Artyku³ przegl¹dowy Review
Dowiadczenia na zwierzêtach maj¹ d³ug¹ historiê. Wyniki uzyskane w toku ich realizacji nie tylko znacz-nie przyspieszy³y rozwój nauk biologicznych, ale rów-nie¿ prze³o¿y³y siê na szereg zastosowañ praktycznych. Wiedza zdobyta w oparciu o dowiadczenia na zwie-rzêtach ca³kowicie zmieni³a obraz medycyny wete-rynaryjnej i ludzkiej, przynosz¹c wiele wymiernych korzyci. Zwiêkszenie redniej d³ugoci ¿ycia o 20-25 lat, osi¹gniête w ostatnim stuleciu, zawdziêczamy w du¿ej mierze dowiadczeniom na zwierzêtach (8). Mimo wielu korzyci czêæ spo³eczeñstwa nie akcep-tuje badañ na zwierzêtach, uznaj¹c je za kontro-wersyjne (3, 8). Turlejski (8) pisze nawet o konflikcie, jaki istnieje pomiêdzy rozwojem nauki a odczuciami spo³ecznymi, wskazuj¹c na koniecznoæ ci¹g³ego dia-logu. Jednym z instrumentów sprawowania kontroli nad dowiadczeniami na zwierzêtach s¹ utworzone w niektórych krajach komitety etyczne, które od 2013 r. musz¹ byæ powo³ywane we wszystkich pañ-stwach Unii Europejskiej (1). W Polsce tak¹ rolê od kilkunastu lat pe³ni¹ Lokalne Komisje Etyczne do spraw Dowiadczeñ na Zwierzêtach (LKE), które powsta³y na mocy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierz¹t (10) oraz rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 1999 r. (6). Aktualnie funkcjonuje osiemnacie LKE, których dzia³alnoæ jest regulowana ustaw¹ z dnia 21 stycznia 2005 r. o
do-wiadczeniach na zwierzêtach (11) wraz z rozporz¹-dzeniem Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 29 lipca 2005 r. (5).
LKE wyra¿aj¹ zgodê na przeprowadzenie dowiad-czeñ oraz sprawuj¹ nadzór nad ich realizacj¹ (11). Nie wydaj¹c pozwolenia na realizacjê dowiadczeñ nie-w³aciwie zaplanowanych i wykonywanych niezgod-nie z zatwierdzonym projektem, dzia³aj¹ tym samym w interesie zwierz¹t i na rzecz ich ochrony. LKE dba-j¹, aby dowiadczenia by³y prowadzone zgodnie z obo-wi¹zuj¹cymi standardami (7). Dzia³alnoæ LKE jest potrzebna tak¿e osobom realizuj¹cym badania na zwie-rzêtach i wszystkim naukowcom, którzy niejednokrot-nie prze¿ywaj¹ rozterki w zwi¹zku z wykorzystaniejednokrot-niem zwierz¹t w dowiadczeniach, staj¹c przed dylematem etycznego wyboru. Uzyskuj¹c zgodê na realizacjê pro-jektów badawczych, naukowcy otrzymuj¹ sygna³, ¿e ich badania s¹ legalne i prowadzone w sposób huma-nitarny. LKE poprzez swoj¹ dzia³alnoæ pe³ni¹ tak¿e wa¿n¹ funkcjê edukacyjn¹ w zakresie efektywnego i humanitarnego wykorzystania zwierz¹t w dowiad-czeniach. Ju¿ sama koniecznoæ przygotowania wnio-sku o wydanie zgody na przeprowadzenie dowiad-czenia na zwierzêtach zwraca uwagê wnioskodawców na znaczenie problemu bólu i cierpienia krêgowców wykorzystywanych w dowiadczeniach oraz na po-trzebê etycznej oceny dowiadczeñ. Mobilizuje ich do
Lokalne komisje etyczne
do spraw dowiadczeñ na zwierzêtach
S£AWOMIR MROCZKOWSKI, ANNA FRIESKE*Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierz¹t, *Katedra Hodowli Drobiu, Wydzia³ Hodowli i Biologii Zwierz¹t, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy, ul. Mazowiecka 28, 85-084 Bydgoszcz
Mroczkowski S., Frieske A.
