Medycyna Wet. 2011, 67 (6) 368
Artyku³ przegl¹dowy Review
Celem opracowania jest przedstawienie roli nieswo-istych immunomodulatorów w ograniczaniu strat, zw³aszcza w wielkotowarowej produkcji trzody chlew-nej. Preparaty te coraz szerzej znajduj¹ zastosowanie w zapobieganiu chorobom o etiologii wieloczynniko-wej wobec zakazu wydanego przez Uniê Europejsk¹ stosowania w celach prewencyjnych antybiotykowych dodatków paszowych. Ze wzglêdu na pobudzanie przez immunomodulatory odpornoci wrodzonej przedsta-wione zostan¹ te¿ ich mechanizmy dzia³ania.
Definicje i teoretyczne podstawy dzia³ania imunomodulatorów
Odpornoæ przeciwzakana (26), chroni¹ca orga-nizm zwierzêcia przed zaka¿eniem i procesem cho-robowym, dysponuje wrodzonymi mechanizmami obronnymi (innate immunity), zwane s¹ one te¿ nie-swoistymi, gdy¿ odnosz¹ siê do wiêkszej liczby ga-tunków mikroorganizmów (15). Jej drugim dzia³em s¹ mechanizmy swoiste, zmierzaj¹ce do przeciwdzia-³ania infekcji wywo³ywanej przez cile okrelony gatunek drobnoustroju lub jego serotypy wzglêdnie warianty. Ten rodzaj odpornoci generuj¹ te¿ szcze-pionki, zawieraj¹ce immunogeny (antygeny) wywo³u-j¹cego infekcjê zarazka. Drugi dzia³ odpornoci prze-ciwzakanej nazywany jest odpornoci¹ adaptacyjn¹ (adaptive immunity) (13). Mimo ró¿nic w genezie
me-chanizmów odpornoci wrodzonej (czyli nieswoistej) i adaptacyjnej (czyli swoistej) istnieje miêdzy nimi wzajemne oddzia³ywanie w przeciwdzia³aniu rozwo-jowi choroby zakanej.
Istniej¹ca w obrêbie uk³adu odpornoci wrodzonej zwierzêcia homeostaza mo¿e ulec z ró¿nych powo-dów zaburzeniu nazywanemu immunomodulacj¹ (18). W jej ramach rozró¿nia siê immunosupresjê i immu-nostymulacjê. W przypadku immunosupresji nastê-puje os³abienie obronnych mechanizmów odpornoci wrodzonej. Immunostymulacja wyra¿a siê natomiast zwiêkszeniem ich aktywnoci obronnej przeciw infek-cji. Oba wymienione stany mog¹ oddzia³ywaæ na efekty odpornoci adaptacyjnej, pierwszy negatywnie, drugi pozytywnie (11).
Do nieswoistych barier chroni¹cych przed infekcj¹ zalicza siê te¿ fizjologiczn¹ florê bakteryjn¹, która dzia³a konkurencyjnie w stosunku do bakterii choro-botwórczych, zw³aszcza oportunistycznych, w sensie zasiedlania przez nie b³on luzowych przewodu po-karmowego. Istota ich konkurencyjnego wy³¹czania (competitive exclusion) polega na blokowaniu recep-torów komórek nab³onka jelit, dla fimbrii adhezyjnych bakterii chorobotwórczych przez fimbrie niechorobo-twórczych bakterii. Ze zjawiskiem konkurencyjnego wy³¹czania wi¹¿e siê równie¿ stosowanie probiotyków i prebiotyków (30).
Wrodzona odpornoæ przeciw infekcji u wiñ
MARIAN TRUSZCZYÑSKI, ZYGMUNT PEJSAKZak³ad Chorób wiñ Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Truszczyñski M., Pejsak Z.
