Prace oryginalne
agnieszka Wacławczyk
A, B, D–F, lidia Postek-Stefańska
A, B, D, EKliniczna ocena wypełnień z materiału Filtek Supreme XT®
polimeryzowanego za pomocą lampy diodowej
oraz halogenowej – obserwacje 2-letnie*
Clinical Evaluation of Fillings Made from Filtek Supreme XT®
Cured with LED Light Curing Unit and Halogen Light Curing Unit
– a Two Year Observation
Katedra i Zakład Stomatologii Wieku rozwojowego w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne; D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa
Streszczenie
Wprowadzenie. Stały rozwój w dziedzinie stomatologii estetycznej powoduje ciągłe doskonalenie materiałów kompozytowych, a także postęp w dziedzinie lamp przeznaczonych do polimeryzacji.
Cel pracy. Dwuletnia ocena kliniczna wypełnień z materiału Filtek Supreme XT® (3M eSPe), założonych w zębach
stałych u dzieci. Wypełnienia polimeryzowano lampą diodową (z funkcją soft start i bez tej funkcji) i halogenową. Materiał i metody. Materiał do badań stanowiło 96 wypełnień założonych w ubytkach zębów u 32 pacjentów w wieku 7–16 lat (16 chłopców i 16 dziewcząt), które podzielono na 3 grupy. W grupie i wykonano 32 wypełnienia z materiału Filtek Supreme XT polimeryzowanego lampą halogenową Translux cl® (Kulzer). grupę ii stanowiły
32 wypełnienia z materiału Filtek Supreme XT utwardzanego lampą diodową elipar-2® (3M eSPe) z funkcją soft
start. W grupie iii wykonano 32 wypełnienia z materiału Filtek Supreme XT, który polimeryzowano lampą dio-dową elipar-2 z wyłączeniem funkcji soft start. Klinicznie oceniano jakość wypełnień bezpośrednio po założeniu, a następnie po 6, 12 i 24 miesiącach wg kryteriów ryge’a. oceniano także stan higieny jamy ustnej oraz stan miazgi leczonych zębów.
Wyniki i wnioski. W czasie 2-letnich obserwacji klinicznych stopniowo pogarszała się jakości wypełnień z materia-łu kompozytowego. W mniejszym stopniu dotyczyło ono wypełnień polimeryzowanych lampą diodową, w więk-szym zaś utwardzanych lampą halogenową (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 263–271).
Słowa kluczowe: kompozyt nanofilowy, ocena kliniczna, diodowa lampa polimeryzacyjna, halogenowa lampa poli-meryzacyjna.
Abstract
Background. an ongoing development in the area of aesthetic dentistry forces a continuous search for improve-ments in composite materials, as well as progress in the field of light curing for composites’ polimerisation. Objectives. The aim of this study was a two year clinical evalution of Filtek Supreme XT® filling material (3M
eSPe), installed in children’s permanent teeth. The fillings were cured by a leD (with and without the soft start function) and halogen light curing unit.
Material and Methods. The research material was made up of 96 fillings installed in cavities of 32 patients aged 7 to 16 years (16 boys and 16 girls), divided into 3 groups. in group i 32 fillings were made from Filtek Supreme XT cured with a Translux cl® halogen light curing unit (Kulzer). group ii consisted of 32 fillings made from Filtek
Supreme XT hardened with an elipar-2 leD light curing unit (3M eSPe) equipped with the soft start function. in group iii 32 fillings were made from Filtek Supreme XT which was cured with an elipar-2® leD unit without the
Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 263–271
iSSn 1644-387X © copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society
* Praca zrealizowana w ramach działalności statutowej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego (nr nn-1-160/03, nn-4-274/04, nn-1-240/05, nn-1-173/07, KnW-066/08).
Materiały kompozytowe znajdują współcze-śnie zastosowanie w różnych dziedzinach stomato-logii, takich jak: protetyka, ortodoncja, periodon-tologia, stomatologia zachowawcza czy dziecięca. Szeroka gama ciągle ulepszanych materiałów zło-żonych to systemy łączące, uszczelniacze bruzd, materiały podkładowe i cementujące stałe uzupeł-nienia protetyczne, takie jak np.: wkłady z włókna szklanego, gotowe bloczki kompozytowe do wyko-nania uzupełnień protetycznych, materiały mocu-jące stałe aparaty ortodontyczne, szyny periodon-tologiczne, a przede wszystkim materiały wypeł-nieniowe. Znane są różne modyfikacje materiałów wypełniających zawierające żywice metakrylano-we, takie jak: modyfikowane cementy glasjono-merowe, kompomery, ormocery, giomery. Dzięki ciągłemu ulepszaniu materiałów wykonane z nich prace protetyczne i wypełnienia charakteryzują się wysoką jakością.
