ZESZYT SPECJALNY
BOZ˙ENA NOWORYTA-KUKLIN´SKA Lublin
NIEZNANE PRZEDSTAWIENIE CHRYSTUSA
SZUKAJ ˛
ACEGO SWOICH SZAT PO BICZOWANIU
„Contemplantur te animae justae in pavimento reptantem, sanquinem corpore ipso verrentem et sparsas vestes hinc inde colligentem”1.
Te słowa zawarł na pocz ˛atku XVII w. w swoich płomiennych
Meditatio-nes jezuita hiszpan´ski, Alvarez de Paz2. Ten ascetyczny pisarz stworzył poje˛cie modlitwy afektywnej, przedkładaj ˛ac w przez˙yciach mistycznych role˛ uczuc´ nad poznanie rozumowe3. Medytacje pasyjne i opisy przez˙yc´ mi-stycznych zdecydowanie wyparły po Soborze Trydenckim apokryfy, tak bar-dzo rozpowszechnione w s´redniowieczu i be˛d ˛ace obok Pisma s´w. oraz obja-wien´ główn ˛a inspiracj ˛a powstaj ˛acych w ramach sztuki sakralnej przed-stawien´.
W XVI w. w duchowos´ci hiszpan´skiej dokonała sie˛ reforma4, która po-łoz˙yła nacisk na z˙ycie wewne˛trzne. Osoba Chrystusa stała sie˛ centrum poboz˙nos´ci, polegaj ˛acej na rozwaz˙aniu Jego me˛ki i łask, jakie cierpienie
1 „Niech Ciebie kontempluj ˛a sprawiedliwe dusze, poniz˙onego na posadzce, krew własnym ciałem zbieraj ˛acego i szaty ni ˛a splamione podejmuj ˛acego” (tłum. autorki). J. A l v a -r e z d e P a z, Meditationes, Kolonia 1620, s. 251 − cyt. za: T. G e b h a r d, Christus sucht seine Kleider. Ein Beitrag zur Ikonographie der Passion Christi, „Bayerisches Jahrbuch für Volkskunde” 2(1951), s. 58, przyp. 5.
2 J. M a j k o w s k i, Alvarez de Paz, w: Encyklopedia Katolicka, t. I, Lublin 1973, kol. 396-397.
3 J. M i s i u r e k, Hiszpania − dzieje teologii katolickiej, w: Encyklopedia Katolicka, t. VI, Lublin 1993, kol. 1059-1060.
Zbawiciela przynosi ludzkos´ci5. Plastyka, a szczególnie malarstwo mogło przełoz˙yc´ mistyczne stany i wizje na je˛zyk obrazu, doste˛pny szerokim rze-szom wiernych. Powstaj ˛ace wyobraz˙enia niosły w sobie cał ˛a ekspresje˛ wizjonera, wraz˙liwos´c´ artysty pozwalała oddac´ nastrój i głe˛bie˛ przez˙yc´ mistyka.
W Hiszpanii Bartolome Esteban Murillo przeniósł na płótno scene˛ z pa-syjnych medytacji Alvareza de Paz, według opisu zawartego w przedstawio-nym na wste˛pie fragmencie. Namalował Chrystusa zbieraj ˛acego swoje szaty po biczowaniu z dwoma aniołami towarzysz ˛acymi Zbawicielowi w cierpie-niu (Ernest Wadsworth Longfellow Fund, Museum of Fine Arts, Boston) (il. 1). Nie było to jedyne i pierwsze na gruncie europejskim podje˛cie tego tematu i wyobraz˙enie tego momentu Pasji.
W tradycji literackiej przekazywanej przez utwory pasyjne od XIII w. pojawiaj ˛a sie˛ nowe szczegóły pasyjne, a co za tym idzie − nowe typy ikonograficzne. Działo sie˛ tak od momentu, gdy s´w. Franciszek zobaczył w ume˛czonym Chrystusie nie tylko Boga zwycie˛z˙aj ˛acego s´mierc´, ale takz˙e cierpi ˛acego człowieka. Interesuj ˛ac ˛a nas scene˛ znajdujemy w objawieniach s´w. Brygidy Szwedzkiej6. Takz˙e na terenie Polski znane s ˛a przykłady mó-wi ˛ace o upadku Chrystusa przy kolumnie, wzie˛te ze s´redniomó-wiecznych trak-tatów pasyjnych. Umieszcza je w swojej Pasji Baltazar Opec´7, odnajduje je Aleksander Brückner w zachowanym fragmencie XVI-wiecznych
Godzi-5 A. M a r t i n, Los recogitos. Nueva vision de la mistica espanola (1500-1700), Madrid 1975, s. 43-47.
