Medycyna Wet. 2006, 62 (4) 437
Praca oryginalna Original paper
Nowotwory nadnerczy wystêpuj¹ u zwierz¹t doæ rzadko, a jeli pojawiaj¹ siê to g³ównie jako gruczola-ki. Gruczolaki kory nadnerczy spotyka siê u starych psów oraz sporadycznie u koni, byd³a i owiec. Naj-czêciej s¹ przypadkowo odkrywane w trakcie wyko-nywanej autopsji zwierzêcia. Gruczolaki kory s¹ zbu-dowane z dobrze zró¿nicowanych komórek odpowia-daj¹cych warstwie zona fasciculata i zona reticularis. S¹ to z regu³y drobne, dobrze odgraniczone, zazwy-czaj pojedyncze guzy, posiadaj¹ce czêciow¹ lub ca³-kowit¹ torebkê w³óknist¹. Mikroskopowo gruczolaki zbudowane s¹ z komórek formuj¹cych tubularne lub brodawkowate struktury, posiadaj¹cych ziarnist¹, eozy-noch³onn¹ cytoplazmê, czêsto zwakuolizowan¹, zawie-raj¹c¹ kropelki t³uszczów. Podzia³y mitotyczne, mar-twice, w³óknienie s¹ w tych nowotworach rzadkie, a guzy te wykazuj¹ aktywnoæ endokrynn¹. Ka¿dora-zowo nale¿y je zró¿nicowaæ z gruczolakow¹ hiperplaz-j¹ kory nadnerczy, co sprawia du¿e trudnoci diagnos-tyczne. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e gruczolakowa hyperplazja polega na obecnoci bardzo licznych, ma³ych ognisk umiejscowionych zazwyczaj w obu nadnerczach, bez zewnêtrznych torebek ³¹cznotkankowych.
Raki kory nadnerczy wystêpuj¹ rzadziej ni¿ gruczo-laki. Opisano je u koni, byd³a i psów (3, 4, 7, 10). Wg Petersena raki kory nadnerczy s¹ czêsto spotykane u tchórzofretek (9). Raki s¹ rozleglejsze w porówna-niu z gruczolakami, bardzo czêsto obustronne, z³o¿o-ne z ¿ó³to-czerwonych mas nowotworu. Nowotwór po-woli nacieka okoliczne tkanki, wrasta do ciany vena
cava caudalis, co wywo³uje powstanie zakrzepów. Raki kory nadnercza u byd³a nierzadko osi¹gaj¹ red-nicê przekraczaj¹c¹ 10 cm oraz posiadaj¹ liczne ognis-ka wapnienia i kostnienia. Zbudowane s¹ z wysoce pleomorficznych komórek, mog¹cych wykazywaæ w³aciwoci wydzielnicze. Komórki nowotworu s¹ du¿e, wieloboczne, posiadaj¹ wyrane j¹derko i gês-t¹, zwakuolizowan¹, eozynofiln¹ cytoplazmê. Przez wrastanie nowotworu do aorty i ¿y³y czczej (vena cava) powoduje on krwotoki i daje odleg³e przerzuty do ne-rek, w¹troby, wêz³ów ch³onnych krezkowych i p³uc (6, 10). Raki i gruczolaki kory nadnerczy u psów wy-dzielaj¹ kortyzol. Objawy kliniczne wywo³ane s¹ z jednej strony przez siln¹ sekrecjê hormonaln¹, a z drugiej przez ucisk na otaczaj¹ce tkanki (2, 11, 12).
