Dwie dekady planowania gospodarczego w Nigerii 1962-1985 - konieczność reorientacji filozoficznej i perspektywicznej

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ______ FOLIA OECONOMICA 72, 1988

M ichael N. Ogbonna

DWIE DEKADY PLANOWANIA GOSPODARCZEGO W NI G E R I I 1962-1985 KONIECZNOŚĆ REORIENTACJI FILOZOFICZNEJ I PERSPEKTYWICZNE J 1

Od momentu u zyska n ia n i e p od l e g ł o ś c i w roku 1960 rozwój gospo d a r c z y N i g e r i i o p i e r a s i ę na p lanow aniu, z k tórym wiąże s i ę duże na d z i e j e na p r z y s p i e s z e n ie procesu rozwoju. Pla no w a nie s t a ł o s i ę " s p o sobem Ż y c i a " w nadal nieproduktywnych i zru tynizow an ych m i n i s t e r stw ach, co powoduje, że ka łd y k o l e j n y p i ę c i o l e t n i p la n rozwoju n a r o dowego ogłaszany j e s t z w ie lk q pompą.

W r e z u l t a c i e , mimo bardzo m ałej s k u te c z n o ś c i procesów planowania i s t n i e j e niczym n ie uzasadnione p rzekonanie o i c h u ż y t e c z n o ś c i . Tym n ie m n ie j , planowanie narodowe stanow i podstawowy i być może jedyny mechanizm i n s t y t u c j o n a l n y i o r g a n i z a c y jn y u m o ż liw ia ją c y r a c jo n a l n ą a l o k a c j ę zasobów, pokonanie przeszkód na drodze rozwoju i utrzym anie w zględnie s t a ł e g o tempa wzrostu gospodarczego.

Mimo przekonania o ważnej r o l i odgrywanej przez planow anie w o- s ią g a n iu szybkiego tempa rozwoju gospodarczego h i s t o r i a gospodarcza N i g e r i i o s t a t n i c h l a t p ełna j e s t rozczarowań,

W l a t a c h 1962-1968 zapoczątkowano i z re a liz o w a n o P ie rw s z y • P la n Rozwoju Gospodarczego k r a j u . Na k ł a d y . fin ansow e na ten p la n w y n io s ły 2 mld n airów . Drugi P la n Rozwoju Gospodarczego na l a t a 1970-1974 orzew idyw ał już nakłady w wysokości' 3,4 mld n a iró w . Boom naftowy »w połow ie l a t s ie d e m d z i e s ią t y c h s p r a w i ł , w ramach T rz e c ie g o Planu

K iero w nik I n s t y t u t u Ekonomicznego U n iw e r s y t e t u N i g e r y j s k i e g o , Usukka, N i g e r i a .

1 R e f e r a t wygłoszony 27 czerwca 1985 r . w K a te d rz e Pla no w a nia i P o l i t y k i Ekonomicznej U l.

(2)

Rozwoju Gospodarczego (1975-1980) wydatkowano na c e l e in w e s t y c y jn e kwotę 43,4 mld nairów. P la n ten miał być finansowany prawi e w y łą c z n ie z nadwyżek budżetowych, przy czym zakładano, że wyjątkowo k o rz y stna s y t u a c ja na światowym rynku naftowym nadal s i ę utrzyma. Nieste t y , u l e g ł a ona zmianie i zamiast 183,2 min nairów zysku, N i g e r i a mu s i a ł a zaciąg n ąć k r e d y t y zag raniczne w wysokości 2,4 mld n airó w , co u w y p u k lił o naiwny optymizm p la n is t ó w n i g e r y j s k i c h .

