.
K. Pojawska. Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu w kl. V - Vlil, Warszawa 1968, s. 74.
149 Poniżej proponuję przykładowy materiał słownikowy, którym m ożna się posłużyć przy konstruowaniu omawianych tu form wypowiedzi. Słownictwo do zestawienia zaczerpnęłam ze słowników tem atycznych10 i poradników m etodycznych", uporzą dkowałam, zaktualizowałam i uzupełniłam przykładami własnymi.
ZASÓB LEK SY K A LN Y O PISU JA K O S Z K O L N E J FO R M Y W Y PO W IE D ZI Z grom adzone słownictw o pogrupow ałam w edług poszczególnych rodzajów opisu, które najczęściej w ykorzystuje się w praktyce szkolnej, a m ianowicie:
1. opis przedm iotu;
2. opis krajobrazu, zjaw iska przyrody;
3. opis postaci (tu: opis zew nętrzny i opis przeżyć w ew nętrznych); 4. opis sytuacji.
1. O pis p rz e d m io tu
O pis przedm iotu je s t podstaw ow ą form ą opisu. Wyliczanie i określanie szczegółów budow y przedm iotów pojawia się ju ż w klasie pierwszej. Ćwicząc opis, należy pamiętać o zasadzie stopniowania trudności — zaczynać od opisywania prostych, nieskomplikowanych przedmiotów, w których łatwo w yróżnić w yodrębniające się części.
Trudno je s t w skazać jakiś ogólny plan, w edług którego m ożna by dokonyw ać w szelkich opisów przedm iotu. M. K uziak i S. Rzepczyński proponują ująć tekst opisu w następujące punkty:
przedstaw ienie przedm iotu: jeg o nazwa, przeznaczenie, położenie w prze strzeni;
cechy przedm iotu: wielkość, kształt, kolor, części składow e (i ich cechy); - ew entualnie: ocena, stosunek autora opisu do przedm iotu12.
K. Pojaw ska precyzuje, że opis przedm iotu polega na „podaniu odpow iednio zgrupow anych cech stanowiących szczególne w łasności opisyw anych rzeczy” 13.
Istotne jest, aby odpow iednie słownictw o zgrom adzić przed przystąpieniem do redagow ania opisu. A oto przykładow y m ateriał słownikowy:
K ształt i w ielkość: baryłkowaty, bezkształtny, cienki, czworokątny, diagonalny, długi, drobny, duży, dzwonkowaty, elipsa, filigranowy, foremny, gigantyczny, głę boki, gruby, gruszkowaty, horyzontalny, jajowaty, kanciasty, kolosalny, krótki, krzywy, kształtny, kulisty, kwadratowy, łukowaty, maleńki, malutki, mały, m ikro skopijny, miniaturowy, nerkowaty, niewielki, niski, obły, ogromny, okrągły, olbrzy mi, pękaty, pionowy, piramidalny, płaski, płytki, podłużny, poziomy, półkolisty, półokrągły, prostokątny, prostopadły, prosty, rozległy, równoboczny, spiralny,
spla-M. Kila, E. Polański, Słownik tematyczny języka polskiego, Lodź, 2002; spla-M. Kita, E. Polański, Człowiek tv
krainie slow. Słownik tematyczny ję zy ka polskiego, Warszawa 2002.
" M. Kuziak, S. Rzepczyński, op. cil; E. Polański, K. Orłowa, op. cit. 12 M. Kuziak, S. Rzepczyński, op. cil., s. 11.
150
Nauczyciel i Szkota 3-4 2005szczony, stożkowaty, szeroki, sześcienny, średniej wielkości, trójkątny, w kształcie serca, wachlarzowaty, walcowaty, wąski, wertykalny, wielki, wklęsły, wydłużony, wypukły, wysoki, zakrzywiony, zaokrąglony, zaostrzony.
K o lo r: akw am aryna, alabastrowy, amarantowy, am etystowy, beżowy, biały, bladoniebieski, błękitny, bordowy, brązowy, brunatny, bursztynow y, cegiasty, chabrowy, cielisty, ciem nobrązow y, ciemnoszary, cynober, cytrynowy, czarny, czekoladowy, czerw ień wenecka, czerwony, écru, fioletowy, fiołkowy, gniady, grafitowy, granatowy, hebanowy, henna, indygo, kanarkowy, karm azyn, karm i nowy, kasztanowy, kawowy, khaki, kobaltowy, koralowy, kość słoniow a, krem o wy, kruczy, krw ista czerw ień, lawendowy, lazurowy, lila, liliowy, łososiowy, m ahoniowy, m iodowy, modry, musztardowy, mysi, niebieski, niebieskoszary, ochra, oliwkowy, orzechowy, ostry, pastelowy, perłowy, płowy, pom arańczowy, popielaty, purpurowy, rdzawy, róża herbaciana, różowy, rubinowy, rudy, seledyno wy, sepia, sjena, słomkowy, srebrny, srebrzysty, stalowy, stare złoto, szafirowy, szarozielony, szary, szkarłatny, szm aragdowy, śliwkowy, śnieżnobiały, terakota, trawiasty, turkusowy, tycjanow ski, ugier, umbra, wiśniowy, w rzosowy, zgniła zieleń, zieleń butelkow a, zieleń morska, zielony, ziemisty, złocisty, złoty, żółty.