Do kompozytów opartych na najnowszych osiągnięciach tzw. nanotechnologii należy Filtek Supreme XT®. Jest przeznaczony do wypełnień
ubytków wszystkich klas według Blacka. Wystę-puje w 4 odmianach: body, enamel, translucent,
dentin. Trzy pierwsze odcienie należy naświetlać
przez 20 s (warstwa o grubości 2 mm). Tylko odcień zębinowy wymaga dłuższej polimeryzacji – 40 s (warstwa o grubości 1,5 mm). Producent dołączył przewodnik w skali Vita, który ułatwia dobór kolo-ru. Możliwe jest zastosowanie techniki jednowar-stwowej (odcień body), dwuwarjednowar-stwowej (odcień
body i enamel lub body i dentin lub dentin i ena-mel) oraz wielowarstwowej (kombinacja
wszyst-kich 4 odcieni). Materiał Filtek Supreme XTw od-cieniach body, dentin, enamel jest widoczny na zdjęciach rentgenowskich. Wypełniacz tych odcie-ni zawiera cząstki cyrkoodcie-nii lub krzemionki o śred-nicy 5–20 nm. Mogą one być połączone w klastry o średnicy 0,6–1,4 mikrona lub też niepołączone – o średnicy 20 nm. Wymienione odcienie zawierają 78,5% wagowo wypełniacza (59,9% objętościowo). Wypełniacz odcieni przeźroczystych zawiera nato-miast cząstki cyrkonii lub krzemionki o średnicy 75 nm połączone w klastry o średnicy 0,6–1,4 mi-krona oraz niepołączone pojedyncze cząstki krze-mionki o średnicy 75 nm. odcienie przeźroczyste zawierają 72,5% wagowo wypełniacza (57,7% obję-tościowo). Materiał Filtek Supreme XTzawiera
ja-ko fazę organiczną mieszaninę żywic: bis-gMa, UDMa, TegDMa, bis-eMa.
Materiały złożone, mimo wielu korzystnych cech, mają również niekorzystne właściwości. Do wad tych materiałów należy zaliczyć: skurcz poli-meryzacyjny, ścieralność, porowatość, sorpcję wo-dy, niewystarczającą wytrzymałość na zginanie i złamanie, genotoksyczność, alergogenność, es-trogenność, możliwe toksyczne oddziaływanie na miazgę zęba, przyzębie i błonę śluzową, obecność nadwrażliwości utrzymującej się po założeniu wy-pełnienia w ubytku [1–9].
Szybki rozwój stomatologii estetycznej wyma-ga także poszukiwania nowych lamp polimeryza-cyjnych do utwardzania materiałów złożonych [1]. lampy diodowe (leD) w porównaniu z halogeno-wymi wykazują większą selektywność emitowa-nej fali, co wiąże się z ich większą skutecznością [10–12] i w zależności od modelu mają różną moc. Bezprzewodowa lampa elipar Free 2® (3M eSPe)
o mocy ok. 1000 mW/cm2 emituje światło o
wy-sokim natężeniu. Pracuje ona w dwóch trybach naświetlania: standardowym oraz narastającym. Tryb standardowy charakteryzuje się pełnym na-tężeniem światła przez cały czas polimeryzacji. Tryb narastający, czyli tzw. soft start charakteryzu-je się wykładniczym wzrostem natężenia światła w pierwszych 12 s, co przyczynia się do zmniejszenia naprężenia powstającego podczas skurczu polime-ryzacyjnego [1, 2, 13].
celem pracy była 2-letnia ocena kliniczna wy-pełnień wykonanych z materiału Filtek Supreme XT® polimeryzowanego za pomocą lampy
haloge-nowej oraz diodowej z funkcją soft start i bez tej funkcji.
Materiał i metody
leczeniem objęto 32 pacjentów w wieku 7–16 lat (16 chłopców i 16 dziewcząt), u których zało-żono po 3 wypełnienia z materiału Filtek Supre-me XT, łącznie 96 wypełnień. opracowane ubyt-ki próchnicowe zostały oznaczone jako klasa i wg Blacka – 86,4% (83 ubytki) i klasa ii – 9,4% (9 ubytków) (próchnica powierzchowna 2,2% – 2 przypadki, średnia 52,2% – 48 przypadków, głęboka 45,6% – 42 przypadki), w 4,2% (w 4
przy-soft start function. The fillings were subjected to clinical evaluation immediately after they had been installed, and then after 6, 12 and 24 months according to ryge’s criteria. The condition of oral cavity and treated teeth pulp was also examined.
Results and Conclusions. During 2-year clinical observations the quality of composite material gradually deterio-rated. The fillings cured with a leD light curing unit were affected to a lesser extent, while degradation of those hardened with a halogen was greater (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 263–271).
padkach) materiał założono w ubytkach pocho-dzenia niepróchnicowego (niedorozwój szkliwa, uraz). rozkład wypełnień poddanych ocenie ze-stawiono w tabeli 1. Materiał badawczy podzie-lono na 3 równoliczne grupy po 32 wypełnienia. W grupie pierwszej materiał polimeryzowano lampą halogenową Translux cl®, w drugiej
lam-pą diodową elipar 2 z funkcją soft start, w gru-pie trzeciej lampą diodową bez funkcji soft start (elipar 2). Pacjenci byli kwalifikowani do badań na podstawie oceny higieny jamy ustnej (wskaź-nik greena-Vermilliona) oraz obecności przynaj-mniej 3 ubytków próchnicowych w zębach sta-łych, a także braku uczuleń na światło (tzw. reak-cje fotobiologiczne). Ubytki opracowano według zasad przyjętych w stomatologii zachowawczej. Przed leczeniem zakwalifikowanego zęba bada-no reakcję miazgi na zimbada-no (chlorek etylu) oraz za pomocą testu elektrycznego (Unistom). Wypeł-nienie ubytku wykonywano zgodnie z zalecenia-mi producenta: czas trawienia 15 s, płukanie 10 s, delikatne osuszanie powietrzem, naniesienie ży-wicy łączącej – 3M Single Bond 2® na
powierzch-nię wytrawionych tkanek (2 warstwy), delikatne rozdmuchanie powietrzem przez 2–5 s, naświe-tlenie 10 s. Materiał kompozytowy Filtek Supre-me XT zakładano w dobranym odcieniu wg skali kolorów dołączonej do zestawu materiału. odcień
body, szkliwny i transparentny o grubości 2 mm
polimeryzowano 20 s, odcień zębinowy o grubo-ści 1,5 mm 40 s. W przypadku ubytków średnich i głębokich stosowano podkład Ketac Molar® (3M
eSPe). W części przypadków, w ubytkach głębo-kich, zakładano dodatkowo drugi podkład life®
(Kerr-Sybron). Wypełnienia dostosowano do zgryzu po uprzednim sprawdzeniu kalką zwar-ciową oraz polerowano za pomocą gumek (Viva-dent). ocenę kliniczną jakości wypełnień wyko-nano z uwzględnieniem skali ryge’a
zmodyfiko-wanej przez Snydera, bezpośrednio po założeniu (okres 0), po okresie 6 miesięcy (okres 1), 12 mie-sięcy (okres 2) i 24 miemie-sięcy (okres 3).
