Wspieranie transferu wiedzy do społeczeństwa i gospodarki

(1)

Wspieranie transferu wiedzy

do społeczeństwa i gospodarki

Zeszyty Naukowe

Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu 2013, t. 51, nr 6

(2)

Promoting knowledge transfer

in society and the economy

edited by

Tadeusz Leczykiewicz

The Poznan School of Banking Press

Poznan 2013

The Poznan School of Banking

Research Journal

(3)

Wspieranie transferu wiedzy

do społeczeństwa i gospodarki

redakcja naukowa

Tadeusz Leczykiewicz

Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu

Poznań 2013

Zeszyty Naukowe

Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu

2013, t. 51, nr 6

(4)

Komitet wydawniczy / Editorial Board

Przewodniczący / Chair: prof. zw. dr hab. Józef Orczyk

Członkowie / Members: dr hab. Władysław Balicki, prof. WSB w Poznaniu, dr Piotr Dawidziak, dr hab. Marek Dylewski, prof. WSB w Poznaniu, dr hab. Sławomir Jankiewicz, prof. WSB w Poznaniu,

Grażyna Krasowska-Walczak (dyrektor Wydawnictwa WSB w Poznaniu / Director of the Poznan School of Banking Press), dr Alicja Kaiser, dr hab. inż. Tadeusz Leczykiewicz, prof. WSB w Poznaniu,

dr hab. Magdalena Majchrzak, prof. WSB w Poznaniu, Andrzej Małecki (sekretarz / Secretary), dr hab. Ilona Romiszewska, prof. WSB w Poznaniu, prof. zw. dr hab. Janusz Sawczuk, prof. zw. dr hab. Stanisław Wykrętowicz, dr Maria Zamelska

Rada naukowa / Scientific Advisory Board

prof. dr hab. Przemysław Deszczyński (Polska), dr hab. Marek Dylewski, prof. WSB w Poznaniu (Polska), prof. dr hab. Beata Filipiak (Polska), dr hab. inż. Tadeusz Leczykiewicz, prof. WSB w Poznaniu (Polska), prof. dr hab. Jan Szambelańczyk (Polska), doc. Ing. Emília Zimková PhD (Słowacja),

doc. Ing. Peter Krištofík PhD (Słowacja), prof. Sergiy Gerasymenko DSc (Ukraina),

prof. dr Bernt Mayer (Niemcy), prof. dr Franz Seitz (Niemcy), prof. J. Michael Geringer PhD (USA) Czasopismo umieszczone na liście „B” MNiSW i w bazie Index Copernicus.

Czasopismo recenzowane według standardów Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Lista recenzentów na stronie www.wydawnictwo.wsb.poznan.pl

oraz w ostatnim numerze czasopisma z danego roku.

Journal placed in the “B” list of the Ministry of Science and Higher Education and in the Index Copernicus database. Journal reviewed in compliance with the standards set forth by the Ministry of Science and Higher Education. A list of referees is available at www.wydawnictwo.wsb.poznan.pl

and published in the last issue of the Journal each year. Procedura recenzowania / Review procedure

www.wydawnictwo.wsb.pl/files/procedura_recenzowania.pdf Redaktor naczelny czasopisma / Editor-in-chief

dr hab. Marek Dylewski, prof. WSB w Poznaniu

Redaktor naukowy (tematyczny) / Scientific (Theme) editor dr hab. inż. Tadeusz Leczykiewicz, prof. WSB w Poznaniu Redaktorzy statystyczni / Statistical editors

dr hab. Maria Chromińska, prof. WSHiR w Poznaniu, dr Rafał Koczkodaj Weryfikacja tekstów w języku angielskim / Texts in English revised by Victoria Szpyrka (native speaker)

Redaktor prowadzący / Text editor Elżbieta Turzyńska

Redakcja, skład i łamanie / Copyedited and typeset by Adriana Staniszewska

Projekt okładki / Cover design by Jan Ślusarski

Publikacja finansowana przez Wyższą Szkołę Bankową w Poznaniu. Publication financed by the Poznan School of Banking.

Wersja pierwotna – publikacja drukowana / Source version – print publication Nakład: 150 egz. / Circulation: 150 copies

ISSN 1426-9724

Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu

al. Niepodległości 2, 61-874 Poznań, tel. 61 655 33 99, 61 655 32 48

e-mail: wydawnictwo@wsb.poznan.pl, dzialhandlowy@wsb.poznan.pl, www.wydawnictwo.wsb.poznan.pl Druk i oprawa / Printed and bound by Zakład Poligraficzny Moś i Łuczak, Poznań

(5)

Spis treści

Wstęp (Tadeusz Leczykiewicz) ... 9 Lechosław Cichowski

Polityka innowacyjna jako wsparcie transferu wiedzy do społeczeństwa

i gospodarki ... 11 Ewa Stawiarska, Joanna Machnik-Słomka

Współczesne kierunki polityki innowacyjnej a współpraca sieciowa w transferze

wiedzy z sektora nauki ... 23 Roman Tylżanowski

Perspektywy rozwoju transferu technologii według strategii Europa 2020 ... 35 Piotr Dzikowski

Wpływ instytucji wsparcia biznesu na pobudzanie aktywności innowacyjnej

producentów artykułów spożywczych i napojów w północno-zachodniej Polsce .... 51 Katarzyna Kazojć

Transfer wiedzy a kultura inteligentnych porażek w przedsiębiorstwie

innowacyjnym ... 71 Radosław Molenda

Specyfika zarządzania przedsiębiorczością akademicką w Polsce ... 87 Joanna Stalewska

Kluczowe elementy kontekstu przygotowania i realizacji projektów badawczych wpływające na skuteczność zarządzania ... 97 Agnieszka Młodzińska-Granek

Tworzenie partnerstw w zakresie przedsiębiorczości akademickiej ... 111 Witold Nowiński

Sieciowanie w toku tworzenia i rozwoju polskich akademickich spółek spinoff – wstępne wyniki badań jakościowych ... 125 Michał Jasieński

Citation analysis as a practical tool for managers and entrepreneurs: selected

(6)

6 Spis treści Bogumiła Bubiak

Kształcenie umiejętności praktycznych studentów sposobem na zwiększenie

współpracy nauki z biznesem ... 167 Agnieszka Faron

E-learning a umiejętności studentów w kontekście przedsiębiorczości akademickiej 179 Tomasz Szewc

Transfer wiedzy w instytucjach naukowych – wybrane aspekty prawne ... 197 Piotr Horosz

Umowa know-how jako narzędzie służące transferowi technologii ... 213 Jarosław R. Antoniuk

Licencja przymusowa jako instrument transferu wiedzy ... 227 Rafał Wrzecionek

Rola notariusza w prawie spółek handlowych ... 247 Marcin Jurewicz

Prawne elementy regulujące bezpieczeństwo pracy przedsiębiorców stosujących nanotechnologię ... 257 Agnieszka Grzesiok-Horosz

Prawne aspekty produkcji utworu audiowizualnego ... 265 Lista recenzentów współpracujących

z czasopismem „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu” ... 283 Recenzenci „Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu” nr 46-51 za rok 2013 ... 285 Wymogi edytorskie Wydawnictwa WSB w Poznaniu dla autorów ... 287

(7)

Wstęp

Niniejszy numer „Zeszytów Naukowych” ukazuje wybrane aspekty wspiera-nia transferu wiedzy z sektora nauki do społeczeństwa i gospodarki. Rozważawspiera-nia autorów na ten temat uzupełniają wyniki przeprowadzonych badań oraz osobiste spostrzeżenia odnoszące się do różnych doświadczeń w zakresie transferu wie-dzy, a także wynikające ze współpracy sektora naukowego i badawczo-rozwojo-wego z środowiskiem społecznym oraz biznesowym.

Zeszyt zawiera 18 artykułów o różnorodnej tematyce podejmowanych przez ich autorów, opracowanych zarówno na podstawie studiów literaturowych, jak i własnych badań oraz spostrzeżeń i doświadczeń praktycznych. Pozwoliło to na ich podział na cztery grupy.

Pierwszą grupę stanowią artykuły ukazujące różne aspekty polityki innowa-cyjnej. Wskazują one na rolę polityki innowacyjności jako ważnego narzędzia skutecznego transferu wiedzy do gospodarki i budowania pozycji innowacyjnej we współczesnej gospodarce rynkowej, relacje między współczesnymi kierun-kami polityki innowacyjnej a współpracą sieciową w transferze wiedzy z sek-tora nauki do sieci współpracujących przedsiębiorstw czy perspektywy rozwoju transferu technologii wynikające ze strategii Europa 2020. Podejmują także kwe-stię wpływu instytucji wsparcia biznesu na pobudzanie aktywności innowacyjnej producentów wybranych artykułów spożywczych w Polsce czy relacji między transferem wiedzy w przedsiębiorstwie innowacyjnym a kulturą inteligentnych porażek.