Innate immunity against infection in swine
Summary
The definitions and the theoretical basis of the action of immunostimulators was presented in relation to innate immunity. The existence of homeostasis between immunostimulation and immunosuppression was mentioned, indicating possible changes in their mutual relations. The role of immunostimulaters in the activation of innate immunity was stressed. In connection with the growing occurrence of multifactorial syndromes in modern swine production and the ban by the European Union of using antibiotic growth stimu-lators for the prevention of these kind of diseases, the role of immunostimustimu-lators as replacements was dis-cussed. The mechanisms of immunostimulation were characterized after the parenteral and oral application of the immunostimulators. The competitive exclusion was mentioned. Publications describing preparations of immunostimulative activity for veterinary use were cited and characterized. In conclusion it was stated that the immunostimulators only partly replace the antibiotic growth stimulators in prevention of multifactorial syndromes in swine. This justifies further research in this area as well as for the improvement of the efficacy of vaccines against infections in swine, particularly those caused by facultatively pathogenic microorganisms.
Medycyna Wet. 2011, 67 (6) 369
Zespo³y chorobowe o etiologii wieloczynnikowej Specyfika chowu wiñ w krajach o rednim i wy¿-szym poziomie produkcji rolniczej oraz szerokiej do-stêpnoci odnonych osi¹gniêæ postêpu naukowo--technicznego charakteryzuje siê, zw³aszcza w fermach wielkoprzemys³owych, przewag¹ wystêpowania cho-rób zakanych o etiologii wieloczynnikowej. W ich powstawaniu istotny udzia³ maj¹ niekorzystne, szero-ko pojête, warunki rodowisszero-kowe i z regu³y równo-czenie lub przy krótkich w czasie odstêpach kilka gatunków drobnoustrojów bezwzglêdnie lub warun-kowo chorobotwórczych. Tego rodzaju zaburzenia w zdrowiu okrelane s¹ w zwi¹zku ze z³o¿on¹ etiolo-gi¹ jako wieloczynnikowe zespo³y chorobowe (multi-factorial syndromes), w porównaniu do wystêpowa-nia jednostek chorobowych wywo³anych wy³¹cznie przez jeden patogen, np. w³oskowiec ró¿ycy, wirus klasycznego pomoru wiñ lub wirus pryszczycy. Ze-spo³y chorobowe dotycz¹ najczêciej uk³adu oddecho-wego (PRDC porcine respiratory disease complex), uk³adu pokarmowego (PADC porcine alimentary disease complex). Niekiedy obejmuj¹ one kilka uk³adów (PMWS porcine multisystemic wasting syndrome). Przeciwdzia³anie im ró¿ni siê od zwalczania chorób wywo³anych przez jeden bezwzglêdnie chorobotwór-czy drobnoustrój mniejszym znaczeniem profilaktyki swoistej przy udziale szczepionek. Natomiast g³ówn¹ rolê w zapobieganiu i ³agodzeniu negatywnych skut-ków maj¹ korekty zmierzaj¹ce do poprawy i zapew-niania dobrostanu (welfare) w rodowisku bytowania zwierz¹t. Coraz wiêkszy udzia³ wydaje siê te¿ mieæ bodcze oddzia³ywanie na wrodzony uk³ad odpor-nociowy ró¿nych, nieswoistych substancji wzglêdnie preparatów.
Mechanizmy przeciwzakanej odpornoci wrodzo-nej obejmuj¹ aktywnoæ makrofagów, granulocytów obojêtnoch³onnych, komórek dendrytycznych i komó-rek zabójców (natural killers, NK) oraz cytokin (26). Szersze, oparte o te elementy postêpowanie lekarsko--weterynaryjne w praktyce ma tym wiêksze aktualnie uzasadnienie wobec wydanego 1 stycznia 2006 r. przez Uniê Europejsk¹ zakazu prewencyjnego stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu (asw) w pañ-stwach cz³onkowskich. Tym samym odchów prosi¹t i warchlaków, w³¹cznie do stadium przekazywanego do uboju tucznika, pozbawiony jest w pewnym stop-niu ochrony przed infekcjami wywo³anymi przez sze-reg gatunków warunkowo chorobotwórczych bakterii (31), co zamierza siê przy zastosowaniu innych czyn-ników rekompensowaæ, rozwijaj¹c m.in. badania po-wiêcone odpornoci wrodzonej i mo¿liwociom jej aktywizacji.
