Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (7), 850-853, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 850

Praca oryginalna Original paper

Mleko i jego przetwory s¹ jednym z g³ównych Ÿró-de³ bia³ka zwierzêcego. Zdaniem Pe³czyñskiej (7), mle-ko zawiera bia³ka najbardziej wartoœciowe biologicz-nie, co wynika z ich sk³adu aminokwasowego. W ostat-nich latach udzia³ bia³ka mleka w spo¿ywanej ¿yw-noœci w Polsce kszta³towa³ siê na poziomie oko³o 40% wszystkich bia³ek (8). Martin i Grosclaude (6) podaj¹, ¿e mleko nawet w krajach rozwiniêtych jest Ÿród³em ponad 25% bia³ka zwierzêcego spo¿ywanego przez ludnoœæ.

W pierwszych dwóch powojennych dziesiêciole-ciach ubieg³ego stulecia spo³eczeñstwa przy swego rodzaju niedoborach iloœciowych i jakoœciowych ¿yw-noœci wykazywa³y zainteresowanie spo¿ywaniem du-¿ych iloœci t³uszczów zwierzêcych. W efekcie tego zapotrzebowania hodowcy byd³a i producenci mleka zwracali uwagê przede wszystkim na zawartoœæ t³usz-czu w mleku. Równoczeœnie wiêkszoœæ programów hodowlanych by³a podporz¹dkowana tej tezie.

W krajach Europy Zachodniej, o wysokiej kulturze hodowlanej, w miarê wczeœnie zrozumiano, ¿e w die-cie cz³owieka t³uszcz mleczny nie mo¿e dominowaæ. Zmniejszenie zainteresowania konsumentów t³usz-czem mlecznym oraz rosn¹ce jego zapasy w postaci

mas³a zmusi³y hodowców do zmiany kryterium selek-cyjnego byd³a. W Polsce, jak podaje Czaja (1), zmia-na programów hodowlanych w kierunku zwiêkszenia zawartoœci bia³ka w mleku kosztem t³uszczu trwa³a stosunkowo d³ugo. W zasadzie mo¿na stwierdziæ, i¿ jeszcze w obecnej chwili stosowany indeks hodowla-ny nie w pe³ni wykorzystuje zdobycze nauki w tym zakresie (5). Nale¿y siê spodziewaæ, ¿e w naszym kraju w najbli¿szej przysz³oœci jednym z najwa¿niejszych celów hodowlanych bêdzie, w populacji u¿ytkowane-go byd³a, poprawa relacji zawartoœci bia³ka do t³usz-czu w mleku.

Celem badañ by³o okreœlenie niektórych cech wy-dajnoœci mlecznej krów pierwiastek rozpoczynaj¹cych u¿ytkowanie mleczne w przeci¹gu ostatnich dwudzie-stu lat w stadzie wysoko wydajnym, ze szczególn¹ analiz¹ zawartoœci bia³ka i t³uszczu.

Materia³ i metody

W zebranym materiale wykorzystano informacje o wy-dajnoœci mlecznej 3357 krów pierwiastek rasy czarno-bia-³ej o nie krótszych laktacjach ni¿ 260 dni doju, u¿ytkowa-nych w jednym z wysoko wydaju¿ytkowa-nych stad byd³a w po-³udniowo-zachodniej Polsce. Œrednia cech u¿ytkowoœci

Zmiany w zawartoœci t³uszczu i bia³ka

w mleku krów wysoko wydajnych

ANDRZEJ TOMASZEWSKI, ANDRZEJ HIBNER, ANDRZEJ ZACHWIEJA, EMILIA TESYNA, GUSTAV CHLÁDEK*

Instytut Hodowli Zwierz¹t AR, ul. Che³moñskiego 38 c, 51-631 Wroc³aw

*Ústav chovu hospodáøských zviøat, Mendelova zemìdìlská a lesnická univerzita v Brnì, ul. Zemìdìlská 1, 613 00 Brno

Tomaszewski A., Hibner A., Zachwieja A., Tesyna E., Chládek G. Changes in the content of fat and protein in milk from the high yield cows