Opis kliniczny przypadku
Przypadek dotyczy psa, mieszañca p³ci ¿eñskiej w wie-ku 12 lat o masie cia³a ok. 10 kg, umaszczeniu br¹zowo--czarnym. Pacjent zosta³ skierowany do Kliniki z prywat-nej lecznicy celem konsultacji. Wed³ug informacji zebra-nych z wywiadu, pies od oko³o pó³ roku wykazywa³ postê-puj¹cy niedow³ad koñczyn tylnych, a od dwóch miesiêcy ca³kowite ich pora¿enie. Okresowo pojawia³y siê wymio-ty, brak apetytu, bezwolne oddawanie stolca, nietrzymanie moczu i apatia. Badaniem klinicznym stwierdzono wychu-dzenie, bladoæ b³on luzowych. W okolicy wewnêtrznego k¹ta lewego oka widoczny by³ guz rednicy 1,5 cm, konsy-stencji têgiej. Omacuj¹c pow³oki brzuszne stwierdzono ich wzmo¿one napiêcie. Temperatura cia³a by³a obni¿ona
Pierwotny rak kory nadnercza u psa
ZENON SO£TYSIAK, MARCIN NOWAK*, WOJCIECH ATAMANIUK**
Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw *Katedra Anatomii Patologicznej, Patofizjologii, Mikrobiologii i Weterynarii S¹dowej
Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw
**Katedra i Klinika Chirurgii Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, pl. Grunwaldzki 51, 50-366 Wroc³aw So³tysiak Z., Nowak M., Atamaniuk W.
Primary adrenocortical carcinoma in a dog Summary
This article presents a case of adrenocortical carcinoma found in a 12-year-old mixed-breed dog. Clinical examination, radiography and ultrasonography were used to define the extent and location of the neoplastic mass. Microscopic features of the adrenocortical carcinoma included mitotic figures (sometimes atypical), a pseudopalisade or glomerular pattern of proliferation formed in tubular or longitudinal neoplastic structures and necrosis. The carcinoma cells had poorly stained or granular eosynophilic cytoplasms and hyperchromatic roundish nuclei. The neoplasm sent metastases to the left kidney, muscle, lumbo-sacral spinal vertebra, lymph nodes, mammary glands and uterus.
Medycyna Wet. 2006, 62 (4) 438
(36,5°C). Badaniem neurologicznym stwierdzono zniesie-nie czucia powierzchownego i g³êbokiego koñczyn tylnych. Zwieracz odbytu by³ ziej¹cy. Przeprowadzone badanie neu-rologiczne dotycz¹ce nerwów czaszkowych by³o ujemne.
Przegl¹dowe badanie radiologiczne jamy brzusznej i klat-ki piersiowej (ryc. 5), wykaza³o znaczne powiêkszenie cie-nia lewej nerki oraz atoniê pêcherza moczowego. Zauwa-¿ono siln¹ osteolizê pi¹tego krêgu lêdwiowego (L5) z nie-wielkimi odczynami odokostnowymi w obrêbie trzonu oraz osteolizê koci krzy¿owej (S1, S2, S3). Zmian patologicz-nych w klatce piersiowej nie stwierdzono. Badanie USG jamy brzusznej potwierdzi³o powiêkszenie lewej nerki (6 × 3,5 cm) z silnie zgrubia³¹ warstw¹ korow¹ o zmiennej echogenicznoci. Dog³owowo od lewej nerki widoczny by³ hipoechogenny, bogato unaczyniony, owalny twór o miarach ok. 2 × 1,5 cm. Pêcherz moczowy atoniczny, wy-pe³niony by³ zagêszczonym moczem. Dobrze widoczn¹ macicê wype³nia³a niewielka iloæ p³ynu. rednica ka¿de-go z rogów wynosi³a oko³o 2,2 cm. ciana macicy by³a lekko pogrubia³a. Pozosta³e narz¹dy mi¹¿szowe jamy brzusznej nie wykazywa³y zmian.
Stwierdzony obraz nasun¹³ podejrzenie nowotworowe-go guza lewej nerki z przerzutem do koci. Badanie RTG i USG wykluczy³o mo¿liwoæ skutecznego leczenia i po konsultacji z w³acicielem zdecydowano o eutanazji psa. Po upieniu wykonano badanie rentgenowskie g³owy psa w projekcji bocznej oraz strza³kowej po usuniêciu ¿uchwy. Badanie uwidoczni³o dwa ogniska osteolizy: na granicy koci nosowej i szczêkowej lewej oraz w okolicy koci jarz-mowej lewej, ³¹cznie z czêci¹ ³uku jarzmowego. Oba og-niska wykazywa³y cechy zbli¿one do opisanych wczeniej w krêgos³upie (ryc. 6).
