Ignacy Stroński
ZARYS ŻYCIA I PRACY JANA HILAREGO LACHSA
( 1 8 8 1 - 1 9 4 2 )
Żywe zainteresowanie naukami przyrodniczymi i technicznymi polskiego społeczeństwa w drugiej połowie XIX wieku przy braku wyższych zakładów naukowych, zwłaszcza na terenip byłej Kongre-sówki, skłaniało naszą młodzież do studiów w ośrodkach zagranicz-nych. Stąd też droga naukowa wielu uczonych, działających w Polsce Odrodzonej w okresie międzywojennym była podobna do siebie. Szereg badaczy, późniejszych profesorów uniwersytetów i politech-nik uruchomionych po odzyskaniu niepodległości, kształciło się we
Francji, Szwajcarii, Niemczech i Rosji.
Do nich należał również Jan Hilary Lachs, uczeń i współpracow-nik sławnych niemieckich fizykochemików — Wilhelma Ostwalda, Georga Brediga, Leonora Michaelisa oraz Herberta Freundlicha, późniejszy profesor chemii fizycznej i chemii nieorganicznej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie i Łodzi, docent chemii fizycznej i elektrochemii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Był on bliskim towarzyszem pracy naukowej prof. Ludwika Wertensteina w Pracowni Radiologicznej im. Mirosława Kernbauma w Warszawie, kierownikiem Pracowni Chemii Koloidów Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Chemicznego.
Urodzony 15 listopada 1881 r. w Warszawie z ojca Bernarda, z zawodu kupca, i matki Reginy, po ukończeniu w 1902 г. II
Gim-nazjum Rządowego*w Warszawie, szlakiem większości maturzystów pochodzących z terenu byłej Kongresówki, podążył za granicę, obie-rając sobie chemię jako dziedzinę studiów wyższych.
Początkowo immatrykulował się w Politechnice w Karlsruhe, następnie przeniósł się na Uniwersytet w Lipsku, a później do Heidel-bergu. Pobyt w Lipsku w latach 1904—1905 pozwolił mu uczęszczać
306 Ignacy Stroński
na wykłady wybitnego fizykochemika W. Ostwalda, autora znanego dzieła Lehrbuch der allgemeinen Chemie, którym uczony ten utoro-wał nowy kierunek badań chemicznych. Przez pracownię Oswalda w Lipsku, stanowiącą kuźnię prac fizykochemicznych o niezwykle szerokiej tematyce, przewinęło się wielu polskich chemików, a wśród nich Ludwik Bruner, Mieczysław Centnerszwer, Kazimierz Fajans. Bogdan Szyszkowski, Jan Zawidzki.
Jednym z asystentów Ostwalda Ibył dr G. Bred ig, późniejszy profesor chemii fizycznej w uniwersytecie heidelberskim, znany z du-żych zdolności ekperymentatorskich. U niego w Heidelbergu Lachs wykonał doświadczalną pracę dyplomową z zakresu kinetyki chemicz-nej, a na podstawie rozprawy zatytułowanej Adiabatische und
simul-tane Reaktionskinetik des Diazoessigesters uzyskał w 1910 r. stopień
doktorski.
Po ukończeniu pracy doktorskiej Lachs podejmuje współpracę z L. Michaelisem, ówczesnym kierownikiem Pracowni Biologicznej berlińskiego Szpitala Miejskiego, gdzie w latach 1911 i 1912 wyko-nuje dwie prace poświęcone adsorpcji soli neutralnych. W czasie po-bytu w Berlinie nawiązuje kontakt z H. Friedenthalem i w jego prywatnym laboratorium przeprowadza oznaczanie żelaza na drodze
kolorymetrycznej. Pewien krótki okres czasu W 1911 r. przebywa u znanego fizykochemika Herberta Freundlicha w Brunszwiku i tam rozpoczyna nową pracę badawczą z zakresu adsorpcji.
W 1912 r. dr Jan Hilary Lachs powrócił do kraju i od 1 paździer-nika tegoż roku został asystentem prof. Jana Zawidzkiego, ówczes-nego kierownika pracowni chemii ogólnej w Akademii Rolniczej w Dublanach nieopodal Lwowa. Jako asystent zajął się badaniami
nad zjawiskami adsorpcji przez mieszaniny różnych adsorbentów, zapoczątkowanymi w Brunszwiku. Z końcem lutego 1913 r. opuszcza jednak to stanowisko z uwagi na trudności mieszkaniowe we
Lwowie, uciążliwe dojazdy koleją ze Lwowa do Dublan oraz nie-pewną sytuację polityczną, jaka wytworzyła się w związku z wojnami bałkańskimi, i przenosi się do swojego rodzinnego miasta, gdzie
nie-długo przystępuje do pracy w ramach organizującej się Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Początkowo korzysta z gościnności prof. J. Sosnowskiego, kierownika Pracowni Fizjologicznej TNW, kontynuując swoje badania nad adsorpcją.
Pracownia Radiologiczna została założona z inicjatywy warszaw-skiego przemysłowca Józefa Kernbauma, który zaofiarował Towa-rzystwu Naukowemu Warszawskiemu sumę dziesięciu tysięcy rubli
Jan Hilary Lachs (1881—1942) 307
na uruchomienie placówki naukowej, poświęconej badaniom nad zjawiskami promieniotwórczymi. Fundator pragnął. w ten sposób uczcić pamięć syna Mirosława, ucznia Marii Skłodowskiej-Curie, przedwcześnie zmarłego w 1911 r. w Krakowie. Oprócz tej wpłaty rodzina Kernbaumów zobowiązała się, w przypadku zrealizowania projektu, do corocznego wpłacania zasiłku w wysokości dwóch tysięcy
rubli na pokrycie kosztów prowadzenia pracowni.
Inicjatywa ta spotkała się z żywym oddźwiękiem w Zarządzie Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, które niezwłocznie przy-stąpiło do prac organizacyjnych. Nawiązano wówczas kontakt z prze-bywającą w Paryżu Marią Skłodowską-Curie, proponując jej kierow-nictwo nowej placówki badawczej. Wielka uczona ze względu na swoje zobowiązania w stosunku do uniwersytetu paryskiego nie mogła opuścić Francji, przyrzekła jednak zająć się organizacją pra-cowni i kierowaniem badaniami naukowymi; w tym celu delegowała do Warszawy dwóch najzdolniejszych asystentów Polaków: dra Jana Danysza, jako swego zastępcę, oraz dra Ludwika Wertensteina, który
objął obowiązki asystenta.
Dzięki staraniom fizykoohemika J. J. Boguskiego, późniejszego profesora Politechniki Warszawskiej, oraz fizyka W. Biernackiego udało się uzyskać dodatkowy pokaźny fundusz dwudziestu tysięcy rubli od Kasy im. Mianowskiego, instytucji finansującej działalność naukową na terenie Kongresówki. Poparcie Kasy pozwoliło znacznie rozszerzyć pierwotne plany organizacyjne i przyspieszyć uruchomie-nie Pracowni Radiologicznej im. M. Kernbauma. Już w listopadzie
1913 r. odbyło się uroczyste poświęcenie nowej placówki z udziałem jej opiekuna, Marii Skłodowskiej-Curie.
Ostateczną organizację pracowni zakończono w marcu 1914 r. i przystąpiono do pracy badawczej. Jednym z pierwszych współ-pracowników był dr Lachs, który niezależnie od prowadzonych ba-dań nad zjawiskami adsorpcji, przystąpił do prac doświadczalnych i teoretycznych z dziedziny promieniotwórczości.
W latach 1913 i 1914 Lachs rozpoczyna żywą działalność publicy-styczną, ogłaszając szereg recenzji książek i sprawozdań z prac ba-dawczych z zakresu chemii fizycznej ze szczególnym uwzględnie-niem chemii koloidów. Artykuły te ukazują się w rozmaitych czaso-pismach: „Beiblätter zu den Annalen der Physik", „Chemik Polski", „Przegląd Chemiczno-Techniczny", „Przegląd Techniczny", „Kos-mos", „Nowiny Lekarskie" i inne. Młody uczony tłumaczy też z
nie-308 Ignacy Stroński
mieckiego na język polski książkę E. Macha Geschichte und Wurzel des Satzes von der Erhaltung der Arbeit.
Pierwsza wojna światowa zadała Pracowni Radiologicznej szereg bolesnych ciosów. J a n K. Danysz zginął n a froncie wę Francji, a kon-takt z Marią Skłodowską-Curie został przerwany. Pogorszyła się też znacznie sytuacja finansowa Pracowni. W tych trudnych warunkach kierownictwo Pracownią Radiologiczną przypadło w udziale Ludwi-kowi Wertensteinowi, który od 1921 r. został oficjalnie zastępcą kierownika, a od 1926 r. kierownikiem, podczas gdy Maria Skłodow-ska-Curie przyjęła kierownictwo honorowe.
J. H. Lachs w latach wojennych korzystał z subwencji przyzna-wanych mu przez Kasę im. Mianowskiego. Starania Wertensteina O zaangażowanie dra Lachsa w charakterze asystenta nie dały pozy-tywnych wyników. Zarząd TNW stał bowiem na stanowisku, iż dwóch współpracowników — jeden chemik i jeden fizyk, stanowi zupełnie wystarczającą obsadę pracowni Radiologicznej (1915). Sprawa przyjęcia Lachsa jako pracownika etatowego, ponownie przedstawiona przez Wertensteina z początkiem 1921 г., przy po-parciu Marii Skłodowskiej-Curie t y m razem zakończyła się pomyśl-nie.