Local ethics committees for animal experimentation
Summary
In Poland, there are eighteen local animal research committees, members of which include experts in biology, medicine, agriculture, veterinary science, and humanities, as well as representatives of non-governmental animal protection organizations. Committees authorize experiments at the request of persons in charge of a testing procedure. A testing procedure application must describe the procedure and specify its objective; this includes the list of all steps in the procedure, animal species and the number of animals to be used, as well as a justification of the need to use the animals. Local committees decide whether the procedure is ethically acceptable on the basis of the 3R principle, weighing the potential advantages and possible damage. Later, they monitor how the procedure is run. Committee members are entitled to inspect research units where the testing takes place.
pog³êbienia wiedzy dotycz¹cej ochrony zwierz¹t do-wiadczalnych i metodologii planowanych badañ.
Tryb powo³ywania i dzia³ania LKE
Liczba cz³onków LKE na przestrzeni lat siê zmie-nia³a. Na pocz¹tku LKE w zale¿noci od potrzeb li-czy³y od 5 do 15 osób (10). Aktualnie w sk³ad LKE powo³ywanych jest 9 cz³onków, w tym 7 przedstawi-cieli nauk biologicznych, medycznych, rolniczych, weterynaryjnych i humanistycznych oraz 2 przed-stawicieli organizacji pozarz¹dowych, których statu-towym celem dzia³ania jest ochrona zwierz¹t (11). Cz³onkowie LKE s¹ wy³aniani sporód kandydatów zg³oszonych przez szko³y wy¿sze uniwersytety, aka-demie medyczne, rolnicze oraz wychowania fizycz-nego, Polsk¹ Akademiê Nauk, placówki naukowe PAN i jednostki badawczo-rozwojowe przeprowadzaj¹ce dowiadczenia na zwierzêtach. Ponadto prawo zg³a-szania kandydatów do LKE maj¹: urzêdowe laboratoria weterynaryjne, wytwórnie produktów leczniczych lub biopreparatów, jednostki organizacyjne posiadaj¹ce specjalistyczne laboratoria, które wykonuj¹ badania produktów leczniczych, rodków spo¿ywczych, sub-stancji i preparatów chemicznych, rodków ochrony rolin, produktów biobójczych oraz badania prowadz¹-ce do otrzymania zwierz¹t transgenicznych (4).
Kandydatem na cz³onka LKE mo¿e byæ osoba po-siadaj¹ca znaczny dorobek naukowy i co najmniej 5-letni sta¿ pracy. Kandydaci, z wyj¹tkiem przedsta-wicieli nauk humanistycznych, musz¹ posiadaæ udo-kumentowane kwalifikacje z zakresu nadzorowania lub przeprowadzania dowiadczeñ na zwierzêtach. Kwalifikacje osób nadzoruj¹cych oraz przeprowadza-j¹cych dowiadczenia na zwierzêtach reguluj¹ przepisy rozporz¹dzenia Ministra Nauki i Informatyzacji (5). Osoba nadzoruj¹ca dowiadczenie musi posiadaæ sto-pieñ naukowy doktora w dziedzinie nauk biologicz-nych, farmaceutyczbiologicz-nych, medyczbiologicz-nych, weterynaryj-nych lub rolniczych oraz sta¿ pracy, pozwalaj¹cy na uzyskanie praktycznych umiejêtnoci w zakresie prze-prowadzania dowiadczeñ na zwierzêtach. Dowiad-czenie na zwierzêtach mo¿e nadzorowaæ tak¿e osoba, która posiada stopieñ naukowy doktora w dziedzinie innej ni¿ wy¿ej wymienione lub dyplom ukoñczenia studiów wy¿szych na poziomie magisterskim uzupe³-niony studiami podyplomowymi lub szkoleniem, oraz co najmniej 5-letni sta¿ pracy, pozwalaj¹cy na uzy-skanie praktycznych umiejêtnoci w zakresie przepro-wadzania dowiadczeñ na zwierzêtach (5). Osoba prze-prowadzaj¹ca dowiadczenie na zwierzêtach powin-na posiadaæ kwalifikacje takie same, jak powin-nadzoruj¹ca dowiadczenie, albo dyplom ukoñczenia szko³y wy¿-szej w dziedzinie nauk biologicznych, farmaceutycz-nych, medyczfarmaceutycz-nych, weterynaryjnych lub rolniczych oraz przynajmniej rok uczestniczyæ w dowiadczeniach na zwierzêtach w celu nabycia praktycznych umiejêt-noci (5).