Wyniki
U wszystkich 32 pacjentów określono wskaź-nik higieny jamy ustnej oHi-S (Di-S) wg greena- -Vermilliona w okresie 0 (przed przystąpieniem do leczenia). Wyniki mieściły się w przedziale hi-gieny dobrej u 14 pacjentów (44%) oraz średniej u 18 pacjentów (56%). U dzieci z higieną średnią przeprowadzono dodatkowo instruktaż higieny jamy ustnej. Miazga wszystkich zakwalifikowa-nych zębów wykazywała prawidłową reakcję na chlorek etylu oraz prąd faradyczny. ogółem wy-konano 96 wypełnień (po 32 wypełnienia w każ-dej grupie) z materiału Filtek Supreme XT na-świetlanych: lampą halogenową, lampą diodową z funkcją soft start i bez tej funkcji.
ocenę kliniczną jakości wypełnień wg ska-li ryge’a zmodyfikowanej przez Snydera dokona-no w okresie 0, tj. bezpośrednio po założeniu wy-pełnienia. Parametry: powierzchnia wypełnienia, kształt anatomiczny oraz przyleganie brzeżne we wszystkich trzech grupach – i (materiał polime-ryzowany lampą halogenową), ii (materiał poli-meryzowany lampą diodową z funkcją soft start) i iii (materiał polimeryzowany lampą diodo-wą z wyłączoną funkcją soft start) w 96 wypeł-nieniach (100%) uzyskały ocenę 0, czyli najwyż-szą. Kolor wypełnienia oceniono natomiast na stopień 1 (wypełnienie nieznacznie dostrzegal-ne) w grupie i – 5 wypełnień (15,63%), w grupie ii – 2 wypełnienia (6,25%) oraz w grupie iii – 6 wy-pełnień (18,75%). W pozostałych wypełnieniach 27 (84,38%) w grupie i, 30 wypełnień (93,75%) w grupie ii oraz 26 wypełnień (81,25%) w grupie
Tabela 1. Zestawienie ocenianych wypełnień Table 1. Specification of the examined fillings
grupa
(group) liczba wypełnień ogółem
(number of dental fillings in general) Klasa i – po-wierzchnia żująca (class i – occlusal surface)
Klasa i – powierzchnia żu-jąca i powierzchnia policz-kowa lub podniebienna (class i – occlusal surface and buccal or lingual surface)
Klasa ii
(class ii) Uraz(Trauma) Ubytki pochodzenia nie-
próchnicowego (non-carious cavities) i n 32 20 7 4 0 1 % 100 62,50 21,88 12,5 0 3,12 ii n 32 17 10 3 1 1 % 100 53,13 31,25 9,38 3,12 3,12 iii n 32 18 11 2 0 1 % 100 56,25 34,38 6,25 0 3,12
iii kolor wypełnienia oceniono na stopień 0. roz-kład wyników w poszczególnych grupach w okre-sie 0 przedstawiono w tabeli 2.
Po 6 miesiącach (okres 1) przeprowadzo-no poprzeprowadzo-nowną ocenę kliniczną założonych wypeł-nień. U wszystkich pacjentów określono ponow-nie wskaźnik higieny jamy ustnej oHi-S (Di-S). Wyniki mieściły się w przedziale higieny dobrej u 14 pacjentów (44%), średniej u 15 pacjentów (47%) oraz złej u 3 pacjentów (9%). W porównaniu z okresem 0, po 6 miesiącach, mimo udzielonego instruktażu, higiena jamy ustnej pogorszyła się. Utrzymanie higieny jamy ustnej w dobrym stanie, tzn. dbałość o regularne usuwanie z powierzch-ni zęba (także wypełpowierzch-niepowierzch-nia) płytki nazębnej istot-nie wpływa na jakość wypełistot-nień w czasie ich dłu-goterminowego użytkowania, ulegają one bowiem degradacji (biologicznej, chemicznej i mechanicz-nej) w środowisku jamy ustnej. Miazga wszystkich zębów wykazywała prawidłową reakcję na chlorek etylu oraz prąd faradyczny.
Pomimo że jakość wypełnień w zakresie 4 określanych parametrów (powierzchni wypeł-nień, koloru, kształtu anatomicznego oraz przyle-gania brzeżnego) uległa nieznacznemu pogorsze-niu (oceny 1), to 100% wypełnień w trzech gru-pach było akceptowanych klinicznie. rozkład wyników w poszczególnych grupach po 6 miesią-cach obserwacji pokazano w tabeli 3.