W opinii dołączonej do wniosku o mianowanie Lachsa starszym asystentem Pracowni Radiologicznej z dnia 3 lutego 1921 r. Ludwik Wertenstein, charakteryzując zakres badań prowadzonych przez Lachsa i jego przydatność jako pracownika, pisze „...Prace poświęcone
wyjaśnieniu zagadnienia stanu koloidalnego niektórych pierwiastków promieniotwórczych w roztworach wodnych czy organicznych, uważać można za problemat interesujący w równej mierze radio-chemię i radio-chemię roztworów koloidalnych. Badaniu t e j sprawy po-święcił Lachs dwie prace, obecnie pracuje nad nią w dalszym ciągu wspólnie z p. Wertensteinową. Jest to problemat trudny; jest na-dzieja, że obecne badania potrafią wyjaśnić go w zupełności. Dzie-dziną czysto radiochemiczną, nad którą Lachs poprzednio nie pra-cował, stanowi dziedzina izotopii, którą z a j m u j e się w dwu pracach — o niemożności oddzielenia izotopów Ul i U l i przez dyfuzję f r a k c j o -nowaną i o przemianie promieniotwórczej К i Rb. We wszystkich pracach tych wykazuje Lachs gruntowość, sumienność i dokładną znajomość teoretyczną tematu. Zalety te czynią go cennym współ-pracownikiem pracowni radiologicznej. Zaznaczyć przy t y m należy że współpracownictwa tego nie należy ograniczać wyłącznie do prac
Jan Hilary Lachs (1881—1942)
nad ciałami promieniotwórczymi. Przeciwnie, jest rzeczą wskazaną, by Lachs kontynuował nadal swe badania z chemii koloidalnej".
się й ф ^ ^ Ш ^ ^ ^ ю Я Щ Р w Pfiaeoaińl Biäiöiegiczne} • Lach*
' ^ Щ щ ^ Щ ^ к у prace z zakresu
koloidów, podczas gdy Wertenstein w dalszym ciągu prowadzi bada--'.Älsp^üynü z j^mienietwórcęeściąorar realizacja prac poświęconych koloidom doprowadziły do oficjalnego Chemii Koloidów Pracowni Radiologicznej, który istniał do 1929 г., ,«*- rw èokù następnym przekształcił się w - tociiedzielrią Praewsîïifc Chemii Koloidów, kierowaną przez Lachsa. Niestety kryzys i ciężka sytuacja materialna Towarzystwa Naukowego Warszawskiego
spo-liforad&cję яг< ky^tnajt 1 932 r ; inwentarz^praoowi^i przekazano wówczas w charakterze depozytu Zakładowi Chemii ; ^ ^ ^ b ^ ^ l W ^ ^ A W i w e c ^ j i ^ Polskiej. j
Tematyka badań z zakresu nauki o koloidach, prowadzonych na wysokim poziomie naukowym, interesowała niektóre przedsiębior-stwa przemysłowe, dzięki czemu Oddział Chemii Koloidów przez szereg lat otrzymywał subwencje umożliwiające prowadzenie prac doświadczalnych. Do takich zakładów należała Fabryka Sztucznego Jeâwabm w Tómaśzówie, k t ô r a w 1927 t , p ^ k a ^ a M d z Ł a t o t f i Chemii Koloidów odpowiedni fundusz na wykonanie gruntownego remontu pomieszczeń laboratoryjnych.
Obok działalności badawczej w Pracowni Radiologicznej, Lachs zajmował się również pracą pedagogiczną jako wykładowca chemii fizyczftej w Toyyarzystwie Kursów Nąuko&ych; i t ó r e >przek«zta5ciłó
się w 1919 r. w Wolną Wszechnicę Polską, obejmującą między innymi Wydział Matematyczno-Przyrodniczy. Wolna Wszechnica Polska,
l^fła uzależniona 3d władz c ś ^ a t o ^ c f c i sfeu-Щ щ Ф . m u r a c h sżeęeg tyybitiäiych
du na pochodzenie, wyznanie lub poglądy polityczne nie mieli możli-wości pracy w państwowych szkołach akademickich. Do grona profesorów Wolnej Wszechnicy Polskiej z fizyków i chemików na-leżało wielu znanych badaczy: J. J. Boguski, St. Glixelli, M. Grotow-ski, St. KalinowGrotow-ski, L. Szperl. L. Wertenstein, J. Wierusz-Kowalśki i inm. ' , < • - ' Г ^ .
Jan Hilary Lachs rozwinął w Wolnej Wszechnicy Polskiej szeroką i bardzo owocną działalność dydaktyczną. Już w listopadzie 1911 r.
•t.. Efefc:;' :
310 Ignacy Stroński
został powołany na wykładowcę chemii fizycznej na Wydziale Mate-matyczno-Przyrodniczym Towarzystwa Kursów Naukowych i pro-wadził ten przedmiot w Wolnej Wszechnicy Polskiej, wykładając jednocześnie w latach akademickich 1920—1923 chemię pierwiastków promieniotwórczych, a przez długi szereg lat, do wybuchu drugiej wojny światowej — chemię koloidów oraz elektrochemię. Od 1929 г., po ustąpieniu z Wolnej Wszechnicy Polskiej profesora chemii nie-organicznej Zygmunta Wojniez-Sianożeckiego, objął Lachs jeszcze
wykłady chemii nieorganicznej. Oprócz wykładów kierował on ćwiczeniami i pracami dyplomowymi z zakresu wykładanych przez siebie przedmiotów.
Pracownia chemii fizycznej Wolnej Wszechnicy Polskiej, zało-żóna w 1918 г., mieściła się początkowo przy ul. Śniadeckich 8, póź-niej przy ul. Polnej 30; wyposażona była w inwentarz pozwalający prowadzić ćwiczenia z zakresu wszystkich ważniejszych działów chemii fizycznej i elektrochemii. Pracownia chemii nieorganicznej (Marszałkowska 99) założona w 1916 r. i kierowana w początkach swego istnienia przez prof. St. Glixellego, mieściła się w pracowni chemicznej Szkoły Wawelberga i Rotwanda. Po nabyciu w 1920 r. inwentarza szkoły chemicznej A. Duchowicza, pracownia ta znacznie zwiększyła możliwości prowadzenia nie tylko ćwiczeń studenckich, lecz również prac badawczych. Obie placówki zawdzięczają kierow-nictwu prof. Lachsa pomyślny rozwój; wykonano w nich szereg cen-nych prac badawczych, które w latach 1936—1939 objęły- także fizykochemię związków wielkocząsteczkowych.
W roku akademickim 1931/32 prof. Lachs był delegatem z ramie-nia Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego do Senatu Akademickie-go Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz członkiem Zarządu tejże uczelni. Poza tym brał udział w pracach Komisji Regulaminowo-Prawniczej, Komisji Ulgowo-Stypendialnej, Komisji Inwentarzowej, a w roku akademickim 1938/39 Komisji Rewizyjnej, stałego organu Senatu Wszechnicy.
Z chwilą uruchomienia Oddziału Woilnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi, prof. Lachs został delegatem do Senatu łódzkiego Oddziału WWP w charakterze przedstawiciela Wydziału
Matematyczno-Przyrodniczego, a w roku akademickim 1932/33 objął tam wykłady chemii nieorganicznej i chemii fizycznej.
Prof. Lachs brał również udział w pracach Polskiego Towarzys-twa Chemicznego, którego był członkiem założycielem, wygłaszając na zebraniach oddziałów Towarzystwa w Warszawie, Krakowie i
Wil-Jan Hilary Lachs (1881—1942) 311 nie odczyty z zakresu chemii koloidów. Należał też do Warszawskiego
Oddziału Polskiego Towarzystwa Fizycznego oraz do Polskiego Towa-rzystwa Przyrodników im. M. Kopernika.
W r. 1920 Lachs przeprowadził przewód habilitacyjny w Uniwer-sytecie Jagiellońskim, przedstawiając cykl rozpraw z dziedziny ba-dań nad zjawiskami adsorpcji przez dwa różne adsorbenty. W dniu 1 lipca przed organem profesorów Wydziału Filozoficznego U. J. złożonym z B. Szyszkowskiego, T. Estreichera, K. Dziewońskiego, W. Natansona, K. Zakrzewskiego i innych wygłosił wykład habilita-cyjny Pojęcie pierwiastka i atomu w świetle nowszych badań, uzy-skując tytuł docenta prywatnego z zakresu chemii fizycznej i
elektro-chemii.
Zgłoszony przez doc. Lachsa program wykładów w Uniwersytecie Jagiellońskim na trzy semestry obejmował chemię koloidów, radio-chemię i doświadczalną atomistykę. Niestety choroba nie pozwoliła mu dojeżdżać do Krakowa w semestrze letnim 1921 r. i wykłady radiochemii zostały odwołane. Brak zainteresowania ze strony uczelni radiochemią, nową podówczas dyscypliną wiedzy, wpłynął zapewne na to, że w następnych latach Lachs nie zgłasza już tych wykładów. W ten sposób polski uniwersytet został pozbawiony wykładów radio-chemii i nie podjął zorganizowania odpowiedniej pracowni, poświę-conej badaniom jądrowym. Wykłady Lachsa w Uniwersytecie Jagiellońskim, kontynuowane do 1939 г., ograniczyły się do
wykła-dów chemii koloiwykła-dów, chemii fizycznej oraz elektrochemii i jej za-stosowań.