Summary

The aim of the analysis was the assessment of some milk yield features of heifer cows starting milk production within the space of the last twenty years. Research material consisted of information about milk yield of 3357 heifer cows of Black-White breed with lactations no shorter than 260 days of milking from one of the high yield cattle herds in South-West Poland. Assessed features like the percentage of protein content and the index of protein building turned out to be significantly higher in a group of pure black-white breed cows. The content of protein in a group of crossbreed animals from the final stages of displaced crossbreeding (87.6-100% HF) was lower by 0.16%. Similarly, the index of protein building (IPB) was significantly lower (p = 0.01) in a group of crossbreed cows in comparison to pure-breed Black-White animals. The calculated coefficient of the correlation between fat and protein content in milk was r = 0.546 (p = 0.01). However, this value does not authorize the use of the selection for only one feature (percentage of fat), since it would not lead fully to the increase of the second one (percentage of fat). For this reason, the authors express the opinion that obtaining the optimal difference in fat to protein content in milk (RTB = 1:1) on a level of 3.5% is possible; however, it will require a multigene-rational improvement of animals toward this goal.

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 851 mlecznej tych zwierz¹t kszta³towa³a siê na poziomie: wiek

I ocielenia 27,1 mies., wydajnoϾ mleka 5634 kg, wydaj-noϾ mleka FCM 5757 kg (mleko skorygowane

na zawartoœæ 4% t³uszczu), zawartoœæ t³uszczu 4,11%, bia³ka 3,26%, wskaŸnik RTB 0,85, a in-deks produkcji bia³ka 0,79.

Krowy pierwiastki cieli³y siê w latach 1982--2002. Okreœlono nastêpuj¹ce grupy genetycz-ne krów: krowy czystorasowe cb oraz grupy mie-szañców o udziale do 25; 25,1-75,0; 75,1-87,5 i 87,6-100,0% genów byd³a holsztyñskiego. Wy-znaczono 6 sezonów ocielenia krów–pierwia-stek: luty-marzec, kwiecieñ-maj, czerwiec--lipiec, sierpieñ-wrzesieñ, paŸdziernik-listopad oraz grudzieñ-styczeñ (10). Analizuj¹c wp³yw ojców na cechy u¿ytkowoœci mlecznej córek, oceniano je w grupach ojcowskich licz¹cych minimum 20 krów.

Kszta³towanie siê zawartoœci t³uszczu i bia³-ka w mleku obok wielkoœci okreœlonej w pro-centach wyra¿ono dodatkowo za pomoc¹ wskaŸ-nika RTB (ró¿nica pomiêdzy zawartoœci¹ t³usz-czu i bia³ka) (3) oraz IPB (indeks produkcji bia³-ka) wed³ug Sebela i Pavel (11).

Zebrane dane liczbowe poddano analizie sta-tystycznej wykorzystuj¹c model liniowy uwzglêdniaj¹cy wp³yw ojca, genotypu, wieku I ocielenia i sezonów dalszych wycieleñ (SAS 6.12). Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy grupami ozna-czono testem Duncana.

Wyniki i omówienie

Wartoœci analizowanych cech mlecznoœci w poszczególnych gru-pach krów w powi¹zaniu ze œred-nim udzia³em genów byd³a hf za-mieszczono w tab. 1. W celu wy-raŸniejszego zobrazowania tych cech przedstawiono tak¿e charak-terystykê u¿ytkowoœci mlecznej krów czystorasowych czarno-bia-³ych. Zgodnie z oczekiwaniem wiêkszoœæ cech mlecznoœci ocenia-nych zwierz¹t, w stosunku do mie-szañców, okaza³a siê istotnie sta-tystycznie ni¿sza. Zaliczyæ tutaj mo¿na wydajnoœæ mleka, wydaj-noœæ t³uszczu i bia³ka, d³ugoœæ stan-dardowej laktacji, wydajnoœæ mle-ka FCM w pierwszej laktacji oraz ró¿nicê pomiêdzy zawartoœci¹ t³uszczu i bia³ka. Natomiast takie cechy, jak procentowa zawartoœæ bia³ka oraz indeks produkcji bia³-ka obia³-kaza³y siê istotnie wy¿sze w grupie krów czystorasowych czarno-bia³ych. Zawartoœæ bia³ka by³a w grupie zwierz¹t mieszañców z koñcowych etapów krzy¿owania