Po 12 miesiącach u 31 pacjentów, którzy zgłosili się na drugą wizytę kontrolną, ponow-nie określono wskaźnik higieny jamy ustnej oHi (Di-S). Wyniki mieściły się w przedziale higieny dobrej u 15 pacjentów (48,4%), średniej u 15 pa-cjentów (48,4%) oraz złej u 1 pacjenta (3,2%). Hi-giena jamy ustnej nieznacznie się poprawiła w sto-sunku do okresu 1. Miazga wszystkich badanych zębów wykazywała prawidłową reakcję na chlo-rek etylu oraz prąd faradyczny. W ocenie klinicz-nej większość wypełnień w grupie i i ii oraz 100% w grupie iii była akceptowana. W porównaniu z poprzednim okresem wzrosła liczba wypełnień, którym przyznano ocenę 1. Wypełnienia nieak-ceptowane klinicznie (ocena 3) wystąpiły w grupie i i ii (po 1 wypełnieniu). oceny 2 dotyczącej jako-ści powierzchni, koloru, kształtu anatomicznego i przylegania brzeżnego nie przyznano w żadnej z grup. rozkład wyników w poszczególnych gru-pach w okresie 2 zestawiono w tabeli 4.
Po 24 miesiącach u 31 pacjentów, którzy zgło-sili się na ostatnie badanie kontrolne określono po-nownie wskaźnik higieny jamy ustnej oHi (Di-S). Wyniki mieściły się w przedziale higieny dobrej u 14 pacjentów (45,2%), średniej u 16 pacjentów (51,6%) oraz złej u 1 pacjenta (3,2%). Stan higie-ny jamy ustnej pogorszył się w stosunku do okre-su 2 (12 miesięcy). Miazga wszystkich
kontrolo-wanych zębów wykazywała prawidłową reakcję na chlorek etylu oraz prąd faradyczny. W ocenie klinicznej większość wypełnień w grupie i i ii by-ła akceptowana klinicznie. W porównaniu z po-przednim okresem wzrosła liczba wypełnień, któ-rym przyznano ocenę 1. oceniając powierzch-nię wypełnień, w 4 przypadkach w grupie i i w 1 przypadku w grupie ii została przyzna-na oceprzyzna-na 2 (wypełnienie nieakceptowane). W za-kresie koloru i kształtu anatomicznego 2 wy-pełnienia w grupie i i 1 wypełnienie w grupie ii były nieakceptowane klinicznie (ocena 2). Przy-leganie brzeżne wypełnień ocenę 2 otrzymało w 3 wypełnieniach w grupie i i w 2 wypełnie-niach w grupie ii. W grupie iii wszystkie wy-pełnienia były akceptowane klinicznie. rozkład wyników w poszczególnych grupach w okresie 3 przedstawiono w tabeli 5.
Omówienie
Materiał kompozytowy Filtek Supreme XT należy do grupy najnowszej generacji kompozy-tów, wytworzonych w technologii „nano”, co za-pewnia jego bardzo dobre właściwości użytkowe i kliniczne. charakteryzuje się m.in. dobrą wy-trzymałością mechaniczną oraz łatwą polerowal-nością powierzchni wypełnienia [14–17]. Potwier-dzają to również wcześniejsze obserwacje własne dotyczące użytkowych cech materiału Filtek Su-preme XT [18].
Jodkowska et al. [19] oceniali in vitro szczel-ność brzeżną wypełnień z materiału Filtek Supre-me za pomocą testu penetracji barwnika i ponad 87% wypełnień otrzymało ocenę pozytywną. in-ni autorzy badali in vitro szczelinę brzeżną w czę-ści przyszyjkowej korony zęba w ii klasie ubyt-ków wypełnionych materiałami nanokompozy-towymi (Filtek Supreme XT, Tetric evoceram®,
ceram X®) w porównaniu z hybrydowymi
ma-teriałami złożonymi (Filtek Z 250®). Wszystkie
wypełnienia były polimeryzowane lampą halo-genową PolylUX ii® (Kavo). Badania wykazały,
że przyleganie brzeżne wypełnień z nanokompo-zytu umiejscowionych 1 mm dokoronowo w sto-sunku do połączenia cementowo-szkliwnego było znamiennie lepsze niż w przypadku kompozytów hybrydowych [20]. Hajto et al. [15] przeprowa-dziły ocenę jakości 124 wypełnień wykonanych z materiału Filtek Supreme XT po 24 godz., 3 i 6 miesiącach wg kryteriów USPHS zmodyfi-kowanych przez van Dijkena. Kryteria te obej-mują kształt anatomiczny, adaptację brzeżną, do-pasowanie koloru, przebarwienie brzeżne, chro-powatość powierzchni, próchnicę wtórną. Po 24 godz., 3 i 6 miesiącach nie zmieniły się istot-nie kształt anatomiczny i kolor. istot-nie
zaobserwowa-Tabela 2. Jakość powierzchni wypełnień z materiału kompozytowego Filtek Supreme XT w grupie i, ii , iii bezpośrednio po założeniu – okres 0 Table 2. The quality of composite fillings made from Filtek Supreme XT in group i, ii , iii immediately after installing – period 0 g rupa (g roup)