Początki radiochemii w kraju zawdzięczamy więc Wolnej Wszech-nicy Polskiej, która już w roku akademickim 1913—14 powołała na wykładowcę dra J. K. Danysza, a po jego śmierci w 1914 r. wy-kłady podjął prof. Lachs, później doc. Henryk Herszfinkiel. Nieza-leżnie od tego wykłady promieniotwórczości prowadził tam od 1915 r. prof. Ludwik Wertenstein.
Radiochemia jednakże, która stanowiła w pewnej mierze polski kierunek badań z uwagi na epokowe prace Marii Skłodowskiej-Curie, wobec skromnych możliwości badań w tej dziedzinie, jakie zapew-niała Pracowniła Radiologiczna i Wolna Wszechnica Polska, nie roz-winęła się w okresie międzywojennym w naszym kraju.
Badania z dziedziny kinetyki chemicznej, samodzielnie zainicjo-wane w Polsce przez J. J. Boguskiego w 1876 r. znalazły tu wielu kontynuatorów: M. Centnerszwera, L. Brunera, S. Tołłoczkę, K. Jabł-czyńskiego, J. Zawidzkiego — badacza kinetyki reakcji
autokatali-312 Ignacy Stroński
tycznych (1915), M. Smoluchowskiego, który opracował teorię szyb-kości procesów koagulacji (1917), A. Gałeckiego i innych. Do grona
tych uczonych zalicza się również Lachs, dzięki tematowi swej roz-prawy doktorskiej.
Lachs podjął badanie kinetyki reakcji w roztworach stężonych, w których obok reakcji głównej zachodzą jednocześnie reakcje po-boczne, usiłując znaleźć zależności matematyczne przy adiabatycz-nym przebiegu procesów chemicznych. Uzyskane wyniki zostały sformułowane w przejrzystej postaci matematycznej i uogólniały dane doświadczalne, wykazujące zgodność przesłanek teoretycznych wynikających z równań kinetycznych, z rezultatami doświadczeń. Zasługą Lachsa jest rozwiązanie tego problemu na drodze ekspery-mentalnej.
Następną pracą Lachsa, ogłoszoną wspólnie z Michaelisem, były badania zjawiska adsorpcji soli obojętnych. Freundlich w owym czasie wykazał, iż ciała ulegają tym silniejszej adsorpcji, im bardziej zmniejszają napięcie powierzchniowe rozczynnika, przy czym od tej reguły istniały wyjątki. Z prac innych badaczy wynikało, że w pro-cesie adsorpcji odgrywają pewną rolę oprócz napięcia powierzchnio-wego ładunki elektryczne, które, jak zauważył J. Perrin, ulegają wpływom jonów H+ i OH~ na granicy dwóch faz. Lachs poddał
ba-daniu zjawisko adsorpcji silnie zdysocjowanych związków nieorga-nicznych pod działaniem dużych stężeń jonów wodorowych i wodoro-tlenowych. Spostrzeżenia jego prowadziły do wniosku, że węgiel tym silniej adsorbuje aniony soli obojętnych, im większy ma ładunek elektryczny. Wynikało z tego, że poważną rolę w procesach adsorpcji odgrywają czynniki elektryczne, a nie tylko wpływ substancji
adsorbowanej na napięcie powierzchniowe roztworu, jak przypuszczał G. W. Gibbs.
Tematyka badawcza z dziedziny zjawisk adsorpcji pozostała w późniejszym okresie pracy naukowej stałym przedmiotem zainte-resowań Lachsa, który po powrocie do kraju podjął wyczerpujące badania nad adsorpcją w obecności dwóch różnych adsorbentów, za-początkowane — jak już wspomniano— u Frendlicha w Bruinszwiku w 1911 r. Doświadczenia te zostały zakończone w Warszawie w 1917 r. i one właśnie posłużyły Lachsowi do uzyskania veniam legendi w Uniwersytecie Jagiellońskim. Składają się one z czterech dyser-tacji, w których autor opisuje wyniki badań adsorpcji na węglu zwierzęcym, węglu koloidalnym, kwarcu, wełnie, pumeksie, kaoli-nie, trójsiarczku arsenu oraz glince.
Jan Hilary Lachs (1881—1942) 313
W toku tych doświadczeń Lachs spostrzegł inny przebieg adsorp-cji w przypadku barwników, z powodu oddziaływania ładunków elektrycznych adsorbenta. Autor badał adsorpcję następujących barwników: fioletu krystalicznego, błękitu metylenowego,
neofuk-syny, auraminy oraz czerwieni Kongo. W niektórych przypadkach przebieg adsorpcji był zgodny z przyjętymi założeniami teoretycz-nymi, ale także w pewnych układach stwierdzono brak wpływu ładunku elektrycznego albo nawet zwiększenie się adsorpcji ujemnie naładowanego adsorbenta. Ażeby dokładniej poznać wpływ ładunku elektrycznego na przebieg obserwowanych zjawisk, Lachs przy współpracy Z. Błaszkowskiej zastosował adsorbent o większym stop-niu dyspersji, używając zamiast węgla zwierzęcego — węgiel dalny, otrzymany metodą V. Sabastiniego. W układzie: węgiel koloi-dalny o u j e m n y m ładunku elektrycznym, dodatnio naładowana glinka i barwnik jako adsorbent, stwierdzono, że obecność glinki w każdym przypadku powoduje zmniejszenie adsorpcji barwnika na węglu, zaś ujemnie naładowany kaolin nie wywiera żadnego wpływu na włas-ności adsorpcyjne węgla. Prace nad zjawiskiem adsorpcji w obec-ności dwóch adsorbentów, nie prowadzone dawniej, należy uznać za twórczy wkład Lachsa do rozwoju badań z zakresu zjawisk po-wierzchniowych.
Podczas badań nad adsorpcją wyłoniły się zagadnienia związane z techniką otrzymywania węgla koloidalnego według metody Sebas-tiniego (1914), polegającej na działaniu stężonego kwasu siarkowego na cukier trzcinowy. Problemem tym zajęły się H. i Z. Błaszkowskie, które ogłosiły w 1916 r. wyniki swoich doświadczeń nad otrzymywa-niem takiego węgla. Następnie Lachs opisał postać uzyskanych hydro-zoli węgla, obserwowaną w ultramikroskopie, stwierdzając, że cząstki węgla występują jako mocno błyszczące zespoły znajdujące się w ruchu obrotowym, co powoduje powstawanie rozbłysków, przy-pominających roztwory jodku ołowiu lub chlorku rtęciowego. Błyski te są uwarunkowane formą cząstek, które przyjmują postać płytek i sztabek. Ilość rozpraszanych promieni świetlnych zmienia się wraz ze zmianą orientacji cząstek koloidalnego roztworu węgla. Badania te (przeprowadził Lachs w 1922 r. w Instytucie Chemii Nieorganicz-nej w Getyndze.
Dokładniejsze prace z bardzo czystymi preparatami zostały w y -konane w instytucie kierowanym przez Freundlicha w Dahlem, póź-niej w tymże instytucie B. Lange zajął się badaniem kształtu i
wiel-314 Îgnący Stroński
kości koloidalnych cząstek węgla (1928), a na propozycję Lachsa przeprowadził pomiary depolaryzacji roztworów węgla koloidalnego. Strukturę węgla koloidalnego otrzymanego w Pracowni Radio-logicznej badał w 1923 r. w Zurichu P. Scherrer, ponieważ w War-szawie nie było odpowiedniej aparatury rentgenowskiej, za pomocą której można by taką analizę przeprowadzić.
Zagadnienie roztworów węgla koloidalnego podjął prof. Lachs ponownie w 1932 г., tym razem wspólnie z K. Gestlówną, publikując rozprawę o sposobie otrzymywania i własnościach zolów węgla. Spreparowany zol posłużył następnie do badań kataforezą cząstek węgla w czystych roztworach wodnych oraz w obecności elektroli-tów. Lachs i Gestlówną zauważyli, że jednowartościowe kationy już w minimalnym stężeniu powodują zmiany w prędkości wędrowania cząstek pod wpływem pola elektrycznego.
Zjawiska adsorpcji, nie dające się interpretować w jednoznaczny sposób, były badane przez wielu uczonych w najrozmaitszych pracow-niach fizykochemicznych. Między innymi w 1924 r. F. Paneth i A. Radu zajmowali się zjawiskiem adsorpcji na powierzchni proszku diamentowego, na szeregu gatunkach węgla aktywnego oraz na sztucznym jedwabiu, i stwierdzili, że błękit metylenowy oraz zieleń malachitowa adsorbują się w postaci warstwy jednocząsteczkowej. J. Terwellen natomiast (1931) uzyskał odmienne wyniki, badając adsorpcję błękitu metylenowego i fioletu krystalicznego na srebr-nych i niklowych drucikach. Z doświadczeń tego badacza wynikało, że ilość zaadsorbowanego barwnika wynosi 100—200% warstwy jednocząsteczkowej. Niezależnie od tych wyników G. M. Schwab i T. Schultes (1932) zastosowali metodę adsorpcyjną do wyznaczania powierzchni niektórych katalizatorów i uzyskali zupełnie rozsądne wartości.