Immunomodulatory
Immunomodulatory, które mia³yby zastêpowaæ asw, to preparaty stymuluj¹ce reaktywnoæ immunologiczn¹ wrodzonego uk³adu odpornociowego. Z tego
wzglê-du mog¹ byæ nazywane immunostymulatorami (18) i to okrelenie u¿ywane jest w obecnym opracowaniu. rodki tego typu stosuje siê w praktyce weterynaryj-nej, zw³aszcza w celu prewencji w okresie odchowu do wstêpnej fazy tuczu chorób zakanych wiñ i in-nych gatunków zwierz¹t domowych, zw³aszcza rze-nych. Znajduj¹ te¿ szerokie zastosowanie jako adiu-wanty (1, 13) w szczepionkach do podnoszenia ich skutecznoci. Wród immunomodulatorów rozró¿nia siê te¿ drug¹ grupê substancji, które wywo³uj¹ immu-nosupresjê wrodzonego uk³adu odpornociowego, co upowa¿nia do okrelenia ich jako immunosupresorów; w zwi¹zku z tym przeciwdzia³aj¹c odrzutom prze-szczepów znajduj¹ zastosowanie w transplantologii (29).
W³aciwoci immunostymuluj¹ce wykazuj¹ prepa-raty: atenuowanego szczepu bydlêcego pr¹tka gruli-cy czyli Bacillus Calmette-Guérin, Corynebacterium parvum, Bordetella pertussis, Listeria monocytogenes, Propionibacterium granulosum. Do grupy tej nale¿y równie¿ dipeptyd muramylowy (muramylodipeptide, MDP), który jest sk³adnikiem ciany komórki bakterii z rodzaju Mycobacterium. MDP i jego pochodne dzia-³aj¹ g³ównie na makrofagi, pobudzaj¹c ich w³aci-woci fagocytarne i zdolnoæ do wydzielania cytokin: IL-1, IL-6, IFN-ã (1, 18).
Kolejne immunostymulatory to oligonukleotydy za-wieraj¹ce niemetylowane sekwencje dinukleotydowe, tzw. fragmenty CpG w DNA (1). Ich oddzia³ywanie obejmuje: pobudzanie w³aciwoci ¿ernych fagocytów oraz wytwarzania cytokin; indukcjê dojrzewania ko-mórek dendrytycznych i pobudzania zdolnoci do pre-zentacji przez nie antygenu; stymulacjê limfocytów B; wzmaganie aktywnoci komórek NK i wytwarzania IFN-ã (18).
Znane s¹ immunostymulatory rolinne. Przyk³ado-wo Herbapol produkuje biostyminê z lici aloesu, sto-sowan¹ u ludzi do leczenia przewlek³ych stanów za-palnych oskrzeli (18).
Kolejny immunostymulator to lewamizol. Pobudza makrofagi, neutrofile i limfocyty T do fagocytozy (18). Endogennymi immunostymulatorami s¹ m.in. cyto-kiny (12). Ich wa¿n¹ grupê stanowi¹ interferony. Od-grywaj¹ znacz¹c¹ rolê w odpowiedzi na zaka¿enia wirusowe (18).
Preparaty o w³aciwociach immunostymulatorów stosowane w praktyce weterynaryjnej
Oceny immunostymulatora LPS/PG w zwalczaniu zakanych chorób wiñ dotyczy publikacja Lo i wsp. (20). Wykazano w niej, ¿e pod wp³ywem dzia³ania lipo-polisacharydu Escherichia coli (LPS) i elementów cia-ny komórkowej Propionibacterium granulosum (PG) nastêpuje podwy¿szenie aktywnoci przeciwzakanej komórek NK oraz proliferacja limfocytów i leukocy-tów obojêtnoch³onnych. Ma te¿ miejsce pobudzenie limfocytów B i intensyfikacja wytwarzania
przeciw-Medycyna Wet. 2011, 67 (6) 370
cia³. Prosiêta, które otrzymywa³y 1 lub 2 iniekcje do-miêniowe preparatu LPS/PG, wykazywa³y lepszy roz-wój i wzrost w porównaniu do prosi¹t grupy kon-trolnej, którym go nie podawano. Przy jego udziale poprawia³y siê te¿ efekty szczepieñ przeciw klasycz-nemu pomorowi wiñ i zaka¿eniu wywo³aklasycz-nemu przez Mycoplasma hyopneumoniae.