liczba wypełnień ogółem (number of dental fillings
in general) Powierzchnia (Surface) Kolor (color) Kształt anatomiczny (a natomical shape) Przyleganie brzeżne (Marginal adhesion) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (g ra de 3 ) i n 32 32 0 0 0 27 5 0 0 32 0 0 0 32 0 0 0 % 100 100 0 0 0 84,37 15,63 0 0 100 0 0 0 100 0 0 0 ii n 32 32 0 0 0 30 2 0 0 32 0 0 0 32 0 0 0 % 100 100 0 0 0 93,75 6,25 0 0 100 0 0 0 100 0 0 0 iii n 32 32 0 0 0 26 6 0 0 32 0 0 0 32 0 0 0 % 100 100 0 0 0 81,25 18,75 0 0 100 0 0 0 100 0 0 0 Tabela 3. Jakość powierzchni wypełnień z materiału kompozytowego Filtek Supreme XT w grupie i, ii , iii po 6 miesiącach obserwacji – okres 1 Table 3. The quality of composite fillings made from Filtek Supreme XT in group i, ii , iii after 6 months – period 1 g rupa (g roup)
liczba wypełnień ogółem (number of dental fillings
in general) Powierzchnia (Surface) Kolor (color) Kształt anatomiczny (a natomical shape) Przyleganie brzeżne (Marginal adhesion) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) i n 32 27 5 0 0 26 6 0 0 30 2 0 0 28 4 0 0 % 100 84,37 15,63 0 0 81,25 18,75 0 0 93,75 6,25 0 0 87,50 12,50 0 0 ii n 32 24 8 0 0 27 5 0 0 28 4 0 0 26 6 0 0 % 100 75,00 25,00 0 0 84,37 15,63 0 0 87,50 12,50 0 0 81,25 18,75 0 0 iii n 32 29 3 0 0 25 7 0 0 29 3 0 0 29 3 0 0 % 100 90,62 9,38 0 0 78,12 21,88 0 0 90,62 9,38 0 0 90,62 9,38 0 0
Tabela 4. Jakość powierzchni wypełnień z materiału kompozytowego Filtek Supreme XT w grupie i, ii , iii po 12 miesiącach obserwacji – okres 2 Table 4. The quality of composite fillings made from Filtek Supreme XT in group i, ii , iii after 12 months – period 2 g rupa (g roup)
liczba wypełnień ogółem (number of dental fillings
in general) Powierzchnia (Surface) Kolor (color) Kształt anatomiczny (a natomical shape) Przyleganie brzeżne (Marginal adhesion) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (g ra de 1) ocena 2 (g ra de 2) ocena 3 (g ra de 3) ocena 0 (g ra de 0) ocena 1 (g ra de 1) ocena 2 (g ra de 2) ocena 3 (g ra de 3 ) i n 31 19 11 0 1 19 11 0 1 21 9 0 1 20 10 0 1 % 100 61,29 35,48 0 3,23 61,29 35,48 0 3,23 67,74 29,03 0 3,23 64,51 32,26 0 3,23 ii n 31 21 9 0 1 24 6 0 1 22 8 0 1 18 12 0 1 % 100 67,74 29,03 0 3,23 77,42 19,35 0 3,23 70,97 25,80 0 3,23 58,06 38,71 0 3,23 iii n 31 22 9 0 0 18 13 0 0 21 10 0 0 21 10 0 0 % 100 70,97 29,03 0 0 58,06 41,94 0 0 67,74 32,26 0 0 67,74 32,26 0 0 Tabela 5. Jakość powierzchni wypełnień z materiału kompozytowego Filtek Supreme XT w grupie i, ii , iii po 24 miesiącach obserwacji – okres 3 Table 5. The quality of composite fillings made from Filtek Supreme XT in group i, ii , iii after 24 months – period 3 g rupa (g roup)
liczba wypełnień ogółem (number of dental fillings
in general) Powierzchnia (Surface) Kolor (color) Kształt anatomiczny (a natomical shape) Przyleganie brzeżne (Marginal adhesion) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (grade 3) ocena 0 (grade 0) ocena 1 (grade 1) ocena 2 (grade 2) ocena 3 (g ra de 3 ) i n 31 11 15 4 1 10 18 2 1 11 17 2 1 11 16 3 1 % 100 35,48 48,39 12,90 3,23 32,26 58,06 6,45 3,23 35,48 54,84 6,45 3,23 35,48 51,61 9,68 3,23 ii n 31 11 18 1 1 15 14 1 1 12 17 1 1 11 17 2 1 % 100 35,48 58,06 3,23 3,23 48,39 45,16 3,23 3,23 38,71 54,84 3,23 3,23 35,48 54,84 6,45 3,23 iii n 31 14 17 0 0 14 17 0 0 15 16 0 0 14 17 0 0 % 100 45,16 54,84 0 0 45,16 54,84 0 0 48,39 51,61 0 0 45,16 54,84 0 0
no również próchnicy wtórnej, natomiast adapta-cja brzeżna, przebarwienia brzeżne i chropowa-tość powierzchni po 6 miesiącach pogorszyły się w porównaniu z oceną po 24 godz. chropowa-tość powierzchni zmieniła się również istotnie w porównaniu z oceną po 3 miesiącach. Mimo istotnych statystycznie różnic w trzech ocenia-nych parametrach, 98,4% badaocenia-nych wypełnień uzyskało jednak akceptację kliniczną. autorki nie podały jakiej lampy polimeryzacyjnej użyto w badaniach [15].