C echy p rz e d m io tó w o d b ie ra n e zm ysłam i: chłodny, chropowaty, ciepły, cię żki, giętki, gładki, gorący, kłujący, kosmaty, kruchy, lekki, łamliwy, miękki, m o kry, nierówny, ostry, parzący, puszysty, skręcony, suchy, szorstki, śliski, tępy, tłusty, twardy, wilgotny, wklęsły, wzorzysty, wygięty, wypukły, zagięty, zimny, zwinięty.
M a te ria l, z jak ieg o w ykonane są p rzedm ioty: aksamitny, atłasowy, bawełniany, drewniany, gliniany, jedwabny, lniany, metalowy, plastikowy, pluszowy, porce lanowy, skórzany, słomiany, szklany, wełniany.
Sm ak: cierpkawy, cierpki, gorzki, kwaskowaty, kwaśnawy, kwaśny, lekko kwaśny, łagodny, mdły, mocny, niedojrzały, niedosolony, niewyszukany, obrzydliwy, ostry, piekący, pieprzny, pikantny, przesolony, przyjemny, skwaśniały, słodki, słodko-kwaśny, słony, spleśniały, wyborny, wykwintny, wyszukany, wyśmienity, z goryczką.
Z a p a c h : apteczny, aromatyczny, ciepły, cuchnący, czosnkowy, duszący, fetor, kadzidlany, korzenny, kuchenny, mdły, miodowy, odrażający, odurzający, ostry, owocowy, pachnący, piekący, przenikliwy, przykry, słodki, sm ród, spalony, swąd, szpitalny, śm ierdzący, w oń, zapaszek.
D źw ięki: bezszelestny, brzdąkający, brzęczący, pięknie brzmiący, charczący, chlupoczący, drżący, dźwięczny, głośny, grzechoczący, gwiżdżący, hałasujący, huczący, jęczący, klekoczący, metaliczny, monotonny, ogłuszający, piskliwy, pi szczący, skrzeczący stłumiony, szeleszczący, szumiący, trzeszczący.
W a rto ść : bezcenny, bezużyteczny, bezw artościow y, nieoceniony, niezbędny, potrzebny, pożyteczny, przydatny, rzadko używany, użyteczny, wym arzony;
151
2. O pis k ra jo b ra z u , zjaw isk a p rz y ro d yDla tego rodzaju opisu w ażne są przede w szystkim relacje przestrzenne i info rm acja o wyglądzie. Wielu autorów (Polański, Orłowa, M alendowicz, Kuziak, Rzepczyński) poleca zestawienie opisu naukowego z opisem artystycznym tego samego zjawiska. Dla przykładu porównam opis słonecznika z Encyklopedii p o p u
larnej P W N oraz z Pana Tadeusza.
Słonecznik — jednoroczna roślina zielona lub bylina z rodziny astrowatych (złożonych), pochodzenia amerykańskiego; słonecznik zwyczajny, o bardzo dużych koszyczkach kwiatowych, uprawiany dla jadalnych nasion-niełupek używanych do wyrobu oleju słonecznikowego i w cukiernictwie, też roślina pastew na i ozdobna'*.
A oto opis słonecznika autorstw a A dam a M ickiew icza:
W środku kwiatów, j a k p ełn ia pom iędzy gwiazdami, K rągły słonecznik licem wielkim, gorejącym, O d wschodu do zachodu kręci się za słońcem '5.
O ba opisy zaw ierają zarówno relacje przestrzenne, jak i informacje o wyglądzie. Jednak różnica między nimi jest bardzo duża: opis encyklopedyczny przekazuje fakty, w sposób ja k najprostszy - aby czytający, który nigdy nie w idział słonecznika, zdołał go sobie wyobrazić. W drugim przypadku autor posłużył się środkami stylistycznymi, które odw ołują się do wyobraźni czytelnika.
Podobnie ja k przy opisie przedmiotu, także opisując krajobraz należy pamiętać 0 zasadzie stopniowania trudności. Do pierwszych ćwiczeń lepiej w ybierać obiekty 1 pejzaże z m niejszą ilością szczegółów oraz takim ich usytuowaniem w przestrzeni, aby trudniejsze wyrazy nazywające stosunki przestrzenne (np. opodal, nieopodal,
w krąg, owędy, spodem, vis-à-vis itp.) wprowadzać dopiero po opanowaniu podstaw
tej formy wypowiedzi.