Te t r z y plan y gospodarcze n ie z d o ł a ł y wprowadzić gospodarki N i g e r i i na drogę równomiernego rozwoju gospodarczego. Produkt narodowy b r u t t o w z r a s t a ł w sposób n i e r e g u l a r n y . W roku 1981 wpływy z eksportu o s ią g n ę ł y rekordowy poziom i s t a n o w iły 24,9* produktu narodowego, przy czym u d z i a ł importu w y n ió s ł 31,2*. Tymczasem przemysł przetwór cz y, stan ow iący podstawowy mechanizm napędowy rozwoju gospodarcze go, z w ię k s z y ł swój u d z i a ł w produk cie narodowym w sposób znikomy z 4,8 * w 1960 r . do 6,1* w 1981 r .

Nakłady in w e s t y c y jn e w ramach obecnego Czwartego Planu Rozwoju Gospodarczego (1981-1985) mi a ł y wynieść 82 mld n airó w , przy czym przewidywano, że wydatki s e k to ra państwowego wyniosą 70,5, a wydatki s e k to ra prywatnego p o z o s ta łe 11,5 mld n airó w . P la n ten o p a rty z o s t a ł na z a ło ż e n iu , że produkcja ropy n a fto w e j utrzyma s i ę na poziomie

2,1

min b a r y łe k d z ie n n ie przy c e n ie 36 dolarów za jedną b a r y ł k ę . Tę wy sokość p r o d u k c ji udało

3

ię z r e a liz o w a ć t y l k o r a z , w s t y c z n i u 1981 r . Obecnie szanse na r e a l i z a c j ę o s t a t n ie g o planu gospodarczego są z n i kome, ponieważ dochody naftowe u l e g ł y znacznemu o b n iż e n iu . W dniu d z i s i e j s z y m , k ied y N i g e r i a spogląda w sposób r e a l i s t y c z n y na m o ż li wości r e a l i z a c j i ko le jn e g o P i ą t e g o Planu Gospodarczego (1986-1990), po w s t a je w i e l e p yta ń . Czy dośw iadczenie o s t a t n i c h dwudziestu l a t p l a nowania u s p r a w ie d l iw ia ko n ty n u a c ję obecnej k o n c e p c ji planowania gos podarczego na podstawie poprzednio stosowanych zasad?. Czy rozwój go spodarczy N i g e r i i j e s t zasługą wysiłków p l a n i s t y c z n y c h ? J a k i j e s t u d z i a ł z re a liz o w a n y c h zadań planowych w rozwoju gospodarczym tego » 'r a ju ?

— ; " * Л ’IV-.. Л У

_{i .-«v' t}

F i l o z o f i a i perspektywy planowania gospodarczego

I s t n i e j e n ie z a p rz e c z a ln a mądrość w planowaniu rozwoju gospodar czego, j e ż e l i prowadzone j e s t ono z poczuciem r a c j o n a l n o ś c i i o b i e k t y w n o ś c i. To s tw ie r d z e n ie s u g e r u je , że model planowania n ie k o n ie c z

(3)

-m e -mu s i być t a k i sa-m we w s z y s tk ic h k r a j a c h , ponieważ i s t n i e j ą r ó ż n ic e pomiędzy nimi w d z i e d z i n i e i d e o l o g i i p o l i t y c z n e j , celów i po ziomu rozwoju. D la te g o też planowanie gospodarcze s p e ł n i a odmienne r o l e w poszczególnych kr a j a c h , o d z w i e r c i e d l a j ą c r ó ż n ic e w p r z y j ę t y c h p e rs p e k tyw a c h .

Plano w anie gospodarcze stanow i świadomy w y s i ł e k władz mający na c e lu w ywarcie wpływu, uk ierunkowanie, a nawet k o n t r olow a nie podstawo wych zniennych gospodar c z yc h , t a k i c h j a k konsumpcja, i n w e s t y c j e , o s z c z ę d n o śc i, e k s p o r t , i mp o r t i t d . w określonym o k r e s i e , celem o s i ą g n i ę c i a w c z e ś n ie j o k re ś lo n y c h celów . W k r a j a c h gospodarczo r o z w i n i ę t y c h , t a k i c h ja k S ta n y Zjednoczone, W ielk a B r y t a r t i a i J a p o n ia p la n o wanie (na z u p e łn ie odmienny charakter i odgrywa t y l k o p o ś r e d n ią r o l ę w p rocesach gospodarczych. Podstawowymi nar z ę d z ia mi stosowanymi w gos podarce tyc h kra jó w , a s z c z e g ó ln i e w Stanach Zjednoczonych i W ie lk ie j B r y t a n i i , w p r o c e s i e planowania opartym na p o s u n ię c ia c h budżetowych są p o l i t y k a f i s k a l n a i p i e n i ę ż n a . ( t a b .

