Medycyna Wet. 2008, 64 (7) 912
Praca oryginalna Original paper
Obok wielu czynników wp³ywaj¹cych na p³odnoæ, istotne znaczenie ma prawid³owe wykrycie rui oraz unasiennienie we w³aciwym terminie (8, 23). Wa¿ny jest tak¿e sposób przygotowania dawki inseminacyj-nej, nastêpnie jej transport, przechowywanie, bezpo-rednie przygotowanie do zabiegu unasienniania oraz zdeponowanie do dróg rodnych samicy. Uwa¿a siê, ¿e dawka nasienia dla byd³a powinna zawieraæ nie mniej ni¿ 10 × 106 plemników o ruchu prawid³owym (7, 14,
22). Stwierdzono istotne ró¿nice, porównuj¹c odsetek zacieleñ po inseminacji dawk¹ 2 × 106 i 15 × 106
plem-ników na korzyæ tej drugiej przy unasiennianiu do trzonu macicy. Natomiast nie stwierdzono istotnej ró¿-nicy unasienniaj¹c dawk¹ standardow¹ i o obni¿onej liczbie plemników do rogu ipsilateralnego, uzyskuj¹c, odpowiednio, 42,2% i 38,6% zacieleñ (1). Badania maj¹ce na celu opracowanie techniki unasienniania obni¿on¹ liczb¹ plemników w dawce inseminacyjnej maj¹ nie tylko cel poznawczy, ale tak¿e praktyczny, bowiem iloæ plemników w dawce nasienia seksowa-nego kszta³tuje siê na poziomie 1-3 × 106 (2, 15-17).
Jak wynika z informacji zawartych powy¿ej, poza iloci¹ i jakoci¹ nasienia zawartego w dawce insemi-nacyjnej nie bez znaczenia jest miejsce jego zdepono-wania w drogach rodnych (4, 5, 9, 10, 12, 13, 18). Najw³aciwszym miejscem do zdeponowania nasie-nia wydaje siê trzon macicy, choæ nie brak opinii sk³a-niaj¹cych do deponowania nasienia do rogu(ów)
ma-cicy (13). Umieszczenie nasienia w trzonie mama-cicy zabezpiecza przed jego stratami, co ma miejsce w przy-padku zdeponowania do szyjki macicznej, daje gwa-rancjê równomiernej dystrybucji do obydwu rogów oraz dodatkowo chroni przed spermaglutyninami znaj-duj¹cymi siê w luzie szyjkowym. Natomiast zalet¹ unasienniania do rogów jest ograniczenie strat plem-ników, co nabiera szczególnego znaczenia przy inse-minacji nasieniem o gorszej jakoci (mniejsza liczba plemników w dawce, nasienie seksowane). Jednak¿e, jak wynika z badañ Lopez-Gatius (13), trudno jest jed-noznacznie powiedzieæ, który sposób deponowania nasienia do dróg rodnych samicy (do trzonu czy do rogu(ów)) jest lepszy. Wp³ywa na to wiele czynników, takich jak np. umiejêtnoæ inseminatora czy te¿ pra-wid³owe rozpoznanie owuluj¹cego pêcherzyka. Zda-niem Huntera (4, 5), inseminacja g³êboko do rogu ma-cicy umo¿liwia wykorzystanie na szersz¹ skalê nasie-nia cennych buhajów, które cechuj¹ siê oligospermi¹. Pozwala te¿ na redukcjê liczby plemników w dawce inseminacyjnej, co umo¿liwia praktyczne wykorzysta-nie nasienia seksowanego. Natomiast do wad takiego postêpowania, zdaniem cytowanego autora (4, 5), na-le¿y zaliczyæ koniecznoæ palpacyjnej (wzglêdnie USG) kontroli owuluj¹cego jajnika, co mo¿e skutko-waæ przedwczesnym pêkniêciem pêcherzyka i prze-dostaniem siê oocyta do jamy brzusznej. Ponadto ist-nieje mo¿liwoæ uszkodzenia, a nawet perforacji
cia-Skutecznoæ inseminacji krów mlecznych
w zale¿noci od miejsca zdeponowania nasienia
ROLAND KOZDROWSKI, MICHA£ DZIÊCIO£, JAN TWARDOÑ, GRZEGORZ JAKUB DEJNEKA
Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Prze¿uwaczy oraz Ochrony Zdrowia Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wroc³aw
Kozdrowski R., Dziêcio³ M., Twardoñ J., Dejneka G. J.