Kandydatem na cz³onka LKE, reprezentuj¹cego or-ganizacjê pozarz¹dow¹, mo¿e byæ osoba posiadaj¹ca wykszta³cenie wy¿sze z dziedziny nauk biologicznych, medycznych, rolniczych, weterynaryjnych lub huma-nistycznych. Przedstawiciele organizacji pozarz¹do-wych reprezentuj¹cy nauki humanistyczne, niezwi¹-zane bezporednio z problematyk¹ badañ na zwierzê-tach, dziêki odmiennoci swojego wykszta³cenia za-wodowego mog¹ wnosiæ nowe spojrzenie na kwestiê wykorzystania zwierz¹t w dowiadczeniach. Maj¹ pra-wo, podobnie jak pozostali cz³onkowie LKE, zg³aszaæ postulaty odnosz¹ce siê do ocenianych projektów. S¹ obroñcami zwierz¹t wykorzystywanych w dowiadcze-niach poprzez zg³aszanie propozycji maj¹cych na celu poprawienie ich bytu. wie¿oæ i niezale¿noæ spoj-rzenia reprezentantów organizacji pozarz¹dowych na problem dowiadczeñ na zwierzêtach mo¿e prowadziæ do podwa¿enia s³usznoci projektowanych rozwi¹zañ praktycznych, mo¿e tak¿e wp³ywaæ na pozosta³ych cz³onków LKE i modyfikowaæ ich punkt widzenia dotycz¹cy wykorzystywania zwierz¹t w dowiadcze-niach.
LKE s¹ powo³ywane przez Krajow¹ Komisjê Etycz-n¹ ds. Dowiadczeñ na Zwierzêtach (KKE), która ustala ich siedzibê i w³aciwoæ miejscow¹ (4). S¹ zlokalizowane w ró¿nych orodkach naukowych na terenie ca³ego kraju: w Warszawie cztery LKE, Krakowie, Lublinie i Wroc³awiu po dwie LKE i po jednej LKE w Bia³ymstoku, Bydgoszczy, Gdañsku, Katowicach, £odzi, Olsztynie, Poznaniu i Szczecinie. LKE dzia³aj¹ najczêciej jako komisje miêdzyuczel-niane, miêdzyinstytutowe lub wspólne. Informacje do-tycz¹ce lokalizacji wszystkich aktualnie dzia³aj¹cych LKE znajduj¹ siê na stronie internetowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego: http://www.nauka.gov.pl/ nauka/krajowa-komisja-etyczna-ds-doswiadczen-na--zwierzetach/.
LKE podejmuj¹ decyzje o wyra¿eniu zgody w dro-dze g³osowania. Na podstawie dokumentacji z³o¿onej przez wnioskodawcê i projektu uchwa³y sporz¹dzo-nego przez zespó³ opiniuj¹cy lokalna komisja na po-siedzeniu, przy udziale co najmniej po³owy cz³onków, zwyk³¹ wiêkszoci¹ g³osów, podejmuje uchwa³ê o wyra¿eniu zgody na przeprowadzenie dowiadcze-nia na zwierzêtach lub odmowie wydadowiadcze-nia takiej zgody (4). Podjêcie uchwa³y nastêpuje po szczegó³owej oce-nie wniosku w oparciu o standardy przeprowadzania dowiadczeñ na zwierzêtach i stopnie inwazyjnoci procedur ustalone przez KKE (4, 11). Uchwa³y LKE maj¹ charakter decyzji administracyjnych w rozumie-niu Kodeksu postêpowania administracyjnego (9).