A oto przykładow y zestaw słownictw a, który m ożna w ykorzystać przy opisie krajobrazu i zjaw isk przyrody:
Rzeźba terenu i pejzaż: archipelag, atol, bagno, biegun południowy, biegun pół nocny, cieśnina, cypel, dolina, dopływ rzeki, dżungla, fala, fiord, gejzer, góra, góra lodowa, grota, horyzont, jaskinia, jezioro, kanał, kanion, kaskada, klif, kontynent, koryto rzeki, kotlina, kraina, krater, laguna, las, lasek, lawa, ląd, lodowiec, łańcuch górski, łąka, masyw górski, meander, moczary, morze, nizina, oaza, ocean, odpływ, pagórek, parów, piarg, pieczara, plaża, płaskowyż, podnóże góry, polana, potok, półkula południowa, półkula północna, półwysep, prąd wodny, preria, przełęcz, przepaść, przesmyk, przylądek, przypływ, pustynia, puszcza, rafa koralowa, rozpadlina, równik, równina, rzeka, sawanna, skała, skała wapienna, skała wulkaniczna, skarpa, skorupa, staw, step, stok, strumień, strumyk, szczyt, szuwary, tajga, tundra, ujście, upłaz,
1-1 Encyklopedia popularna PWN, tom 8, Warszawa 1998, s. 466. 15 Λ. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Kraków 2000, s. 39.
152
Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005uskok, wąwóz, wierzchołek, wodospad, wulkan, wydma, wysepka, wyspa, wyżyna, zagajnik, zakole, zalew, zatoka, zbiornik wodny, zbocze, ziemia, źródło, żleb.
Położenie w terenie, stosunki p rzestrzen n e: blisko, bliżej, bliżej niż, daleko, dalej, dalej niż, dołem, gdzieniegdzie, górą, koło, ledwo widoczny, między drze wami, na horyzoncie, nad, naprzeciwko, na górze, na dole, na przodzie, nieco, niedaleko, nieopodal, nisko, niżej, obok, opodal, po drugiej stronie, po przeciwnej stronie, pod spodem, ponad, poniżej, po obu stronach, pod spodem, pomiędzy, po przeciwnej stronie, pośrodku, przy, spomiędzy, spoza, tu, tutaj, tu i ówdzie, tu i tam, ukosem, na ukos, vis-à-vis, wewnątrz, wkoło, wokół, w głębi, w dali, w oddaleniu, w pobliżu, w poprzek, wszędzie, w środku, w tle, wysoko, wyżej, wzdłuż, z boku, z lewej, z prawej, z przodu, z tyłu, znad, zza.
C zasow niki o d d a ją c e sto su n k i p rz e s trz e n n e : jest, leży, znajduje się, stoi, jest postawiony, wisi, zwisa.
Z jaw isk a atm osferyczne: bałwany, bezchmurne niebo, błyskawica, brzydka pogoda, burza, burza piaskowa, burza śnieżna, burza z piorunami, burzowe chmury, chłód, chmura, cień, cisza, ciśnienie atmosferyczne, deszcz, deszcz ze śniegiem, duchota, fala chłodów, fala upałów, front atmosferyczny, gołoledź, grad, gradobicie, grzmot, huragan, kapuśniaczek, krople deszczu, lawina śnieżna, lód, mgła, mróz, monsun, mżawka, mżący deszcz, nawałnica, niż baryczny, oberwanie chmury, ochłodzenie, ocieplenie, odwilż, opad deszczu, opad śniegu, opady przelotne, piorun, plucha, płatki śniegu, podmuch powietrza, poprawa pogody, pogorszenie pogody, porywy wiatru, powódź, prom ień słońca, przejaśnienie, przelotne opady, przymrozek, rosa, rozpogodzenie, rześkie powietrze, spadek temperatury, susza, szkwał, szron, sztorm, ślizgawica, śnieg, tajfun, temperatura, tęcza, tornado, trąba powietrzna, uderzenie pioruna, ulewa, upał, wahania ciśnienia, wiatr, wiatr południowy, w iatr północny, wiatr wschodni, wiatr zachodni, wichura, wilgoć, wilgotność, w yładowania atmosferyczne, wyż baryczny, zachm urzenie, zamglenie, zaspa śnieżna, zawieja, ziąb, zmiana pogody, zorza polarna.
R o d zaje w y b ran y ch zjaw isk: m róz: lekki, silny, siarczysty, srogi, trzaskający mróz: chw yta, trzyma, szczypie, dokucza; b u rz a : gw ałtow na, letnia, w iosenna, z piorunam i; burza: nadciąga, wisi w powietrzu, zryw a się, cichnie, przechodzi bokiem, zbiera się na burzę; niebo: czyste, gw iaździste, jasne, lazurowe, modre, mroczne, ciem ne, pochm urne, szafirowe, szare, w ypogodzone, zachm urzone, zadym ione, zamglone.