Dwunastomiesięczne obserwacje Bachanek et al. [17] wypełnień z materiału Filtek Supreme ocenianych według kryteriów Snydera i ryge`a wykazały, że w 100% przypadków powierzchnia i kształt anatomiczny były idealne (ocena 0). Przy-leganie brzeżne 5 wypełnień (5,68%) otrzymało ocenę 1 z powodu przebarwienia brzegów wypeł-nienia. Wszystkie wypełnienia były polimeryzo-wane lampą halogenową [17].
Sześciomiesięczna ocena własna jakości wy-pełnień obejmująca ich powierzchnię, kolor, kształt anatomiczny i przyleganie brzeżne wyka-zała, że 96 wypełnień (100%) uzyskało akcepta-cję kliniczną bez względu na rodzaj zastosowanej lampy do polimeryzacji. Po 12 miesiącach 96,77% wypełnień w grupie i (materiał polimeryzowany lampą halogenową) i ii (materiał utwardzany za pomocą lampy diodowej z funkcją soft start) oraz 100% wypełnień w grupie iii (materiał utwardza-ny za pomocą lampy diodowej bez funkcji soft
start) w zakresie wszystkich ocenianych
parame-trów było akceptowanych klinicznie. Po 24 mie-siącach jakość powierzchni nie została zaakcep-towana w 5 wypełnieniach (16,13%) w grupie i i w 1 wypełnieniu (3,23%) w grupie ii. ocenę ne-gatywną za kolor i kształt otrzymały 3 wypełnie-nia (9,68%) w grupie i i 1 (3,23%) w grupie ii. oce-nę negatywną za przyleganie brzeżne przyznano 4 wypełnieniom (12,90%) w grupie i i 3 (9,68%) w grupie ii. W grupie iii w zakresie wszystkich ocenianych parametrów 31 wypełnień (100%) by-ło akceptowanych klinicznie, chociaż część z nich uzyskała akceptację z zastrzeżeniem (ocena 1).
Skałecka-głuszczyńska et al. [21] oceniali kli-nicznie według kryteriów Snydera i ryge’a wy-pełnienia z materiału Filtek Supreme po 2 latach użytkowania. Wszystkie wypełnienia zostały za-akceptowane. W prawie wszystkich ocenianych parametrach wypełnienia były idealne. Wyjątek stanowiła powierzchnia, gdyż 4 wypełnieniom (7%) została przyznana ocena 1. inni autorzy pod-dali ocenie porównawczej jakość 18 wypełnień wykonanych z materiału Filtek Supreme oraz 17 wypełnień wykonanych z materiału Z100® po 1,
6, 12, 24, 36 miesiącach [22]. W badaniach tych posłużono się skalą USPHS zmodyfikowaną przez
van Dijkena, przeznaczoną do oceny wypełnień kompozytowych w odcinku bocznym uzębienia. Kryteria te obejmują kształt anatomiczny, ada-ptację brzeżną, dopasowanie koloru, przebarwie-nie brzeżne, polerowalność (jakość powierzchni), próchnicę wtórną oraz obecność nadwrażliwości zęba, stan tkanek miękkich, zachowanie punktów stycznych. W ciągu 3-letnich obserwacji, wypeł-nienia nie wykazały znamiennych różnic w po-szczególnych okresach w niemal wszystkich oce-nianych parametrach (z wyjątkiem polerowalno-ści) [22].
ernst et al. [23] porównywali klinicznie mate-riał nanokompozytowy Filtek Supreme do materia-łu hybrydowego Tetric ceram (ivoclar Vivadent) wg kryteriów ryge’a w ubytkach klasy ii wg Blacka typu Mo, Do i MoD. Do polimeryzacji wypełnień używano lampy halogenowej Translux cl®
(Kul-zer). autorzy kontrolowali wypełnienia bezpośred-nio po założeniu oraz po 6, 12, 24 miesiącach. Po 2 latach obserwacji nie stwierdzono istotnych róż-nic między ocenianymi materiałami. W zakresie kształtu anatomicznego, jakości powierzchni i ada-ptacji brzeżnej 98% wypełnień w obu grupach uzy-skało akceptację kliniczną. W analogicznym okre-sie obserwacji dotyczącej koloru 4% wypełnień w każdej z grup nie uzyskało akceptacji klinicznej. Miazga wszystkich wypełnionych zębów była ży-wa [23]. Wyniki te są bardzo zbliżone do obserży-wa- obserwa-cji własnych w grupie i, w której zastosowano lam-pę halogenową tego samego typu.
Kustra i rabczak [24] przeprowadzili klinicz-ną ocenę wypełnień z materiału Filtek Supreme w zależności od wybranych systemów łączących. Do oceny zastosowano kryteria USPHS zmody-fikowane przez van Dijkena. ocenę przeprowa-dzono po 2,5 latach od założenia wypełnień. Za kształt anatomiczny 68% wypełnień otrzymało ocenę bardzo dobrą i 32% dobrą. Kolor wypełnień w 46% wypełnień oceniono jako bardzo dobry i w 53% jako dobry. gładkość powierzchni 60% wypełnień uzyskała ocenę bardzo dobrą, a 39% ocenę dobrą. ocena przylegania brzeżnego zosta-ła przeprowadzona w zależności od użytego syste-mu łączącego. adaptacja brzeżna wypełnień z za-stosowaniem systemu łączącego Scotchbond Mul-ti-Purpose® w 70% uzyskała ocenę bardzo dobrą,
w 27% ocenę dobrą, a 3% wypełnień było nie-akceptowanych. Przyleganie brzeżne wypełnień z zastosowaniem systemu łączącego Single Bond®
oceniono jako bardzo dobre w 59% i jako dobre w 41%. W tej grupie nie przyznano ocen negatyw-nych. adaptacja brzeżna z zastosowaniem syste-mu łączącego Prompt l-Pop® w 41% wypełnień
była bardzo dobra, w 53% wypełnień dobra, a 6% nie uzyskało akceptacji. autorzy nie podali, jakiej lampy polimeryzacyjnej użyli w badaniach [24].