6 Skarby niebieskich tajemnic to jest Ksie˛gi Objawienia Niebieskiego S´wie˛tej Matki Brygitty... z łacin´skich na polskie przełoz˙one przez zakonnika braci mniejszych Ojców Bernardynów, Zamos´c´ 1698, s. 298 − cyt. za: T. D o b r z e n i e c k i, O kilku wzorach graficznych malarstwa ludowego w Polsce, w: Granice sztuki. Z badan´ nad teori ˛a i histori ˛a sztuki, kultur ˛a artystyczn ˛a oraz sztuk ˛a ludow ˛a, Warszawa 1972, s. 166; ks. J. S w a s t e k, S´wie˛ta Brygida Szwedzka i Zakon Najs´wie˛tszego Zbawiciela ze szczególnym uwzgle˛dnieniem klasztorów na Ziemiach Polskich, Lublin 1986, s. 79, 400; J. J. K o p e c´ CP, Nurt pasyjny w s´redniowiecznej religijnos´ci polskiej, w: Me˛ka Chrystusa wczoraj i dzis´, red. M. D. Wojtyska CP, J. J. Kopec´ CP, Lublin 1981, s. 51.
7 Z˙ywot Wszechmog ˛acego Syna Boz˙ego, Pana Jezu Krysta, Stworzyciela i Zbawiciela sworzenia wszytkiego, wyd. H. Wietor, Kraków 1522 − cyt. za: T. M i c h a ł o w s k a, S´redniowiecze, Warszawa 1995, s. 457-464, 607-609.
nek o Me˛ce Pan´skiej8, istniej ˛a równiez˙ w Rozmys´laniach Dominikan´skich z 1532 r.9
Barokowy element ponurej przesady w przedstawianiu scen pasyjnych wniósł Alfons Salmeron w X tomie swoich Comentarii in evangelicam
hi-storiam (Köln 1604), kiedy pisał o tym, jak Chrystus odwi ˛azany od
ko-lumny upada na ziemie˛ w swoj ˛a krew i lez˙ ˛ac jest jeszcze raz biczowany10. Mistyka hiszpan´ska na przełomie XVI i XVII w. powróciła do s´rednio-wiecznych tradycji11, a Murillo twórca nowoz˙ytnej wersji Niepokalanego Pocze˛cia, malował obrazy o wyraz´nym pierwiastku wizyjno-ekstatycznym. W obrazie z Bostonu stworzył jedn ˛a z najbardziej wstrz ˛asaj ˛acych wizji cierpi ˛acego, niemalz˙e upokorzonego Zbawiciela, który odwi ˛azany od kolum-ny biczowania, na kolanach i łokciach czołga sie˛ po swoj ˛a szate˛. „[...] Pragn ˛ac przede wszystkim wzruszyc´, malarz nie obawiał sie˛ pozbawic´ Chrystusa wszelkiej godnos´ci. Moz˙na stwierdzic´, z˙e sztuke˛ hiszpan´sk ˛a XVII wieku cechuje pewna chorobliwos´c´ [...]”12.
Meditationes Alvareza de Paz znane były równiez˙ poza Hiszpani ˛a. Inni
artys´ci bardzo szybko podje˛li ich tematyke˛. We Flandrii Van Diepenbeke wykonał rysunek, według którego w warsztacie Corneliusa Galle powstała rycina ukazuj ˛aca Chrystusa po biczowaniu szukaj ˛acego swoich szat13.
Na terenie Polski znane było dot ˛ad jedno przedstawienie tego tematu (il. 2). Pochodzi ono z 2. połowy XVIII w. z Zakrzewa w województwie
8 Literatura religijna w Polsce s´redniowiecznej, t. III: Legendy i modlitewniki, War-szawa 1904, s. 15: „[...] O Panie Jezu Kryste, Synu Boga i Ojca, którys´ trzeciej godziny na dzien´ po onem cie˛z˙kim i okrutnem ubiczowaniu w pawłok ˛a zedran ˛a oblec mian, ktor ˛az˙ tobie miotali k ˛at od k ˛ata. A to zbiczowanemu po nie˛ idz´ kazali a s ciebie sie˛ ubitego pos´miewali, a miotłami cie silno chlustali, a tys´ jich był posłuszen a złoz˙ywszy re˛ce drz˙ ˛ac po pawłoke˛ szedł i odziałes´ sie˛ w to zgardzone odzienie [...]”