Materia³ i metody
Wykonano badania sekcyjne psa. Wycinki zmienionych narz¹dów wewnêtrznych (p³uca, w¹troba, ledziona, ser-ce, gruczo³ sutkowy) pobrano do badañ histopatologicz-nych. Skrawki barwiono rutynowo met. H-E.
Wyniki i omówienie
Zarówno stan utrzymania, jak i od¿ywienia psa by³ z³y zwierzê wykazywa³o daleko posuniête wynisz-czenie chorobowe. Zewnêtrzne b³ony luzowe blade. Badaniem sekcyjnym wykazano rozrost nowotworo-wy wêz³ów ch³onnych nadoskrzelonowotworo-wych i ródpiersio-wych. Wêze³ ch³onny nadoskrzelowy rednicy 3,5 cm, na przekroju budowy s³oninowatej. Wêze³ ródpier-siowy rednicy 1,5 cm o podobnej strukturze przekro-ju. P³uco lewe przekrwione opadowo. Serce wykazy-wa³o cechy rozstrzeni prawokomorowej. Miêsieñ ser-cowy konsystencji kruchej, zwyrodnia³y mi¹¿szowo. B³ona luzowa ¿o³¹dka i jelit cienkich blada, pokryta luzem. Jelita grube niezmienione. Wêz³y ch³onne krezkowe wykazywa³y cechy rozrostu nowotworowe-go. W¹troba barwy brunatno-czerwonej, konsystencji jêdrnej. W wietle pêcherzyka ¿ó³ciowego znajdowa-³a siê ¿ó³æ w iloci ok. 6-7 ml. ciana pêcherzyka ¿ó³-ciowego przepojona barwnikami ¿ó³ci. Nerka lewa silnie powiêkszona barwy blado¿ó³tej z obecnymi ogniskami martwicowymi, polami wylewów krwi oraz torbielami w korze i rdzeniu nerki. Miedniczka ner-kowa silnie zwê¿ona. Nadnercze lewe powiêkszone, guzowate. Nerka prawa wielkoci i kszta³tu
prawid-Ryc. 1. Rak kory nadnercza, H-E, pow.
200 × Ryc. 2. Przerzut raka nadnercza do ner-ki, H-E, pow. 100 × Ryc. 3. Przerzut raka nadnercza do gru-czo³u sutkowego, H-E, pow. 100 ×
Ryc. 6. RTG czaszki post mortem pro-jekcja boczna
Ryc. 4. Przerzut raka nadnercza do
wêz-³a ch³onnego psa, H-E, pow. 400 × Ryc. 5. RTG jamy brzusznej psa. Powiêk-szenie cienia lewej nerki, atonia pêche-rza moczowego, osteoliza pi¹tego krêgu lêdwiowego oraz koci krzy¿owej
Medycyna Wet. 2006, 62 (4) 439 ³owego. Pêcherz moczowy wype³niony mêtnym
mo-czem w iloci 10 ml, a ciana pêcherza obrzêk³a. W obu rogach macicy ropna zawartoæ. W cianie lewego rogu stwierdzono ognisko nowotworowe, na przekroju s³o-ninowate, rednicy 1,5 cm. W odcinku lêdwiowym (na wysokoci trzonu pi¹tego krêgu lêdwiowego) i w koci krzy¿owej stwierdzono rozleg³e zmiany nowo-tworowe na przekroju s³oninowate z liz¹ trzonu krêgu i koci krzy¿owej, jak równie¿ zaobserwowano wras-tanie nowotworu do wiat³a kana³u krêgowego. W ob-rêbie gruczo³u sutkowego stwierdzono guz nowotwo-rowy o wymiarach 1,0 × 2,2 cm.