Wnioski o wydanie zgody na przeprowadzanie dowiadczeñ na zwierzêtach
Formularze wniosków o wydanie zgody na przepro-wadzanie dowiadczeñ na zwierzêtach s¹ dostêpne na stronie internetowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wy¿szego (http://www.nauka.gov.pl/nauka/krajowa--komisja-etyczna-ds-doswiadczen-na-zwierzetach/). Aktualnie obowi¹zuje kilka rodzajów formularzy wniosków sk³adanych do LKE, przy czym najwa¿niej-sze dotycz¹ wydania zgody na przeprowadzenie do-wiadczeñ na zwierzêtach (W-1), na przeprowadze-nie dowiadczeñ w celach dydaktycznych (W-2), na wykorzystanie tkanek/narz¹dów pobranych od zwie-rz¹t dowiadczalnych, umierconych w ramach innych dowiadczeñ (WZ-DTN). Pozosta³e formularze wnios-ków odnosz¹ siê do wniosku W-1, uzupe³niaj¹c infor-macje dotycz¹ce dodatkowej liczby zwierz¹t w do-wiadczeniach (WZ-DLZ), dodatkowych osób prze-prowadzaj¹cych lub uczestnicz¹cych w dowiadczeniu (WZ-DO) oraz wprowadzenia nowych lub zmody-fikowanych procedur dowiadczalnych (WZ-NZP). Wniosek dotycz¹cy wykorzystania tkanek (WZ-DTN) jest bezzasadny, gdy¿ zak³ada wykorzystanie tkanek lub narz¹dów zwierzêcych w badaniach naukowych, testach lub dydaktyce, uzyskanych w ramach dowiad-czeñ, na które ju¿ wczeniej zosta³a wydana zgoda LKE. Tkanki mog¹ te¿ byæ pozyskane w wyniku zabiegów weterynaryjnych, hodowlanych, uboju, po-brania próbek od pad³ych osobników, wzglêdnie zbie-rania porzuconych przez zwierzêta w sposób natural-ny fragmentów cia³a, a tak¿e podczas nadzoru wete-rynaryjnego.
LKE wyra¿aj¹ zgodê na przeprowadzenie dowiad-czenia na wniosek kierownika projektu. Treæ wnio-sku W-1 jest rozbudowana. Do wniownio-sku nale¿y do³¹-czyæ projekt dowiadczenia oraz owiadczenie kierow-nika jednostki dowiadczalnej o wydaniu zezwolenia na przeprowadzenie w niej dowiadczenia. Wniosek o wydanie zgody na przeprowadzenie dowiadczeñ na zwierzêtach (W-1), zawiera dane identyfikacyjne do-tycz¹ce kierownika projektu dowiadczenia, osoby nadzoruj¹cej dowiadczenie i jednostki, w której bêd¹ wykonywane dowiadczenia. We wniosku przedsta-wiony jest cel i ogólny opis dowiadczenia wraz ze stosowanymi procedurami i okreleniem stopnia ich inwazyjnoci, gatunek i liczba zwierz¹t oraz wykaz osób przeprowadzaj¹cych i uczestnicz¹cych w do-wiadczeniu. Wa¿ne jest równie¿ uzasadnienie wniosku, w którym trzeba wykazaæ: potrzebê przeprowadzenia dowiadczenia, wykorzystania w nim okrelonego ga-tunku zwierz¹t, niedostêpnoæ metod alternatywnych i ewentualnie koniecznoæ przeprowadzenia dowiad-czenia poza siedzib¹ jednostki dowiadczalnej. Nale-¿y te¿ wskazaæ oczekiwane korzyci naukowe lub prak-tyczne wynikaj¹ce z realizacji dowiadczenia oraz okreliæ sposób postêpowania ze zwierzêtami po jego zakoñczeniu.