1

) .

T a b e l a

1

Uprzemysłowione k r a j e k a p i t a l i s t y c z n e : ludność i prod ukcja

( ś r e d n i e roczne tempo r ea ln e g o wzrostu gospodarczego)

Wskaźnik i 1950-1960 1960-1965 1965-1970 1970-1981 Ludność

1, 2

1. 2

0,9 0,7 Produkt narodowy b r u t t o 4,2 5,3 4,8 3,0 Produkt narodowy na głowę m iesz kańca 3,0 4,0 3,8 2,3 R o ln ic tw o 2,3

_{2, 1}

_{2, 2}

Przemysł p r z e tw ó r czy

6, 1

5,7 . _5,7 _2,7

Ź r ó d ł o : World Bank. World T a b l e s ,' Baltim o re-Lon d on 1904, • s . 483-515.

Tego rod za ju n a r z ę d z ia p o l i t y k i d z i a ł a j ą zwykle w sposób p o ś r e d n i. Ic h d z i a ł a n i e polega na nadawaniu d z i a ł a l n o ś c i g osp o d arczej po żądanego k ie r u n k u . J e d n o c z e ś n ie o d d z i a ł u j ą one w sposób t y l k o p o ś r e dni w tym s e n s i e , że zadaniem i c h j e s t j e d y n i e s tw o rz e n ie s p r z y j a j ą

(4)

-cych warunków, k tó r e s p ra w ią , że p ryw a tn i decydenci będą zachowywa l i s i ę w sposób, k t ó r y prawdopodobnie p rz y c z y n i s i ę do utrzymania s t a ł e g o tempa wzrostu gospodarczego. Na p rz y k ła d w Stanach Zjednoczo nych mimo r e c e s j i w k r a j a c h uprzemysłowionych ( t a b .

2

) nakłady inwe s t y c y j n e ja k o procent produktu narodowego b r u t t o wynoszą n ie mniej n iż 18%. W roku 1970 u d z i a ł nakładów in w e s t y c y jn y c h w p rod uk cie na rodowym Stanów Zjednoczonych s i ę g a ł aż 17,8* w porównaniu z 5% w N i g e r i i . Podobnie e k s p o r t, jako procent produktu narodowego b r u t t o , j e s t tam b a r d z i e j s t a b i l n y n iż w N i g e r i i ( t a b . 2) d z i ę k i stosowaniu odpow iedniej k o n t r o l i państwowej.

T a b e l a

2

S ta n y Zjednoczone: Wydatki jak o procent produktu narodowego b r u t to

w b ie ż ą c y c h cenach rynkowych W yszcz e g óln ie nie 1955 1960 1965 1970 1981 In w e s t y c j e ogółem

20, 6

18,5

20, 0

17,8 18,9 Konsumpcja ogólna i rządowa; 15,7 16,9 17,0 19,2 18,1 E k sp o rt 5,0 5,1 5,1 5,7 9,6 Import 4,3 4,1 4,4 5,5

10, 6

Ź r ó d ł o : Ja k w tab . 1.