Wstępne oceny innych nanohybrydowych materiałów kompozytowych – Tetric evoceram (ivoclar Vivadent) i grandio® (Voco) wykazały ich
dobre właściwości kliniczne [25, 26]. Skośkiewicz- -Malinowska et al. [25] oceniały wypełnienia po upływie tygodnia od założenia oraz po 1 i 3 mie-siącach wg kryteriów cvara i ryge’a. Po 3 miesią-cach 102 wypełnienia (100%) uzyskały najwyższe oceny w zakresie gładkości powierzchni, kształ-tu anatomicznego, styczności brzeżnej, retencji i wrażliwości pozabiegowej. Tylko w przypadku kryterium koloru 12 wypełnieniom (11,8%) przy-znano ocenę dobrą. gębczyńska et al. [26] ocenia-ły materiał grandio wg kryteriów USPHS zmo-dyfikowanych przez Van Dijkena po 24 godz., 3 i 6 miesiącach. Po upływie 6 miesięcy 86,9% wy-pełnień zachowało idealny kształt, 29% idealny ko-lor, 50,5% idealną adaptację brzeżną. Brak przebar-wienia brzeżnego zaobserwowano w 56,1% wypeł-nień, a gładka powierzchnia występowała w 57% wypełnień. Dwa wypełnienia zostały utracone po 6 miesiącach [26]. Powyższe wyniki są gorsze od wyników własnych w porównywalnym okresie obserwacji. Może to wynikać z tego, że Filtek Su-preme XT® należy do grupy materiałów
nanofilo-wych, a grandio jest kompozytem nanohybrydo-wym. Żywica kompozytu nanofilowego składa się bowiem z nanomerów i nanoklastrów, które po-zwalają uzyskać gładszą powierzchnię w porów-naniu z kompozytem nanohybrydowym. Kompo-zyt nanohybrydowy składa się z prepolimeryzo-wanych połączonych nanowypełniaczy [27].
ocena kliniczna materiału Filtek Supreme i innych materiałów nanokompozytowych, prze-prowadzona przez wielu autorów, wykazała ich bardzo dobre właściwości kliniczne. Większość autorów do polimeryzacji używało lampy haloge-nowej. część autorów publikowanych prac nie po-dawało nazwy użytego źródła światła polimeryza-cyjnego. Brak opisów klinicznego wykorzystania lamp diodowych może wynikać z tego, że lampy typu leD są stosowane w stomatologii znacznie krócej niż lampy halogenowe.
Zastosowanie funkcji soft start (łagodnie wzrastająca moc naświetlania) w lampach halo-genowych lub diodowych badało in vitro niewie-lu autorów [28–30]. Wykazali oni, że zastosowanie tej funkcji obniża przyrost temperatury w naświe-tlanym zębie [28, 29]. Skuteczność polimeryzacji natomiast znacząco się zmniejsza w porównaniu z programami o ciągłym czasie naświetlania [30]. W badaniach autorek tej pracy zastosowanie funk-cji soft start nie spowodowało różnic w ocenie kli-nicznej wypełnień z materiału nanokompozyto-wego Filtek Supreme XT.
Podsumowując, można stwierdzić, że w czasie 2-letnich obserwacji klinicznych nastapiło stop-niowe pogorszenie jakości wypełnień z materiału kompozytowego. W mniejszym stopniu dotyczy to wypełnień polimeryzowanych lampą diodo-wą, w większym zaś utwardzanych lampą halo-genową. Zastosowanie funkcji soft start nie wpły-nęło na wystąpienie różnic w ocenie klinicznej wypełnień.
Piśmiennictwo
[1] Pacyk a., Wagner l.: Techniques of polymerization activation of restorative materials. Stomatol. Współ. 2004, 15, 2, 22–27.
[2] Pacyk a., Sokołowski J., Pawlicka H.: The impact of modern modifications of composites’ organic part on po-lymerization shrinkage. e-Dentico 2006, 9, 1, 74–81.
[3] okoński P.: Polymerisation of light – curing composites review of literaturę. nowa Stomatol. 2000, 5, 4, 18–21. [4] radziejewska M.: cytotoxicity of composite resin and dentine adhesive systems – a literaturę review. nowa
Stomatol. 1999, 4, 4, 35–39
[5] Wolf-Smentek a., Wolf l., Pijanowski J.: The marginal adaptation of composite fillings cured a laser argon and a halogen light unit. Magazyn Stomatol. 1999, 9, 9, 46–49.
[6] ilie n., Felten K., Trixner K.: Shrinkage behavior of a resin-based composite irradiated with modern curing units. Dent. Mater. 2005, 21, 483–489.
[7] Bojar W., chladek W., Karczewicz a.: young’s modulus and compressive strength of chosen posterior restor-atives. comparison and model analysis. nowa Stomatol. 2001, 6, 3, 22–27.