Effect of semen deposition site on conception rate in dairy cows
Summary
The aim of this study was to determine the efficiency of intracornual insemination versus uterine body insemination using a standard insemination dose. All cows have synchronised oestrus with Ovsynch protocol and only cows with strong oestrus signs were inseminated. An experiment was conducted in autumn. In group I 36 cows were inseminated into the uterine body and in group II 33 cows were inseminated into the uterine horn ipsilateral to the ovary with the largest follicle determined by ultrasonography. The conception rate was 69.44% in group I and 69.66% in group II (there were no significant differences). It was concluded that in routine insemination practice the site of semen deposition (into uterine body or into ipsilateral horn) does not play a significant role.
Medycyna Wet. 2008, 64 (7) 913
ny macicy podczas manipulacji pistoletem insemina-cyjnym, wzrasta ryzyko polispermii, za zastosowa-nie tej techniki wymaga odpowiedzastosowa-niego przeszkole-nia personelu.
Celem pracy by³o wykazanie, która z technik inse-minacyjnych daje lepsze rezultaty, tj. unasiennianie do trzonu macicy b¹d do rogu ipsilateralnego z wyko-rzystaniem tradycyjnego pistoletu Cassou i standardo-wej iloci plemników w dawce inseminacyjnej. Bada-nia stanowiæ bêd¹ podstawê do opracowaBada-nia techniki unasienniania nasieniem seksowanym, w którym daw-ka plemników jest kilkukrotnie ni¿sza.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w okresie jesiennym w fermie byd³a mlecznego z terenu Dolnego l¹ska, licz¹cej blisko 500 krów. Krowy utrzymywano w systemie uwiêziowym, a wydajnoæ przekracza³a 7000 kg mleka za 305-dniow¹ laktacjê. Krowy wziête do obserwacji by³y zdrowe klinicz-nie (w 1.-4. laktacji), poród oraz puerperium przebiega³y bez zaburzeñ, a zabieg sztucznej inseminacji wykonano miê-dzy 70.-110. dniem od porodu. Zwierzêta podzielono na dwie grupy. W grupie I (36 krów) nasienie wprowadzano do trzonu macicy po synchronizacji rui wg programu Ovsynch z zachowaniem nastêpuj¹cego schematu: iniek-cja domiêniowa analogu Gn-RH (Depherelin, 2 ml) dzieñ 0., prostaglandyny (Dinolytic, 5 ml) dzieñ 7., po-nownie Gn-RH (Depherelin, 2 ml) dzieñ 9., inseminacja 16-20 godzin po ostatniej iniekcji. W grupie II (33 sztu-ki) krowy unasienniano do rogu ipsilateralnego po synchro-nizacji rui tak¿e wg programu Ovsynch. W celu potwier-dzenia, na którym jajniku znajduje siê owulacyjny pêche-rzyk, na krótko przed inseminacj¹ przeprowadzono bada-nie ultrasonograficzne narz¹du p³ciowego. Do zabiegu sztucznej inseminacji zarówno w grupie I, jak i II klasyfi-kowano tylko te krowy, które wykazywa³y silne objawy rujowe, zgodnie z kryteriami opisanymi w innym opraco-waniu (8). Badanie rektalne w kierunku cielnoci wykona-no po up³ywie 8 tygodni od inseminacji. Analizê statystycz-n¹ wyników przeprowadzono w oparciu o test chi2.
Wyniki i omówienie
Nie wykazano istotnych ró¿nic w zakresie odsetka uzyskanych ci¹¿ pomiêdzy poszczególnymi grupami krów. W grupie I po 8 tygodniach od inseminacji po-twierdzono ci¹¿ê u 69,44% krów (25/36). W grupie II ci¹¿ê potwierdzono u 69,69% krów (23/33). Nale¿y stwierdziæ, ¿e uzyskane wyniki w zakresie p³odnoci po zastosowaniu programu Ovsynch s¹ znacznie wy¿-sze w porównaniu z danymi prezentowanymi przez innych autorów (3, 19, 20). Tenhagen i wsp. (19, 20) wykazali, ¿e skutecznoæ programu Ovsynch zale¿y od wielu czynników, m.in. od wieku krowy, jej pro-dukcyjnoci i stadium laktacji, w jakim stosowano program. Uzyskane w badaniach w³asnych wysokie wskaniki nale¿y przypisaæ kilku czynnikom. Przede wszystkim badania wykonano na zwierzêtach, które nie mia³y zaburzeñ podczas porodu i w okresie puer-perium. Do obserwacji wybrano tylko te sztuki, które
wykazywa³y wyrane objawy rui po zastosowaniu programu Ovsynch (nie inseminowano sztuk, które nie odpowiedzia³y na stymulacjê hormonaln¹). Dodat-kowo w niniejszych badaniach do synchronizacji rui zastosowano naturaln¹ prostaglandynê (dinoprost), co równie¿ mog³o przyczyniæ siê do uzyskania wysokie-go wskanika ci¹¿y. Prawdopodobnie okres przepro-wadzenia obserwacji (jesieñ) mia³ tak¿e korzystny wp³yw na uzyskane wysokie wyniki, bowiem krowy w tym czasie nie by³y nara¿one na negatywny wp³yw wysokich temperatur (6).