wypieraj¹cego (87,6-100,0% hf) ni¿sza o 0,16%. Po-dobnie kszta³towa³ siê indeks produkcji bia³ka (IPB),

y h c e c e n a d a B ) w ó r k a b z c il ( e i p u r g w f h w ó n e g ³ a iz d U * 0 ) 0 5 1 ( (02-5215) 25(1,13-4755),0 75(,815-867),5 87(,765-510)0 . s e i m , a i n e l e i c y w I k e i W 27_2,,0₄₂AB 2₂6_,,₀8₁A 2₂6_,,₀8₉A 2₁7,_,93B₁C 2₁7_,,₈5₀C g k , a k e l m æ œ o n j a d y W 40₈1₇2₄A 5₉19₁₀8B 5₉50₇9₇C 58₉8₃6₈Da 60₉4₃0₈Db g k , u z c z s u ³t æ œ o n j a d y W 1₃6₉9A 2₄1₀6B 2₄26₄C 24₄2₀Da 24₄8₁Db % , u z c z s u ³t æ œ o tr a w a Z ₀4_,,₃2₃1 4₀,_,1₃5₅ 4₀,_,1₄0_{1 0}4_,,1₄₃1 4₀,_,1₄1₁ g k , a k ³ a i b æ œ o n j a d y W 1₂3₉6A 17₃₂2B 1₃80₂C 19₂1₁Da 19₃5₀Db % , a k ³ a i b æ œ o tr a w a Z 3₀,3_,19A₇a 3,₀3_,1₁A₉Ba 3,2₀7_,1B₉Cab 3₀,2_,14₉Cc 3,₀2_,3₁C₈bc i n d ,i j c a t k a l æ œ o g u ³ D 29₁₇0A 29₁5₅Ba 29₁5₄Ba 29₁6₄Ba 29₁8₂Bb M C F a k e l m æ œ o n j a d y W g k ,i j c a t k a l I w 4207 A 1 2 9 5324 B 5 3 9 5601 C 4 1 0 1 6003 a D 7 5 9 6159 b D 8 4 9 o k ³ a i b – z c z s u ³t a c i n ¿ ó R 0₀,_,8₂2₉A 0₀,8_,4₃₀AB 0,₀8_,3₃A₅B 0₀,_,8₄7₃B 0₀,_,8₃8₃B a k ³ a i b ij c k u d o r p s k e d n I 0₀,_,8₀1₆A 0₀,_,7₀9₆B 0,₀8_,0₀A₇B 0₀,_,7₀9₇B 0₀,_,7₀9₆B

Tab. 1. Wartoœæ analizowanych cech mlecznoœci w zale¿noœci od genotypu krów (–x ± sd)

Objaœnienia: * – krowy czystorasowe cb; a, b, A, B, C, D – œrednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie – ma³ymi przy p £ 0,05, du¿ymi przy p £ 0,01