Druga grupa artykułów odnosi się do kwestii specyfiki zarządzania przed-siębiorczością akademicką w Polsce, inicjatyw ją promujących i wspierających, szczególnie ze strony szkół wyższych, przekształcania nauczycieli akademickich w pracowników wiedzy oraz potencjalnych przedsiębiorców tzw. firm odprysko-wych (spin-off, spin-out), a także szans i zagrożeń rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w Polsce. Odniesiono się w nich do kluczowych czynników wpły-wających na skuteczność zarządzania projektami badawczymi realizowanymi przez polskie jednostki naukowe, kreowania partnerstw w przestrzeni

(10)

publicz-10 Wstęp

no-prywatnej między nauką a organizacjami biznesowymi jako warunku współ-pracy i wspierania rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, wykorzystania tzw. sieciowania w procesie tworzenia, zarządzania i rozwoju polskich akademickich spółek spin off, a także wykorzystywania źródeł wiedzy eksperckiej i naukometrii do nawiązywania współpracy z pracownikami naukowymi, traktowanymi jako partnerzy biznesowi.

Trzecia grupa artykułów poświęcona jest kształtowaniu postaw przedsiębior-czych i praktycznych umiejętności studentów (także przez wykorzystanie e-lear- ningu) wymaganych przez pracodawców w poprawianiu ich pozycji ma rynku pracy oraz zwiększaniu współpracy nauki z biznesem.

Czwarta grupa artykułów odnosi się do prawnych uwarunkowań transferu wiedzy z sektora nauki do społeczeństwa i gospodarki. Prezentowane są w nich prawne aspekty wewnętrznego i zewnętrznego transferu wiedzy w instytucjach naukowych, zagadnienia dotyczące możliwości wykorzystywania umowy

know--how czy umowy licencji przymusowej jako narzędzi transferu wiedzy, w tym

transferu technologii, roli notariusza w tworzeniu spółek prawa handlowego bę-dących współczesnym modelem biznesowym także w Polsce, prawne regulacje bezpieczeństwa pracy przedsiębiorców stosujących nanotechnologie czy produk-cji utworu audiowizualnego.

Zeszyt adresowany jest do pracowników akademickich zajmujących się róż-nymi aspektami (np. instytucjonalnego, instrumentalnego, finansowego) wsparcia transferu wiedzy z sektora nauki do społeczeństwa i gospodarki, uwarunkowa-niami transferu wiedzy, formami rozwoju współpracy sektora nauki i biznesu, wspieraniem wzrostu innowacyjności i przedsiębiorczości akademickiej, działal-nością ośrodków zajmujących się komercjalizacją wyników badań naukowych oraz transferem wiedzy, a także promowaniem i kształtowaniem postaw przed-siębiorczych w środowisku akademickim, w tym poprzez rozwijanie właściwych kompetencji. Sądzę, że zainteresuje również praktyków – specjalistów z tego zakresu, a także słuchaczy ukierunkowanych studiów podyplomowych oraz stu-dentów studiów licencjackich i magisterskich przygotowujących się do pracy w instytucjach i ośrodkach zajmujących się transferem wiedzy, innowacyjnością i przedsiębiorczością oraz komercjalizacją wyników badań naukowych, chcących w przyszłości aktywnie w tym procesie uczestniczyć. Liczę zatem na przychylne przyjęcie niniejszego tomu.

Dziękuję wszystkim Autorom za przyjęcie naszego zaproszenia oraz trud wło-żony w przygotowanie artykułów, a także Recenzentom prezentowanych artyku-łów. Słowa podziękowań kieruję też do władz Wyższej Szkoły Bankowej w Po-znaniu za wsparcie organizacyjne działań poprzedzających niniejszą publikację oraz do Wydawnictwa tej uczelni za pomoc w jej przygotowaniu i wydaniu.

(11)

Zeszyty Naukowe

Lechosław Cichowski

Politechnika Poznańska Wydział Inżynierii Zarządzania e-mail: lechoslaw.cichowski@put.poznan.pl

tel. 61 655 33 91

Polityka innowacyjna

jako wsparcie transferu wiedzy

do społeczeństwa i gospodarki

Streszczenie. Przedmiotem artykułu są wybrane przesłanki roli polityki innowacyjnej jako

na-rzędzia skutecznego transferu wiedzy do gospodarki. Polityka innowacyjna nie jest najważniejszym narzędziem budowania pozycji innowacyjnej we współczesnej gospodarce rynkowej, ale na pod-stawie doświadczeń różnych gospodarek, w tym polskiej, można stwierdzić, że jej brak lub nieade-kwatność niekorzystnie wpływają na przebieg i efekty procesów innowacyjnych. Skuteczna polityka innowacyjna powinna liczyć się ze specyfiką innowacji. Jej główna rola sprowadza się do nadania impulsu innowacyjnego w celu zainicjowania procesu przezwyciężania dotychczasowego stanu in-nowacyjności w gospodarce.

Słowa kluczowe: polityka innowacyjna, transfer wiedzy, innowacje, model innowacji,

innowa-cyjność, rankingi innowacyjności

Wstęp

Swego rodzaju dogmatem podręcznikowej ekonomii jest stwierdzenie, że go-spodarka rynkowa jako taka jest proinnowacyjna, czyli że system ekonomiczny tak klasycznej, jak współczesnej gospodarki rynkowej sprzyja innowacjom, któ-rych synonimem jest obecnie transfer wiedzy1_{. Ta konstatacja wynika z uznania}

1_{Transfer wiedzy jako produktu specyficznej działalności badawczo-rozwojowej jest pojęciem}

węższym od innowacji, ale jeśli przyjąć, że wiedza powstaje nie tylko w laboratoriach różnego rodzaju instytucji, ośrodków B+R, ale jest również tworem szeregowych pracowników uczestni-czących w przedsięwzięiach innowacyjnych, to te dwa strumienie nie powinny się od siebie różnić.

(12)

12 Lechosław Cichowski

kluczowej roli zjawiska i mechanizmu konkurencji rynkowej czy też konkuren-cyjności. Rynek to konkurencja, konkurencja to innowacje, z reguły postrzegane jako najskuteczniejsze narzędzie tej konkurencji. Polityka gospodarcza, w tym innowacyjna państwa, jest więc postrzegana jako czynnik zakłócający sprawność działania mechanizmu rynkowego, a w przypadku innowacji – często uznawany za ich barierę2_{. Efektem tego przekonania była i jest realizowana przez}

kolej-ne ekipy „rządzące i sterujące” polską gospodarką koncepcja i praktyka polskiej transformacji systemowej. Sprowadzała się ona do wycofania państwa z obsza-rów, w których było wcześniej obecne, w przekonaniu, że „niewidzialna ręka” rynku wywiąże się ze swojej roli. O ile pozwoliło to na rzeczywistą dekonstrukcję poprzedniego systemu gospodarczego, o tyle nie przyczyniło się w poważniej-szym stopniu do osiągnięcia przez polską wersję gospodarki rynkowej kształtu odpowiadającego obecnemu etapowi rozwoju gospodarki rynkowej. Nie tyle polskiemu modelowi transformacji systemowej, związanemu z postacią Leszka Balcerowicza, co wejściu do Unii Europejskiej zawdzięczamy postęp na drodze politycznego wspomagania procesów i przedsięwzięć innowacyjnych, na które w znacznej części składają się procesy transferowania wiedzy powstającej w róż-nych obszarach polskiej rzeczywistości. Pośrednim dowodem braku takich jako-ściowych przemian – co znajduje swój wyraz w niskiej pozycji Polski w rankin-gach innowacyjności – jest zadziwiający sprzeciw części środowisk biznesowych i eksperckich, który doprowadził do zmiany wcześniejszego stanowiska polskie-go rządu i niepodpisania umowy o Jednolitym Patencie Europejskim (JPE). Jed-nym z czynników, które wywołały strach przed reperkusjami przyjęcia JPE, było medialnie nagłośnione utożsamienie kosztów wprowadzenia JPE ze stratami i śla-dowe jedynie wyjaśnienie, że koszty i straty to niezupełnie to samo. Elementarna wiedza ekonomiczna okazała się być obca rządzącym i znacznej części ekspertów – nie ma rozwoju bez inwestycji (w tym innowacyjnych) i nie ma inwestycji bez kosztów.

Już 20 lat temu Peter Drucker zwracał uwagę na swoistą modę na postawy „antyrządowe” i zauważał, że czołowi przedstawiciele ekip politycznych, które z takimi hasłami zdobywały władzę (czyli Ronald Reagan, George Bush, Mar-garet Thatcher), w istocie sprzeniewierzyli się swoim postawom, doprowadzając do tego, że „rządowe wydatki i rządowe regulacje rosły tak szybko, jak nigdy przedtem”3_{. Zwykle zastrzeżenia przeciwników nadmiernej roli państwa wiążą}

się z obszarem aktywności państwa opiekuńczego, a nieco rzadziej z polityką zbrojeń i pomocy militarnej. W każdym z tych przypadków ocena zasadności i ewentualnej daremności polityki nie wydaje się być jednoznaczna4_.

Przeciwsta-2_{A. Hadjimanolis, The Barriers Approach to Innovation, w: The International Handbook on}

Innovation, red. L.V. Shavinina, Elsevier Science, Amsterdam 2003, s. 561.