9 T. I, wyd. i oprac. K. Górski, W. Kuraszkiewicz, Wrocław−Warszawa−Kraków 1965, s. 57, 58; T. D o b r z e n i e c k i, „Rozmys´lania Dominikan´skie”. Próba charakterystyki, „Pamie˛tnik Literacki” 55(1964), z. 2, s. 319-339.
10 G e b h a r d, dz. cyt., s. 57.
11 G r y g a, dz. cyt., t. I, s. 13; K. G ó r s k i, Studia i materiały z dziejów ducho-wos´ci, Waszawa 1980, s. 159, 169.
12 M. J o v e r, Chrystus w sztuce, red. T. Łozin´ska, E. Morka, Warszawa 1994, s. 123.
13 E. M a l e, L’art religieux apres le Concile de Trente, Paris 1932, s. 265, 266, 267; J. B. K n i p p i n g, Iconography of the Counter Reformation in the Netherlands, Leiden 1974, s. 222.
bydgoskim14. Podobnie jak u Murilla Chrystus na kolanach odwi ˛azany od kolumny biczowania, przy której znajduje sie˛ fasces i flagellum, zbliz˙a sie˛ do swojej szaty. Tego typu przedstawienia, okres´lane przez Dobrzenieckiego jako ludowe, powstawały tez˙ w XVIII w. na terenie południowych Nie-miec15. Autor uwaz˙a, z˙e miały wspólny nie odnaleziony na razie pierwo-wzór16.
Dotychczas nie znany zupełnie badaczom sztuki w Polsce obraz Chrystu-sa szukaj ˛acego szat po biczowaniu znajduje sie˛ w XIV-owiecznym pokrzy-z˙ackim kos´ciółku w Jasnej na Z˙uławach. Ten pie˛kny kos´ciółek pod wezwa-niem Trójcy S´wie˛tej ufundowany w latach 1320-1330 przez Wielkiego Łow-czego Zakonu, Konrada Benigsheima, utracił swoje wyposaz˙enie najpierw w czasie wojny Polski z Zakonem w 1411 r., a potem podczas najazdu Szwedów i walk w latach 1668-166917. Obecny, s´redniej klasy wystrój po-chodzi w przewaz˙aj ˛acej cze˛s´ci z 2. połowy XVII i pocz ˛atku XVIII w. Poza bocznym ołtarzem z kopi ˛a fromborskiego obrazu Bartłomieja Strobla przed-stawiaj ˛acego s´w. Anne˛ Samotrzec´, wykonanego przez warmin´skiego malarza Petera Kolberga w 1711 r., wzrok przykuwa wisz ˛ace na północnej s´cianie prezbiterium, nad pie˛knym ostrołukowym portalem do zakrystii, duz˙ego for-matu płótno (180 × 120 cm) w prostej drewnianej ramie pomalowanej br ˛a-zow ˛a farb ˛a (il. 4). Jest to olejny, pochodz ˛acy zapewne z 2. połowy XVII w.18 obraz, ukazuj ˛acy dwie sceny z me˛ki Chrystusa. Na pierwszym planie w dolnym lewym rogu przedstawiony został kle˛cz ˛acy Chrystus w przepasce na biodrach z krwawi ˛acymi ranami na ciele, wsparty łokciami na białej pofałdowanej tkaninie. W tle, w zacienionym k ˛acie pomieszczenia znajduje sie˛ niska kolumna z okowami, taka jak w rzymskiej bazylice Santa Prassede. Z prawej strony, na drugim planie, ukazana jest scena biczowania.
14 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. II: Województwo bydgoskie, z. 1: Powiat aleksandrowski, red. J. Frycz, T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1969, s. 41, 42, il. 83.
15 I. K r i s s - R e t t e n b e c k, Bilder und Zeichen religiösen Volksglaubens, München 1963, s. 63, 64.
16 D o b r z e n i e c k i, O kilku wzorach, s. 163, 166.
17 G. D e h i o, E. G a l l, Handbuch der deutschen Kunstdekmäler, Deutschorden-sland Preussen, München 1952, s. 361; B. S c h m i d, Bau- und Kunstdenkmäler der Ordenszeit in Preussen, Bd. II: Pomezanien. Das Oberland und das Grosse Werder, Marien-burg 1941, s. 120; E. W. S c h m i t t, Geschichte der Schtuchmes Kreises, Thorn 1868, s. 234.