[8] Moharamzadeh K., Van noort r., Brook i.M., Scutt a.M.: cytotoxicity of resin monomers on human gingi-val fibroblasts and HacaT keratinocytes. Dent. Mater. 2007, 23, 40–44.
[9] Schweikl H., Spagnuolo g., Schmalz g.: genetic and cellular toxicology of dental resin monomers. J. Dent. res. 2006, 85, 870–877.
[10] Małkiewicz K., Jodkowska l.: light curing units used in the modern dentistry – the review of the literature. Stomatol. Współ. 2003, 14, Suppl. 2, 25–29.
[11] Jandt K.D., Mills r.W., Blackwell g.B.: Depth of cure and compressive strength of dental composites cured with blue light emitting diodes (leDs). Dent. Mater. 2000, 16, 41–47.
[12] lohbauer U., rahiotis ch.,Kramer n.: The effect of different light-curing units on fatigue behavior and degree of conversion of a resin composite. Dent. Mater. 2005, 21, 608–615.
[13] Preiskorn-rynkiewicz M., Wagner l.: Measurement of light spectrum emitted by selected light units. e-Dentico 2006, 9, 1, 92–96.
[14] adamiak a, Bachanek F.: clinical evaluation of using ceram X. Porad. Stomatol. 2006, 6–7, 20–23.
[15] Hajto J., gębczyńska a., Wróblewska M., Zarzecka J.: evaluation of restorations from Filtek Supreme XT – a preliminary study. Porad. Stomatol. 2008, 8, 6, 153–158.
[16] Beun S., glorieux T., Devaux J., Vreven J., leloup g.: characterization of nanofilled compared to universal and microfilled composites. Dent. Mater. 2007, 23, 51–59.
[17] Bachanek T, Wójcik-chęcińska i, Załęska-chromińska K, Zamościńska J.: Filtek Supreme – handling and clinical properties of the nanocomposite after the 12-month observation period. ann. UMcS lublin Polonia 2007, 62i, 1, 12, 54–58.
[18] Wacławczyk a, Postek-Stefańska l.: Preliminary clinical evaluation of restorations made from Filtek Su-preme XT cured by diode and halogen light units. Twój Przegl. Stomatol. 2007, 7–8, 10–13.
[19] Jodkowska e., aluchna M., raczyńska M.: The evaluation of marginal seal of composite restorative material Filtek Supreme 3M eSPe. Stomatol. Współ. 2004, 15, 2, 21–24.
[20] ozel e, Korkmaz y, attar n.: influence of location of the gingival margin on the microleakage and internal voids of nanocomposites. J. contemp. Dent. Pract. 2008, 9, 7, 65–72.
[21] Skałecka-głuszczyńska a., grzesiak i., Miśkiewicz D.: Two year clinical evaluation of the nanocomposite Filtek Supreme. Porad. Stomatol. 2006, 10, 12–14.
[22] Palaniappan S., Bharadwaj D., Mattar D.l., Peumans M., Meerbeek B.V., lambrechts P.: Three-year ran-domized clinical trial to evaluate the clinical performance and wear of a nanocomposite versus a hybrid compos-ite. Dent. Mater. 2009, 25, 1302–1314.
[23] ernst c.P., Brandenbusch M., Meyer g., canbek K., gottschalk F., Willershausen B.: Two-year clinical performance of a nanofiller vs a fine – particle hybrid resin composite. clin. oral invest. 2006, 10, 119–125. [24] Kustra P., rabczak W.: clinical evaluation of restorations made using Filtek Supreme with closen adhesives
sys-tems (adper Scotchbond Multi-Purpose, adper Single Bond, adper Prompt l-Pop 3M eSPe) – preliminary study. Porad. Stomatol. 2008, 8, 9, 217–221.
[25] Skośkiewicz-Malinowska K., Fita K., Przywitowska i.: Preliminary clinical evaluation of restorations made using Tetric evoceram® composite. Dent. Med. Probl. 2007, 44, 214–218.
[26] gębczyńska a., Hajto J., Wróblewska M., Zarzecka J.: evaluation of restorations from grandio/Voco – a pre-liminary study. Porad. Stomatol. 2008, 8, 5, 118–123.
[27] Senawongse P., Pongprueksa P.: Surface roughness of nanofill and nanohybrid resin composites after polishing and brushing. J. esthet. restor. Dent. 2007, 19, 265–275.
[28] guiraldo r.D., consani S., Sinhoreti M.a.c., correr-Sobrinho l., Schneider l.F.J.: Thermal variations in the pulp chamber associated with composite insertion techniques and light-curing methods. J. contemp. Dent. Pract. 2009, 10, 1, 17–24.
[29] Preiskorn-rynkiewicz M., Preiskorn M., Trykowski J., Wagner l.: The thermal effects cased by dental cur-ing units in vitro tooth. Stomatol. Współ. 2006, Suppl. 1, 9–14.
[30] awliya W.y.: The influence of temperature on the efficacy of polymerization of composite resin. J. contemp. Dent. Pract. 2007, 6, 8, 9–16.
Adres do korespondencji:
agnieszka Wacławczyk
Katedra i Zakład Stomatologii Wieku rozwojowego ŚUM pl. Traugutta 2
41-800 Zabrze tel./faks: 32 271 36 12 e-mail: swrzab@sum.edu.pl
Praca wpłynęła do redakcji: 30.03.2012 r. Po recenzji: 18.05.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 22.05.2012 r. received: 30.03.2012
revised: 18.05.2012 accepted: 22.05.2012