R odzaje opadów : deszcz: ciepły, drobny, gęsty, gwałtowny, rzęsisty, ulewny, wiosenny, jesienny, przelotny, deszcz ze śniegiem, ściana deszczu, kwaśny deszcz; deszcz pada, kapie, kropi, leje, mży, pluszcze, siccze, smaga, szemrze, szumi, dudni o szyby, dzwoni o szyby; śnieg: drobny, gęsty, miękki, suchy, mokry, sypki, pu szysty; śnieg pada, leci z nieba, zawiewa, bieleje, błyszczy w słońcu, chrzęści pod nogami, kłębi się, okrywa ziemię, skrzy się, ścicle się, topi się, topnieje, zamarza.
Ewa Dereń - Opis a opowiadanie - typowe słownictwo ..
153
P rzy m io tn ik i o pisujące zjaw iska atm osferyczne: burzowy, chłodny, ciepły, deszczowy, duszny, dżdżysty, gorący, lodowaty, mglisty, mroźny, niżowy, palący, parny, piekący, pochmurny, porywisty, prażący, słoneczny, suchy, śnieżny, ulewny, upalny, wietrzny, wilgotny, wyżowy, zachmurzony, zamarznięty, zimny.3. O pis p o staci
W obrębie tego rodzaju opisu J. B ar w yróżnia opis zew nętrzny i opis psycholo giczny (inaczej opis przeżyć w ew nętrznych)16. U względnienie cech psychicznych sprawia, że opis postaci m oże niekiedy przerodzić się w inną form ę w ypowiedzi - charakterystykę - dlatego podczas ćw iczeń należy zw racać uwagę, aby nie zdom inow ała ona opisu.
Przedm iotem opisu postaci m oże być albo osoba, której autor opisu przyjrzał się bezpośrednio, albo też bohater literacki. Ta pierw sza sytuacja je st dla ucznia łatw iejsza, bowiem, obserw ując postać, łatwiej poddać j ą w zrokow ej analizie niż czynić to jedynie w w yobraźni. Stąd J. M alendow icz proponuje, aby w pracy nad opisem postaci w ykorzystyw ać m.in. portrety znanych osób, a om aw ianie lektur łączyć z ćw iczeniem opisu najw ażniejszych postaci. Takie ćw iczenia przygotują uczniów do dokonyw ania opisów w pełni sam odzielnych17.
Przy redagow aniu opisu postaci w arto zachow ać porządek kom pozycyjny: od ogólnej prezentacji bohatera po inform acje bardziej szczegółowe. Szczególnie istotne jest, aby uczeń nie tylko przekazał prostą inform ację o w yglądzie danej osoby, ale zdołał zidentyfikować i nazw ać cechy, które o d ró ż n ia ją ją o d innych.
Poniżej proponuję zestaw słownictw a, które może być w w ym ienionych tutaj ćw iczeniach pom ocne:
S łow nictw o o p isu jące w ygląd z ew n ętrzn y :
tw arz: bez wyrazu, blada, brzydka, budząca zaufanie, charakterystyczna, chłopię ca, delikatna, drobna, dumna, dziewczęca, gładka, inteligentna, interesująca, koścista, końska, kwadratowa, ładna, łagodna, miła, nalana, o grubych rysach, odpychająca, ogorzała, okrągła, opalona, ospowata, otwarta, owalna, piegowata, pociągła, podłu żna, pogodna, pokryta zmarszczkami, poorana zmarszczkami, pomarszczona, posę pna, poważna, przyjazna, pucułowata, pulchna, pyzata, regularna, rumiana, smagła, smutna, spokojna, sympatyczna, szczera, szczurza, śliczna, śniada, surowa, trójkątna, uśmiechnięta, wymizerowana, wyrazista, zamyślona, zasępiona, ziemista, zmęczona, zniszczona, zwiędła, żywa.
czoło: cofnięte, dum ne, niskie, płaskie, pogodne, pom arszczone, rozpalone, szerokie, w ypukłe, w ysokie, zm arszczone.
nos: brzydki, cienki, czerwony, długi, duży, garbaty, grecki, haczykowaty, jak ka rtofel, krogulczy, krótki, krzywy, mały, orli, pękaty, pijacki, plaski, prosty, rzymski, spiczasty, szeroki, wydatny, zadarty, zakrzywiony, zgrabny;
16 Por. J. Bar, op. cit.
154
Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005brw i: bujne, cienkie, ciemne, czarne, gęste, groźne, jaskółcze, jasne, krzaczaste, ładnie zarysowane, nastroszone, regularne, szerokie, ściągnięte, wąskie, wydepilo- wane, zmarszczone, zrośnięte.
oczy: bez wyrazu, błyszczące, brązowe, bystre, chłodne, chmurne, czarne, duże, dzikie, figlarne, fiołkowe, głęboko osadzone, kaprawe, kocie, krótkowzroczne, litościwe, lodowate, łzawiące, małe, marzycielskie, migdałowe, modre, niebieskie, orzechowe, piękne, piwne, podbite, podkrążone, przebiegłe, przekrwione, przeni kliwe, przym knięte, przym rużone, rozbiegane, ruchliwe, rybie, sam ie, siwe, skośne, słabe, smutne, stalowe, szare, wesołe, wpadnięte, wpół przym knięte, wybałuszone, wyblakłe, wyłupiaste, wytrzeszczone, zaczerwienione, zadumane, załzawione, za mglone, zapadnięte, zapatrzone, zapłakane, zapuchnięte, zezowate, zielone, zimne, złe, żywe.