y h c e c e n a d a B ) w ó r k a b z c il ( a i n e l e i c y w n o z e S II I-II ) 4 4 6 ( (I5V9-2V) V(5-I1V9)II V(I48II3I-X) (X5-0X8I) (X61II1I-) . s e i m , a i n e l e i c y w I k e i W 2₁6,_,99₄Aa 27₂,_,1₀a₀bc 2₁7_,,₇0₉ab 2₂7_,,₀2₂bc 2₂7_,,₂3B₁C 27₂,_,1₀a₈bc g k , a k e l m æ œ o n j a d y W 56₉9₇9₀AB 5₁5₀1₆7₆D 5₁4₀7₄0₈D 5₁5₀8₂8₃D 5₁8₀6₇9₁C 57₉4₇6₅BC g k , u z c z s u ³t æ œ o n j a d y W 23₄1₄Aab 22₄7₆Aa 22₄7₆Aa 23₄3₃Ab 24₄₇3B 23₄4₄Ab % , u z c z s u ³t æ œ o tr a w a Z 4,₀0_,45₁Aa 4,₀1_,1₄B₀Cb 4₀,1_,45₅Cb 4₀,1_,47C₀b 4₀,1_,34C₉b 4,₀0_,7₃A₉Ba g k , a k ³ a i b æ œ o n j a d y W 18₃4₂ABa 17₃9₅Ab 17₃9₄Ab 18₃3₄ABa 19₃1₅Bc 18₃6₁Ca % , a k ³ a i b æ œ o tr a w a Z 3₀,2_,13₈Aa 3,2₀4_,A₁B₉abc 3,₀2_,7₁B₉Cac 3₀,2_,18₈Cc 3,2₀5_,A₁B₉Cbc 3,₀2_,4₁A₉ab i n d ,i j c a t k a l æ œ o g u ³ D 2₁9₃6 2₁9₆5 2₁9₅5A 2₁9₅6 29₁7₃B 2₁9₄6 M C F a k e l m æ œ o n j a d y W g k ,i j c a t k a l I w 5758 a B A 9 9 9 563 c b A 2 8 9 0 1 5598 c A 9 6 0 1 5733 b a B A 3 1 0 1 6020 d C 7 1 1 1 5815 a B 3 1 0 1 o k ³ a i b – z c z s u ³t a c i n ¿ ó R 0₀,8_,42₄ab 0,₀8_,7₃a₃bc 0₀,8_,38₈bc 0₀,8_,39₄Ac 0₀,_,8₃9₃c 0₀,_,8₃3₄B a k ³ a i b ij c k u d o r p s k e d n I 0₀,8_,00₇Aa 0₀,_,7₀9₆c 0₀,7_,09₇bc 0₀,_,7₀8₆B 0₀,_,7₀9₆c 0,₀8_,0₀B₇ab

Tab. 2. Kszta³towanie siê analizowanych cech u¿ytkowoœci mlecznej w zale¿noœci od kolejnych sezonów wycielenia (–x ± sd)

Objaœnienia: a, b, A, B, C, D – œrednie oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie – ma³ymi przy p £ 0,05, du¿ymi przy p £ 0,01

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 852

który w grupie krów mieszañców, w stosunku do zwie-rz¹t czystorasowych cb okaza³ siê istotnie ni¿szy (p £ 0,01). Czerniawska-Pi¹tkowska i wsp. (2) w zbli¿o-nych badaniach wykazali, ¿e najkorzystniejszymi war-toœciami RTB i IPB charakteryzowa³y siê pierwiastki wycielone w wieku poni¿ej 24 mies. ¿ycia oraz o naj-ni¿szym udziale genów byd³a hf. Natomiast w miarê zwiêkszania siê frekwencji genów byd³a hf zaobser-wowano opóŸnienie wieku I wycielenia oraz poprawê wskaŸnika RTB.