Praca Kogana i Kochera (17) oraz cytowane w niej inne publikacje stanowi¹ kolejne przyk³ady mo¿liwoci wykorzystania do celów praktycznych w profilaktyce chorób zakanych wiñ preparatów o w³aciwociach immunostymulatorów b¹d jako dodatków paszo-wych do blokowania receptorów enterocytów, b¹d do pobudzania mechanizmów odpornoci wrodzonej. Jako dodatki paszowe wymieniane s¹ preparaty o naz-wach: Bio-Mos® i MTB100®, oba wytwarzane
w All-tech, Inc., Nicholasville KY, USA. Dziêki zawartym w nich polisacharydom: â-D-glukanowi i á-D-man-nanowi uzyskiwanym z ciany komórek Saccharomy-ces cerevisiae otrzymywano korzystne wyniki w od-chowie prosi¹t, w tym w odniesieniu do ochrony prze-ciw infekcjom bakteryjnym (5, 6, 16, 23, 27). Dodat-kowo wystêpuj¹cy w wymienionych preparatach â-D--glukan wywo³ywa³ wytwarzanie i uwalnianie u wini z komórek T interferonu ã, co wyra¿a³o siê zwiêkszo-n¹ ochrozwiêkszo-n¹ przeciw rozrodczemu i oddechowemu ze-spo³owi chorobowemu wiñ (PRRS) (34) oraz prze-ciw infekcjom bakteryjnym prosi¹t (9, 19). Natomiast á-D-mannan odgrywa³ wspomagaj¹c¹ rolê w szlaku lektynowym, który jest istotny w pobudzaniu spraw-noci odporspraw-noci wrodzonej (8). Bio-Mos® okaza³ siê
równie¿ efektywny u prosi¹t w okresie odsadzania przeciw infekcjom wywo³anym przez enteropatogen-ne szczepy E. coli i Salmoenteropatogen-nella spp. (7). Korzystny wp³yw mannanooligosacharydów na poziom immu-noglobulin w krwi i siarze loch, a w lad za tym w krwi prosi¹t wykazali równie¿ autorzy krajowi (4).
W nawi¹zaniu do powy¿szego dodaje siê, ¿e (1®3)--â-D-glukany podnosz¹ funkcjonaln¹ aktywnoæ ma-krofagów i neutrofilów (32), modyfikuj¹ immunosu-presjê w kierunku poprawy odpornoci wrodzonej (2), zwiêkszaj¹ odpornoæ na infekcje Gram-ujemnymi bakteriami (25). Wykazuj¹ one te¿ aktywnoæ w sty-mulowaniu uwalniania cytokin, takich jak TNF-á, z makrofagów (21) dziêki przygotowanym pochodnym (1®3)-â-D-glukanów, które izolowano ze ciany ko-mórkowej Saccharomyces cerevisiae.
Niedawno opublikowane prace (3, 10, 14, 33) po-twierdzaj¹ pogl¹d, ¿e (1®3)-â-D-glukany wyra¿aj¹ ich ochronny i immunopotencjonuj¹cy efekt dziêki ³¹cze-niu siê z receptorami na monocytach/makrofagach i granulocytach, uruchomiaj¹c kaskadê ochronnych zjawisk immunologicznych. Wród tych zjawisk jest aktywizacja szpiku kostnego prowadz¹ca do produk-cji monocytów i granulocytów. Jest te¿ zwiêkszenie mian przeciwcia³ i uwalniania cytokin: IL-1, IL-2, IL-6 i TNF-á, wytwarzania prostaglandyny E2,
akty-wacji alternatywnych szlaków dope³niacza i wydzie-lania enzymów lizosomalnych.
Dodatkowo dro¿d¿owy â-D-glukan absorbuje rów-nie¿ ró¿ne pojawiaj¹ce siê w przewodzie pokarmowym toksyny (28), w zwi¹zku z czym jego dodatek do pasz prowadzi do obni¿enia ich efektu toksycznego.