usta: blade, czerwone, drobne, drwiące, drżące, dziecinne, dziewczęce, grube, karminowe, koralowe, kształtne, kuszące, ładnie wykrojone, małe, malinowe, m ię kkie, mięsiste, milczące, nabrzmiałe, niedomknięte, nieme, odęte, pąsowe, pełne, pom alowane, popękane, regularne, rozdziawione, różowe, rubinowe, sine, słodkie, spieczone, spierzchnięte, surowe, szerokie, szorstkie, uśm iechnięte, wąskie, w yda tne, wykrzywione, zaciśnięte,
c e ra : blada, gładka, jasna, oliwkow a, śniada, rum iana, ziem ista, zniszczona, w łosy: białe, blond, błyszczące, brązowe, bujne, bursztynow e, ciemne, cienkie, czarne, delikatne, długie, faliste, farbowane, gęste, gładkie, grube, hebanowe, jasne, jedw abiste, kasztanowe, kędzierzawe, kręcone, krótkie, krótko ścięte, krucze, ku dłate, lniane, matowe, miedziane, miękkie, na jeża, najeżone, naturalne, nastro szone, niesforne, ognistorude, piękne, popielate, posiwiałe, proste, przerzedzone, przygładzone, pszeniczne, puszyste, rozczochrane, rozplecione, rozpuszczone, roz-wichrzone, rudawe, rude, rudobrązowe, rzadkie, siwe, siwiejące, skołtunione, spięte, splątane, srebrne, suche, szorstkie, szpakowate, sztywne, tłuste, tycjanowskie, uczesane, upięte, zadbane, zaniedbane, zaplecione, związane.
ręce: alabastrowe, białe, chude, ciepłe, czerwone, delikatne, długie, drobne, duże, kościste, małe, muskularne, odmrożone, ogromne, pomarszczone, pulchne, smukłe, spękane, spocone, spracowane, stwardniałe, suche, szorstkie, wilgotne, wydelikacone, wypielęgnowane, wysmukłe, zaciśnięte, zadbane, zaniedbane, zimne, zgrubiałe, zni szczone, żylaste.
nogi: chude, długie, grube, ja k patyki, koślawe, krótkie, krzywe, iksowate, pałą kowate, szczupłe, umięśnione, zgrabne.
sylw etka: barczysta, chuderlaw a, chuda, krępa, m uskularna, nieproporcjonalna, niezgrabna, niska, potężna, przygarbiona, przysadzista, sm ukła, szczupła, tęga, wątła, w ychudzona, w ysm ukła, w ysoka, w ysportow ana, zgrabna.
sposób p o ru s z a n ia się: energiczny, lekki, niepewny, ociężały, ospały, ostrożny, pełen gracji, powolny, sztywny, szybki, z wdziękiem.
Ewa Dereń - Opis a opowiadanie - typowe słownictwo
155
Słow nictw o o p isu ją c e p rzeży cia w ew n ętrzn eW edług M. Nagajowej, opisywanie przeżyć własnych i cudzych ma podwójny cel dydaktyczny: kształcący i w ychow aw czy18. Form ułowanie opisu przeżyć psychicznych może pom óc uczniom analizować własne uczucia lub zrozumieć postępowanie innych - znajomej osoby bądź bohatera literackiego. Uczeń uczy się wyrażać to, co dzieje się w jego wnętrzu, a także zauważać objawy zewnętrzne, fizy czne, przeżyć wewnętrznych (np. zaniosła się płaczem, zm arszczył czoło, policzki
pokryły m u się rumieńcem, roześmiał się o d ucha do ucha). W opisie przeżyć dużą
rolę grają porów nania (np. spadło to na mnie ja k grom z jasnego nieba; poczułem
się, ja kb ym dostał obuchem w głowę). Ćwiczenia w opisie przeżyć wewnętrznych
pozw alają poszerzać zasób słownictwa o wyrazy i w yrażenia rzadziej używane. A oto lista w yrazów pom ocnych przy opisywaniu stanów w ewnętrznych: N azw y u czuć: adoracja, antypatia, apatia, bojaźń, ból, chandra, cierpienie, czułość, depresja, gniew, gorycz, irytacja, lęk, litość, m iłość, nadzieja, nienaw iść, niezadow olenie, nostalgia, nuda, oburzenie, ochota, podniecenie, podziw, pogarda, poruszenie, pragnienie, pretensja, przyjaźń, przyjem ność, radość, rozbaw ienie, rozczarow anie, rozdrażnienie, rozpacz, rozterka, sam otność, sam ozadow olenie, sm utek, spokój, strach, strapienie, sym patia, szacunek, szczęście, tęsknota, tre m a, troska, trw oga, ubolew anie, ulga, uraza, uw ielbienie, w dzięczność, w iara, w spółczucie, wstręt, wstyd, wzruszenie, zachw yt, zadow olenie, zakłopotanie, zakochanie, zakłam anie, zaskoczenie, zaufanie, zawiść, zazdrość, zdenerw ow anie, zdum ienie, zdziw ienie, zem sta, złość, zniechęcenie, żal.