Wp³yw sezonu wycielenia na analizowane cechy mlecznoœci przedstawiono w tab. 2. Z zamieszczonych w niej danych wynika, ¿e w „korzystnym” (sprzyjaj¹-cym najbardziej wysokiej wydajnoœci mleka) sezonie wycieli³o siê 33,1% krów pierwiastek. Natomiast za-obserwowano, ¿e od miesi¹ca czerwca do wrzeœnia wycieli³o siê równie¿ blisko 30% (29,8) krów. Na brak wyraŸnego zaznaczenia siê sezonu wycielenia móg³ wp³yn¹æ fakt, ¿e od kilkunastu lat w stadzie tym sto-sowano ¿ywienie systemem TMR. Analizuj¹c wydaj-noœæ mleka, w poszczególnych sezonach wycielenia stwierdzono, ¿e najwy¿sz¹ uzyska³y zwierzêta ciel¹ce siê w miesi¹cach paŸdziernik-listopad. W stosunku do najni¿szej wydajnoœci uzyskanej w miesi¹cach czer-wiec-lipiec ró¿nica ta wynios³a oko³o 400 kg (p £ 0,01). Z kolei zawartoœæ bia³ka by³a najwy¿sza w grupie pier-wiastek wycielonych w miesi¹cach sierpieñ i wrzesieñ, a najni¿sza w miesi¹cach luty-marzec. Przyczyn¹ tego stanu mog³o byæ niew³aœciwe zbilansowanie dawki pokarmowej pod wzglêdem energetyczno-bia³kowym. Kwestii tej jednak, w tej pracy, dog³êbnie nie analizo-wano. Równie¿ w omawianym powy¿ej sezonie wy-cieleñ (II-III) odnotowano najni¿sz¹ ró¿nicê wskaŸni-ka RTB. Natomiast indeks produkcji bia³wskaŸni-ka (IPB) kszta³towa³ siê na wyrównanym poziomie, a wystêpu-j¹ce w poszczególnych sezonach wycieleñ niewielkie ró¿nice, chocia¿ statystycznie istotne, nie mia³y jed-nak praktycznego znaczenia (p £ 0,05 oraz p £ 0,01). Obliczone wspó³czynniki korelacji pomiêdzy ana-lizowanymi cechami u¿ytkowoœci mlecznej krów

pier-wiastek zamieszczono w tab. 3. Wszystkie stwierdzo-ne wspó³czynniki okaza³y siê istotstwierdzo-ne na poziomie (p £ 0,01). Oprócz oczywistych zale¿noœci pomiêdzy wy-dajnoœci¹ mleka a wywy-dajnoœci¹ t³uszczu i bia³ka oraz wydajnoœci¹ mleka FCM, które mieszcz¹ siê w ramach stwierdzenia, ¿e wiêcej udojonego mleka to zarazem wiêcej jego sk³adników, interesuj¹ce wydaj¹ siê na-stêpuj¹ce zale¿noœci: zawartoœæ bia³ka w mleku by³a ujemnie skorelowana z udzia³em genów byd³a hf, na-tomiast zwi¹zek pomiêdzy wiekiem pierwszego wy-cielenia a udzia³em genów byd³a hf okaza³ siê dodat-ni, równie¿ wydajnoœæ mleka, t³uszczu i bia³ka by³a dodatnio skorelowana (od 0,391 do 0,422) z udzia³em genów byd³a hf.

Na uwagê zas³uguje fakt dodatniej zale¿noœci po-miêdzy wiekiem przy pierwszym wycieleniu a cecha-mi wydajnoœci mlecznej. Obliczone wspó³czynniki korelacji pomiêdzy tymi parametrami po raz kolejny potwierdzaj¹ udowodnion¹ ju¿ wczeœniej w praktyce tezê, która wskazuje na dodatnie powi¹zanie masy cia³a ciel¹cych siê ja³ówek z ich pierwsz¹ wydajnoœci¹ mleczn¹.

Obliczony wspó³czynnik korelacji pomiêdzy zawar-toœci¹ t³uszczu i bia³ka w mleku okaza³ siê w miarê wysoki i zgodny z danymi piœmiennictwa (1, 3, 4). Wydaje siê jednak, ¿e wielkoœæ tego wspó³czynnika (r = 0,546) nie upowa¿nia do zastosowania selekcji tylko na jedn¹ z tych cech, poniewa¿ w pe³ni nie do-prowadzi to do zwiêkszenia tej drugiej.