3_{P. F. Drucker, Społeczeństwo pokapitalistyczne, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 131.} 4_{Ibidem, s. 132-137.}

(13)

Polityka innowacyjna jako wsparcie transferu wiedzy... 13

wienie kosztów i efektów ekonomicznych osiągania celów społecznych i próba wyciągnięcia wniosków z porównania amerykańskiego i szwedzkiego modelu rozwoju pozwoliły na zauważenie potrzeby pewnego zbliżenia obydwu modeli, które w każdym przypadku oznaczałoby dodatkowe korzyści i co najwyżej nie-wielkie straty. Dylemat polityki ekonomicznej i interwencji państwa: sprawiedli-wość czy efektywność (wydajność) nie jest więc nierozstrzygalny5_{. Istota}

właści-wej polityki wiąże się z działaniami na rzecz tworzenia dobrego klimatu, a nie z wpływaniem na pogodę. Sekretem największych sukcesów ekonomicznych drugiej połowy XX w. Japonii, Niemiec, Korei, Hongkongu, Singapuru i Tajwanu było trwanie „przy polityce koncentrującej się na tworzeniu ekonomicznego kli-matu i ignorowaniu ekonomicznej »pogody«”6_{. Nie ma dowodów na to, że niskie}

podatki gwarantują powodzenie, lecz są na to, że polityka fiskalna zachęca do inwestowania w wiedzę, zasoby ludzkie, infrastrukturę. Ten klimat współtworzą szeroko rozumiane warunki prowadzenia działalności gospodarczej oraz jakość polityki społecznej i gospodarczej państwa, które to czynniki określono mianem pośrednich i średniookresowych determinant wzrostu w badaniu uwarunkowań procesów rozwojowych7_.

1. Dlaczego system ekonomiczny gospodarki rynkowej

nie jest wystarczającą determinantą innowacyjności?

Polskie doświadczenia transformacji systemowej dowodzą w znacznym stop-niu, że nie wystarczy zbudowanie, czy – jak kto woli – odtworzenie fundamentów gospodarki rynkowej, aby przezwyciężyć antyinnowacyjne nastawienie właściwe systemowi gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Forsowano tezę, że najlepszą poli-tyką przemysłową jest brak takiej polityki i mimo wiedzy na temat pozytywnych doświadczeń związanych z różnymi wzorcami polityki przemysłowej (w tym in-nowacyjnej) wykorzystywanymi przez szereg krajów rozwiniętych nie skorzy-stano z nich w większym stopniu8_{. Popularność tej tezy obowiązuje do dziś, co}

po części wynika z tego, że pozwala ona na obsadzanie stanowisk decyzyjnych w obszarze polityki ludziom o niskich bądź niewystarczających kompetencjach. Dodatkową okolicznością, która utrudnia wywiązanie się ze swojej proinno-wacyjnej orientacji systemowi wstępnie ukształtowanej gospodarki rynkowej,

5_{B. Swedenburg, Szwedzki model państwa opiekuńczego: Wnioski z perspektywy}

amerykań-sko-szwedzkiej, w: Wzrost gospodarczy czy bezpieczeństwo socjalne? W stronę konkurencyjnego modelu społeczno-ekonomicznego dla Unii Europejskiej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 54.

6_{P. F. Drucker, op. cit., s. 137.}

7_{Co sprzyja rozwojowi gospodarczemu, red. L. Zienkowski, Scholar, Warszawa 2005, s. 12-13.} 8_{J. Kotowicz-Jawor, Przebudowa mikroekonomicznego mechanizmu rozwoju, Wyd. Naukowe}

(14)

jest specyfika mechanizmów innowacyjności, traktowanych jako tożsame z me-chanizmami transferu wiedzy do gospodarki. Z tej specyfiki najczęściej nie zda-ją sobie sprawy nie tylko politycy podejmuzda-jący decyzje w różny sposób istotne dla przedsiębiorców, ale i pozostali uczestnicy procesów i przedsięwzięć inno-wacyjnych. Tę specyfikę określa m.in. zróżnicowany charakter przebiegu proce-sów innowacyjnych znajdujący wyraz w wielości ich modeli – od liniowego do środowiskowego9_{. W prostym modelu procesu innowacyjnego przedstawionym}

w jednym z najlepszych podręczników zarządzania innowacjami, zostały wyod-rębnione cztery podstawowe fazy tego procesu: poszukiwania innowacyjnych okazji, wybierania spośród nich, wdrażania warunkującego pomyślną realizację i wreszcie decydującego o korzyściach wyboru sposobu ich dyskontowania10_.

Jed-nocześnie autorzy stwierdzają: „Czuliśmy się w obowiązku podkreślać, że inno-wacje są skomplikowane i niepewne, że to prawie niemożliwe, by w pełni nad nimi zapanować. W związku z tym jesteśmy przekonani, że nie ma czegoś takiego jak stan perfekcyjnej organizacji zarządzania innowacjami. Są zatem i zawsze będą rezerwy, a dzięki weryfikacji będziemy ciągle znajdować coś do poprawie-nia. Zarządzanie innowacjami to nie skończony, zapisany w szczegółach rozdział wiedzy, lecz rzemiosło, sztuka, pole do popisu dla praktyków, gdzie kluczowymi kwalifikacjami są umiejętności analizowania i konfigurowania, a jednym z celów wypracowanie dynamicznych umiejętności”11_.

Ta specyfika, na którą składa się również ryzyko związane z innowacjami, sprawia, że nawet w warunkach sprzyjającego im systemu ekonomicznego, przedsiębiorcy, jeśli nie muszą, to nie podejmują nadmiernie ryzykownych przed-sięwzięć; banki i instytucje finansowe obciążają większymi kosztami kredytowa-nie takich inwestycji, a politycy je podejmujący czy wspierający muszą liczyć się z negatywnymi konsekwencjami niepowodzenia, w tym z próbami ich rozlicza-nia i sankcjonowarozlicza-nia. W kręgach decyzyjnych, w tym wśród kadry kierowniczej sfer urzędowych, pokutuje przekonanie, że lepiej się nie wychylać i że bezpiecz-niejsza jest bierność niż nadaktywność. Tradycyjne społeczeństwo nie akceptuje niepowodzeń i nie godzi się z negatywnymi konsekwencjami ryzyka, gdy dla no-woczesnego, innowacyjnego społeczeństwa jest oczywiste, że nie ma innowacji i postępu bez ryzyka i akceptacji dla jego podejmowania. O tej specyfice decyduje wreszcie niemożność konwencjonalnego zarządzania innowacjami. Zaintereso-wani „sztuką innowacji” mogą przekonać się, jak szczególny i odmienny od 9_{L. Cichowski, Istota i modele innowacji, w: Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście}

transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, red. M. K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznań-skiej, Poznań 2010, s. 65-68.

10_{J. Tidd, J. Bessant, Zarządzanie innowacjami. Integracja zmian technologicznych,}

rynko-wych i organizacyjnych, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011, s. 89-90; por. http://www.mana-ging-innovation.com/ [30.06.2013].

(15)

tocznych wyobrażeń jest świat firmy tak wzorcowo realizującej przedsięwzięcia innowacyjne, że określa się ją mianem „uniwersytetu innowacji”12_{. Osiągnięcie}

innowacyjnego sukcesu porównywane jest ze zwycięstwem w dziesięcioboju, co oznacza, że firma wcale nie musi być najlepsza we wszystkich obszarach inno-wacyjnego działania13_{. Skuteczność przedsięwzięć innowacyjnych wymaga tak}

nietypowych zasad jak zapominanie o swoich sukcesach, zatrudnianie osób, które wolno się uczą czy zachęcanie pracowników do przeciwstawiania się własnym szefom i współpracownikom14_{. Co więcej, zdaniem Claytona M. Christensena}

i Toma Petersa to właśnie klasyczne dobre zarządzanie, śledzenie trendów ryn-kowych, wsłuchiwanie się w potrzeby swoich klientów przyczyniły się do utraty wiodących pozycji rynkowych przez firmy tych zasad przestrzegające15_{. Dowodzi}

tego przykład Apple’a, który – choć uwielbiany przez swoich wyznawców – nie osiąga szczytów w każdym z oferowanych przez siebie produktów, a w każdym razie nie utrzymuje stałej przewagi nad konkurentami, a tworzy produkty, o któ-rych istnieniu klienci jeszcze nie pomyśleli.

