208
\ R ecen zjen ictw a ”), nie w spom inając n aw et, że m uzeum to jest oddziałem M uzeum Techniki N aczeln ej Organizacji Technicznej, której „organem głów nym ” jest „Przegląd T ech n iczn y”.
Eugeniusz O lszew sk i
W ¡SPRAWIE TEiRlMINIU „DEPTAK” I „DEPTACZ”
W recenzji pracy E. Zbier&kiej Ż u raw G dań ski w nrze 4/1966 „Kwartalnika” (ss. 388—389) Z. Brocki poruszył m .in. sprawę nazw y dawnego m echanizm u poru szanego ciężarem ludzi lub zwierząt ustaw icznie depcących po powierzchni w ie l kiego w alca, stale usuw ającego się spod nóg. P ostulow ał on zachowanie używanego .często w literaturze historycznotechnicznej term inu „deptak” <a n ie „dreptak”);
n ad to zaproponował, aby tego, co pracuje w deptaku, nazywać „deptaczem”.
O tym samym, ty le że w znacznie rozszerzonej form ie, Z. Brocki pisał również w nrze 8/1967 .p orad n ik a Językow ego” (artykuł D eptacz „ten, co pracuje w dep
ta k u ”), n ie w spom inając jednak przy tym sw ej w ypow iedzi w „Kwartalniku”. T. J.
MŁODE LATA ŻELAZNYCH DRÓG
W dniu 28 VI 1967 telew izja w arszaw ska nadała rozm owę przeprowadzoną przez Jerzego Żukowskiego ze znanym historykiem kolejnictw a, m grem inż. Januszem Jankow skim , na tem at M łode lata żelazn ych dróg. Rozm owa dotyczyła zarówno pow szechnych dziejów kolei żelaznych, jak i osiągnięć polskich, szczególnie od ch w ili, gd y przed półw ieczem w raz z odzyskaniem niepodległości koleje na obsza rach polskich przeszły pod zarząd polskich inżynierów .
Obszerną, bardzo pochlebną wzm iankę o tej rozm owie zam ieściło w rubryce T V — .szklan y gość „Życie W arszawy” (nr 154/1967).
E. O.
„ECHO KRAKOW A” O DŁUBANKACH DUNAJECKICH
A rtykuł m gra M. Boczara Jedn ostka sp ły w u na p rzełom ie D unajca ogłoszony w nrze 3/1966 „K wartalnika” w yw ołał odgłosy n ie tylko za granicą (por. inform ację
Ł o d zie m e la n e zy jsk ie podobn e do dunajeckich? w n rze 3/1967 „Kwartalnika”, s. 651),
ale i w kraju. W nrze 216/1967 „Echa Krakowa” Z bigniew Sw ięch ogłosił artykuł
D łu ban ka pieniń ska zja w isk ie m w skali św ia to w e j, oparty o dane zgromadzone przez
m gra Boczara. A rtykuł kończy się powtórzeniem apelu M. Boczara do m uzeów etnograficznych: „najw yższy czas zakupić do sw ych zbiorów łodzie złożone z ory gin aln ych dłubanek”.
E. O.
POLSKIE BUDOWNICTWO WCZESNOŚREDNIOWIECZNE
W nrze 12/1966 „Inżynierii i B udow nictw a” zam ieszczono artykuł mgr Barbary W inter B u dow n ictw o w czesn ośredn iow ieczn e na ziem iach polskich. Można tu zna leźć wiadom ości o budow nictw ie obronnym pierw szych P iastów na przykładzie grodów w G nieźnie i w K rakow ie oraz o budow nictw ie drewnianym , przy czym om ów iono zarówno konstrukcję budynków, jak i w ygląd podgrodzi. N ajwięcej m iejsca autorka p ośw ięciła budownictw u kam iennem u, poczynając od opisu ro tun dy św . Feliksa i A daukta, poprzez w zm iankę o rotundzie w Cieszynie, opis
R ecen zje
209
pa la tiu m na Ostrowiiu Lednickim , om ów ienie p ierw szych katedr w (Poznaniu, G nieź
n ie i na W awelu, aż do relacji o budow nictw ie klasztornym (Trzemeszno, Tyniec, M ogilno). A rtyku ł jest ilustrow any dużą liczbą fotografii i rysun ków oraz zakoń czony podaniem literatury.