Rozbieżności występujące w publikowanych pracach, skłoniły Lachsa do ponownego podjęcia tego tematu. Lachs starał się prowa-dzić pomiary w bardziej sprecyzowanych warunkach, aniżeli Paneth i Radu, rozszerzając jednocześnie zakres adsorbentów i adsorbatów. Oznaczenia analityczne dzięki zastosowaniu w badaniach spektro-fotometru były wykonane z większą dokładnością niż w pomiarach poprzedników. Należy nadmienić, że potrzebny do tej pracy spektro-fotometr wypożyczył Lachsowi prof. S. Pieńkowski, kierownik Za-kładu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego, a ów-czesny adiunkt dr C. Pawłowski asystował przy wstępnych pomiarach. Materiały niezbędne do tych doświadczeń, jak np. proszek
diamen-Jan Hilary Lachs (1881—1942) 315 towy, otrzymał Lachs z pewnej firmy amsterdamskiej, zaś jedwab „ wiskozowy z Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu, która
udzieliła pomocy przy pomiarach mikroskopowych. Ogólny wniosek, wynikający z uzyskanych danych pomiarowych, potwierdził słusz-ność teorii warstwy monomolekularnej, która istotnie odpowiada rzeczywistości fizycznej dla badanych układów. Wyniki pomiarów potwierdzały również pogląd I. Langmuiira na zasiejg sił adsorpcyj-nych w roztworach.
Kolejna praca z tego zakresu, wykonana przy udziale Z. Sobie-raja, miała na celu dalsże badanie struktury warstw adsorpcyjnych
na powierzchni ciał stałych. W pracy Adsorpcja na powierzchni jednolitej autorzy opisali przeprowadzone doświadczenia nad
ad-sorpcją 'błękitu metylenowego z roztworu wodnego na kulkach i płytkach szklanych, przy czym okazało się, że faktyczna powierzch-nia badanych ciał jest większa od powierzchni geometrycznej.
Do drugiej zwartej grupy prac badawczych prowadzonych przez Lachsa należały zagadnienia z dziedziny promieniotwórczości natu-ralnej. Współpraca jego w ramach Pracowni Radiologicznej Towa-rzystwa Naukowego Warszawskiego zetknęła go z problemami radio-chemicznymi, którym poświęcił kilka rozpraw.
Pierwszą publikacją z tego zakresu były rozważania na temat promieniotwórczości rubidu i potasu, pierwiastków emitujących cząstki beta. W pracy tej Lachs wskazał na możliwość rozwiązania problemu produktów rozpadu tych dwóch radiopierwiastków, słusz-nie rozumując, że w wyniku emisji cząstki beta minus powstaje z potasu wapń, praktycznie o tym samym ciężarze atomowym co potas. Logiczny wniosek skłaniał do przyjęcia hipotezy, że oprócz wapnia o znanym ciężarze atomowym 40,08, winien istnieć również izotop wapnia o ciężarze atomowym 39,1. Takie sâmo rozumowanie przeprowadził Lachs co do rubidu, z którego, po emisji cząstki beta minus, powinien powstać izotop strontu o ciężarze atomowym od-powiadającym ciężarowi atomowemu rubidu, tzn. 85,4, podczas gdy
znany ciężar atomowy strontu wynosi 87,63. Poprawne założenia i wnioski było można sprawdzić dopiero po opracowaniu metod ozna-czania składu izotopowego pierwiastków chemicznych. W świetle tych analiz przypuszczenia Lachsa zostały skorygowane, ponieważ okazało się, że izotopem potasu emitującym cząstki beta jest izotop
40K, a izotopem rubidu 87Rb. Hipoteza o istnieniu odmian
izotopo-wych wapnia i strontu, różniących się ciężarami atomowymi, wysu-nięta przez Lachsa w tej pracy, znalazła całkowite potwierdzenie.
316 Ignacy Strortski
Z kolei Lachs publikuje na łamach „Wiadomości Matematycznych" (1916) pierwszy w języku polskim, obszerny artykuł o tematyce ty-powo radiochemicznej: Wyniki i zagadnienia radiochemii, charakte-ryzując w nim osiągnięcia i stan ówczesnych problemów i badań radiochemicznych. Uwzględniony w tym referacie materiał badawczy dobrze obrazuje zagadnienia chemii substancji promieniotwórczych, nurtujące ówcześnie uczonych, oraz wyraźnie podkreśla przełom w poglądach na istotę pierwiastków chemicznych i budowę materii,
dokonany dzięki odkryciu przemian jąder atomowych. W artykule tym, zaopatrzonym w bogatą literaturę przedmiotu, przedstawił autor fównież trudności istniejące w interpretacji obserwowanych zjawisk i wskazał na nierozwiązane jeszcze problemy natury radiochemicz-nej, wymagające dalszych badań doświadczalnych.
Do trudnych zagadnień radiochemicznych należały podówczas próby zmierzające do rozdzielenia izotopów. Najróżniejsze czułe metody fizykochemiczne stosowane w celu zrealizowania tego pro-blemu nie doprowadzały do pożądanych efektów. W Pracowni Radio-logicznej Lachs wspólnie z Wertensteinem i M. Nadratowską przystą-pił także do takich prób, wychodząc ze słusznego założenia, iż w zja-wiskach dyfuzji, w których masa cząsteczek wpływa na szybkość procesu, winny uwydatnić się różnice mas izotopów i w konsekwencji doprowadzić choćby do częściowego oddzielenia od siebie dwóch odmian tego samego pierwiastka chemicznego. Negatywny wynik doświadczenia potwierdził raz jeszcze niezwykłe podobieństwo włas-ności fizykochemicznych izotopów.
Dopiero zastosowanie spektrometru mas przez F. W. Astonä oraz dyfuzji w gazach przez G. Hertza, umożliwiło rozdzielanie izotopów, dziś prowadzone na skalę techniczną w przypadku izotopów pierwiastków ciężkich, stosowanych w energetyce jądrowej.
Jeszcze w 1915 r. Lachs zajął się zagadnieniem stanu substancji promieniotwórczych w roztworach wodnych i organicznych, ściśle związanym ze zjawiskiem adsorpcji. Ówczesne prace wielu uczonych, a także pioniera badań stanu koloidalnego izotopów promieniotwór-czych w Polsce — Tadeusza Godlewskiego oraz Panetha w Instytucie Badań Radowych we Wiedniu (1913. 1914), wskazywały, że minimalne
ilości substancji promieniotwórczych w roztworach występują w postaci koloidów, o czym wnioskowano na podstawie badań
kata-forezy RaA, RaB i RaC, wykonanych przez Godlewskiego. W tym czasie R. Zsigmondy podał, iż zjawiska te wynikają z faktu obecności w roztworach koloidalnych cząstek szkła, na których adsorbują się
Jan Hilary Lachs (18S1—1S4Z) 317 atomy pierwiastków promieniotwórczych dając wrażenie
koloidal-nego stanu radioizotopów.
W celu wyjaśnienia tego problemu Lachs przeprowadził szereg doświadczeń, obserwując zachowanie się produktów rozpadu emanacji radowej (radonu) w roztworach oraz w parach rozpuszczalników organicznych pod działaniem pola elektrycznego. Stwierdził on następujące fakty: 1. adsorpcja odgrywa tylko podrzędną rolę przy zetknięciu się roztworu zawierającego produkty rozpadu radonu, 2. podczas sączenia pewna część izotopów zositaje zatrzymana na sączku, 3. stopień rozdrobnienia produktów rozpadu emanacji rado-wej w rozpuszczalnikach jest rozmaity.
Dalszy ciąg tych badań wykonał Lachs wspólnie, z Herszfinklem, długoletnim współpraconilkiem Pracowni Radiologicznej, później-szym docentem radioehemii Wolnej( Wszechnicy Polskiej w Warszawie.
Uczeni ci stwierdzili, że podczas sączenia roztworów zawierających produkty rozpadu radonu, RaB i RaC zostają zatrzymane na sączku, podczas gdy RaA przechodzi do przesączu. W pracy opublikowanej w 1921 r. w „Journal de Physique et de Radium" scharakteryzowali oni wpływ obecności elektrolitów na adsorpcję izotopów promienio-twórczych przez sączki wysuwając pogląd, że radioizotopy nie występują t u t a j w postaci koloidalnej, w przeciwieństwie do ówczes-nych sugestii inówczes-nych badaczy.
Następną pracą Lachsa z dziedziny promieniotwórczości były d o -świadczenia podjęte wspólnie z Matyldą Wertensteinową. Badacze stwierdzili, iż roztwory polonu lub innych substancji promienio-twórczych są niejednorodne, gdyż zależnie od głębokości obserwowa-nych warst roztworów występują różnice w natężeniach aktywności promieniotwórczej. Przyjmując, że atomy izotopów promieniotwór-czych są adsorbowane przez występujące w roztworach cząstki szkła 0 rozmaitej wielkości, można było spodziewać się większej liczby zaadsorbowanych radioizotopów na dużych cząstkach szkła niż n a małych. Na skutek grawitacji większe cząstki szkła osadzają się w warstwach niżej położonych i stąd natężenie aktywności promie-niotwórczej tych warstw jest większe.
Prace Lachsa i innych polskich uczonych nad tym problemem, dziś zaliczone do klasycznych badań koloidalnego stanu izotopów promieniotwórczych, zostały omówione przez G. K. Schweitzera 1 M. Jacksona w artykule Radiocolloids, ogłoszonym w 1952 r . w „Journal of Chemical Education".
318 Ignacy Stroński
Zagadnienia koloidów, żywo interesujące Laehsa, znalazły dal-szy wyraz w pracy wykonanej wspólnie z S. Goldberżanką nad wpływem temperatury na koagulację koloidalnego złota. Lachs na-wiązał do teorii -Smoluchowskiego, dotyczącej kinetyki zjawiska koagulacji, zależnej w wyraźnym stopniu od temperatury (Lachs), i potwierdził doświadczalnie prawo Smoluchowskiego na czterech różnych koloidach złota.