Gdyby dojrzałość systemowa miała odgrywać decydującą rolę w budowaniu innowacyjnej pozycji danej gospodarki, to systematycznie prowadzone rankin-gi globalnej czy europejskiej innowacyjności nie zmieniałyby się tak znacząco na przestrzeni lat i nie dawałyby tak odmiennych rezultatów (tab. 1). Ocena po-zycji innowacyjnej danej gospodarki w europejskich rankingach, sporządzanych od początku poprzedniej dekady w celu monitorowania i rozliczania kolejnych etapów strategii lizbońskiej, była oparta na zmieniającym się zestawie kryteriów i wskaźników od kilkunastu do dwudziestu sześciu. W celu porównań z krajami spoza Unii Europejskiej trzeba było ograniczać zestaw kryteriów do mniej więcej połowy (12). Od 2010 r., gdy przyjmowano założenia nowej strategii budowania m.in innowacyjności w Europie, wyniki UE jako całości poprawiły się o 2,4 p.p.; większości liderów poza Wielką Brytanią wzrosły w przedziale od 1,5 p.p. dla Niemiec do 9,8 p.p. dla Irlandii i 10,2 p.p. dla Holandii, podczas gdy rezultaty Polski pogorszyły się o 1,3 p.p. (Wielkiej Brytanii tylko o 0,2 p.p.). Także porów-nanie tempa wzrostu w dłuższym przedziale zmian rezultatów innowacyjności mierzonej w latach 2006-2010 i 2008-2012 informuje o pogorszeniu rezultatów dla Polski z 1,6 p.p. do 0,4 p.p., podczas gdy dla całego obszaru UE zmniejszyły się tylko z 1,8 p.p. do 1,6 p.p. Z kolei UE jako całość zmniejszyła dystans w

sto-12_{T. Kelley, Sztuka innowacji. Lekcja kreatywności z doświadczeń czołowej amerykańskiej}

fir-my projektowej, MT Biznes, Warszawa 2003.

13_{Ibidem, s. 7.}

14_{R. I. Sutton, Niekonwencjonalne zasady zarządzania kreatywnością, „Harvard Business}

Re-view Polska” maj 2003, s. 82-92.

15_{T. Peters, Biznes Od nowa!, Studio Emka, Warszawa 2005, s. 35; C. M. Christensen,}

Przeło-mowe innowacje. Możliwości rozwoju czy zagrożenie dla przedsiębiorstwa, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 21-24.

(16)

Tabela 1. Rankingi innowacyjności gospodarek narodowych: europejskie i globalne Pozycja Nazwa rankingu IUS 2013 EIS 2007 EIS 2004 GII-2012 (Insead) Bloom-ber g MIC-2013 GII BCG DK GII BCG WK 1 (Szwajcaria) Szwecja (Japonia) Szwajcaria USA Korea Płd Singapur 2 Szwecja (Szwajcaria) Szwecja Szwecja Korea Płd USA Korea Płd 3 Niemcy Finlandia Finlandia Singapur Niemcy Japonia Szwajcaria 4 Dania (Izrael) (USA) Finlandia Finlandia Szwecja Islandia 5 Finlandia Dania (Szwajcaria) Wlk. Brytania Szwecja Holandia Irlandia 6 Holandia (Japonia) Niemcy Holandia Japonia Kanada Hongkong 7 Belgia Niemcy Dania Dania Singapur Wlk. Brytania Finlandia 8 Wlk. Brytania Wlk. Brytania (Islandia) Hongkong Austria Niemcy USA 9 (Islandia) (USA) W ielka Brytania Irlandia Dania Francja Japonia 10 Austria (Islandia) Francja USA Francja Australia Szwecja 11 Irlandia Irlandia Holandia Luksembur g Holandia Hiszpania Dania 12 Francja Austria Irlandia Kanada Irlandia Belgia Holandia 13 Unia Europejska Holandia Unia Europejska Nowa Zelandia Norwegia Chiny Luksembur g IUS – Innovation Union Scoreboard – podstawowy europejski ranking innowacyjności pod tą nazwą od 201 1 r.; EIS – European Innovaton Scoreboard – podstawowy europejski ranking innowacyjności opracowywany rokrocznie od 2000 do 2010 r.; GII Insead – Global Innovation Index opracowany wspólnie przez INSEAD – The Business School for the W orld i WIPO, czyli W orld Intell ectual Property Or ganization; Bloomber g MIC 2013 – Bloomber g The Most Innovative Countries, czyli prezentacja 50 najbardziej innowacyjnych krajów świata; GII BCG – Global

Innovation Index opracowywany m.in. przez Boston Consulting Group w podziale na duże kraje (DK) oraz duże i małe łącznie (WK).

Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf; http://ec.europa.eu/ enterprise/policies/inn o-vation/files/proinno/eis-2007_en.pdf; ftp://ftp.cordis.lu/pub/cordis/docs/ eis_2004_main_doc.pdf; http://www .bloomber g.com/slideshow/2013-02-01/50-most-i nnova -tive-countries.html; http://www .wipo.int/econ_stat/en/economics/gii/index.htm l; http://en.wikipedia.or g/wiki/Global_Innovation_Index_(Boston_Consulting_ Group) [30.06.2013].

(17)

sunku do USA (z 36 p.p. w 2008 r. do do 20 p.p. w 2012 r.), Japonii (z 31 p.p. do 15 p.p.), ale zwiększyła go wobec Korei Południowej z 7 p.p. do 20 p.p. W tym zestawieniu użyto 12 z 25 wskaźników wykorzystanych do budowy IUS16_.

Na nieco innych zasadach konstruowano pozostałe rankingi, w największym stopniu, jak się wydaje, uwzględniając wpływ otoczenia politycznego w rankin-gu Global Innovation Index według INSEAD. Wyodrębniono tu pięć kategorii – filarów odzwierciedlających stronę nakładową i dwie: wyniki dotyczące obsza-ru tworzenia, wpływu i rozprzestrzeniania wiedzy oraz kreatywności w różnych postaciach. Podstawowym filarem były instytucje środowiska politycznego, re-gulacyjnego i biznesowego17_{. Pierwsze odzwierciedlały prawdopodobieństwo}

de-stabilizacji sytuacji politycznej, jakość działania tych instytucji i zagrożenia wol-ności słowa. Drugie dotyczą przede wszystkim zdolwol-ności rządu do konstruowania i wdrażania spójnej polityki promowania rozwoju prywatnej przedsiębiorczości oraz respektowania prawa w obszarach: przestrzegania umów, praw własności, działań policji i sądowych, a także obowiązkowych kosztów odpraw i zwolnień zatrudnionych pracowników. Trzecia podkategoria dotyczy trzech obszarów: ła-twości rozpoczynania działalności gospodarczej, łała-twości kończenia działalności gospodarczej (likwidacji firm) i łatwości płacenia podatków18_{. Dla Polski, która}

w tym ogólnym rankingu zajęła 44. miejsce, miejsce dotyczące uwarunkowań instytucjonalnych było zbliżone do tej pozycji (45), ale gdy pozycja uwarunko-wań polityczno-regulacyjnych była zdecydowanie korzystniejsza, dająca nasze-mu krajowi pozycje odpowiednio 26. i 27., to w ostatniej podkategorii było to miejsce 95.19_{Daje to pewne wyobrażenie o możliwościach i ewentualnych}

szan-sach poprawy polskiej innowacyjności poprzez działania polityczne efektywnie zmieniające istniejący stan rzeczy. O tej instytucjonalnej słabości polskiej gospo-darki była mowa wcześniej w materiałach „Raportu o konkurencyjności 2009”. W zestawie silnych i słabych stron dotyczących tego uwarunkowania pojawiło się zaledwie 6 sił i 11 słabości, w tym: nierozwiązany i obciążający finansowo problem alokacji części praw własności, niedostateczne wsparcie przez państwo działalności badawczo-rozwojowej i inwestycji w kapitał ludzki, bariery biuro-kratyczne i zły klimat dla przedsiębiorczości, niska jakość procesu politycznego i zawodność działań państwa na rzecz rozwoju przedsiębiorczości oraz poprawy konkurencyjności miedzynarodowej Polski20

16_{http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf [30.06.2013].} 17_{http://www.wipo.int/econ_stat/en/economics/gii/index.html [30.06.2013].}

18_{http://www.wipo.int/export/sites/www/freepublications/en/economics/gii/gii_2012.pdf, s. 43}

[30.06.2013].

19_{Ibidem, s. 52.}

20_{R. Rapacki, Pozycja konkurencyjna Polski w 2008 roku – silne i słabe strony oraz}

najwięk-sze wyzwania dla polskiej gospodarki, w: Polska. Raport o konkurencyjności 2009. Zasoby ludzkie a przewaga konkurencyjna, red. M. A. Weresa, Wyd. SGH, Warszawa 2009, s. 235-236.

(18)

Na inną przesłankę niedostatecznej zdolności i skłonności innowacyjnej tra-dycyjnej gospodarki rynkowej zwracają uwagę autorzy interesującego opraco-wania nt. barier polskiej innowacyjności21_{. Podkreślają, że to specyficzne cechy}

innowacji, a wśród nich specyfika wiedzy jako dobra publicznego, a zarazem składnika procesu innowacyjnego, trudnego do ochrony i łatwego do kopiowa-nia, naśladowania oraz asymetria informacyjna zwiększająca istotnie niepewność i ryzyko innowacyjnych przedsięwzięć stwarzają znaczne przeszkody dla aktyw-ności firm, zwłaszcza małych i średnich. Zwracając uwagę na zbyt słabą presję społeczną na prowadzenie odpowiedniej polityki proinnowacyjnej sugerują jako pożądany zakres interwencji publicznej „nie tylko działania na rzecz zwiększenia nakładów finansowych na badania, rozwój i wdrażanie nowych rozwiązań, ale też budowę nowych i poprawę jakości istniejących instytucji wpływających na inno-wacyjność gospodarki. Może to wymagać ze strony władz publicznych wytwo-rzenia początkowego impulsu modernizacyjnego (regulacyjnego i finansowego) wyrywającego gospodarkę z czysto imitacyjnego dryfu rozwojowego”22_.