Oprócz laboratorium w Nicholasville, równie¿ w innych tego typu zak³adach rozpoczêto produkcjê do u¿ytku weterynaryjnego preparatów o w³aciwo-ciach pobudzania mechanizmów obronnych odpor-noci wrodzonej (22). Jednym z nich jest Inmodulen®
(INMD), do podawania w postaci iniekcji. Zawiera on lipopolisacharyd ze ciany komórek bakterii Gram--ujemnych oraz inaktywowane komórki Propinebac-terium granulosum. Stosowanie INMD u wiñ prze-mieszczanych miêdzy fermami lub te¿ w obrêbie tego samego obiektu ogranicza³o wzrost czêstoci zaka¿eñ drobnoustrojami warunkowo chorobotwórczymi zwi¹-zanymi z wyzwalanymi sytuacjami stresowymi. Po-budza³o te¿ odpornoæ wrodzon¹ prosi¹t przed odsa-dzeniem i w trakcie wczeniejszych odsadzeñ, obni-¿aj¹c liczbê zachorowañ wywo³ywanych w tym okre-sie przez drobnoustroje warunkowo chorobotwórcze. Inmodulen przyspiesza³ zdrowienie prosi¹t po infek-cjach bakteryjnych i wirusowych. Wykazano te¿ jego immunostymuluj¹ce w³aciwoci, w tym pobudzanie limfocytów T i proliferacjê limfocytów B oraz wydzie-lania immunoglobin (22). Cytowani autorzy stwierdzili równie¿, ¿e Inmodulen® przyspiesza zdrowienie
pro-si¹t z chorobowego zespo³u oddechowego (PRDC), wywo³anego przez Mycoplasma hyopneumoniae jako g³ównego czynnika etiologicznego, co prawdopodob-nie zwi¹zane jest z aktywizacj¹ makrofagów pêche-rzyków p³ucnych (alveolar macrophages), które redu-kuj¹ bakteryjn¹ infekcjê. Przyczyni³ siê te¿ do stymu-lacji limfocytów typu B, w sensie zwiêkszenia wytwa-rzania przeciwcia³ swoistych dla M. hyopneumoniae. W kolejnej pracy dotycz¹cej Inmodulenu®
Pappa-terra Mendoza i wsp. (24) wykonali badania in vitro dotycz¹ce mechanizmu jego immunologicznego po-budzenia w wiñskich makrofagach i obwodowych komórkach jednoj¹drzastych (peripheral blood mono-nuclear cells, PBMC). Wykazali, ¿e makrofagi pêche-rzyków p³ucnych wytwarza³y pod wp³ywem tego preparatu IL-1, IL-6, IL-12 i TNF-á (tumor necrosis factor-á), ale nie IL-10. U stymulowanych PBMC stwierdzono ekspresjê IL-1, IL-2, IL-4, IL-6 i IL-10 oraz INF-ã. Poziomy by³y jednak ni¿sze po Inmodu-lenie® ni¿ po osobno podanym lipopolisacharydzie
(LPS). Ci sami autorzy (24) w dowiadczeniach in vivo stwierdzili, ¿e podanie Inmodulenu® wspólnie ze
szcze-pionk¹ przeciw chorobie Aujeszkyego zmniejsza³o liczbê zwierz¹t o niskich poszczepiennych mianach swoistych przeciwcia³ w surowicy. Potwierdza to, ¿e wymieniony preparat przyczynia siê równie¿ do zwiêk-szania swoistej odpowiedzi immunologicznej, dzia³a-j¹c w charakterze adiuwantu szczepionkowego.
Medycyna Wet. 2011, 67 (6) 371
Wniosek koñcowy
Podsumowuj¹c ca³oæ przedstawionych wyników wyra¿a siê pogl¹d, ¿e immunostymulatory zajmuj¹ doæ wa¿n¹ pozycjê w zwalczaniu chorób zakanych wiñ, zw³aszcza o etiologii wieloczynnikowej. Nieste-ty, nie wydaje siê, by mog³y zast¹piæ wycofane asw w sensie obni¿ania strat w produkcji wiñ. Zatem wo-bec zakazu stosowania tych¿e w praktyce uzasadnio-ne jest prowadzenie dalszych prac badawczych, zmie-rzaj¹cych do ewentualnego udoskonalenia nowych ge-neracji immunostymulatorów w sensie zwiêkszenia ich skutecznoci w prewencji, profilaktyce i zwalczaniu chorób zakanych wiñ i innych gatunków zwierz¹t rzenych. Ten sam apel odnosi siê do doskonalenia skutecznoci szczepionek, zw³aszcza przeciw wielo-czynnikowym infekcjom, wywo³ywanym przez warun-kowo chorobotwórcze drobnoustroje.