Dla szerszego zobrazowania omawianej kwestii scharakteryzowano (ryc. 1) kszta³towanie siê œrednich zawartoœci bia³ka oraz liczby krów w poszczególnych klasach zawartoœci t³uszczu. Z przedstawionych wiel-koœci wynika, ¿e najwiêksz¹ grupê krów (43%) cecho-wa³a zawartoœæ t³uszczu mieszcz¹ca siê w granicach od 4,11% do 4,30%, a œrednia zawartoœæ bia³ka wy-nios³a 3,28%. W miarê zrównowa¿ona zawartoœæ t³usz-czu i bia³ka wystêpowa³a tylko u 34 krów, tj. oko³o 1% stada. Okaza³o siê, ¿e liczba krów o zarówno wy-sokiej zawartoœci t³uszczu, jak i bia³ka stanowi³a tyl-Objaœnienie: * – wszystkie wspó³czynniki s¹ istotne na poziomie p £ 0,01

a h c e C Wymdalejnkoaœæ ) g k ( æ œ o n j a d y W u z c z s u ³t ) g k ( æ œ o tr a w a Z u z c z s u ³t ) % ( æ œ o n j a d y W a k ³ a i b ) g k ( æ œ o tr a w a Z a k ³ a i b ) % ( æ œ o n j a d y W a k e l m M C F a c i n ¿ ó R – z c z s u ³t o k ³ a i b – s k e d n I ij c k u d o r p a k ³ a i b ³ a iz d U w ó n e g f h a ³ d y b ) g k ( a k e l m æ œ o n j a d y W X ) g k ( u z c z s u ³t æ œ o n j a d y W 0,859 X ) % ( u z c z s u ³t æ œ o tr a w a Z –0,156 0,363 X ) g k ( a k ³ a i b æ œ o n j a d y W 0,946 0,901 0,019 X ) % ( a k ³ a i b æ œ o tr a w a Z –0,184 0,107 0,546 0,131 X M C F a k e l m æ œ o n j a d y W 0,938 0,970 0,165 0,943 –0,006 X o k ³ a i b – z c z s u ³t a c i n ¿ ó R –0,069 0,350 0,819 –0,038 0,094 0,192 X a k ³ a i b ij c k u d o r p s k e d n I 0,063 –0,347 –0,795 0,075 0,048 –0,192 –0,896 X f h a ³ d y b w ó n e g ³ a iz d U 0,422 0,398 0,007 0,391 –0,110 0,421 0,070 –0,074 X

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 853 ko 12% (11,9) zwierz¹t. Stwierdzenia te

koresponduj¹ z wnioskami opisanymi przy omawianiu wspó³czynników ko-relacji pomiêdzy zawartoœci¹ t³uszczu i bia³ka.

Bior¹c powy¿sze pod uwagê, autorzy wyra¿aj¹ pogl¹d, ¿e uzyskanie optymal-nej ró¿nicy pomiêdzy zawartoœci¹ t³usz-czu i bia³ka w mleku (RTB = 1 : 1) na poziomie 3,5% jest mo¿liwe, chocia¿ bêdzie wymaga³o wielopokoleniowego doskonalenia zwierz¹t w tym kierunku. Sugestie t¹ potwierdzaj¹ stwierdzone re-zultaty cech u¿ytkowoœci mlecznej krów utrzymywanych w Holandii w latach 1994/2001 (9). Zawartoœæ bia³ka w mle-ku ocenianej populacji wynosi³a od 3,42% do 3,47% przy jednoczeœnie wy-sokiej zawartoœci t³uszczu wynosz¹cej od 4,30% do 4,44%.

Na ryc. 2 przedstawiono graficznie zale¿noœci pomiêdzy indeksem produk-cji bia³ka (IPB) a wydajnoœci¹ mleka. Blisko po³owa krów z wydajnoœci¹ mle-ka 5699 kg i mlemle-ka FCM 5564 kg osi¹g-nê³a IPB o praktycznie najwy¿szej war-toœci równej 1,0, a ponad 90% zwierz¹t (92,26%) wykazywa³o IPB w wysokim zakresie (0,75-1,00).

Reasumuj¹c, przeprowadzona analiza wskazuje, ¿e przyjêta koncepcja dosko-nalenia zale¿noœci pomiêdzy zawartoœci¹ t³uszczu i bia³ka w mleku (RTB), wzo-rem krajów o wysokich standardach

ho-dowlanych, przynosi równie¿ efekty oczekiwane przez polskich hodowców i producentów mleka.