Wniosek o wydanie zgody na przeprowadzenie do-wiadczenia na zwierzêtach musi byæ kompletny i rze-telnie przygotowany. Powinien zawieraæ zw³aszcza pe³n¹ informacjê merytoryczn¹, dotycz¹c¹ projekto-wanego dowiadczenia oraz wszystkie pozosta³e dane
niezbêdne do jego oceny. Wniosek musi byæ napisany jêzykiem prostym, w sposób zrozumia³y równie¿ dla niespecjalisty, dla tych cz³onków LKE, którzy nie maj¹ wykszta³cenia biologicznego. Przedstawiona doku-mentacja musi zawieraæ informacje o warunkach po-zyskania i utrzymania zwierz¹t. Oprócz jasno zreda-gowanego streszczenia, we wniosku musi siê znaleæ szczegó³owy opis dowiadczenia zawieraj¹cy informa-cje dotycz¹ce charakterystyki modelu zwierzêcego, uk³adu i harmonogramu dowiadczenia. Dokumenta-cja przedstawiona przez wnioskodawcê powinna za-wieraæ informacje wystarczaj¹ce do podjêcia decyzji przez ka¿dego cz³onka LKE o wyra¿eniu zgody na przeprowadzenie dowiadczeñ, w szczególnoci o po-tencjalnych korzyciach wynikaj¹cych z ich realizacji oraz wp³ywie na behawior i dobrostan zwierz¹t.
Ocena korzyci wynikaj¹cych z realizacji dowiadczeñ na zwierzêtach
Prawid³owo opracowany wniosek jest podstaw¹ dla w³aciwej oceny skutków projektowanych badañ. Wród najwa¿niejszych czynników, które LKE bior¹ pod uwagê przy szacowaniu potencjalnych korzyci nale¿y wymieniæ znaczenie naukowe i praktyczn¹ przy-datnoæ dowiadczeñ przedstawionych w projekcie. Wyniki dowiadczenia musz¹ rozwi¹zywaæ istotne problemy naukowe dotycz¹ce cz³owieka, zwierz¹t lub rodowiska naturalnego. W³aciwie przygotowany wniosek musi zawieraæ cel dowiadczenia oraz infor-mowaæ, czy badania maj¹ charakter podstawowy, czy maj¹ znaczenie dla medycyny ludzkiej lub weteryna-ryjnej, przynosz¹c ewidentne korzyci dla zdrowia lub jakoci ¿ycia ludzi i zwierz¹t.
Aktualnie obowi¹zuj¹ce regulacje prawne wprowa-dzaj¹ szereg ograniczeñ dotycz¹cych wykorzystania zwierz¹t w dowiadczeniach (2, 11). Dowiadczenia na zwierzêtach s¹ dopuszczalne tylko wtedy, gdy s¹ konieczne do badañ naukowych, dydaktyki w szko-³ach wy¿szych, ochrony zdrowia ludzi b¹d zwierz¹t oraz ochrony rodowiska naturalnego je¿eli celów tych nie mo¿na osi¹gn¹æ w inny sposób z powodu braku odpowiednich metod alternatywnych (2, 11). Dowiad-czenia na zwierzêtach s¹ dozwolone szczególnie wtedy, gdy s¹ konieczne do opracowywania, wytwarzania, kontroli jakoci, zapewnienia skutecznoci i testowa-nia bezpieczeñstwa produktów leczniczych, rodków spo¿ywczych oraz innych substancji, preparatów i wy-robów w celu zapobiegania, rozpoznawania lub lecze-nia chorób, z³ego stanu zdrowia lub innego nieprawi-d³owego stanu lub ustalenia szkodliwego wp³ywu tych produktów na cz³owieka, zwierzêta lub roliny (11).