Zjawisko koagulacji badali później pod kierunkiem Lachsa jego . współpracownicy F. Lachman i S. Chwaliński. Z doświadczeń Osaki (1915) oraz Odena (1921) wynikało, że istnieje możliwość pomiaru nieznacznych różnic w adsorpcji kationów potasowców lub wapniow-ców na węglu. Na tej podstawie Lachs wspólnie z Lachmanem przystąpili do wykonania doświadczeń i potwierdzili, posługując się zolem błękitu pruskiego i kwasu antymonowego, znaną dla innych ujemnie naładowanych zolów liofobowych kolejność w działaniu koagulacyjnym jednowartościowych jonów litu, sodu, potasu, rubidu oraz cezu i jonów dwuwartościowych magnezu, wapnia, strontu oraz baru. Za pomocą kalorymetru adiabatycznego Wojciecha Swięto-sławskiego (1921) stwierdzono, że ciepło adsorpcji wymienionych metali na węglu wzrasta w tej samej kolejności.
Dalsze badania nad wpływem powierzchniowoczynnych nieelek-trolitów w procesach koagulacji wskazywały, że mechanizm tych
zjawisk jest bardziej złożony, aniżeli przypuszczano początkowo. Na przykład P. Klein (1921) zakładał, iż substancje o niezbyt dużej rozpuszczalności (wyższe alkohole, kwasy tłuszczowe) po zmieszaniu ich z ozolem wydzielają się w postaci koloidalnej, przy czym powstaje dodatnio naładowany zol, warunkujący wzajemną koagulację zolów obdarzonych ujemnym ładunkiem elektrycznym. H. Freundlich zaś i G. V. Slottman (1927), badając wpływ silnie zdysocjowanych po-wierzchniowoczynnych soli aminowych na koagulację zolu As2S?„ stwierdzili, że sole te wywołują spadek wartości potencjału elektro-kinetycznego oraz zmniejszenie koagulacji, natomiast badania S. H. Whanga (1931) nie dały jednoznacznych wyników.
W tym stanie rzeczy Lachs i Chwaliński (1932) zbadali wpływ substancji powierzchniowoczynnych na własności koagulacyjne elektrolitów, posługując się zolem trójsiarczku arsenu i roztworem węgla koloidalnego, zwaracając szczególną uwagę na zależność koa-gulacji od wartościowości kationów.
Następnie na uwagę zasługuje cykl prac nad potencjałem prze-pływu i potencjałem elektrokinetyeznym. Pionierska praca
Smo-Jan Hilary Lachs (1881—194?) Л19
luchowskiego (1903) dotycząca teorii endoosmozy elektrycznej stała się bodźcem dla wielu polskich uczonych, którzy przystąpili do badań
doświadczalnych nad tymi zjawiskami. Badania takie prowadzili w k r a j u St. Glixelli i A. Gałecki w Uniwersytecie Poznańskim oraz J . H. Lachs w Wolnej Wszechnicy Polskiej.
Przedmiotem pierwszej publikacji Lachsa z tego zakresu była praca wykonana wspólnie z Józefem Kronmanem, przedstawiona przez Władysława Natansona w Polskiej- Akademii Umiejętności w Krakowie w 1925 г., obejmująca badanie potencjału przepływu wielkości związanej ze zjawiskiem elektrokinetycznym, w y s t ę p u j ą cym podczas przepływu cieczy przez kapilary. J a k wiadomo, na w a r -tość potencjału elektrokinetycznego w p ł y w a j ą jony o ładunku prze-ciwnym względem ładunku elektrycznego warstwy nieruchomej, a także odgrywa t u pewną rolę wartościowość jonów oraz stopień ich adsorpcji.
Podstawową pracą Lachsa nad potencjałem elektrokinetycznym było opracowanie metodyki badań tego zjawiska, ponieważ znane ówcześnie w literaturze wartości potencjału przepływu znacznie różniły się między sobą. Lachs wspólnie z J . Bieżykiem ulepszył samą metodę badania, pozwalającą na otrzymywanie powtarzalnych wyników pomiarowych z błędem nie przekraczającym 2°/o.
Odkrycie deuteru przez H. Ureya w 1932 r. skłoniło polskich uczonych do zainteresowania się własnościami i metodą otrzymywania ciężkiej wody. Pierwsze badaotrzymywania w Polsce podjął prof. В. K a -mieński w Zakładzie Chemii Fizycznej i Elektrochemii Uniwersytetu Jagiellońskiego, rozważając teoretyczne podstawy działania różnych elektrod w procesie elektrolizy wody zwykłej.
Badania nad własnościami wody ciężkiej przeprowadził z kolfei Lachs, który wspólnie z I. Minkowem oznaczał napięcie powierzch-niowe 99,2% wody ciężkiej, o gęstości 1,1053, otrzymanej z Oslo. Na podstawie pomiarów Lachs wnioskował jakoby napięcie wierzchniowe wody ciężkiej i wody zwykłej, w granicach błędu po-miarowego, było jednakowe. Wyniki uzyskane przez Lachsa zostały następnie skorygowane; obecnie p r z y j m u j e się dla wielkości napięcia powierzchniowego wody ciężkiej wartości 67,8 dyn. c m-' , a dla wody
zwykłej 72,75 dyn. c m- 1.
Pracą zasługującą na uwagę, wykonaną w Zakładzie Chemii Nie-organicznej i Fizycznej Wolnej Wszechnicy Polskiej pod kierunkiem Lachsa, jest rozprawa W. Piekielnego Utlenianie pary siarki pod niskimi ciśnieniami. Pracę tę należy zaliczyć do badań kinetyki
reak-320 Ignacy Stroński
cji chemicznych w nowym ujęciu teorii kwantów. Stanowi ona interesujący przyczynek do poznania mechanizmu reakcji łańcucho-wych, wywołanych krótkotrwałymi wyładowaniami elektrycznymi. Lachs i Piekielny stwierdzili zgodnie z N. Semienowem istnienie ciś-nień granicznych dla reakcji utleniania siarki tlenem, zapoczątkowy-wanych w temperaturach od 65 °C do 95° С cichymi wyładowaniami elektrycznymi.
W ostatnich trzech latach poprzedzających wybuch drugiej wojny światowej działalność naukowa prof. Lachsa koncentruje się wokół problemów związków wielkocząsteczkowych.
Dzięki stypendium fundacji naukowej im. Feliksa Wiślickiego jeden ze współpracowników Lachsa przystąpił do badań nad lep-kością miedziowo-amoniakalnych roztworów celulozy, interesujących Tomaszowską Fabrykę Sztucznego Jedwabiu. Mierzył on lepkość roztworów celulozy regenerowanej z alkali-celulozy (tzw. lintersu), różniących się stopniem dojrzałości i stężeniem w zależności od temperatury. W pracy tej poczyniono szereg wartościowych spostrze-żeń, przydatnych do charakteryzowania własności fizycznych regene-ratorów.
Ostatnim zagadnieniem, jakim zajmował się prof. Lachs, były obszerne i wyczerpujące badania nad niejednorodnością różnych gatunków celulozy stosowanej do produkcji sztucznego jedwabiu. Praca ta składa się z trzech oddzielnych rozpraw. Pierwszą część badań przedstawił Lachs na I Ogólnopolskim Zjeździe Inżynierów Chemików w Warszawie w 1935 г., a całość w postaci specjalnie opracowanego referatu została zgłoszona na X Międzynarodowy Kongres Chemiczny w Rzymie, który odbył się w 1938 г., i
opubliko-wana w materiałach z tego Kongresu w tymże samym roku.
Ocena niejednorodności różnych gatunków celulozy obejmowała metodę otrzymywania poszczególnych frakcji acetylocelulozy pięciu rozmaitych celuloz drzewnych i bielonego lintersu, łącznie z pomia-rami lepkości roztworów chloroformowych. Różnice lepkości danych frakcji stanowiły miarę niejednorodności surowca, wahającą się od 35 do 80%. Za pomocą zmydlania i ponownego acetylowania prze-konano się, że stwierdzona niejednorodność acetylocelulozy dobrze charakteryzuje w pierwszym przybliżeniu celulozę wyjściową. Na podstawie pomiaru lepkości niefrakcjonowanej acetylocelulozy wy-nikało, że acetyloceluloza z lintersu, lub sam linters składają się z cząstek większych aniżeli cząsteczki acetylocelulozy otrzymanej z celuloz drzewnych.
Jan Hilary Lachs (1881—1942) 321 Dalsze badania wykazały zachodzącą w procèsie dojrzewania alkalicelulozy wyraźną degradację (odbudowę) celulozy, tym większą, im mniej był zdegradowany surowiec. Ażeby określić bezspornie stopień niejednorodności poszczególnych frakcji acetylocelulozy i sprawdzić, czy podczas wytrącania oddzielnych frakcji nie jest po-rywana część produktów o mniejszej lepkości, Lachs i współpracow-nicy przeprowadzili powtórne frakcjonowanie otrzymanych frakcji acetylocelulozy za pomocą częściowego wytrącania alkoholem mety-lowym z frakcji pierwotnych rozpuszczonych w chloroformie.
Prace nad zagadnieniem niejednorodności celulozy były ostatnimi publikacjami prof. Jana Hilarego Lachsa.