R o d zaje w y b ra n y c h uczuć
ból: dotkliwy, fizyczny, gwałtowny, intensywny, kłujący, nie do zniesienia, nieznośny, okropny, ostry, piekący, promieniujący, przejmujący, przenikliw y, prze szywający, psychiczny, pulsujący, rozdzierający, rwący, straszny, świdrujący, tępy; cierpienie: duchowe, fizyczne, cierpiące oczy, cierpieć ból, niedostatek, męki, zim no, cierpieć w milczeniu, łagodzić cierpienie, okupić coś cierpieniem , tw arz w ykrzyw iona cierpieniem , zadawać komuś cierpienie; rad o ść: szczera, dziecinna, cieszyć się ja k dziecko, cieszyć się życiem, oczy świecące radością, okazyw ać radość, piać z radości, okrzyk radości, radosny uśm iech, radosny w yraz twarzy, radość spływ a na kogoś, radować się; m iłość: bezinteresowna, braterska, dozgonna, egoistyczna, głęboka, gorąca, m atczyna, nieodwzajemniona, niewyslowiona, ojco wska, piękna, platoniczna, płom ienna, prawdziwa, rodzicielska, rom antyczna, siostrzana, szalona, szczenięca, ślepa, trwała, wielka, w ierna, wzajem na; nad zieja: niepłonna, płonna, słaba, ułudna, wielka, zwodnicza; nienaw iść: dzika, fanatyczna, głucha, m ściwa, nieprzejednana, zaciekła, zapam iętała, zim na; p o g a rd a : głęboka, nieukryw ana; p rz y ja ź ń : bezinteresowna, długoletnia, niezachwiana, prawdziwa,
156 Nauczyciel i Szkoła 3-4 2005
serdeczna, szczera; rozpacz: bezbrzeżna, czarna, dzika, głęboka, skrajna; sm utek: cichy, bezbrzeżny, głęboki, nieznośny, melancholia, przygnębienie, żal; stra c h : blady, nagły, niemy, nieopisany, niesłychany, okropny, paniczny, piekielny, potworny, obezwładniający, śmiertelny, zw ierzęcy; sy m p atia: bezw iedna, jaw na, mimowolna, niekłam ana, nieprzeparta, nieukrywana; szczęście: bezgraniczne, idylliczne, nadzwyczajne, nagłe, niebiańskie, niew ymow ne, niew ypowiedziane, niezmącone, prom ienne, rodzinne, ślepe; tęsk n o ta: bezbrzeżna, bezdenna, bolesna, najskrytsza, nieokiełznana, nieopisana, niepojęta, nieukojona, niew ym ow na, straszliwa, straszna, um ierać z tęsknoty, usychać z tęsknoty, w iekuista; trw o g a: bezgraniczna, ciągła, nagła, paniczna, śmiertelna; ulga: chwilowa, niem ała, nie- wysłowiona, niew ypo wiedziana, wielka, znaczna; u ra z a : głęboka, osobista, skryw ana, wzajem na; uw ielbienie: bałwochwalcze, cielęce, nieme, powszechne, skryte, szczere, ślepe; w strę t: chorobliwy, niepohamowany, instynktowny, m i mowolny, niepokonany, niew ym owny; w styd: fałszywy, głęboki, palący, pie kący; w zru szen ie: głębokie, ogrom ne, radosne, szczere, tłum ione, żywe; złość: bezbrzeżna, bezsilna, histeryczna, mściwa, szatańska, tajona, zapiekła; żal: głębo ki, niewymowny, przejmujący.
S łow nictw o o p isu jące zm ian y zach o d zące w w yglądzie: otw orzył usta ze zdziw ienia, zbladł z przerażenia, poczerw ieniał z w ściekłości, tw arz pokryła się rum ieńcem , tw arz w ykrzyw ił grym as złości/zniecierpliw ienia, zacisnął pięści, tw arz rozjaśniła się uśm iechem , oczy zalśniły dziw nym blaskiem , uśm iech rozprom ienił twarz, roześm iał się od ucha do ucha, w ybuchnął płaczem , trząsł się od płaczu, zalał się łzam i, zanosił się płaczem , zm arszczył czoło, trząsł się ze strachu.