Z d r u g i e j s t r o n y , w państwach, w k tó r y c h za rzą d z a nie gospodarką ma c h a r a k t e r s c e n t r a liz o w a n y , podstawa f i l o z o f i c z n a k o n c e p c ji p la n o wania j e s t z u p e łn ie in n a . Przykładem może być t u t a j Związek R a d z ie c k i , a także t a k i e k r a j e , ja k A lb a n ia , B u ł g a r i a , C zecho słow acja, J u g o s ła w ia , NRD, P o l s k a , Rumunia czy Węgry. W tych k r a j a c h rząd w spo sób bezpośredni i aktywny sprawuje k o n t r o l ę nad środkami p r o d u k c j i , a d z i a ł a l n o ś ć gospodarcza o p i e r a s i ę na d e c y zja c h podejmowanych na s z c z ^ i l u c e n tra ln y m . Konkretne zadania i c e l e o k re ś lo n e przez cerr- t r a l n e organa planowania stanowią podstawę ogólnego planu rozwoju go spodarczego. Zasoby zarówno m a t e r i a l n e , ja k i finansowe są r o z d z i e lane według zapotrzebowania na m a t e r i a ł y , s i ł ę roboczą i ś ro d k i f i nansowe oraz wymogi makrospołeczne planu ogólnego, a n ie odpowiednio do cen rynkowych czy warunków podaży i popytu.

(5)

W Związku Radzieckim np. planowanie c e n t r a l n e p r z y n i o s ł o bardzo dobre w y n i k i . W k r a j u tym przeznacza s i ę minimum 25% produktu n a r o dowego b r u t t o na c e l e in w e s t y c y jn o w porównaniu z 18% w Sta n ach Z j e dnoczonych. P rz y ok. 20% u d z i a l e r o l n i c t w a i ponad 51% u d z i a l e p r z e mysłu przetwórczeuo w p rod uk cie narodowym b r u t t o sam owystarczalność w d z i e d z i n i e żywności oraz wyjątkowo wysokie tempo rozwoju przemysłu stanow ią n a j le p s z y p r z y k ła d s k u te c z n o ś c i planowania w tym k r a j u . J e ż e l i porówna s i ę u d z i a ł r o l n i c t w a i przemysłu przetwócczego w p r o du kcie narodowym ZSRR z odpowiednimi danymi dotyczącym i r o z w i n i ę t y c h krajów k a p i t a l i s t y c z n y c h ( t a b . 3), można ła tw o zauważyć, że gospodar ka r a ' z i e c k a odnosi znaczne suk cesy. Jednakże w o s t a t n i c h l a t a c h Związek R a d z ie c k i zakupywał znaczną i l o ś ć p s z e n ic y w Ameryce P ó ł n o c n e j .

T a b o 1 a 3 ZSSR: Wydatki jak o p rocent produktu narodowego b r u t t o

w b ie ż ą c y c h cenach rynkowych

W y s z c z e g ó ln ie n ie ‘ 1960 ' 1965

1

1970

I n w e s ty c je ogółem 26,4 25,9 29,0

R o l n i c two у 20,5 22,5

2 1 , 8

Przemysł przetw órczy >2,3 51,7 51,2

Inne g a ł ę z i e przemysłu

10, 0

9,3 10,3

U słu g i 17,2 16,5 16,7

Ź r ó d ł o : Ja k w t a b . 1.

W resz cie wśród krajów s t o s u j ą c y c h zasady planow ania g ospodarcze go i s t n i e j e grupa państw c h a r a k t e r y z u j ą c y c h s i ę małym sektorem pań stwowym, występowaniem p r z e d s i ę b i o r s t w zarówno państwowych, jak i pry watnych oraz n is k im i dochodami na głowę mieszkańca. Innymi s ło w y , w k r a j a c h tyc h i s t n i e j e u kład i n s t y t u c j o n a l n y , w którym część środków p r o d u k c ji spoczywa w rękach p ryw a tnych , a p o z o s t a ł a ic h cz ęś ć n a le ż y do s e k to ra państwowego. Do t e j k a t e g o r i i k r ajów można z a l i c z y ć N i g e r i ę .