Badaniem histopatologicznym wykazano raka kory nadnercza. Liczne, du¿e ogniska komórek rakowych otoczone by³y szerokimi pasmami tkanki ³¹cznej ród-mi¹¿szowej (ryc. 1). Rak kory nadnercza z przerzu-tem do lewej nerki (ryc. 2), gruczo³u sutkowego (ryc. 3), koci krêgów lêdwiowo-krzy¿owych, wêz-³ów ch³onnych nadoskrzelowych i ródpiersiowych (ryc. 4) i ciany lewego rogu macicy. W ognisku roz-plemu nowotworowego uk³ad komórek przypomina³ budowê kory nadnerczy. W nowotworze tym wykaza-no obecwykaza-noæ rozet o palisadowym uk³adzie komórek, w wietle których obecne by³y z³uszczone elementy komórkowe. Oprócz uk³adów tubularnych obserwo-wano równie¿ pod³u¿ne lite, pasma komórek nowo-tworowych. Komórki guza z wyran¹ atypi¹ i cecha-mi anaplazji, posiada³y jasn¹ lub ziarnist¹ eozynofil-n¹ cytoplazmê. J¹dra ma³e, okr¹g³e, owalne, ziarniste, pêcherzykowe lub pleomorficzne. Podzia³y mitotycz-ne by³y czêsto obserwowamitotycz-ne. Znamienn¹ cech¹ guza by³a tendencja do martwicy z nastêpowym wapnieniem zmian. Rusztowanie w³óknisto-naczyniowe guza by³o umiarkowanie wykszta³cone. W ogniskach przerzuto-wych raka nadnercza do koci trzonów krêgów lêd-wiowych, wêz³ów ch³onnych, gruczo³u sutkowego i rogu macicy utkanie nowotworowe przedstawia³o bar-dzo zbli¿ony obraz.
Zarówno gruczolaki, jak i gruczolakoraki kory nad-nerczy mog¹ wystêpowaæ obustronnie. S¹ to zwykle ma³e guzy o rednicy od kilku milimetrów do kilku centymetrów, zazwyczaj doæ dobrze odgraniczone od otoczenia, o kszta³cie zbli¿onym do kulistego i zabar-wieniu ciemnobr¹zowym (2, 10). Torebka gruczolaka jest utworzona z dobrze unaczynionej tkanki ³¹cznej, a poszczególne komórki s¹ podobne do komórek nor-malnej kory nadnercza. Gruczolakoraki powstaj¹ce w korze nadnercza mog¹ rosn¹æ równie¿ w torebce, ale s¹ zazwyczaj wiêksze ni¿ nowotwory niez³oliwe. W nowotworach tych stwierdza siê czêsto wylewy krwawe i ogniska martwicy, a po przerwaniu torebki nacieki do okolicznych tkanek. Nowotwór umiejsco-wiony po prawej stronie zwykle nacieka w¹trobê, ale rzadko zajmuje pobliskie, du¿e pnie ¿ylne. Za z³oli-woci¹ przemawia obecnoæ martwicy, wzmo¿one podzia³y mitotyczne i zajêcie okolicznych naczyñ krwiononych.
Ultrasonograficznie guzy kory nadnercza przedsta-wiaj¹ siê jako hiperechogenne ogniska lub guzy w po-bli¿u bieguna dog³owowego nerki, czêsto obejmuj¹ce cianê pni naczyniowych (1, 5). Zmiany przerzutowe dotycz¹ g³ównie narz¹dów mi¹¿szowych; nie opisy-wano u zwierz¹t ognisk przerzutowych w uk³adzie kostnym (2, 6).
Trudnoci diagnostyczne sprawia mikroskopowe ró¿nicowanie miêdzy gruczolako-rakiem a rzadko wystêpuj¹cym z³oliwym gruczolakiem chromoch³on-nym. Obecnoæ kropelek t³uszczu w komórkach i brak br¹zowego barwnika po utrwaleniu w roztworach chro-mu przemawiaj¹ za pochodzeniem korowym. Jeli natomiast stwierdza siê brak t³uszczu i obecnoæ barw-nika po utrwaleniu w roztworze chromu, wiadczy to, ¿e nowotwór jest pochodzenia rdzeniowego (8).