Przy ocenie korzyci wynikaj¹cych z realizacji do-wiadczeñ na zwierzêtach wa¿na jest oryginalnoæ i in-nowacyjnoæ rozwi¹zañ przedstawionych w projekcie dowiadczenia. Obowi¹zuj¹ce regulacje prawne wy-magaj¹ przeledzenia istniej¹cego stanu wiedzy na-ukowej dla stwierdzenia, czy za³o¿ony cel
dowiad-czenia nie mo¿e byæ osi¹gniêty przy pomocy alterna-tywnych metod. Cz³onkowie LKE musz¹ mieæ wystar-czaj¹ce informacje do uzyskania odpowiedzi na pyta-nie, co nowego do wiedzy wnosi projektowane do-wiadczenie, dlatego uzasadnienie dowiadczenia musi byæ pe³ne, poparte ród³owym pimiennictwem, tak by na ich podstawie mo¿liwe by³o okrelenie znaczenia i u¿ytecznoci wyniku dowiadczenia. W przypadku, gdy zachodzi koniecznoæ powtórzenia ju¿ wczeniej wykonanych dowiadczeñ na zwierzêtach o podobnej tematyce, wymagane jest przedstawienie szczególnego uzasadnienia.
Przedmiotem oceny musi byæ tak¿e realnoæ wyko-nania projektowanego dowiadczenia oraz weryfika-cji za³o¿onych hipotez badawczych. O tym, czy ko-rzyci z realizacji dowiadczenia zostan¹ rzeczywicie osi¹gniête, decyduje ca³y szereg czynników m.in. spo-sób przygotowania i opracowania samego dowiadcze-nia, jego naukowoæ, a tak¿e w³aciwy dobór modelu zwierzêcego i jakoæ wykonania procedur. Du¿e zna-czenie maj¹ tak¿e warunki utrzymania i opieki nad zwierzêtami. Wa¿ne s¹ kwalifikacje i umiejêtnoci osób zaanga¿owanych w realizacjê dowiadczenia. Równie¿ jakoæ aparatury naukowej i wyposa¿enia technicznego nie pozostaj¹ bez wp³ywu na rzeczywi-ste osi¹gniêcie za³o¿onych korzyci.
Ocena niekorzystnych skutków dowiadczeñ na zwierzêtach
Ocena niekorzystnych skutków wykorzystania zwie-rz¹t w dowiadczeniach sprowadza siê najczêciej do okrelenia dotkliwoci cierpienia wywo³anego zmia-nami fizjologicznymi na skutek zastosowanych zabie-gów i procedur dowiadczalnych. Chodzi zarówno o ból fizyczny powodowany np. urazami, brakiem powie-trza, gor¹czk¹, jak i cierpienie wynikaj¹ce z zaburze-nia naturalnego behawioru, stresu, depresji, nudy. Ból i cierpienie zwierz¹t wykorzystywanych w dowiad-czeniach mog¹ byæ skutkiem ró¿nych przyczyn. Wiel-ka ró¿norodnoæ czynników powoduj¹cych ból, a tak-¿e du¿a indywidualna zmiennoæ jego odczuwania przez przedstawicieli poszczególnych gatunków zwie-rz¹t krêgowych utrudniaj¹ jednoznaczn¹ ocenê dotkli-woci cierpienia. Tak jak nie³atwo jest doszukaæ siê jednoznacznych wyra¿eñ okrelaj¹cych ró¿ne rodzaje bólu, tak samo trudno jest w praktyce zmierzyæ sto-pieñ intensywnoci bólu, cierpienia, dystresu, niewygo-dy czy niewygo-dyskomfortu zwierz¹t dowiadczalnych. Pewn¹ pomoc¹ w tym wzglêdzie wykorzystywan¹ w pracach LKE jest kategoryzacja inwazyjnoci dowiadczeñ.