M. B.
ZNISZCZONY ZABYTEK TECHNIKI WE FROMBORKU
W nrze 37/1967 „Tygodnika K ulturalnego” ukazał się artykuł M ałgorzaty S zej- n ert F rom bork bez K opern ika?, w którym autorka p isze m in ., że b iegn ący U stóp from borskiego Wzgórza K atedralnego kanał został „zasypany, [...] zniszczony w czy n ie społecznym przez harcerzy i w ojsko, zgodnie z poleceniem m iejscow ej rady. A rcydzieło średniow iecznej inżynierii w odnej! Ten ¡kanał m a oałą literaturę. From - borski system w odociągow y był ty lk o o 23 lata m łodszy od augsburskiego, który m a sław ę św iatow ą. Kanał [...] dostarczał m iastu słodkiej w ody z rzeki Baudy, od prow adzał nadm iar opadów ściekających ze skarp, b yć m oże m iał p ew ne zna czenie obronne. B y ł tak mądrze zaprojektowany [...], że całe pokolenia p rzyp isy w a ły to dzieło K opernikowi. O statnie badania dowodzą wprawdzie, że from borski system wodny założony został przez w rocław ianina W alentego H endía [...]. Z asy p ując kanał, niszczy się [...] zabytek starej techniki, jakich m ało w P olsce i w Euro p ie ”.
A utorka artykułu cytu je protestacyjny list Wysłany w tej spraw ie do- M ini sterstw a K ultury i Sztuki przez dr inż. arch. T. Zarębską z P olitechniki W rocław skiej, w którym upom ina się ona o odbudowanie zniszczonego kanału: „Odbudo w a n ie kanału i staranne uporządkowanie jego strefy m iałoby tak że w artość d y daktyczną zarówno dla włada m iejscow ych, jak i dla harcerzy, którzy podobno przerw ali pracę na skutek ostrego protestu m iejscow ych przedstaw icieli k ultural nego społeczeństwa, pragnącego przeciwdziałać barbarzyństwu”.
Autorka artykułu dodaje, że k ied y spadły u lew ne deszcze, w oda ze skarp za m ia st spływać kanałem zalała partery kilkunastu dom ów ¡(ewakuowano je z lu dzi i ich dobytku). „Okazało się, że średniow ieczny zabytek m iał sw oje do zro b ien ia i w X X w iek u ”.
Z. Br.
*
Pochopne zasypanie kanału from borskiego nie prowadzi jednak M. Szejnert do n egatyw n ej oceny harcerskiego czynu społecznego, podjętego w 1966 r. dla uczcze n ia pięćsetlecia urodzin Kopernika. Z w ielkim uznaniem pisze ona o dotychczaso w y ch w ynikach tej akcji, podobnie jak Tadeusz G rzesło w podsum ow ującym je ar ty k u le „O peracja 1001 — F rom bork” (taki kryptonim ma ta akcja, rozpoczęta w 1001 roku istnienia P aństw a Polskiego), zam ieszczonym w n rze 10/1967 m iesięcznika P olsk iego T ow arzystw a M iłośników A stronom ii „Urania”. Czyn harcerski polega na w spółudziale w odbudowie zniszczonego w czasie w ojn y w 80%> Fromborka przy jednoczesnym ubieganiu się m łodzieży o harcerski „Znak W iedzy” w zakre sie astronomii, historii, ekonom ii, kultury itp. W 1966 r. — pisze T. Grzesło — „odgruzowano kanonię św . Paw ła, przeprowadzono w iele prac oczyszczających teren w zgórza katedralnego, plaży i in. Oprócz tego harcerze uczestniczyli w pra cach naukow o-badaw czych prowadzonych przez ek ipę Polskiej A kadem ii N auk” 1
1 B yły to badania geofizyczne m ające na celu poszukiw anie pierwszego obser w atorium Kopernika; sprawozdanie z tych badań znajdzie się w nrze 3/1968 „Kwar taln ik a”. (Przypis redakcji).