4. O pis sy tu acji
Opis sytuacji określany bywa jako forma pośrednia pom iędzy opisem a opow ia daniem. Sytuacja, a więc ‘zespół okoliczności, położenie, w jakim ktoś się znajduje, ogół warunków, w których coś się dzieje, coś się rozw ija’19 zaw iera bowiem w sobie zarówno elementy statyczne (tło, sceneria), jak i elem enty dynamiczne (zdarzenie). O zdarzeniu (wydarzeniu) mówimy wówczas, gdy w wypowiedzi pojawia się elem ent m chu, informacja o zmianie położenia kogoś lub czegoś (np.
wstał z krzesła; naruszony śnieg runął w dół).
Zadaniem opisu sytuacji jest przedstawienie wszystkich okoliczności, jakie towa rzyszą wykony wanej przez kogoś czynności. W opisie sytuacji musi być zachowana właściwość każdego opisu, tj. zgrupowanie cech, a także zostać zaakcentowana charakterystyczna dla opisu przestrzenność. Jednak statyczność zwykłego opisu zastąpić powinna dynamika - i ta właśnie cecha zbliża opis do opowiadania. Jest to jedyny rodzaj opisu, w którym duża rola przypada czasownikom.
Ewa Dereń - Opis a opowiadanie - typowe słownictwo
157
Słow nictw o d y n a m iz u ją c e ak cję : błyskawicznie, ja k grom z jasnego nieba, nagle, naraz, ni stąd, ni zow ąd, nieoczekiw anie, niespodziew anie, raptem , w pe wnej chwili, w pew nym m om encie, wtem , znienacka.ZA SÓ B L E K S Y K A L N Y O P O W IA D A N IA JA K O S Z K O L N E J F O R M Y W Y P O W IE D Z I
Ćw iczenia słow nikow e w zakresie kształcenia tej form y w ypow iedzi skupiająsię przede w szystkim na w pajaniu uczniom umiejętności nazyw ania stanów psychi cznych i ich przejawów, nazyw ania stosunków czasow ych i przestrzennych, a także grom adzeniu słow nictw a pozw alającego zdynam izow ać w ypow iedź (tu można skorzystać ze słow nictw a dynam izującego akcję stosow anego w opisie sytuacji).
C zasow niki zw iązane ze sposobem w ypow iadania się: zabrać głos, spytać, zapytać, chrząknąć znacząco, mówić, kontynuować, potwierdzać, podtrzymywać rozmowę, odpowiedzieć, odrzec, stwierdzić, zauważyć ze zdziwieniem, wykrzy knąć ze zdumieniem, zapytać grzecznie, spytać ze współczuciem, zapytać ziry towanym głosem, dodać stanowczo, dopytywać się, wtrącić, zagadnąć, wyrazić sw ą opinię, wyrazić sw ą wątpliwość, odpowiedzieć po dłuższym milczeniu.
Słownictwo opisujące sposób m ów ienia: podniesionym głosem, cicho, przy ciszonym głosem, zduszonym głosem, szeptać gorączkowo, niewyraźnie, wykrztusić, wybełkotać, przez zęby, pod nosem, przez nos, gładko, płynnie, bez zająknięcie, jasno, dobitnie, donośnie, jąkając się, wyjąkać, wolno cedząc słowa, sepleniąc, zacinając się, monotonnie, rozwlekle, bąknąć coś pod nosem, odburknąć, z przejęciem, ze swadą, z ożywieniem, wydzierać się, krzyknąć rozpaczliwie, zawołać błagalnie, z obcym akcentem.
Sposoby ro zp o czy n an ia w ypow iedzi: opow iem wam historię; opow iem wam, co mi się przytrafiło; było to; działo się to; zdarzyło się to; m iało to m iejsce; w dniu; pew nego dnia; tego popołudnia; tej nocy; dawno temu; dawno, dawno temu; za góram i, za lasami; opisyw ane przez mnie w ydarzenia; akcja utw oru rozgryw a się.
W y rażen ia a n g a ż u ją c e e m o c jo n a ln ic c z y te ln ik a -słu c h a c z a : niespodziew anie, nieoczekiw anie, nikt nie przew idział, nikt się nie spodziewał, nastąpiło coś niezw ykłego, niew iarygodne, nikom u nic przyszłoby to do głowy.
W yrazy określające stosunki czasowe: lada moment, na końcu, na początku, najpierw, następnie, natychmiast, nazajutrz, niebawem, niedawno, niespodziewanie, od chwili gdy, onegdaj, pewnego dnia, po chwili, po jakim ś czasie, początkowo, potem, później, przedtem, raptem, w chwilę potem, w czasie, w końcu, w momencie, w okamgnieniu, w pewnej chwili, w ułam ku sekundy, wkrótce, wpierw, wreszcie, wtedy, za chwilę, za moment, zaraz, zrazu.