Na podobne słabości polskiej polityki i praktyki gospodarczej zwracają uwa-gę autorzy opracowania Kurs na innowacje23_{. Oprócz potwierdzenia tezy o}

ist-nieniu dryfu rozwojowego podkreślają oni brak rzeczywistej i poważnej dyskusji na temat wyzwań rozwojowych stojących przed polską gospodarką i proponują nowe podejście do polityki rozwoju (polityki innowacyjnej).

2. Kryzys jest najlepszym czasem na zmiany,

również polityki innowacyjnej

Potrzeba wspierania procesów rozwoju społeczno-gospodarczego nadała szczególną rangę polityce innowacyjnej albo – jak piszą niektórzy autorzy – poli-tyce naukowej. Definiując tę ostatnią jako „działalność państwa oraz innych insty-tucji publicznych, skierowaną na takie oddziaływanie na naukę, które w sposób optymalny przyczynia się do wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego przy optymalnym wykorzystaniu środków na badania naukowe”, przyjmuje się sze-rokie rozumienie pojęcia, w istocie zawierające w sobie politykę innowacyjną, rozumianą jako służącą „wspieraniu i wprowadzaniu do praktyki gospodarczej wyników badań naukowych, nowych osiągnięć wiedzy, wynalazków i

uspraw-21_{M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, Instytut}

Badań Strukturalnych, Warszawa 2012, s. 4.

22_{Ibidem, s. 5.}

23_{T. Geodecki, G. Gorzelak, J. Górniak, J. Hausner, S. Mazur, J. Szlachta, J. Zaleski, Kurs}

na innowacje. Jak wyprowadzić Polskę z rozwojowego dryfu, Fundacja GAP, Kraków 2012, http:// www.fundacja.e-gap.pl/publikacje/21-publikacje/35-kurs-na-innowacje [6.10.2013].

(19)

nień”24_{. Podstawową rolą polityki innowacyjnej, utożsamianej z polityką}

transfe-ru wiedzy, jest pobudzanie procesów innowacyjnych. Wiąże się to nieuchronnie z postrzeganiem innowacji jako mniej lub bardziej jednorodnego zjawiska. Naj-częściej przywołuje się przy tym popytowy i podażowy model kreowania nowych rozwiązań, które bez większego uzasadnienia traktowane są jako przeciwstawne. Praktyka wykazała, że rzeczywisty przebieg procesów innowacyjnych jest dużo bardziej zróżnicowany, a wpływ na te procesy ma bardzo duża liczba czynników, często powiązanych ze sobą. Złożoność ta staje się dla podmiotów obligowanych do uczestnictwa i realizacji innowacyjnych przedsięwzięć źródłem problemów i podstawą zgłaszania potrzeby wsparcia: finansowego, edukacyjnego, instytu-cjonalnego, prawnego itp. Efektem tego w strukturze współczesnej gospodarki jest wykształcenie się szczególnego systemu wsparcia działalności innowacyjnej, określanego w literaturze przedmiotu mianem Narodowego Systemu Innowacji. Brak takiego systemu w przeddzień wejścia Polski do UE spowodował, że to ze strony tej struktury pojawiły się impulsy innowacyjne wywodzące się z koncep-cji strategii lizbońskiej, które stworzyły lokalne, regionalne systemy innowacyjne (Regionalne Systemy Innowacji). Swoistą specjalnością polskiej polityki inno-wacyjnej czasu obecności w UE było ubieganie się o europejskie środki, czyli pozyskiwanie funduszy na cele innowacyjne i przejmowanie się, co się stanie, gdy środki te zostaną wyczerpane.

Autorzy przywołanych wcześniej prac wskazali na wiele przedsięwzięć, które mogłyby i powinny znaleźć się w zestawie celów i narzędzi polityki wspierania innowacyjności w Polsce. Najważniejszym i generalnie pozytywnym wskazaniem jest podkreślenie konieczności „obudzenia potencjału polskiej innowacyjności”, uruchomienia impulsu innowacyjnego i ostatecznego przezwyciężenia dryfu roz-wojowego, w którym do tej pory się znajdujemy. Wśród wielu propozycji i ocen zawartych w podsumowaniu opracowania na uwagę zasługuje przestroga przed powielaniem modelu „dyfuzji naśladowczej” jako powodem skracania dystansu rozwojowego do choćby europejskich liderów i wskazanie konieczności kształto-wania modelu „dyfuzji kreatywnej”, a także potrzeby budokształto-wania wielowymiaro-wego, bardziej zróżnicowanego modelu rozwoju, pozostawiającego dużo więcej przestrzeni dla aktywności oddolnej, społecznej25_.

Działania, które powinny obudzić potencjał polskiej innowacyjności, sprowa-dzają się zdaniem autorów kolejnego opracowania do:

– postawienia innowacji w centrum polityki publicznej, – kontynuowania reform,

– współtworzenia konkurencyjnego systemu kreacji wiedzy,

24_{Polityka gospodarcza, red. B. Winiarski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 326.} 25_{T. Geodecki, G. Gorzelak, J. Górniak, J. Hausner, S. Mazur, J. Szlachta, J. Zaleski, op. cit.,}

(20)

– wydawania większych środków, – wydawania mądrzejszego środków,

– wydawania środków na ambitniejsze cele26_.

Pierwsze ze wskazań zasługuje na uwagę poprzez podkreślenie potrzeby rze-czywistych, a nie werbalnych działań na rzecz budowy własnego potencjału. Jest to popularny odpowiednik strawestowanego sloganu prezydenta Clintona doty-czącego gospodarki: „It’s the innovation, stupid”.

Slogan o kontynuowaniu reform wobec ewidentnego braku ich ciągłości bu-dzi zastrzeżenia co do realizmu i rzeczywistych szans, zwłaszcza wobec – ostat-nimi czasy – niezbyt stabilnej sytuacji politycznej w Polsce.

Bardzo wartościowy jest postulat szerokiego sięgania i wykorzystywania możliwości wielu graczy i uczestników, a nie selekcji i wykorzystywania tych teoretycznie najsilniejszych. Specyfika przedsięwzięć innowacyjnych czyni mało prawdopodobnym, a właściwie prawie niemożliwym przewidzenie, który z pod-miotów badawczo-rozwojowych ma większe szanse na sukces, i oznacza pozba-wienie szans małych graczy, ośrodki, zespoły, tym bardziej jednostki, które co pewien czas zadziwiają swą kreatywnością (np. Lucjan Łągiewka, któremu gdyby pomagano od samego początku, mógłby stać się źródłem znacznych korzyści dla rodzimej gospodarki).

Zasadność wydawania znacznie większych środków, nie tylko na B+R, ale i wszelkie przedsięwzięcia innowacyjno-inwestycyjne, nie powinna budzić więk-szych wątpliwości, ale ciągle coś staje na przeszkodzie zmianie, o której mowa od kilkunastu lat.

Postulat mądrzejszego wydawania środków jest dyskusyjny, bowiem zakłada, że można ex ante w przypadku środków na badania i prace wdrożeniowe czy inwestycje innowacyjne dokonywać racjonalnych wyborów. Wystarczy przypo-mnieć przykłady zaangażowania publicznych pieniędzy w projekt badawczo--rozwojowy „niebieskiego lasera” czy znać uwarunkowania finansowego anga-żowania się i jego rezultatów w przypadku venture capital bądź aniołów biznesu. Wartością dodaną we wszystkich takich przedsięwzięciach są doświadczenia, często towarzyszące poniesionym i utraconym nakładom. Nie można zdobyć tych doświadczeń w inny sposób, niż podejmując ryzyko ich realizacji.

Na ambitniej programowanych, czyli bardziej ryzykownych przedsięwzię-ciach, powinno zależeć decydentom w obszarze polityki, mogą one bowiem stać się swoistymi i lepszymi niż inne świadectwami pozytywnej roli, jaką odegrali w procesach radykalnych zmian systemowych i politycznych. Należy przeciw-działać zachowawczym postawom osób i instytucji „odpowiedzialnych za udzie-lanie wsparcia publicznego dla innowacji, procedur konkursowych i praktyce oceniania, w wyniku których wsparcie omija rzeczywiście nowatorskie

(21)

wzięcia, trafiając raczej do projektów bezpiecznych składanych przez silne ryn-kowo podmioty. Takie podejście jest sprzeczne z istotą i celem polityki proinno-wacyjnej”27_.