Aktualnie w Polsce obowi¹zuje piêæ kategorii in-wazyjnoci dowiadczeñ (http://www.nauka.gov.pl/ nauka/krajowa-komisja-etyczna-ds-doswiadczen-na--zwierzetach/). Kategoryzacja inwazyjnoci dowiad-czeñ ma na celu zobiektywizowanie i ujednolicenie sposobu oceniania dowiadczeñ na zwierzêtach. Przy
okrelaniu kategorii inwazyjnoci dowiadczeñ uwz-glêdnia siê przede wszystkim gatunek zwierz¹t oraz wszystkie czynnoci i interwencje wykonywane na nich. LKE weryfikuje nadane przez wnioskodawcê kate-gorie inwazyjnoci dowiadczenia, oceniaj¹c stopieñ intensywnoci bólu i dotkliwoæ cierpienia zwierz¹t nie tylko podczas trwania samego dowiadczenia, ale tak¿e na etapie jego przygotowania i w okresie po ukoñczeniu, uwzglêdniaj¹c m.in. takie elementy, jak: chwytanie, unieruchamianie, transport. Analiza poten-cjalnych róde³ powstawania bólu mo¿e prowadziæ do z³agodzenia cierpienia zwierz¹t i do wyeliminowania ich niewygody. Cz³onkowie LKE sprawdzaj¹ czy pla-nowane dowiadczenia na zwierzêtach s¹ zaprojek-towane i bêd¹ realizowane zgodnie z zasad¹ 3R (7). Zak³ada ona zast¹pienie (replacement) dowiadczeñ na zwierzêtach metodami alternatywnymi, zmniejsze-nie (reduction) liczby zwierz¹t oraz udoskonalezmniejsze-nie procedur eksperymentalnych na takie, które powodu-j¹ mniej cierpieñ (refinement).
Cz³onkowie LKE maj¹ obowi¹zek szczegó³owego zapoznania siê z wnioskiem o wydanie zgody na prze-prowadzenie dowiadczeñ na zwierzêtach. Przy anali-zie wniosku cz³onkowie LKE bior¹ pod uwagê szcze-gólnie liczbê zwierz¹t przewidzianych do realizacji dowiadczenia. Okrelenie jak najmniejszej liczby zwierz¹t koniecznej do realizacji celów dowiadcze-nia wymaga nie tylko odpowiedniej wiedzy meryto-rycznej z zakresu tematyki i metodologii projektowa-nych badañ, niekiedy potrzebne s¹ tak¿e konsultacje ze statystykami, które mog¹ doprowadziæ do zmniej-szenia liczby zwierz¹t dowiadczalnych. Cz³onkowie LKE mog¹ tak¿e sugerowaæ wszelkie inne zmiany w projekcie dowiadczenia, prowadz¹ce do zmniejsze-nia bólu i zachowazmniejsze-nia dobrostanu zwierz¹t. Chodzi m.in. o wybór gatunku, rasy, szczepu zwierz¹t wy-korzystywanych w dowiadczeniach oraz ród³a ich pochodzenia, a tak¿e warunki utrzymania zwierz¹t, wyposa¿enie zwierzêtarni oraz kompetencje i zdolno-ci osób przeprowadzaj¹cych dowiadczenie.
Kontrola dowiadczeñ z wykorzystaniem zwierz¹t LKE wyra¿aj¹ zgodê na przeprowadzenie dowiad-czeñ i sprawuj¹ nad nimi nadzór (11). W ramach spra-wowania nadzoru cz³onkowie LKE maj¹ prawo do kontroli jednostek dowiadczalnych, w tym wstêpu do wszelkich obiektów i pomieszczeñ, w których prze-prowadzane s¹ dowiadczenia oraz uzyskania pisem-nych lub ustpisem-nych informacji w zakresie objêtym kon-trol¹, mog¹ ¿¹daæ okazywania i udostêpniania wszel-kich dokumentów dotycz¹cych dowiadczeñ (11). Cz³onkowie LKE dokonuj¹cy kontroli musz¹ posia-daæ takie same kwalifikacje, jakie s¹ wymagane od osób nadzoruj¹cych dowiadczenia (11), okrelone szczegó³owo rozporz¹dzeniem Ministra Nauki i Infor-matyzacji (5).