Celem badañ w³asnych by³o wykazanie, czy miej-sce zdeponowania nasienia wp³ywa na odsetek uzys-kanych ci¹¿ w przypadku unasienniania krów standar-dow¹ dawk¹ inseminacyjn¹. Otrzymane wyniki jed-noznacznie wskazuj¹, ¿e zdeponowanie nasienia do trzonu macicy lub do rogu ipsilateralnego nie wp³ywa na skutecznoæ zabiegu. Powy¿sze wyniki s¹ zgodne z obserwacjami Anderssona i wsp. (1) oraz Kurykina i wsp. (10), którzy nie zaobserwowali istotnych ró¿nic w odsetku uzyskanych ci¹¿ po inseminacji standardo-w¹ dawk¹ do rogu lub trzonu macicy w rui synchroni-zowanej lub spontanicznej. Nale¿y zatem wnioskowaæ, ¿e przy rutynowo wykonywanej sztucznej insemina-cji zdeponowanie nasienia do trzonu macicy jest wy-starczaj¹ce. Pamiêtaj¹c o tym, ¿e z³o¿enie nasienia do rogu wymaga wiêkszej precyzji przy wykonywaniu zabiegu oraz mo¿e byæ powodem uszkodzenia ciany macicy (4, 5), w rutynowo wykonywanej praktyce in-seminacyjnej nale¿y skoncentrowaæ siê jedynie na depozycji nasienia do trzonu. Niemniej jednak w ba-daniach w³asnych nie stwierdzono uszkodzeñ macicy podczas inseminacji do rogu (nie notowano na pisto-lecie znacznej iloci krwi b¹d fragmentów b³ony lu-zowej), co równie¿ potwierdzaj¹ inni autorzy (10). Nale¿y w tym miejscu zaznaczyæ, ¿e wiele zabiegów inseminacyjnych koñczy siê z³o¿eniem nasienia do szyjki macicznej, co w rezultacie znacz¹co obni¿a wyniki sztucznej inseminacji (13). Dlatego te¿ w ru-tynowej praktyce inseminacyjnej nale¿y zwróciæ szcze-góln¹ uwagê na prawid³owy sposób deponowania na-sienia do dróg rodnych samicy, bowiem, jak wspomnia-no we wstêpie, z³o¿enie nasienia do szyjki macicznej nie daje gwarancji uzyskania zadowalaj¹cej p³odno-ci. Tymczasem, jak podkrela López-Gatius (13), dziê-ki inseminacji do rogu redukuje siê ryzyko zdepono-wania nasienia do szyjki macicznej. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e precyzyjne okrelenie jajnika, na którym znajduje siê owulacyjny pêcherzyk, wymaga wprawy ze strony badaj¹cego lub niezbêdne jest zastosowanie USG. Dlatego te¿ technika ta w praktyce mo¿e byæ w zasa-dzie wykonana przez lekarza weterynarii.