Pimiennictwo
1.Babiuk L. A.: New applications for health and innovation in veterinary medi-cine. Advances in Pork Production 2006, 17, 169-179.
2.Browder W., Williams D., Pretus H., Olivero G., Enrichens F., Mao P., Franchello A.: Beneficial effect of enhanced macrophage function in trauma patient. Ann. Surg. 1990, 211, 605-613.
3.Brown G. D.: Dectin-1: a signaling non-TLR patternrecognition receptor. Nat. Rev. Immunol. 2006, 6, 33-43.
4.Czech A., Grela E. R., Mokrzycka A., Pejsak Z.: Efficacy of mannanoligosac-charides additive to sows diets on colostrum, blood immunoglobulin con-tents and production parameters of piglets. Po. J. Vet. Sci. 2010, 13, 525--531.
5.Davis M. E., Brown D. C., Maxwell C. V., Johnson Z. B., Kegley E. B., Dvorak R. A.: Effect of phosphorylated mannans and pharmacological addi-tions of zinc oxide on growth and immunocompetence of weanling pigs. J. Anim. Sci. 2004, 82, 581-587.
6.Davis M. E., Maxwell C. V., Brown D. C., de Rodas B. Z., Hohnson Z. B., Kegley E. B., Hellwig D. H., Dvorak R. A.: Effect of dietary mannan oligo-saccharides and (or) pharmacological additions of copper sulfate on growth performance and immunocompetence of weanling and growing/finishing pigs. J. Anim. Sci. 2002, 80, 2887-2894.
7.Diaz-Llano G., Smith T. K.: Efficacy of Mycosorb® in preventing the delete-rious effects of grains naturally contaminated with Fusarium mycotoxins on performance and metabolism of gestating sows. Alltechs Annual Sympo-sium on Nutritional Biotechnologies in the Feed and Food Industries. Poster 2005.
8.Dlabac V., Kawasaki N.: Mannan-binding protein-like activity in the sera of newborn piglets. Immunobiology 1994, 190, 399-410.
9.Eicher S. D., McKee C. A., Carroll J. A., Pajor E. A.: Supplemental vitamin C and yeast cell wall â-glucan as growth enhancers in newborn pigs and as immunomodulators after an endotoxin challenge after weaning. J. Anim. Sci. 2006, 84, 2352-2360.
10.Gantner B. N., Simmons R. M., Canavera S. J., Akira S., Underhill D. M.: Collaborative induction of inflammatory responses by dectin-1 and Toll-like receptor 2. J. Exp. Med. 2003, 197, 1107-1117.
11.Go³¹b J., Jakóbisiak M., Lasek W.: Immunologia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006.
12.Go³¹b J., Jakóbisiak M., Zago¿d¿on R., Ob³¹kowski P.: Cytokiny, [w:] Im-munologia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, 198-248.
13.Grzesiowski P., Hryniewicz W.: Immunologia szczepieñ ochronnych, [w:] Immunologia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, 356-371.
14.Herre J., Gordon S., Brown G. D.: Dectin-1 and its role in the recognition of â-glucans by macrophages. Mol. Immunol. 2004, 40, 869-876.
15.Jakóbisiak M., Go³¹b J.: Odpornoæ nieswoista, [w:] Go³¹b J., Jakóbisiak M., Lasek W.: Immunologia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, 131-156. 16.Kim J. D., Hyun Y., Sohn K. S., Woo H. J., Han I. K.: Effects of
mannanoligo-saccharide and protein levels on growth performance and immune status in pigs weaned at 21 days of age. J. Anim. Sci. Technol. (Korea) 2000, 42, 489-498.
17.Kogan G., Kocher A.: Role of yeast cell wall polysaccharides in pig nutrition and health protection. Livestock Science 2007, 109, 161-165.