Cz³onek lokalnej komisji etycznej, wykonuj¹cy czynnoci kontrolne, sporz¹dza protokó³ tych czyn-noci. W przypadku stwierdzenia, ¿e dowiadczenie jest przeprowadzane niezgodnie z zatwierdzonym pro-jektem dowiadczenia, LKE nakazuj¹, w drodze uchwa³y, usuniêcie uchybieñ w okrelonym terminie lub wstrzymanie dowiadczenia, gdy jest ono pro-wadzone bez zgody, lub gdy nie usuniêto w terminie uchybieñ. W postêpowaniu tym stosuje siê przepisy Kodeksu postêpowania administracyjnego dotycz¹ce decyzji administracyjnych (9). Cz³onkowie lokalnych komisji etycznych w zakresie wykonywania czyn-noci kontrolnych podlegaj¹ ochronie prawnej prze-widzianej dla funkcjonariuszy publicznych (11).
Pimiennictwo
1.Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z dnia 22 wrze-nia 2010 r. w sprawie ochrony zwierz¹t wykorzystywanych do celów nauko-wych. Dz. Urz. WE L 276 z 20.10.2010, s. 33.
2.Dyrektywa Rady 86/609/EWG z dnia 24 listopada 1986 r. w sprawie zbli¿e-nia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych pañstw cz³on-kowskich dotycz¹cych ochrony zwierz¹t wykorzystywanych do celów do-wiadczalnych i innych celów naukowych. Dz. Urz. WE L 358 z 18.12.1986, s. 1, ze zm.
3.Mroczkowski S.: Cierpienie zwierz¹t dowiadczalnych. Przegl. Hod. 2009, 1/2009, 1-3.
4.Rozporz¹dzenie Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 29 lipca 2005 r. w spra-wie Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Dowiadczeñ na zw spra-wierzêtach oraz lokalnych komisji etycznych do spraw dowiadczeñ na zwierzêtach. Dz. U. Nr 153, poz. 1275.
5.Rozporz¹dzenie Ministra Nauki i Informatyzacji z dnia 29 lipca 2005 r. w spra-wie kwalifikacji osób nadzoruj¹cych dowiadczenie na zw spra-wierzêtach, prze-prowadzaj¹cych dowiadczenie i uczestnicz¹cych w dowiadczeniu oraz wzoru zezwolenia indywidualnego dla osób przeprowadzaj¹cych dowiad-czenia. Dz. U. Nr 153, poz. 1273.
6.Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 1999 r. w sprawie Kra-jowej Komisji Etycznej do Spraw Dowiadczeñ na Zwierzêtach oraz lokal-nych komisji etyczlokal-nych do spraw dowiadczeñ na zwierzêtach. Dz. U. Nr 38, poz. 361.
7.Russell W. M. S., Burch R. L.: The Principles of Humane Experimental Tech-nique. Methuen, London 1959.
8.Turlejski K.: Zwierzêta w badaniach naukowych perspektywa z kilku punk-tów widzenia. Annals of Warsaw University of Life Sciences SGGW, Ani-mal Science 2011, 48, 7-10.
9.Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postêpowania administracyjnego. Dz. U. 1960, Nr 30, poz. 168, z pón. zm.
10.Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ochronie zwierz¹t. Dz. U. Nr 111, poz. 724.
11.Ustawa z dnia 21 stycznia 2005 r. o dowiadczeniach na zwierzêtach. Dz. U. Nr 33, poz. 289, z pón. zm.
Adres autora: prof. dr hab. in¿. S³awomir Mroczkowski, ul. Rudzikowa 9, 85-436 Bydgoszcz; e-mail: mroslav@utp.edu.pl