Podsumowanie

Dobry system ekonomiczny jest kluczowym graczem w budowaniu odpo-wiedniej pozycji konkurencyjnej we współczesnej gospodarce. Różne doświad-czenia, w tym Chin i azjatyckich tygrysów, dowodzą jednak, że dzięki polityczne-mu wsparciu zapewniającepolityczne-mu prawdziwy start innowacyjny, nazywanepolityczne-mu często impulsem innowacyjnym, można zdecydowanie poprawić szanse i możliwości rozwoju gospodarczego z wykorzystaniem innowacji jako środka transferu wie-dzy do gospodarki, ale także do społeczeństwa. Bez wykorzystania polityki wspie-rającej te procesy ze znacznie większymi trudnościami przychodzi osiąganie po-zytywnych efektów. Polska licząca się jako ustabilizowany i stojący na mocnych fundamentach reprezentant grupy byłych gospodarek nakazowo-rozdzielczych jest jednocześnie mało liczącym się graczem na światowym rynku innowacji. Bez wsparcia polityki innowacyjnej radykalna zmiana tego stanu rzeczy wydaje się mało prawdopodobna. Warunkiem, o którym należy pamiętać w konstruowaniu tej polityki, jest specyficzny charakter innowacji, zwłaszcza dotyczący tych ich postaci, których w najnowszej historii rozwoju technologii nie stworzyliśmy lub nie wdrożyliśmy jako pierwsi.

Literatura

Bukowski M., Szpor A., Śniegocki A., Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2012.

Christensen C. M., Przełomowe innowacje. Możliwości rozwoju czy zagrożenie dla przedsiębior-stwa, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010.

Cichowski L., Istota i modele innowacji, w: Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transfor-macji wiedzy w sieciach gospodarczych, red. M. K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010.

Co sprzyja rozwojowi gospodarczemu, red. L. Zienkowski, Scholar, Warszawa 2005. Drucker P. F., Społeczeństwo pokapitalistyczne, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Geodecki T., Gorzelak G., Górniak J., Hausner J., Mazur S., Szlachta J., Zaleski J., Kurs na innowa-cje. Jak wyprowadzić Polskę z rozwojowego dryfu, Fundacja GAP, Kraków 2012, http://www. fundacja.e-gap.pl/publikacje/21-publikacje/35-kurs-na-innowacje [6.10.2013].

Hadjimanolis, The Barriers Approach to Innovation, w: The International Handbook on Innovation, red. L. V. Shavinina, Elsevier Science, Amsterdam 2003.

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/files/ius-2013_en.pdf [30.06.2013]. http://www.managing-innovation.com/ [30.06.2013].

(22)

http://www.wipo.int/econ_stat/en/economics/gii/index.html [30.06.2013].

http://www.wipo.int/export/sites/www/freepublications/en/economics/gii/gii_2012.pdf [30.06.2013]. http://www.fundacja.e-gap.pl/publikacje/21-publikacje/35-kurs-na-innowacje [30.06.2013]. Kelley T., Sztuka innowacji. Lekcja kreatywności z doświadczeń czołowej amerykańskiej firmy

pro-jektowej, MT Biznes, Warszawa 2003.

Kotowicz-Jawor J., Przebudowa mikroekonomicznego mechanizmu rozwoju, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1998.

Peters T., Biznes Od nowa!, Studio Emka, Warszawa 2005.

Polityka gospodarcza, red. B.Winiarski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006.

Rapacki R., Pozycja konkurencyjna Polski w 2008 roku – silne i słabe strony oraz największe wy-zwania dla polskiej gospodarki, w: Polska. Raport o konkurencyjności 2009. Zasoby ludzkie a przewaga konkurencyjna, red. M. A. Weresa, Wyd. SGH, Warszawa 2009.

Sutton R. I., Niekonwencjonalne zasady zarządzania kreatywnością, „Harvard Business Review Polska” maj 2003.

Swedenburg B., Szwedzki model państwa opiekuńczego: wnioski z perspektywy amerykańsko--szwedzkiej, w: Wzrost gospodarczy czy bezpieczeństwo socjalne? W stronę konkurencyjnego modelu społeczno-ekonomicznego dla Unii Europejskiej, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2010. Tidd J., Bessant J., Zarządzanie innowacjami. Integracja zmian technologicznych, rynkowych i

or-ganizacyjnych, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011.

Innovation policy as a way to support the transfer of knowledge

to society and the economy

Abstract. This study is an indication of the selected conditions that the role of innovation policy

plays as an important tool for the effective transfer of knowledge to the economy. Innovation policy is not the most important tool for building an innovative position in the modern market economy, but based on the experience of various economies, including Poland, it can be concluded that the lack or inadequacy of the policy adversely affects the course and results of the innovation processes. An effective innovation policy should take into account the specific nature of the innovation. Its main role is to give innovative impetus to initiate the process of overcoming the current state of innovation in the economy.

Keywords: innovation policy, knowledge transfer, innovation, innovation model,

(23)

Zeszyty Naukowe

Ewa Stawiarska

Politechnika Śląska Wydział Organizacji i Zarządzania

e-mail: ewa.stawiarska@polsl.pl tel. 32 277 73 20

Joanna Machnik-Słomka

Politechnika Śląska Wydział Organizacji i Zarządzania

e-mail: joanna.machnik@polsl.pl tel. 32 277 73 20

Współczesne kierunki polityki innowacyjnej

a współpraca sieciowa

w transferze wiedzy z sektora nauki

Streszczenie. Efektywność transferu wiedzy z sektora nauki do gospodarki uzależniona jest

od wielu czynników, w tym od polityki innowacyjnej. Dostępne dane wskazują na niedostateczną współpracę przedsiębiorców z instytucjami naukowymi, szczególnie w procesie tworzenia innowa-cji i transferu wiedzy. Zgodnie ze współczesnymi kierunkami krajowej i europejskiej polityki inno-wacyjnej wzrasta znaczenie sieci wspierających współpracę naukową między biznesem a nauką. W artykule omówiono więc zagadnienia transferu wiedzy z sektora nauki do sieci współpracujących przedsiębiorstw.

Słowa kluczowe: polityka innowacyjna, transfer wiedzy, sieci

Wstęp

Współczesna gospodarka charakteryzuje się nasileniem międzynarodowej konkurencji oraz coraz większym znaczeniem wiedzy i jej przepływu poza gra-nice państw. Dlatego wpływ na pozycję kraju i regionu na globalizującym się rynku międzynarodowym ma gospodarka oparta na wiedzy (knowledge-based

economy), która sprzyja tworzeniu się warunków do zacieśniania powiązań

mię-dzy różnymi instytucjami, w tym mięmię-dzy nauką a biznesem. Gospodarka oparta na wiedzy wymusza poszukiwanie nowych paradygmatów zarządzania, polega-jących w większym stopniu na dyfuzji i rozwijaniu wiedzy, wspieraniu organiza-cyjnego uczenia się oraz kreowania nowych rozwiązań organizacyjnych w

(24)

śro-24 Ewa Stawiarska, Joanna Machnik-Słomka

dowisku sieciowym. Podejście oparte na wiedzy koncentruje się na wysokich kwalifikacjach kadry, strukturze organizacyjnej sprzyjającej procesom uczenia się i wykorzystywania wiedzy oraz kontaktach z innymi firmami i publicznymi instytucjami badawczymi. „Rośnie złożoność wiedzy i technologii, co z kolei zwiększa rolę powiązań między firmami i innymi podmiotami jako sposobu na zdobywanie specjalistycznej wiedzy”1_{. Kreowanie tych warunków zależy w}

du-żej mierze od polityki innowacyjnej na poziomie europejskim, krajowym i regio-nalnym, której głównym celem jest podnoszenie poziomu innowacyjności m.in. poprzez tworzenie i rozwijanie systemów innowacji. Polityka innowacyjna jest wypadkową polityki naukowo-technicznej i polityki przemysłowej. „Przyjmuje ona za oczywistość, że wiedza we wszystkich swoich przejawach odgrywa zasad-niczą rolę w postępie gospodarczym oraz że innowacje są zjawiskiem złożonym i systemowym. Podejścia systemowe do zagadnienia innowacji przesuwają punkt ciężkości polityki publicznej w stronę wzajemnych powiązań między różnymi instytucjami i analizują interakcje w procesie tworzenia nowej wiedzy, a także jej dyfuzji i wykorzystania. Na określenie tych instytucji i przepływów wiedzy ukuto termin »narodowy system innowacyjny« (National Innovation System)”2_.

Problematyka transferu i komercjalizacji technologii – jak zaznaczają autorzy publikacji System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – siły

motoryczne i bariery3_{, ma szczególne znaczenie strategiczne dla polskiej i}

euro-pejskiej gospodarki. Wspominają oni o paradoksie, z którym mamy do czynienia, czyli sytuacji, w której wyniki nawet najbardziej innowacyjnych badań nauko-wych w niewielkim stopniu przekładają się na rynkowe zastosowania. Liczne badania pokazują, że poziom współpracy między środowiskiem naukowym a biz-nesowym nie tylko w Polsce jest wciąż niesatysfakcjonujący, obarczony wieloma problemami. Powiązania i przepływy wiedzy w krajowych systemach innowacji są słabe i rozproszone, co w dużej mierze ogranicza możliwości firm w zakresie rozwiązywania problemów związanych z technologią i skłania je ku rozwiąza-niom opierającym się na pozyskiwaniu technologii głównie w postaci material-nej. Mimo że w ostatnich latach można dostrzec pozytywne zmiany zachodzące w procesach transferu wiedzy i technologii między nauką i biznesem, to nadal wi-doczne są bariery związane m.in. z nadmierną biurokratyzacją, uregulowaniami prawnymi, dostępem do finansowania, świadomością przedsiębiorców i naukow-ców, niewielkim dopasowaniem uczelni i instytutów badawczych do wymagań rynku. Do poprawy w tym obszarze mogą przyczynić się odpowiednie instrumen-ty poliinstrumen-tyki innowacyjnej, a także pozyinstrumen-tywna rola administracji publicznej. Na-1_{Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, OECD}

i Eurostat, Paris 2005, s. 30.