W yrazy określające stosunki p rz e strz e n n e : blisko, daleko, dookoła, kolo mnie, nade mną, naprzeciw, niedaleko, na przełaj, na ukoś, obok, pośrodku, spod, wprost,
158
Nauczyciel i Szkota 3-4 2005wkoło, wszędzie, z boku, z dołu, z góry, z lewej strony, z prawej strony, z daleka, z przodu, z tyłu, tam, tu, w poprzek, znad.
P o d su m o w an ie
Opis je st form ą wypowiedzi trudniejszą niż opowiadanie. W ynika to m.in. z jego w ym uszonego obiektywizmu, podczas gdy w opowiadaniu uczeń - oddając przeżycia i w rażenie w łasne lub swojego bohatera - jest osobiście zaangażowany w wypowiedź. Dla efektywnego ćwiczenia opisu ma zatem duże znaczenie w ybór przez nauczyciela przedm iotu opisu - tak, aby przełam ał on obojętną postaw ę uczniów. Dobre opanowanie opisu w szkole podstawowej jest niezbędne, gdyż często wchodzi on w skład bardziej rozbudowanych form wypowiedzi kształconych w gim nazjum i liceum. Niejednokrotnie opis staje się częściąopowiadania: mamy na przykład do czynienia ze świadomym wprowadzaniem do opowiadania elem entów opisu: przedmiotów, krajobrazu, wyglądu zewnętrznego bohatera i jego przeżyć. Z kolei opis zewnętrzny i opis psychologiczny stają się środkami charakterystyki bezpośredniej.
K ształcenie szkolnych form w ypowiedzi służy rozw inięciu ogólnej spraw ności językow ej uczniów. Jak zauw ażają E. Polański i K. O rłow a, form y te odgryw ają znaczącą rolę w nauczaniu całokształtu przedm iotu „język polski” , zarów no w zakresie kształcenia językow ego, ja k i literacko-kulturow ego.
Bibliografia:
Bar J., Form y wypowiedzi w program ie ję z y k a polskiego szkoły podstaw ow ej
i średniej, O pole 1978, s. 39 —49.
K ita M., Polański E., Człow iek w krainie slow. Słow nik tem atyczny ję z y k a
polskiego, W arszawa 2002.
K ita M., Polański E., Słow nik tem atyczny ję z y k a polskiego, Łódź, 2002; K uziak M., Rzepczyński S., Ja k pisać?, B ielsko-B iała 2002, s. 11.
M alendowicz J., Ćwiczenia słownikowe w klasach V-VIII, W arszawa 1967, s. 84. N agajow a M., Ćwiczenia w m ówieniu i pisaniu w kl. V -V III szkoły podstaw ow ej,
W arszawa 1977, s. 155-156.
N agajow a M ., K ształcenie ję z y k a ucznia w szkole podstaw ow ej, W arszawa 1985, s. 223-224.
Pojawska K., Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu w kl. V—VIII, Warszawa 1968, s. 74. Polański E., O rłow a K., K ształcenie języko w e w klasach 4 -8. P oradnik
metodyczny, W arszawa 1995, s. 61-62.
Uniwersalny słow nik ję z y k a polskiego, red. S. Dubisz, W arszawa 2003.
Ewa Dereń - Opis a opowiadanie - typowe słownictwo 159 S u m m a r y :
T h is article co m p a re s tw o b asic sch o o l fo rm s o f ex p re ssio n - d e scrip tio n an d sto ry - co n c en tratin g on v o cab u lary u sed in them . D ifferen t fu n ctions o f th ese e x p re ssio n s an d th eir fo rm s req u ire c o lle c tin g o f v arious lexical reso u rces. T h e d e scrip tio n relies m o stly on n o u n s an d a d jectiv cs, p rese n ts p h e n o m e n a in sp atial order, th u s u ses sta tic v o cabulary. T h e s to ry req u ires d y n am ic vocab u lary , first o f all v erb s, a n d w o rd s th at p resen t p h e n o m e n a in tem p o ral seq u cn cc.
T h e a rticle c o n ta in s c h a ra c te ristic s o f b asic k in d s o f d e scrip tio n s p rac tic e d in th e p rim a ry an d g ram m ar sch o o ls, i.e. the d e scrip tio n o f an object, th e d e scrip tio n o f a figure (d esc rip tio n o f both a p p c ara n c c a n d in tern al cx p c ric n cc ), the d e scrip tio n o f lan d sc a p e an d natu ral p h e n o m e n o n an d th e d e scrip tio n o f a situ a tio n . E x e m p la ry v o c a b u la ry th at can b e h e lp fu l for tc a c h c rs d u rin g e x e rc ise s w a s g a th e re d fo r e a c h o f them .
T h e sto ry w a s ap p ro a c h e d in a sim ila r w ay. A fte r p rese n tatio n o f k in d s o f sto rie s u sed in sc h o o l p ractice, e x te n siv e e x a m p le s o f v o c a b u la ry ty p ical o f th is form o f e x p re ssio n h a v e b e e n p rese n ted . T h e p h rase o lo g y c h a ra c te ristic o f th e s to ry has a lso been inclu d ed .