18 Brak archiwaliów nie pozwala na okres´lenie, kto i kiedy sprowadził obraz do kos´cioła w Jasnej.
Chrystus odziany w krótkie perisonium stoi ze zwi ˛azanymi z tyłu re˛kami. Po bokach znajduj ˛a sie˛ jego oprawcy. Jeden ubrany jest w półzbroje˛ nało-z˙on ˛a na krótki kaftan i w bufiaste spodnie, a na głowie ma hełm. Pozo-stali maj ˛a na sobie kaftany zbliz˙one do czechmana z małymi kołnierzykami oraz wysokie buty z wyłogami. Obraz utrzymany jest w tonacji ciemnej z przewag ˛a kolorów brunatnych i szarych z elementami barwy ceglastej i niebieskiej, rozjas´nionych biel ˛a19. Ze wszystkich znanych mi przedsta-wien´ tego momentu Pasji obraz z Jasnej wydaje sie˛ najciekawszy i najbar-dziej rozbudowany. Ukazuje dwie naste˛puj ˛ace po sobie sceny me˛ki, okres´la-j ˛ac przez to dokładnie znaczenie przedstawienia pierwszoplanowego. Byc´ moz˙e takie „wytłumaczenie” bardzo rzadko ukazywanego w sztukach pla-stycznych w ˛atku, nie znanego Ewangelii, konieczne było dla lokalnego od-biorcy. Co prawda motyw upadku Chrystusa przy kolumnie i szukania szat znany był w polskiej nowoz˙ytnej literaturze pasyjnej20, jednak bezpo-s´rednia znajomos´c´ tej literatury dotyczyła raczej w ˛askiego kre˛gu odbiorców i − jak widac´ − nie spowodowała rozpowszechnienia sie˛ w sztuce sakralnej tego pasyjnego w ˛atku.
Prawdopodobnie dalszych przykładów realizacji tego tematu szukac´ nale-z˙ałoby w klasztorach. Przed wojn ˛a w klasztorze kapucyn´skim Aschaffenbur-gu znajdował sie˛ duz˙y obraz olejny na płótnie, ukazuj ˛acy motyw czołgania sie˛ Chrystusa do swoich szat21. Jak wskazuj ˛a teksty, chodzi tu o indywi-dualn ˛a medytacje˛ skupion ˛a na poszczególnych fragmentach pasji. Te prze-sadne w formie przedstawienia malarskie miały wskazywac´, iz˙ prawdziwa me˛ka Chrystusa dokonywała sie˛ w sferze duchowej, o której czysto ludzkie
19 Stan zachowania obrazu nie jest najlepszy − na powierzchni „s´lepy” werniks oraz liczne ubytki warstwy malarskiej, niemal na przek ˛atnej obrazu długa w ˛aska rysa, ukazuj ˛aca czerwony grunt, na ramie odpryski farby.
20 „[...] gdy Pana naszego od słupa odwi ˛azano, iz˙ jako drewno padł na ziemie˛. Albowiem tak był skatowany i zemdlony, iz˙ sie˛ na nogach ostac´ nie mógł. Patrz nan´ jakoc´ na ziemi krwi ˛a polany ledwie sie˛ dz´wigaj ˛ac, w suknie sie˛ obłóczy. I jako z cie˛z˙kos´ci ˛a podnosi sie˛ na nogi [...]” (Sz. W y s o c k i SJ, Raj duszy − rozmys´lania na cały rok, Kraków 1608, s. 482 − cyt. za: T. D o b r z e n i e c k i, Ikonografia Me˛ki Chrystusa w nowoz˙ytnym malarstwie kos´cielnym w Polsce, Warszawa 1996, s. 52).
i cielesne obrazy cierpienia dawały tylko słaby pogl ˛ad22. Byc´ moz˙e takz˙e obraz z Jasnej pochodzi z któregos´ ze skasowanych klasztorów francisz-kan´skich, np. z Kadyn, tym bardziej z˙e liczne, pochodz ˛ace stamt ˛ad obrazy znajduj ˛a sie˛ w wielu kos´ciółkach na Z˙uławach.