2_{Ibidem, s. 17-18.}

3_{System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – siły motoryczne i bariery,}

(25)

Współczesne kierunki polityki innowacyjnej a współpraca sieciowa... 25

rzędzia polityki innowacyjnej zmierzające do redukcji barier mogą w znacznym stopniu wpływać na efektywność transferu wiedzy z sektora nauki do gospodarki. Potencjał tkwiący w polskich uczelniach powinien być pełniej wykorzystywany m.in. przez wzmocnienie powiązań uczelni z otoczeniem zewnętrznym poprzez różne formy współpracy sieciowej i podejście systemowe.

„Dla zrozumienia powiązań w procesie innowacyjnym, w tym transferze tech-nologii, kluczowe znaczenie ma rozpoznanie, w jaki sposób zachodzą te procesy, jakie są główne źródła przepływów wiedzy i technologii oraz które z nich odgry-wają najważniejszą rolę. To prowadzi do lepszego zrozumienia procesów dyfuzji i umożliwia odwzorowanie powiązań i przepływów wiedzy, co ma także bezpo-średnie znaczenie dla polityki innowacyjnej”4_{. Warto zatem zastanowić się nad}

pytaniami: Czy polityka innowacyjna powinna koncentrować się na promowaniu aktywnej współpracy? Jakie formy współpracy są najefektywniejsze? Czy prze-pływy wiedzy i technologii mają większe znaczenie, gdy są związane z sieciami i innymi nieformalnymi porozumieniami? Jakie jest znaczenie i wpływ struktur or-ganizacyjnych wspierających współpracę naukową i gospodarczą, takich jak mię-dzyorganizacyjne sieci, systemy innowacyjne, sieci badawcze, klastry? Jak racjo-nalizować przepływy wiedzy w procesach transferu technologii z sektora nauki?

1. Kierunki i znaczenie polityki innowacyjnej

w aspekcie współpracy sieciowej w procesach transferu wiedzy

Polityka innowacyjna w ciągu ostatnich lat podlegała wyraźnej ewolucji. Do-tyczyło to zarówno celów i kierunków realizowanej polityki, jak i stosowanych instrumentów, a także roli państwa i zakresu powiązań z innymi dziedzinami go-spodarki. Współczesna polityka innowacyjna jest:

– polityką promocji szeroko pojętych innowacji i dyfuzji technologii,

– polityką traktującą innowacje jako proces sieciowy, będący udziałem wielu współzależnych aktorów,

– polityką „miękkiego” wsparcia użytkowników technologii, obejmującego wspieranie usług konsultingowych, szkoleniowych, informacyjnych i promo-cji, przepływu ludzi między firmami a różnymi instytucjami współpracującymi z nimi; ważną rolę mają tu do odegrania instytucje pośredniczące w dziedzinie innowacji,

– polityką, w której państwo działa jako koordynator i czynnik ułatwiający, który tworzy instytucjonalne ramy samoregulacji przebiegu i dyfuzji innowacji,

– jest w coraz szerszym stopniu polityką horyzontalną, ponadsektorową, za-stępującą wcześniej dominujące podejście koncentrujące się na zagadnieniach

(26)

26 Ewa Stawiarska, Joanna Machnik-Słomka

sektorowych (sektory problemowe, infrastruktura techniczna, sfera nauki i tech-niki itp.), a także wsparciu firm i instytucji uczestniczących w procesie innowa-cyjnym,

– w większości krajów wysoko rozwiniętych stanowi domenę polityki regio-nalnej,

– jest zasadniczo polityką skierowaną do sektora małych firm, choć z efek-tów wielu przedsięwzięć podejmowanych przez tę politykę mogą korzystać także większe podmioty gospodarcze5_.

Z przedstawionej charakterystyki współczesnej polityki innowacyjnej wy-nika, że współpraca w sferze działalności innowacyjnej wymaga aktywnego współdziałania i powiązań w sieci z innymi firmami lub publicznymi instytucjami badawczymi. Podręcznik Oslo definiuje trzy typy powiązań w procesie innowa-cyjnym:

– otwarte źródła informacji – dostępne informacje, które nie wymagają zaku-pu technologii czy praw własności intelektualnej ani interakcji ze źródłem,

– nabycie wiedzy i technologii – zakup zewnętrznej wiedzy oraz/lub wie-dzy i technologii materialnej wchodzącej w skład dóbr inwestycyjnych (maszyny, urządzenia, oprogramowanie) i usług, bez interakcji z ich źródłem,

– współpraca w sferze innowacji – aktywna współpraca z innymi przedsię-biorstwami lub publicznymi instytucjami badawczymi na potrzeby działalności innowacyjnej (która może obejmować zakup wiedzy i technologii)”6_.

„Dla racjonalizacji procesów zarządzania wiedzą w organizacjach i sieciach współpracy istotne znaczenie mają relacje kognitywistyczne związane z procesa-mi przepływu wiedzy, potencjałem kreowania i transferu wiedzy, wzajemnego ko-munikowania się”7_{. Wspieranie procesów innowacji poprzez współpracę}

siecio-wą jest zgodne z dokumentami europejskimi, czyli strategią Europa 2020, planem Unii Innowacji, które promują dążenie do zrównoważonego rozwoju na poziomie krajowym i regionalnym, z wykorzystaniem możliwości sieci obejmujących całą UE. Jednym z priorytetów strategii Europa 2020, obok zrównoważonego wzrostu i wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu, jest wzrost inteligentny, czyli rozwój oparty na wiedzy i innowacjach. Z tego względu strategia kładzie nacisk na wykorzystywanie technologii przyjaznych środowisku, przyspieszając wpro-wadzanie inteligentnych sieci opartych na technologiach ICT, wykorzystywanie możliwości sieci obejmujących całą UE, a także wzmacnianie przewagi konku-rencyjnej europejskiego biznesu, szczególnie sektora produkcji i MŚP, oraz po-5_{E. Stawasz, Polityka innowacyjna, w: Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, red.}

K. B. Matusiak, PARP, Warszawa 2011, s. 198-199.

6_{Podręcznik Oslo..., s. 85.}

7_{J. Machnik-Słomka, Zastosowanie mapy wiedzy w kontekście regionalnego systemu}

transfe-ru technologii, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego im. Adama Chętnika”, 2012, t. XXVI.

(27)

maganie klientom w docenieniu wartości efektywnego korzystania z zasobów8_.

Jednym z przewodnich projektów strategii Europa 2020 jest plan Unia innowacji, który zawiera strategiczną koncepcje rozwoju innowacyjności, popieraną na naj-wyższym szczeblu politycznym. Plan Unia innowacji jest kluczem do osiągnięcia celów zawartych w strategii Europa 2020 ukierunkowanych na tworzenie stabil-nej europejskiej gospodarki opartej na wiedzy.

Na poziomie krajowym dokumentem określającym politykę innowacyjną w Polsce jest jedna ze strategii zintegrowanych: Strategia innowacyjności i efek-tywności gospodarki Dynamiczna Polska 2020. Jej głównym celem jest wysoce konkurencyjna gospodarka (innowacyjna i efektywna) oparta na wiedzy i współ-pracy.W dokumencie tym podkreśla się rosnącą rolę horyzontalnego wymiaru po-lityki w zakresie rozwoju nauki i technologii (w przeciwieństwie do branżowego i selektywnego). „Polityka naukowa i innowacyjna w coraz większym stopniu stają się politykami opartymi na faktach i obiektywnych danych (evidence-based

policy), w większym stopniu wykorzystują synergię między różnymi politykami,

a także wymiar terytorialny (place-based policy)”9_{. Jednym z istotnych wyzwań}

zapisanych w dokumencie jest postępująca globalizacja, przejawiająca się m.in. wzrostem mobilności kapitału czy siły roboczej. Jest to związane ze wzrastający-mi powiązaniawzrastający-mi gospodarczywzrastający-mi, naukowywzrastający-mi i technologicznywzrastający-mi, zarówno po-między krajami, jak i w skali mikro – popo-między przedsiębiorstwami, uczelniami, laboratoriami publicznymi i władzami regionalnymi. Jedną z tendencji jest zmia-na podejścia do innowacji charakteryzująca się:

– wzrastającą rolą innowacji społecznych i organizacyjnych w stosunku do innowacji technologicznych typu hardware,

– zwiększającym się znaczeniem czynnika niematerialnego w innowacjach (know-how, marketing, informacja, zarządzanie zasobami, wiedza pozasłowna – nieskodyfikowana, tacit knowledge),

– wzrastającą rolą outsourcingu, szczególnie w fazie prac rozwojowych, oraz (związaną z nim) rolą rynku technologii i zaawansowanych technologicznie ma-łych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),

– intensyfikacją relacji pomiędzy różnymi uczestnikami rynku (konkurenta-mi, kooperanta(konkurenta-mi, klientami) w zakresie procesu uczenia się,

– zacieraniem się tradycyjnych podziałów między różnymi sektorami, – kształtowaniem się nowych, multidyscyplinarnych dziedzin badań, przeła-mujących dawne klasyfikacje nauk, np. integracja ICT, bio- i nanotechnologii10_.