W jednej z grup dowiadczalnych nasienie depono-wano do rogu ipsilateralnego wzglêdem jajnika, na którym badaniem USG stwierdzano owulacyjny pê-cherzyk. Jak podkrela Hunter (4, 5), badanie przed-inseminacyjne mo¿e skutkowaæ przedwczesnym pêk-niêciem pêcherzyka i przedostaniem siê oocyta do jamy
Medycyna Wet. 2008, 64 (7) 914
brzusznej. Niemniej po inseminacji do rogu ipsilate-ralnego po uprzedniej kontroli pêcherzyka owulacyj-nego badaniem USG uzyskano wysoki wskanik ci¹-¿y (identyczny jak przy inseminacji do trzonu maci-cy), co jednoznacznie wskazuje na brak ujemnego wp³ywu badania przedinseminacyjnego na zap³adnial-noæ i jest zgodne z obserwacjami innych autorów (10). W badaniach w³asnych podczas zabiegu starano siê wprowadziæ pistolet inseminacyjny mo¿liwie najdalej w kierunku przejcia rogu w jajowód. Kurykin i wsp. (10) wykazali, ¿e miejsce z³o¿enia nasienia w rogu, tj. w rodkowej jego czêci lub w pobli¿u po³¹czenia macicy z jajowodem, nie wp³ywa znacz¹co na zap³ad-nialnoæ.
Andersson i wsp. (1), inseminuj¹c nasieniem zawie-raj¹cym 2 × 106 plemników, uzyskali wskanik ci¹¿y
na poziomie 31,1%, 25,4% oraz 38,6% deponuj¹c na-sienie, odpowiednio, do trzonu macicy, do przypad-kowego rogu lub do rogu ipsilateralnego. Natomiast inseminuj¹c dawk¹ nasienia zawieraj¹c¹ 15 × 106
plem-ników, uzyskali wskanik ci¹¿y na poziomie 46,4%, 43,3% oraz 42,2%, deponuj¹c nasienie, odpowiednio, do trzonu macicy, do przypadkowego rogu lub do rogu ipsilateralnego. Przedstawione powy¿ej wyniki oraz dane uzyskane przez Kurykina i wsp. (10) jednoznacz-nie wskazuj¹ na mo¿liwoæ migracji plemników w ob-rêbie macicy w kierunku oocyta, nawet jeli do owu-lacji dosz³o po stronie przeciwnej w stosunku do miej-sca z³o¿enia nasienia. Rozpatruj¹c zdolnoæ migracji plemników w obrêbie macicy z jednego rogu do dru-giego nale¿y braæ tak¿e mo¿liwoæ migracji plemni-ków z rogu kontralateralnego poprzez jajowód i jamê brzuszn¹ do oocyta owuluj¹cego po stronie przeciw-nej (1, 11). Bez w¹tpienia, z rezultatów uzyskanych przez Anderssona i wsp. (1) wynika, ¿e przy insemi-nacji standardow¹ dawk¹ plemników, miejsce zdepo-nowania nasienia nie wp³ywa na zap³adnialnoæ, co jest zgodne z badaniami w³asnymi, natomiast unasien-niaj¹c obni¿on¹ dawk¹ plemników najw³aciwszym miejscem zdeponowania nasienia jest róg ipsilateral-ny. Powy¿sze obserwacje maj¹ ogromne znaczenie w przypadku inseminacji nasieniem seksowanym, któ-rego dawka wynosi oko³o 1-3 × 106 plemników
sorto-wanych, które przesz³y wyczerpuj¹cy proces rozdzia-³u na frakcjê X i Y (2, 15-17). Z uwagi na korzyci p³yn¹ce z inseminacji do rogu macicy nasieniem o obni¿onej liczbie plemników, testowane s¹ obecnie nowe pistolety inseminacyjne u³atwiaj¹ce depozycjê nasienia w pobli¿e przejcia rogu w jajowód (21).
Pimiennictwo
1.Andersson M., Taponen J., Koskinen E., Dahlbom M.: Effect of insemina-tion with doses of 2 or 15 million frozen-thawed spermatozoa and semen deposition site on pregnancy rate in dairy cows. Theriogenology 2004, 61, 1583-1588.
2.Bodmer M., Janett F., Hässing M., den Dass N., Reichert P., Thun R.: Ferti-lity in heifers and cows after low dose insemination with sex-sorted and non sorted sperm under field conditions. Theriogenology 2005, 64, 1647-1655. 3.Cartmill J. A., El-Zarkouny S. Z., Hensley B. A., Lamb G. C., Stevenson J. S.:
Stage of cycle, incidence, and timng of ovulation, and pregnancy rates
in dairy cattle after three breeding protocols. J. Dairy Sci. 2001, 81, 1051--1059.
4.Hunter R. H. F.: Advances in deep uterine insemination: a fruitful way forward to exploit new sperm technologies in cattle. Anim. Reprod. Sci. 2003, 79, 157-170.