*
Działalność naukowa katedr uniwersyteckich w Polsce przed-wrześniowej z nielicznymi wyjątkami nie była powiązana z potrze-bami naszego przemysłu i życia gospodarczego kraju. Tematyka ba-dawcza polskich uczonych najczęściej nawiązywała do kierunków prac prowadzonych w zachodnio-europejskich ośrodkach naukowych, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki opracowywanej w Niemczech, zwłaszcza w dziedzinie zjawisk fizykochemicznych.
Stan ten był częściowo usprawiedliwiony zależnością przemysłu krajowego od kapitału zagranicznego, który nie wysuwał żadnych zagadnień .do opracowania zakładom naukowym wyższych uczelni i nie dbał o rozwój badań w laboratoriach fabrycznych, zwykle ubogo wyposażonych, ograniczających swoją działalność do kontroli surow-ców i gotowych produktów przemysłowych.
Znamiennym wyjątkiem godnym podkreślenia była działalność badawcza prof. Lachsa, który będąc w latach trzydziestych doradcą naukowym Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu, założonej w 1911 r. przez inż. F. Wiślickiego, współpracownika H. de Charden-neta, zorganizował tam i kierował pracownią doświadczalną o cha-rakterze badawczym. Własną tematykę badawczą powiązał z potrze-bami przemysłu, opracowując szereg problemów występujących w produkcji włókien sztucznych. Badania adsorpcji barwników, a w szczególności cykl prac nad własnościami celulozy i jej przetwo-rów, dobitnie świadczą o ścisłym połączeniu działalności naukowej prof. Lachsa z potrzebami wspomnianego zakładu przemysłowego, który też przez wiele lat finansował Oddział Chemii Koloidów, a póź-niej Pracownię Chemii Koloidów Towarzystwa Naukowego
War-3 2 2 Ignacy Stroński
szawskiego, dzięki czemu projekty prac badawczych Lachsa znalazły wprawdzie skromne, ale stałe poparcie materialne.
Po zlikwidowaniu Pracowni Chemii Koloidów TNW prof. Lachs, oprócz uzyskania stypendiów dla swoich współpracowników, nie-jednokrotnie, realizując swoje zamierzenia naukowe, korzystał z wy-posażenia i materiałów laboratorium chemicznego Tomaszowskiej Fabryki Sztucznego Jedwabiu.
Niezależnie od omówionych wyżej kontatków z przemysłem w la-tach dwudziestych prof. Lachs współpracował z warszawską fabryką artykułów piśmiennych Leszczyńskiego, a w latach trzydziestych — z wytwórnią farmaceutyczną Gąseckiego. Jako doradca naukowy uczestniczył także w pracach fabryki celulozy i papieru Steinhagena we Włocławku.
Droga, jaką przebył prof. Lachs, nie była łatwa. Do dwunastego roku życia posługiwał się wyłącznie językiem żydowskim, żyjąc w ciasnym kręgu spraw mniejszości żydowskiej. Nieprzeparta chęć wyrwania się z tego kręgu, okupiona ciężką i wytrwałą pracą nad sobą, została uwieńczona w dwudziestym pierwszym roku życia uzyskaniem świadectwa dojrzałości, które otwarło przed nim nowe horyzonty dalszego kształcenia się i możliwości zdobycia wysokiej rangi uczonego.
Prof. Lachs był człowiekiem niezwykle prawego charakteru i wysokiej kultury osobistej, szczerze kochającym swoją Ojczyznę. Kiedy w 1918 r. Polska odzyskała niepodległość, zgłosił się jako ochotnik do wojska polskiego i nie bacząc na swój cenzus naukowy oraz stanowisko wykładowcy, na własne życzenie odbywał służbę w stopniu szeregowca, oddając duże usługi oddziałom łączności.
Głęboko zainteresowany sprawą rozwoju badań fizykochemicz-nych w Polsce i kształcenia nowego pokolenia uczofizykochemicz-nych, poświęcił życie wyłącznie nauce, której oddał to, co w nim było najcenniejsze: wiedzę i duże doświadczenie wybitnego badacza i pedagoga. Godnym podkreślenia jest charakterystyczny rys stylu pracy naukowej prof. Lachsa, który realizując plany badawcze, był w stałym kontakcie z wieloma uczonymi, konsultując z nimi otrzymywane wyniki lub też
korzystając z możliwości aparaturowych czy materiałowych innych zakładów naukowych, przy czym nie ograniczał się tylko do obszaru Warszawy. W pracach nad zjawiskiem koagulacji utrzymywał kontakt z Kazimierzem Fajansem, znanym fizykochemikiem polskiego po-chodzenia, pracującym w tym czasie w Niemczech, oraz ze St. Glixellim, kierownikiem Zakładu Chemii Ogólnej Uniwersytetu
Jan Hilary Lachs (1881—1942) 323
Poznańskiego, a później, gdy zajmował się badaniami nad potencja-łem elektrokinetycznym, pewne interesujące go informacje naukowe uzyskał od Freundlicha.
Publikacje prof. Lachsa cechuje wielka sumienność, zmierzająca do uzyskania jak najściślejszych wyników doświadczalnych.. Należał on do tych uczonych, którzy ogłaszają swoje prace po wszechstron-nych próbach najlepszego ujęcia badawszechstron-nych zjawisk, gwarantujących otrzymanie danych zgodnych z rzeczywistością fizyczną. Wysokie wymagania poprawności drukowanych prac i krytyczna ocena doświadczeń zapewniały wysoki poziom naukowy zarówno pracom z z a -kresu badań podstawowych, jak też pracom o charakterze praktycz-nym.
Olbrzymi nawał zajęć jako badacza i pedagoga pochłaniał mu każdą wolną chwilę. Wyjątkowo też mógł pozwolić sobie na roz-rywki: czasem był to teatr, niekiedy kino. W życiu codziennym przy-jacielski i wyrozumiały, wrażliwy na ludzką krzywdę, w miarę swoich możliwości chętnie wspomagał radami, a nieraz i materialnie
młodych, zapalonych adeptów wiedzy. Nieograniczonym niemal za-ufaniem darzył swoje otoczenie, które jakże często zawodziło go, przysparzając mu wiele trosk i zmartwień. Rzadko więc gościł na jego obliczu uśmiech, a z biegiem lat wystąpiły u niego pewne cechy nerwowości.
Prof. Lachs żywo interesował się zagadnieniami politycznymi i był pilnym czytelnikiem prasy codziennej, dyskutując wnikliwie i długo nad problemami polityki wewnętrznej i międzynarodowej. Niegasnąca żądza poznawania nie ograniczała się tylko do zagad-nień naukowych. Chętnie podróżował i- zwiedzał różne kraje. Brał udział w wycieczkach statkami „Polonia" i „Batory". W lipcu 1934 r. zwiedził Londyn, Windsor i Eton w Anglii. Najczęściej jednak odwie-dzał Niemcy, zwykle w celach naukowych. W 1928 r. był w Szwecji, szczególnie żywo interesując się wyposażeniem i organizacją sławne-go Instytutu Fizyko-Chemicznesławne-go, kierowanesławne-go przez T. Svedberga w UpsalL Swoje wrażenia z; t e j podróży opublikował w 1928 r. w obszernym artykule, drukowanym we „Wszechświecie". Uczestni-czył również w zjeździe poświęconym uczczeniu setnej rocznicy uro-dzin wielkiego chemika rosyjskiego, Dymitra Mendelejewa w Lenin-gradzie we wrześniu 1934 г., wspólnie z prof. W. Swiętosławskim.
Do grona bliskich osób, z którymi łączyły prof. Lachsa przyjaciel-skie i serdeczne stosuki, należeli prof. M. Centnerszwer, doc. H.
Hersz-324 i gnący Stronskl
finkiel, prof. L. Hirszfeld, dr Katzu-Way, poznany podczas pobytu w Upsali, dr F. Lachman, prof. W. Swiętosławski, filolog doc. I. Wein-berg, prof. L. Wertenstein oraz prof. S. Ziemecki.
Wykształcony w Niemczech, utrzymujący żywe kontakty z przed-stawicielami niemieckiego świata naukowego — prof. W. Ostwaldem, ^ Freundlichem, G. B r e d i g i e ^ - U ł g ^ Ć ^ ^ ^ f » ^ ^ ) ^ • przyjaźni,
drukował najważniejsze prace w niemieckich czasopismach nauko-'^Чи^деЙйг-'Д-^^-ф'^^с!^ y ch. gpapjjftfrsig
proniemieckiej. Nie mógł przypuszczać, że kraj o dużej kulturze umy-słowej i wysokim poziomie nauki, dla której żywił szacunek i podziw,
zagarnie; •jègQ ojczyznę, zniszß^ pracy naukowej, a jemu samemu zada śmiertelny cios.
Najazd wojsk hitlerowskich przerwał owocną działalność naukową prof. Lachsa i jego współpracowników. Kiedy w dniu 15 października 1940 r. Niemcy utworzyli w Warszawie getto dla ludności pochodzenia żydowskiego, prof. Lachs znalazł się wśród wielotysięcznej rzeszy obywateli żydowskimi, etłoęzenyeh ha małym obgząrże.