8_{Strategia Europa 2020, www.mg.gov.pl/Bezpieczenstwo+gospodarcze/Strategia+Europa+}

2020 [15.06.2013].

9_{Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki Dynamiczna Polska 2020,}

Minister-stwo Gospodarki, Warszawa 2012.

(28)

28 Ewa Stawiarska, Joanna Machnik-Słomka

W dokumencie Dynamiczna Polska 2020 podkreśla się również rosnące zna-czenie struktur organizacyjnych wspierających współpracę naukową (ale również przedsiębiorczą), takich jak sieci badawcze, konsorcja naukowo-przemysłowe, regionalne i branżowe klastry. Znaczenie i popularność koncepcji klastra oraz wpływ klasteringu na rozwój gospodarczy doprowadziły do ukształtowania poli-tyki wspierania klastrów. Przede wszystkim przez OECD rozwijana jest również koncepcja polityki rozwoju gospodarczego opartej na klastrach (cluster-based

economic development policy). „Komisja Europejska kładzie dodatkowo nacisk

na rozwiązania innowacyjne, które powinny być efektem kooperacji w ramach klastrów. Podkreśla ponadto pozytywny wpływ współpracy nie tylko na uczestni-ków klastra, ale również otoczenie, w którym jest on zlokalizowany”11_.

„Tworzenie klastrów stwarza możliwość lepszej wymiany wiedzy, budowa-nia silniejszych relacji opartych na współpracy”12_{. „Nośnikami wiedzy i wartości,}

warunkującymi powstanie i rozwój klastra (nie tylko klastra, ale wszelkich in-nowacji zarządczych) są przede wszystkim wyróżniający się wiedzą liderzy lo-kalni (przedsiębiorcze jednostki, członkowie władz lokalnych, samorządowych, konsultanci, naukowcy i inni, praktykujący zarządzanie), wybijający się przed-siębiorczymi postawami przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, samorządu gospodarczego, czasem administracji”13_{. „Coraz większe znaczenie}

przypisuje się klastrom innowacyjnym, klastrom wiedzy, dla których istotne jest partnerstwo nie tylko między instytucjami sektora B+R, ale i przedsiębiorstwa-mi”14_{. Coraz częściej klastry, w szczególności klastry wiedzy, postrzegane są jako}

instrumenty ułatwiające uczelniom komercjalizację wiedzy, stwarzają możliwość lepszej komunikacji, wymiany wiedzy między podmiotami sektora gospodarcze-go i naukowegospodarcze-go. „Skuteczność komercjalizacji uwarunkowana jest pozyskaniem, przepływem, wykorzystaniem informacji i wiedzy w odpowiednim czasie przez uczestników tego procesu skupionych coraz częściej w sieciach współpracy, kla-strach”15_{. Klastry pozwalają na identyfikację wzajemnych potrzeb i określanie}

możliwości, przyczyniając się do efektywniejszej współpracy. „Współcześnie klastry konstytuowane są poprzez trzy różne typy sieci: S1 sieć organizacyjna (węzły – organizacje, przedsiębiorstwa klastra, jednostki wypełniające określone

11_Ibidem.

12_{J. Machnik-Słomka, Znaczenie klastrów wiedzy w komercjalizacji wyników badań z uczelni,}

„Organizacja i Zarządzanie” 2011, nr 16.

13_{J. Stachowicz, E. Bojar, Konstruowanie dynamiki procesów poznawczych w organizacjach}

i regionie – racjonalizacją organizowania rozwoju sieci, w: Konkurencja i koegzystencja regio-nów w procesie integracji europejskiej. Sieci proinnowacyjne w zarządzaniu regionem wiedzy, red. E. Bojar, J. Stachowicz, Wyd. Politechniki Lubelskiej, Lublin 2008.

14_{J. Machnik-Słomka, W. Ocieczek, Promocja wyników badań uczelni wyższych, w: Marka}

i promocja jednostek terytorialnych. Dylematy i wyzwania współczesności, red. K. Malicki, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012.

(29)

role organizacyjne; relacje – główne więzi organizacyjne, w ramach których na-stępuje przepływ władzy); S2 sieć kognitywistyczna (węzły – działania jednostek i grup społecznych konstytuujących klaster; relacje – głównie więzi poznawcze, w których następuje przepływ wiedzy, informacji); S3 sieć społeczna (węzły – działania jednostek i grup społecznych konstytuujących klaster; relacje – więzi społeczne budowy zaufania, transferu wiedzy i wartości”16_{. Współpraca w}

ra-mach sieci i klastrów opiera się coraz częściej na modelu triple helix polegają-cym na współpracy: uniwersytety – przemysł – władze publiczne: „[...] optymalną współpracę pomiędzy poszczególnymi uczestnikami może zapewnić model triple

helix”17_.

W polityce innowacyjnej nastąpił wzrost zainteresowania i zmiana podejścia do wspierania procesów transferu wiedzy między środowiskiem naukowym a biz-nesowym. Szczególne znaczenie dla racjonalizowania procesów transferu wiedzy z sektora naukowego ma regionalna polityka innowacyjna. „Należy podkreślić ro-snące znaczenie wymiaru regionalnego dla budowy efektywnych powiązań nauki i biznesu oraz stymulacji procesów transferu i komercjalizacji wiedzy”18_{. Ważną}

rolę w tym zakresie odgrywają regionalne instytucje wspierające, zaangażowane w przepływ i wykorzystanie nowej wiedzy oraz różnego rodzaju sieci innowacji i transferu technologii. Zgodnie z polityką innowacyjną sieci w procesie transferu technologii pełnią coraz częściej funkcję płaszczyzny współpracy między nauką a biznesem, w ramach której te dwa odmienne środowiska mogą podejmować dialog.

Funkcjonowanie w różnych sieciach współpracy jest jedną z najważniejszych cech współczesnego zarządzania innowacjami, zgodną z polityką innowacyjną UE i państwa.

2. Twórcza siła systemów sieciowych

wspomaganych przez naukę

W krajach rozwiniętych najpopularniejszą formą organizacji o charakterze poziomym jest organizacja sieciowa. Organizacja taka może mieć zasięg lokalny, międzynarodowy lub globalny. Cechuje ją przewaga powiązań nieformalnych, niezależność i autonomia funkcjonowania podmiotów zależnych, centralne po-zyskiwanie informacji i centralna koordynacja alokacji zasobów między podmio-tami. Sieci tworzą przewagę konkurencyjną kosztową i technologiczną, ograni-16_{J. Stachowicz, A. Stachowicz-Stanusch, Klastry – współczesną i przyszłościową formą or-}

ganizacji potęgujące wiedzę i wartości, „Organizacja i Zarządzanie” 2011, nr 16.

17_{E. Bojar, M. Bojar, The triple helix in clusters: A metropolis shaping factor, „Romanian}

Journal of Regional Science” 2009, nr 3 (2), s. 77-89.

Wspieranie transferu wiedzy do społeczeństwa i gospodarki

Wspieranie transferu wiedzy

do społeczeństwa i gospodarki

Promoting knowledge transfer

in society and the economy

edited by

Tadeusz Leczykiewicz

The Poznan School of Banking Press

Poznan 2013

The Poznan School of Banking

Research Journal

Wspieranie transferu wiedzy

do społeczeństwa i gospodarki

redakcja naukowa

Tadeusz Leczykiewicz

Wydawnictwo

Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu

Poznań 2013

Zeszyty Naukowe

Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu

2013, t. 51, nr 6

Spis treści

Contents

Wstęp

Lechosław Cichowski

Polityka innowacyjna

jako wsparcie transferu wiedzy

do społeczeństwa i gospodarki

Wstęp

1. Dlaczego system ekonomiczny gospodarki rynkowej

nie jest wystarczającą determinantą innowacyjności?

2. Kryzys jest najlepszym czasem na zmiany,

również polityki innowacyjnej

Podsumowanie

Literatura

Innovation policy as a way to support the transfer of knowledge

to society and the economy

Ewa Stawiarska

Joanna Machnik-Słomka

Współczesne kierunki polityki innowacyjnej

a współpraca sieciowa

w transferze wiedzy z sektora nauki

Wstęp

1. Kierunki i znaczenie polityki innowacyjnej

w aspekcie współpracy sieciowej w procesach transferu wiedzy

2. Twórcza siła systemów sieciowych

wspomaganych przez naukę