Opisany nowotwór u psa mieszañca okaza³ siê ra-kiem nadnercza z licznymi przerzutami do nerki, krê-gos³upa lêdwiowego i krzy¿owego, wêz³ów ch³on-nych, a tak¿e sutka i macicy, uzasadniaj¹cym euta-nazjê psa. Klinicznie nie stwierdzono u pacjenta obja-wów nadczynnoci kory nadnerczy, dlatego nie wyko-nano u niego przy¿yciowo badania poziomu kortyzo-lu we krwi. Nale¿y przypuszczaæ, ¿e nowotwór ten by³ funkcjonalnie nieczynny. W takim przypadku wczes-ne rozpoznanie nowotworu kory nadwczes-nercza by³o prak-tycznie niemo¿liwe, a objawy kliniczne dotyczy³y na-rz¹dów objêtych zmianami nowotworowymi o charak-terze przerzutowym.
Pimiennictwo
1.Balicki I., £opuszyñski W., Komsta R.: Nowotwór nerki pochodzenia mezyn-chymalnego u psa. Medycyna Wet. 2000, 56, 467-469.
2.Besso J. G., Penninck D. G., Gliatto J. M.: Retrospective ultrasonographic evaluation of adrenal lesions in 26 dogs. Vet. Radiol. Ultrasound 1997, 38, 448-455.
3.Jubb K. V. F., Kennedy P. C., Palmeri N.: Pathology of Domestic Animals. Third edition, vol. 1, Academic Press INC, Orlando 1995.
4.van der Kolk J. H., Mors M. H., van der Goog I.: Adrenocortical carcinoma in a 12-year old mare. Vet. Rec. 1994, 134, 113-115.
5.Konde L. J., Park R. D., Wrigley R. H., Lebel J. L.: Comparison of radio-graphy and ultrasonoradio-graphy in the evaluation of renal lesion in the dog. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1986, 188, 1405-1425.
6.Liste F., Cuevas M., Gascon M., Garcia de Jalon J., Cuevas I.: Ultrasono-graphic diagnosis of an adrenocortical carcinoma in a dog. Vet. Rec. 1997, 140, 339-341.
7.Mc Gavin M. D., Carlton W. W., Zachary J. F.: Thomsons Special Veterina-ry Pathology. Edition 3, Mosby A Hercourt Health Sciences Company St. Louis 2001.
8.Morrow D. A.: Current Therapy in Theriogenology. Diagnosis, treatment and prevention of reproductive diseases in small and large animals. Saunders W. B. Company Philadelphia, London, Toronto, Mexico City, Rio de Janerio, Syd-ney, Tokyo, Hong Kong 1986.
9.Petersen R. A., Kiupel M., Capen C. C.: Adrenal cortical carcinomas with myxoid differentiation in the domestic ferret (Mustela putorius furo). Vet. Pathol. 2003, 40, 136-142.
10.Scavelli T. D., Peterson M. E., Matthiesen D. T.: Results of surgical treat-ment for hyperadrenocorticism caused by adrenocortical neoplasia in the dog: 25 cases (1980-1984). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1986, 189, 1360-1364. 11.Syme H. M., Scott-Moncrieff J. C., Treadwell N. G., Thompson M. F.,
Snyder P. W., White M. R., Oliver J. W.: Hyperadrenocorticism associated with excessive sex hormone production by an adrenocortical tumor in two dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2001, 219, 1725-1728.
12.Vince M. E., Watson A. D.: Functioning adrenocortical tumor in a dog. Aust. Vet. J. 1982, 58, 156-158.
Adres autora: dr hab. Z. So³tysiak prof nadzw., ul. Sowiñskiego 3/5, 51-685 Wroc³aw; e-mail: zenon@ozi.ar.wroc.pl