Piœmiennictwo

1.Czaja H.: Mo¿liwoœci wykorzystania wydajnoœci bia³ka w mleku w selekcji krajowego byd³a czarno-bia³ego. Praca hab., Instytut Zootechniki, Kraków 1990.

2.Czerniawska-Pi¹tkowska E., Kamieniecki H., Wójcik J., Rzewucka E., Szew-czyk M., PilarSzew-czyk R.: Wp³yw wieku pierwszego ocielenia na produkcyjnoœæ krów czarno-bia³ych z ró¿nym udzia³em genów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej. Folia Universitatis Agriculturae Stetinensis 2005, 243, 25-32.

3.Hibner A., Sakowski T.: Kszta³towanie siê zawartoœci t³uszczu i bia³ka w mleku wysoko wydajnych krów rasy czarno-bia³ej. Prz. Hod. 1997, 65, 1-3. 4.Hibner A., Sakowski T., Juszczak J., Ziemiñski R., ¯i¿lavsky J.: Zawartoœæ t³uszczu i bia³ka w mleku krów w przekszta³canej na typ mleczny populacji byd³a czarno-bia³ego. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw, Zoot. 1997, 43, 69-77. 5.Litwiñczuk Z., Litwiñczuk A.: Mo¿liwoœci modyfikacji sk³adu chemicznego

mleka w aspekcie wymagañ konsumentów i potrzeb przemys³u mleczarskie-go. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 2001, 59, 39-48.

6.Martin P., Grosclaude F.: Iprovement of milk protein qualite be gene techno-logy. Liv. Prod. Sci. 1993, 35, 95-115.

7.Pe³czyñska E.: Wartoœæ energetyczna mleka. Medycyna Wet. 1996, 52, 671--674.

8.Seku³a W.: Spo¿ycie mleka i przetworów mlecznych w Polsce. Przemys³ Spo-¿ywczy 1996, 4, 7-9.

9.Zestawienie wydajnoœci mlecznej krów w Holandii w latach 1994-2001.ICAR, Holland Genetics 2002, mat. powielone.

10.¯uk B., Filistowicz A., Szyszkowski L.: Badania nad okreœlaniem poprawek s³u¿¹cych do przewidywania wydajnoœci 305-dniowej na podstawie czêœci laktacji krów rasy nizinnej czerwono-bia³ej. Pr. Mat. Zoot. 1974, 6, 35-50.

Ryc. 2. Wydajnoœæ mleka i mleka FCM w powi¹zaniu z indeksem produkcji bia³ka (IPB) i liczb¹ krów (n = 3230)

3,21 3,18 3,20 3,28 3,32 34 34 499 499 765 765 1235 1235 341 341 3,00 3,05 3,10 3,15 3,20 3,25 3,30 3,35 3,5-3,70 3,71-3,90 3,91-4,10 4,11-4,30 4,31-4,50 % sztuk % 0 200 400 600 800 1000 1200 1400

Œrednia zawartoœæ bia³ka Liczba krów

Ryc. 1. Œrednia zawartoœæ bia³ka oraz liczba krów w poszczególnych klasach zawartoœæi t³uszczu (n = 2874) 1368 1368 42,44% 42,44% 983 983 30,48% 30,48% 624 624 19,34% 19,34% 213 213 6,60% 6,60% 0,01%0,01%33 33 0,01% 0,01% 1,12%1,12%3636 6006 5313 5510 5595 5659 5699 5185 7452 6158 ₆₁₀₇ 5962 5802 5564 4614 4000 4500 5000 5500 6000 6500 7000 7500 0,60 0,65 0,70 0,75 0,80 1,00 <1,01 IPB sztuk kg 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600

Liczba krów Wydajnoœæ mleka Wydajnoœæ mleka FCM

11. ¯urkowska K.: Od czego zale¿y zawartoœæ bia³ka i t³uszczu w mleku. Zak³ad Wydawnictw CRS, Warszawa 1965, s. 57.

Adres autora: dr in¿. Andrzej Tomaszewski, ul. Che³moñskiego 38 c, 51-630 Wroc³aw; e-mail: tomaszew@ozi.ar.wroc.pl