5.Hunter R. H. F., Greve T.: Deep uterine insemination of cattle:a fruitful way forward with smaller numbers of spermatozoa. Acta Vet. Scand. 1998, 39, 149-163.
6.Jakowski J. M., Olechnowicz J., Urbaniak K.: Letnia ja³owoæ krów. Medy-cyna Wet. 2005, 61, 1323-1327.
7.Jakowski J. M., Szenfeld J.: Wp³yw iloci i jakoci nasienia oraz techniki unasienniania na wyniki zacieleñ krów. Medycyna Wet. 1999, 55, 160-162. 8.Kozdrowski R., Twardoñ J., Dejneka G. J., Dziêcio³ M.: Wp³yw nasilenia objawów rujowych oraz kondycji na wyniki unasienniania byd³a. Medycyna Wet. 2006, 62, 1038-1041.
9.Kurykin J., Jaakama U., Majas L., Jalakas M., Adinik M., Waldmann A., Padrik P.: Fixed time deep intracornual insemination of heifers at synchro-nized estrus. Theriogenology 2003, 60, 1261-1268.
10.Kurykin J., Jaakama U., Waldmann A., Jalakas M., Adinik M., Majas L., Padrik P.: Low semen dose intracornual insemination of cows at fixed time after PGF2á treatment or at spontaneous estrus. Anim. Reprod. Sci. 2006, 95, 116-124.
11.Lopez-Gatius F.: Intraperitoneal insemination in repeat-breeder cows: a pre-liminary report. Theriogenology 1995, 44, 153-158.
12.Lopez-Gatius F.: Side of gestation in dairy heofers affects subsequent sperm transport and pregnancy rates after deep insemination into one uterine horn. Theriogenology 1996, 45, 417-425.
13.Lopez-Gatius F.: Site of semen deposition in cattle: a review. Theriogeno-logy 2000, 53, 1407-1414.
14.Morstin J.: Wp³yw liczby plemników w dawce inseminacyjnej na wyniki unasienniania krów. Przegl¹d Hod. 1998, 68, 12-13.
15.Seidel G. E., Allen C. H., Johnson L. A., Holland M. D., Brink Z., Welch G. R., Graham J. K., Cattell M. B.: Uterine horn insemination of heifers with very low numbers of nonfrozen and sexed spermatozoa. Theriogenology 1997, 48, 1255-1264.
16.Seidel G. E., Johnson L. A., Allen C. H., Welch G. R., Holland M. D., Brink Z., Cattell M. B.: Artificial insemination with X and Y bearing bovine sperm. Theriogenology 1996, 45, 309.
17.Seidel G. E., Schenk J. L., Herickoff L. A., Doyle S. P., Brink Z., Green R. D., Cran D. G.: Insemination of heifers with sexed sperm. Theriogenology 1999, 52, 1407-1420, 1999.
18.Szczubia³ M.: Badania nad sposobami przywracania zdolnoci rozrodczych krowom i ja³ówkom z zaburzeniami p³odnoci o pod³o¿u immunologicznym. Czêæ II. Skutecznoæ inseminacji domacicznej wielokrotnie nieskutecznie inseminowanych doszyjkowo krów z immunologicznymi przyczynami nie-p³odnoci. Ann. UMCS, Sectio DD, Medicina Veterinaria 1997, 52, 235-244. 19.Tenhagen B. A., Surholt R., Wittke M., Vogel C., Drillich M., Heuwieser W.: Use of Ovsynch in dairy herds-differences between primiparous and multi-parous cows. Anim. Reprod. Sci. 2004, 81, 1-11.
20.Tenhagen B. A., Vogel C., Drillich M., Thiele G., Heuwieser W.: Influence of stage of lactation and milk production on conception rates after timed artifi-cial insemiantion following Ovsynch. Theriogenology 2003, 60, 1527-1537. 21.Verberckmoes S., Soom A. V., Pauw I. D., Dewulf J., Vervaet Ch., Kruif A.: Assessmant of a new utero-tubal junction insemination device in dairy cattle. Theriogenology 2004, 61, 103-115.
22.Vishwanath R.: Artificial insemination: the state of the art. Theriogenology 2003, 59, 571-584.
23.Zduñczyk S., Janowski T., Ra M.: Aktualne pogl¹dy na zjawisko cichej rui u krów. Medycyna Wet. 2005, 61, 726-729.
Adres autora: dr Roland Kozdrowski, pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wroc³aw; e-mail: rkozdrowski@wp.pl