18.Lasek W.: Immunomodulacja, [w:] Immunologia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, 482-492.
19.Li J., Li D. F., Xing J. J., Cheng Z. B., Lai C. H.: Effects of â-glucan extrac-ted from Saccharomyces cerevisiae on growth performance, and immuno-logical and somatotropic responses of pigs challenged with Escherichia coli lipopolysaccharide. J. Anim. Sci. 2006, 84, 2374-2381.
20.Lo D. Y., Hung C. N., Lee W. C., Liao J. W., Blacklaws B. A., Chen T. H., Chien M. S., Asuan S. L.: Effect of immunostimulation by detoxified E. coli lipopolysaccharide combined with inactivated Propinibacterium granulosum cells on porcine immunity. J. Vet. Med. Sci. 2009, 71, 897-903.
21.Majtán J., Kogan G., Kováèocá E., Bíliková K., imúth J.: Stimulation of TNF-á release by fungal cell wall polysaccharides. Z. Naturforsch. 2005, 60c, 921-926.
22.Marca J., Caldentey L., Torras M., Irrure P.: Efficacy of Inmodulen® in pigs
naturally infected with Mycoplasma hyopneumoniae. 14th IPVS Congress,
Bologna (Italy) 1996, s. 387.
23.Miguel J. C., Rodrigues Zas S. L., Pettigrew J. E.: Efficacy of a mannan oligosaccharide (Bio-Mos) for improving nursery pig performance. J. Swine Health Prod. 2004, 12, 296-307.
24.Pappaterra Mendoza G. J., Mateu de Antonio E., Novell Badal M. E., Martín Castillo M., Casal Fábrega J., Marca Puig J.: In vitro and in vivo effects of an immunomodulator composed of Escherichia coli lipopolysaccharide and Propionibacterium granulosum inactivated cells in pigs. J. Vet. Med. 2000, B 47, 619-627.
25.Pretus H. A., Ensleyu H. E., McNamee R. B., Jones E. L., Browder I. W., Williams D. L.: Isolation, physicochemical characterization and preclinical efficacy evaluation of soluble scleroglucan. J. Pharmacol. Exp. Ther. 1991, 257, 500-510.
26.Radkowski M., Olszewska D.: Odpornoæ przeciwzakana, [w:] Immuno-logia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2006, 337-355.
27.Rozeboom D. W., Shaw D. T., Tempelman R. J., Miguel J. C., Pettigrew J. E., Connolly A.: Effects of mannan oligosaccharide and an antimicrobial pro-duct in nursery diets on performance of pigs reared on three different farms. J. Anim. Sci. 2005, 83, 2637-2644.
28.robárová A., Kogan G., Eged .: Yeast polysaccharide affects fusaric acid content in maize root rot. Chem. Biodiv. 2005, 2, 1685-1690.
29.Truszczyñski M., Pejsak Z.: Immunosupresja jako przyczyna chorób wiñ o etiologii wieloczynnikowej. Medycyna Wet. 2010, 66, 370-373. 30.Truszczyñski M., Pejsak Z.: Mo¿liwoci przeciwdzia³ania ujemnym skutkom
zakazu stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu u wiñ. Medycyna Wet. 2007, 63, 10-13.
31.Truszczyñski M., Pejsak Z.: Pasze lecznicze w zwalczaniu zakanych chorób wiñ. ¯ycie Wet. 2011, w druku.
32.Williams D. L., Mueller A., Browder W.: Glucan-based macrophage stimula-tors. A review of their anti-infective potential. Clin. Immunother. 1996, 5, 392-399.
33.Willment J. A., Marshall A. S., Reid D. M., Williams D. L., Wong S. Y., Gordon S., Brown G. D.: The human beta-glucan receptor is widely expres-sed and functionally equivalent to murine Dectin-1 on primary cells. Eur. J. Immunol. 2005, 35, 1539-1547.
34.Xiao Z., Trincado C. A., Murtaugh M. P.: â-Glucan enhancement of T cell IFN-ã response in swine. Vet. Immunol. Immunopathol. 2004, 102, 315-320. Adres autora: prof. dr hab. Marian Truszczyñski, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: mtruszcz@piwet.pulawy.pl