-Zlikwidowanie ^iaukowego ^ - Pôls^.iQ^à^wanej przez Niemców skłoniło wielu profesorów polskich uczelni do
organizowa-studiów, prowaidzoj^^^ąą^^pgś^tbe akademi-ckim. Szczególnie żywo tętniło tajne nauczanie w Warszawie, gdzie obok innych dziedzin wiedzy prowadzono studia medyczne. Z uwagi na wyjątkowo t^d^^Vaâriçnikl praey ^'<łu»e:; uraanie zasłużył sobie f^^ydział Lekarski, zorganizowiÇ^j|F.jgè^
histologa doc. J. Zweibauma. Pod pretekstem kursu dla personelu sa-nitarnego zwalczającego szerzące się epidemie, uruchomiono faktycz-nie z początkiem 1941 r. konspiracyjne nauczafaktycz-nie w zakresie pierw-Wierny swoim ideałom wychowawcy i nauczyciela, prof. Lachs wżiąf udział w tajnym ttauc^niu wykładając chemię, a w tamtejszej aptece przystąpił do zorganizowania pracowni chemicznej z myślą badawczych Oprócz niego funkcje profesorów poł-już doę. Zweibaum, ofaż^bakteriolog jtfof. Hirszfeld. Wykłady odby-^Ôï^j^fejpomiçdzy piątą a ósmą godziną rano w lokalu u zbiegu ul.
Że-laznej i Leszna. ' ' > - v „ - . .. ' '
W połowie lipca 1942 r. zarysowała się groźba wysiedlenia
miesz-. kaAćówgetta, od2(h lipca pocięły a^ą^ ^^^ÉKâ^i^t akcja likwidacji rozpoczęła się 22 tegoż miesiąca, pochłaniając
ćo-Jan Hilary Lachs (1881—W42) 525
dziennie 7 do 10 tysięcy ludzi. W tej ciężkiej chwili, zgodnie z lanso-wanymi pogłoskami o możliwości pozostania w getcie tych, którzy bę-dą zatrudnieni w warsztatach produkcyjnych, Lachs, Centnerszwer, Hirszfeld i Zweibaum postanawiają założyć warsztat, zatrudniający uczącą się młodzież. Projekt ten nie doszedł jednak do skutku, zresztą niedługo później i zatrudnienie w warsztatach nie gwarantowało ża-dnego bezpieczeństwa.
Któregoś dnia prof. Lachs z nieodłączną teczką wyszedł z domu, jak to czynił codziennie udając się na wykłady i już więcej nie powró-cił. Podzielił los wielu polskich uczonych, zamordowany przez hitle-rowskich oprawców.
Bogaty dorobek naukowy, realizowany w trudnych warunkach fi-nansowych, przy braku zainteresowania władz oświatowych osiągnię-ciami zakładów doświadczalnych Towarzystwa Naukowego Warszaw-skiego i Wolnej Wszechnicy Polskiej, pomimo wielu przeciwności, a nawet dyskryminacyjnej wprost polityki ówczesnych czynników państwowych w stosunku do profesorów Wolnej Wszechnicy Polskiej, jest pięknym przykładem tytanicznej pracy i wielkich zdolności orga-nizacyjnych prof. Lachsa, którego Wkład do rozwoju badań fizyko-chemicznych w kraju, stanowi cenny plon życia profesora, całkowicie oddanego ideałom nauki.
Kataklizm wojenny rozproszył jego współpracowników. Jedni, jak F. Lachman, znaleźli możliwości pracy zagranicą, inni pozostali w kra-ju, a jeszcze inni podzielili los swojego profesora, jak J. Kronman,
który zginął w getcie łódzkim.
Pracownia Chemii Fizycznej WWP, mieszcząca się po wybu-dowaniu nowego gmachu uczelni przy ul. Opaczewskiej w Warszawie, nie została odbudowana, gdyż nie powołano do życia po wojnie za-służonej dla polskiej kultury i nauki Wolnej Wszechnicy Polskiej.
Powstało natomiast wiele innych nowych ośrodków twórczej pra-cy naukowej, zarówno na wyższych uczelniach, jak też placówek Pol-skiej Akademii Nauk, zapewniających pomyślny rozwój badań fizy-kochemicznych, których jednym z wybitnych pionierów w Polsce był prof. dr. Jan Hilary Lachs *.
* Autor składa serdeczne podziękowanie prof, dr J. Hurwicowi — za prze-czytanie rękopisu i cenne uwagi, doc. dr Z. Kolankowskiemu — Dyrektorowi Ainclhiwiuim iPicfsikôeij Alkad'amiid1 iNiaiuk w W-wäfe, i' idir K. Lewücik'iieimiu — Kilemw.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie — za udostępnienie ma-teriałów archiwalnych oraz J. Zapasiewiczowej, córce . prof. Lachsa — za skre-ślenie wspomnień o swoim Ojcu i za jego fotografię.
326 Ignacy Stroński
BIBLIOGRAFIA P U B L I K A C J I PROF. DRA J. H. LACHSA
1. Adiabatische und simultane Reaktionskinetik des Diazoessiesters, „Verhandl. d. Natur-Histor. Medizin". Vereins zu Heidelberg, 1910, nr 11, s. 45—-114.
2. Simultane Reaktionskinetk des Diazoessigesters. „Z. phys. Chem.", 1910, nr 73, s. 291—327.
3. Kinetyka chemiczna roztworów stężonych. Spostrzeżenia na dwuazowym estrze etylowym, „Chemik Polski", 1911, nr 11, s. 193—198, 223—228.
4. Wspólnie z L. M i с h a e 1 i s e m, Über die Adsorption der Neutralsaltze, „Z. f. Elektrochemie", /1811, nr 17, s. 1—15.
5. Wspólnie z L. M i с h a e I i s e m, Über die Adsorption der Neutralsaltze.
2. Mitteilung, „Z. f. Elektrochemie", 1/911, nr 17, s. 917—919.
6. Wspólnie z L. M i c h a e l i s e m , Über die Adsorption der Neutralsaltze, „Z. f. Chem. u. Industr. der Kolloide", 1912, nr 9, s. '2715—282.
7. Wspólnie z F r i e d e n t h a i e m, Die Bestimmung des Eisens auf colori-metrischem Wege, „Biooheim. Z.", Г9Г1, o r 32, s. 130—136.
8. Wspólnie z L. M i c h a e l i s e m , O adsorpcji soli neutralnych, „Chemik Pol-ski", 19110, inr 12, s. 243—260, 275—279.
9. Nowe badania nad biernością metali, „Chemik Polski", 10112, nr 12, s. 369— 403.
10. Adsorpcja w obecności dwu adsorbentów, „Spraw. T. N. W." III, 1913, nr 6, s. 008—625.
111. Adsorpcja w obecności dwu adsorbentów. Cz. II. „Spraw. T. N. W.", III, 1914, nr 7, s. 206—216.
12. Produkt radioaktywności potasu i rubidu. „Spraw. T. N. W.", III, 1915,
nr 8, s. 145—158. v
13. Über gleichzeitige Adsorption durch zwei Adsorbenzien. I, „Z. phys. Chem.", 1916, nr 91, s. 155»—170.
14. Wspólnie z Z. B ł a s z k o w s k ą , Adsorpcja w obecności dwu adsorbentów cz. III, „Spraw. T. N. W.", III, 1916, nr 9, s. 282—293.
IB. Wspólnie z M. N a d r a t o w s k ą i L. W e r t e n s t e i n e m, Próba oddzie-lenia pierwiastków izotopowych za pomocą dyfuzji frakcjonowanej. „Spraw. T. N. W.", III, 1916, nr 9, s. 602—672.
1)6. Wyniki i zagadnienia radiochemii, „Wiad. Matem.", 1916, nr 20, s. 7—77. 1J7. O stanie koloidalnym ciał radioaktywnych, „Spraw. T. N. W.", III, 1917,
nr 10, s. 786—805.
18. Über den kolloiden Zustand der radioaktiven Stoffe, „Kolloid. Z.", 1917, nr 21, s. 165—176.
19. Adsorpcja w obecności dwu adsorbentów, IV. „Spraw. T. N. W.", III, 1917, nr 10, s. 806—813.
' 20. Wspólnie z H. H e r s z f i n k i e m , Etat des produits de l'émanation du ra-dium dans l'eau étudié en relation avec les phénomènes de l'adsorption et de l'isotopie, „Journ. Phys. et Radium", 10211, nr 2, s. 91®—321.
21. Wspólnie z S. G o l d b e r ż a n k ą , Einfluss der Temperatur auf die Koagu-lation des Kolloiden Goldes, „Kolloid Z.", 192/2, nr 31, s. 1116—1119. 22. Wspólnie z L. M i c h a e l i s e m, Bemerkungen über das
Jan Hilary Lachs (1881—1942) 327 23. Wspólnie z M. W e r t e n s t e i n o w ą , Über die Verteilung radioaktiver
Körper in Lösungen, „Phys. Z.", 1922, nr 23, s. 318-4312)2.
24. L'image ultramicroscopique du charbon colloidal. „Journ. Rhys1, et
Ra-dium", 1922, nr 3, s. 1125—11217.
26. Wspólnie z J. L e ś k i e w i c z e m , S. M o n c z a r s k i m i H. P h u l l ó w -n ą, Bada-nia krysztatów detektorowych pochodze-nia krajowego. „Przegl. Radiotechn.", 1923, nr 1, s. 37—3«, 41—43.
26. Wspólnie z J. K r o n m a n e m , On Streaming Potentials, „Bull. Intern. Acad." A, 1925, s. 289—301.
27. Wspólnie z J. K r o n m a n e m , O potencjale przepływu, „Roczniki Chemi." 19126, nr 6, s. 641—652.
28. Wspólnie z F. L a c h m a n e m , Działanie koagulacyjne jonów równowarto-ściowych a ich promienie, „Spraw. T. N. W.", III, 1926, nr 19, s. 14.7—<lßl. 29. Wspólnie z F. L a c h m a n e m , Koagulierende Wirkung gleichwertiger
Ionen und ihre Radiengrössen. Adsorptionswärme von Elektrolyten. „Z. phys. Chem." 1926, nr 123, s. 303—314.