Dobrzeniecki, analizuj ˛ac obraz z Zakrzewa stwierdza, iz˙ „[...] na pod-stawie dzieł zachowanych w róz˙nych krajach europejskich moz˙na s ˛adzic´, z˙e przedstawieniem ubiczowanego Chrystusa szukaj ˛acego swej szaty intereso-wała sie˛ głównie sztuka ludowa posługuj ˛aca sie˛ wspólnym pierwowzorem, którego dotychczas nie odnaleziono”23.
Trudno zgodzic´ sie˛ w pełni z tym stwierdzeniem. Przejmuj ˛ace dzieło Murilla reprezentuje najwyz˙szy europejski kunszt zarówno w zakresie tres´ci, jak i formy. Takz˙e twórcy flandryjscy interesuj ˛acy sie˛ tym tematem stwo-rzyli dzieła, które trudno byłoby zaliczyc´ do sztuki ludowej. Byc´ moz˙e to włas´nie obraz Murilla lub jego przedstawienia graficzne, zredukowane tylko do postaci Chrystusa i Arma Christi, stał sie˛ pierwowzorem dla XVIII-wiecz-nych „ludowych” przedstawien´ z terenu Niemiec oraz z Zakrzewa.
S ˛adze˛ tez˙, z˙e obraz z Jasnej wywodzi sie˛ z hiszpan´skiej tradycji przed-stawieniowej. Sposób ukazania Chrystusa, chociaz˙ w odbiciu zwierciadla-nym, przywodzi na mys´l kompozycje˛ Murilla. Takz˙e konstrukcja obrazu, wywodz ˛aca sie˛ z malarstwa niderlandzkiego, gdzie na drugim planie z boku − jakby za otwartymi drzwiami − widoczna jest scena poprzedzaj ˛aca główne pierwszoplanowe przedstawienie, znana jest na gruncie hiszpan´skim. Przy-kładem moz˙e byc´ obraz Velazqueza Chrystus u Marii i Marty (National Gallery, Londyn).
Nie znane dot ˛ad przedstawienie z Jasnej powinno wejs´c´ do rejestru tego rzadko spotykanego i wymagaj ˛acego dalszych badan´ i poszukiwan´ na grun-cie malarstwa europejskiego motywu ikonograficznego, który zanikł wraz z nadejs´ciem Os´wiecenia.
22 Juz˙ Hiszpan Juan J. Ayala OFM (†1730) zauwaz˙a w swoim waz˙nym dla oceny malarstwa barokowego dziele Pictor Christianus eruditus (egzemplarz w Bibliotece Narodowej w Monachium pochodzi z klasztoru Benediktbeuren), z˙e „[...] malarze bardziej inspiruj ˛a sie˛ objawieniami i rozmys´laniami poboz˙nych niz˙ tekstami kanonicznymi” (G e b h a r d, dz. cyt., s. 58, przyp. 8 − tłum. autorki).
BIBLIOGRAFIA
1. B r ü c k n e r A., Literatura religijna w Polsce s´redniowiecznej, t. III, Legendy i modlitewniki, Warszawa 1904.
2. G e h i o G., G a l l E., Handbuch der deutschen Kunstdenkmäler. Deutschordensland Preussen, München 1952.
3. D o b r z e n i e c k i T., Ikonografia Me˛ki Chrystusa w nowoz˙ytnym malarstwie kos´cielnym w Polsce, Warszawa 1996.
4. D o b r z e n i e c k i T., O kilku wzorach graficznych malarstwa ludowego w Polsce, w: Granice sztuki. Z badan´ nad teori ˛a i histori ˛a sztuki, kultur ˛a artystyczn ˛a oraz sztuk ˛a ludow ˛a, Warszawa 1972.
5. D o b r z e n i e c k i T., Rozmys´lania Dominikan´skie. Próba charakte-rystyki, „Pamie˛tnik Literacki” 55(1964), z. 2, s. 319-339.
6. G e b h a r d T., Christus sucht seine Kleider. Ein Beitrag zur Ikono-graphie der Passion Christi, „Bayerisches Jahrbuch für Volkskunde” 2(1951), s. 56-58.
7. G ó r s k i K., Studia i materiały z dziejów duchowos´ci, Warszawa 1980. 8. G r y g a S. ks., Złoty wiek mistyki hiszpan´skiej, t. I-II, Kraków 1987,
19962.