30. Wspólnie z J. B i c z y k i e m , Zur Methodik des Strömungspotentials, „Phys. Z." 1027, nr 28, s. 56*6—558.
31. Wrażenia z Upsali, „Wszechświat" 1928, s 301-4314.
32. Wspólnie z К. G e s t l ó w n ą , Über kolloide Kohlenlösungen. „Z. physik. Chem." А, 1928, nr 137, s. 1193—200.
33. Wspólnie z J. B i c z y k i e m , Das elektrokinetische Potential nach der Methode der Strömungspotentiale. „Z. pihys. Oheim." A, 1930, inr 148, s. 441— 463.
34. Wspólnie z J. B i c z y k i e m , The Electrokinetic Potential. „BiuM. Initern. Acad." A, 1930, s. 360—375.
35. Wspólnie z J. B i c z y k i e m , O potencjale elektrokinetycznym. „Roczniki Chem." Шй, nr 11, s. 3162—375.
36. Wspólnie z S. C h w a l i ń s k i m , Wpływ nie elektrolitów na koagulację przez elektrolity, „Spraw. T. N. W." III, /1931, nr 24, s. 3®1.
37. Wspólnie z K. G e s t l ó w n ą , Badania nad roztworami węgla koloidalnego, „Spraw. T. N. W.", III, 10l3tt, nr 24, s. 332.
38. Wspólnie z S. C h w a l i ń s k i m , Wpływ nieelektrolitów na koagulację przez elektrolity, „Roczniki Chem." 191312, nr 12, s. 103—111.
39. Wspólnie z S. C h w a l i ń s k i m , Einfluss der Nichtelektrolyte auf die Koagulationswerte von Elektrolyten. „Z. phys. Chem." A, 1932, nr 159, s. 1712—180.
40. Wspólnie z Z. P a r n a s ó w n ą,. Über Adsorption von Farbstoffen auf Dia-mant, Kohle und Kunstseide. „Z. phys. Chem." А, 193Ö, nr 160, s. 425—444. 41. Wspólnie z К. G e s t l ó w n ą , Badania nad koloidalnymi roztworami węgla,
I. Otrzymywanie i własności zolu. „Roczniki Chem." 1932, nr 12, s. 2113'—224. 42. Wspólnie z Z. P a r n a s ó w n ą , O adsorpcji barwników na diamencie,
wę-glu, i sztucznym jedwabiu, „Roczn. Chem.", li9S2', nr 12, s. 662—676. 43. Wspólnie z K. G e s t l ó w n ą , Über die Kataphorese von kolloiden
Kohlen-lösungen, „Kolloid Z." 1932, nr.59, s. '170—179.
44. Wspólnie z К. G e s t l ó w n ą , Badania nad koloidalnymi roztworami wę-gla II, Kataforeza, „Roczn. Chem." 11932, nr 12, s. 327—340.
328 Ignacy Stroński
45. Wspólnie z Z. S o b i e r a j e m . Adsorpcja na powierzchni jednolitej. „Rocz-niiki Chem." 1934, nr 14, s. 903—974..
46. Wspólnie z I. M i n.Ro w e m , Surface Tension of Heavy Water. „Nature-1935', nr 136, s. 186—157.
47. W s p ó l n i e z X. M i n K o w e m , Napięcie powierzchniowe woay cięzKiej. „Roczniki enem." 1907, nr 17, s. 363—366.
48. Wspólnie z W. P i e k i e l n y m , Über die Oksydation von Schwefeldamf unter niedrigem Druck, „Bull. Intern. Acad." A, 1937, s. 377—398.
49. Wspólnie z А. I. G г о s m a n е m, Uber die Viskosität kupferamoniakalischer Lösungen von Cellulose, „Mh. Chem." 1937, nr 70, s. 302'—317.
эо. Wspólnie z A. I. G r o s m a n e m , Lepkość miedziowo-amoniakalnych roz-Iworow celulozy, „Rocz. Chem." 1937, nir 17, s. 327—3B5J.
ol. Wspólnie z J. K r o n m a m e n i J. W a j s e m , Uber die Heterogenitat Ver-scmeaener Cellulosearten; I. „Kolloid Z." 1937, nr 79, s. Hil—1Ш.
та. Wspólnie z J. K r o n m a n e m i J. W a j s e m , Uber die Heterogenitat •verschiedener Cellulosearten, II. „Kolloid Z." 11938, nr 84, s. i r o — Ш . 53. Wspólnie z J. K r o n m a n e m , O niejednorodności różnych gatuiwow
ce-lulozy, „Frzem. Chem." 19318, nr 22, s. löö—ira.
54. Wspólnie z X. Z u г а w i с к i m, O niejednorodności różnych gutunKow ceiu-lozy, n i , „Chem. Chem." 1938, nr 22, s. 40U—таз.
55. Wstpólnie z W. M a ń s к i! m, O współczynnikach załamania roztworów ace-tyieceiuiozy. „Koczniki Chem." 193«, nr 18, s. ööü—ÖÖ7.
36. Wspoime z J. K r o n m a n e m , J. W a j s e m i I. Ż u r a w i c к i!m. uoer
die Heterogenitat versemeaener Cellulosearten. „Atti X Congr. Intern.
Chim." Rzym 1H38, nr 4, s. 7ö3—7Ö9.
37. Wspólnie z J. K r o n m a n e m i I. Z u r a w i c k i m , , Uber die Heterogeni-tat verschiedener Cellulosearten, Щ , „Kotttoid Z." 1939, « г 87, s. 195—199. 58. W s p ó l n i e z A . I. G r o s m a n e m , Molekulargewichte fraktionierten
Azetyi-cellulosen von hohem foiymerisationsgrad, I, U , I I I . „Bul., intern, лсаа." А 1939, s. 176—zjü. Ж И З Н Ь И ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ Я Н А ГИЛЯРЯ Л Я Х С А В статье описана жизнь и научная деятельность выдающегося поль-ского специалиста по физико-химии профессора Яна Гиляры Ляхса, ро-дившегося в 1881 году в Варшаве. Я. Г. Ляхе был учеником проф. Виль-гельма Оствальда в Лейпциге и проф. Георга Бредига в Гейдельбергском университете, где он написал свою диссертацию, посвященную химической кинетике. Получив высшее образование заграницей Я. Г. Ляхе в 1912 г. возвра-тился на родину и начал работать в радиологической лаборатории имени М. Кернбаума, руководимой проф. Людвиком Вертенштейном. Он зани-мался исследованиями в области химии коллоидов и естественной радио-активности, кроме того организовал лабораторию химии коллоидов при Варшавском научном обществе и руководил ею. Вместе со своими сотрудниками Ляхе вел также исследовательские
ра-Jan Hilary Laohs (1881—1942) 329 боты, посвященные изучению явлений адсорбции, электротехнического по-тенциала и физико-химии крупномолекулярных соединений. Я. Г. Ляхе состоял доцентом физической химии и электрохимии Ягел-лонского университета в Кракове (1920), а также профессором физической химии и неорганической химии Польского свободного (заочного) универ-ситета в Варшаве и Лодзи. В 1913—1939 он преподавал в этом универси-тете физическую химию, химию коллоидов и электрохимию, в 1920— 1923 гг. — химию радиоактивных веществ, а с 1929 г. — неорганическую химию. Проф. Ляхе был одним из основателей Польского химического обще-ства и Польского общеобще-ства естествоведов им. Николая Коперника. После нашествия гитлеровских войск на Польшу в 1939 году проф. Я. Г. Ляхе очутился в варшавском гетто, где принимал участие в тайном обучении на медицинском факультете, созданном в этом районе. В 1942 К статье приложена библиография публикаций Я. Г. Ляхса. году он был убит гитлеровскими захватчиками.
AN OUTLINE OF LIFE AND SCIENTIFIC ACTIVITY OF JAN HILARY LACHS
Thi'is air'.ûcCie describes
the
i:feKind
scientific acffiviilty off pmof. är Jan Hi-lary Lachs born in Warsaw in 1881, a prominent Polish physicochemist, disciple of prof. Wilhelm Ostwald in Leipzig and prof. Georg Bredig in Heidelberg under whom he took his doctors degree in the domain of chemical kinetics. Having fulfilled his studies abroad he came back in 1912 to his native land and conducted research work in the M. Kernbaum radiologic study with prof. Ludwik Wertenstein as director in the domain of colloid chemistry and natural radioactivity. He organized and guided the Study of Colloid Chemistry at the Warsaw Scientific Society.The research work of Lach and his collaborators included also adsorption phenomena, electrokinetic potential and physicochemistry of polymolecular compounds.
J. H Lachs was lecturer of physical chemistry and electrochemistry at the Jagiellon University in Cracow (1920) and professor of physical chemistry and inorganic chemistry at the Free Polish University in Warsaw and Łódź. In the years 1913—1939 he taught physical chemistry, colloid chemistry and electro-chemistry on the Free Polish University, in the years 1920—1923 electro-chemistry of radioactive elements, and since 1929 inorganic chemistry.
Prof. Lachs was a founder member of the Polish Chemical Society and a member of the Polish Physical Society and of the Polish Copernicus Society of Naturalists.
After the invasion of Poland by Germans in 1939 he was compelled to live in the Warsaw Jewish Quarters (Ghetto) where he took part in clandestine teaching, on the Medical Department that was organized in Ghetto. In 1942 he became a victim of murder commited by Hitlerists.