9. J o v e r M., Chrystus w sztuce, tłum. T. Łozin´ska, E. Morka, Warszawa 1994.
10. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. XI, Województwo bydgoskie, z. 1: powiat aleksandrowski, red. J. Frycz, T. Chrzanowski, M. Kornecki, War-szawa 1969.
11. K n i p p i n g J. B., Ikonography of the Counter Reformation in the Netherlands, Leiden 1974.
12. K o p e c´ J. J. CP, Nurt pasyjny w s´redniowiecznej religijnos´ci polskiej, w: Me˛ka Chrystusa wczoraj i dzis´, red. M. D. Wojtyska CP, Kopec´ J. J. CP, Lublin 1981, s. 38-60.
13. K r i s s - R e t t e n b e c k I., Bilder und Zeichen religiösen Vollksglaubens, München 1963.
14. M a j k o w s k i J., Alvarez de Paz, w: Encyklopedia Katolicka, t. I, Lublin 1973, kol. 396-397.
15. M a l e E., L’art. Religieux apres le Concile de Trente, Paris 1932. 16. M a r t i n A., Los recogitos. Nueva vision de la mistica espanola
(1500-1700), Madrid 1975.
17. M i c h a ł o w s k a T., S´redniowiecze, Warszawa 1995.
18. M i s i u r e k J., Hiszpania − dzieje teologii katolickiej, w: Encyklopedia Katolicka, t. VI, Lublin 1993, kol. 1059-1060.
19. Rozmys´lania Dominikan´skie, t. I, wyd. i oprac. K. Górski, W. Kuraszkie-wicz, Wrocław−Warszawa−Kraków 1965.
20. S c h m i d B., Bau- und Kunstdenkmäler der Ordenszeit in Preussen, Bd. II: Pomezanien. Das Oberland und das Grosse Werder, Marienburg 1941.
21. S c h m i t t E. W., Geschichte der Schtuchmes Kreises, Thorn 1868. 22. S w a s t e k J. ks., S´wie˛ta Brygida Szwedzka i Zakon Najs´wie˛tszego
Zbawiciela ze szczególnym uwzgle˛dnieniem klasztorów na ziemiach polskich, Lublin 1986.
AN UNKNOWN PAINTING OF CHRIST LOOKING FOR HIS ROBES AFTER THE FLOGGING
S u m m a r y
The first, most extensive part of the text gives information about the influence of the Spanish Jesuit monk, Alvarez de Paz, who was the author of the famous Meditationes, and the author of the notion of affective prayer, on the development of meditative passion literature. The author points to the changes in Spanish spirituality and their consequences. In the second part of this fragment examples are given of the effect of the discussed changes on painters’ work and on the way visions and mystic states were translated into the language of painting. Names of painters of different origins are mentioned here, including ones coming from Poland, but first of all the painting by Bartolome Esteban Murillo is presented. Next the only presentation of the motif of looking for the robes that has been known up till now in Poland is discussed. The picture comes from Zakrzew in the Bydgoszcz province and was painted in the second half of the 18thcentury. In the next part of the article information is given about a painting that up to now is completely unknown to researchers studying art in Poland. The painting is in Jasna in Z˙uławy and it presents Christ’s fall after the flogging. A more detailed discussion of the picture follows and then its iconographic description. A justified supposition is expressed that it could come from one of the dissolved Franciscan monasteries, for example from Kadyny near Elbl ˛ag. Also opinions are expressed that are polemic with respect to Professor Dobrzeniecki’s statement suggesting connections of the discussed moment of passion mainly with folk art. The first polemic remark points to existence in Murillo’s work of the presentation of Christ falling after the flogging and it suggests that the original that has not been found yet might be his picture. Another one is concerned with the Spanish origin of the motif in the picture from Jasna and it is supported by remarks about the construction of the composition of the painting. The sketch is closed with the suggestion that further search and studies should be conducted of the discussed iconographic motif and the painting from Jasna.
SPIS ILUSTRACJI
1. B. E. Murillo, Chrystus szukaj ˛acy swojej szaty po biczowaniu. Ernest Wadsworth Longfellow Fund, Museum of Feine Arts, Boston.
2. Chrystus szukaj ˛acy szat, 2. połowa XVIII w., Zakrzewo, kos´ciół parafialny.
3. Chrystus szukaj ˛acy szat, ok. 1700, Niedernberg, kos´ciół parafialny, Dolna Frankonia. 4. Chrystus szukaj ˛acy swojej szaty po biczowaniu, 2. połowa XVII w., Jasna, kos´ciół