2

Todaro w y r ó ż n ił dwie podstawowe c z ę ś c i składowe p lanow ania gos podarczego w k r a j a c h o s t a t n i e g o wspomnianego typ u :

____ ;_ _ _ _

,

i

2

M. P. T o d a r o, Economics f o r a D e ve lop in g W o rld , London 1965, s. 363.

(6)

1. Rząd w sposób świadomy w y k o rz ys tu je akumulację krajową i k a p i t a ł zag raniczny do sfin a n s o w a n ie państwowych i n w e s t y c j i , m o b ili z u j ą c i k i e r u j ą c d e fic y t o w e śro d k i do tych d z ie d z in gospodaęki, w k t ó rych mogą p r z y c z y n ić s i ę one do o s i ą g n i ę c i a dłu g ofalow ych c rló w gos podarczych (np. budowa k o l e i , s z k ó ł, e le k t r o w n i wodnych i innych s k ła d n i ków i n f r a s t r u k t u r y g o s p o d a r c z e j, -a t a k i « ne rozwój p r o d u k c ji

S.

a n t y im p o r to w e j). ,,

2. Rządowa p o l i t y k a gospodarcza (np. p o d a t k i, k o n c e s je , k o ntyn genty importowe, p o l i t y k a płacowa i p o l i t y k a c e n ) ma pobudzać, u k i e runkowywać, a w n ie k t ó r y c h przypadkach nawet k ontrolow ać d z i a ł a l n o ś ć gospodarczą s e k to ra prywatnego, aby zapewnić harmonię pomiędzy i n t e resami s e k to ra prywatnego a celam i ogólnospołecznymi p r z y ję t y m i przez rząd c e n t r a l n y .

Powyższe uwagi wskazywałyby na zasadność wybrania przez f i l o z o f i ę planowania gospodarczego w N i g e r i i drogi p o ś r e d n ie j pomiędzy gospo darką rynkową i gospodarką wysoce s c e n t r a liz o w a n ą .

W stosunku do stopy wzros.tu l i c z b y lu d n o ś c i , w ska źn iki ekonomicz ne w k r a j a c h r o z w i j a j ą c y c h s i ę n ie są zbyt w yso k ie. Najlepszym przy kładem może t u t a j być n i s k i u d z i a ł przemysłu przetwórczego w produk c i e narodowym p r u t t o . W N i g e r i i u d z i a ł ten w y n ió s ł 4,8% w I960 r. P o trzeb a b y ło ai 20 l a t , aby u d z i a ł ten w zrósł do 6,1% ( t a b . 4 ) . Dla po rów nania: u d z i a ł przemysłu przetwórczego w tym samym roku 1981 wy n i ó s ł 22,9% w Stanach Zjednoczonych 1 51,2% w Związku R a d z ie c kim (1970 г . ) , co wskazuje na n i s k i poziom rozwoju gospodarczego N i g e r i i . W cią g u o s t a t n i c h 20 l a t . nakłady i n w e s t y c y jn e ja k o p rocent produktu narodowego w zro s ły dość z n a c zn ie . Je d n o c z e śn ie zarówno p r o dukcja r o l n i c z a , ja k i przemysł przetw ó rczy o s ią g n ę ły bardzo s ła b e w y n i k i . E ksp o rt w zrósł z 14,5% produktu narodowego b r u t t o w roku 1960 do 24,9% w roku 1981, przy czym n a s t ą p i ł równocześnie dość znaczny wzrost importu z 20,5% w 1960 r . do 31,2% w 1981 r .

J e ż e l i w s z y s tk ie powyższe dane wskazują na n i e d o c i ą g n i ę c i a w d z i e d z i n i e planowania gospodarczego, n a l e ż a ło b y w tym m ie jscu poddać a n a l i z i e nakłady finansowe na p ierw sze t r z y plany gospodarcze w l a tach 1962-1980.

Pierwszym planem gospodarczym, k t ó r y z a k ła d a ł r e a l i z a c j ę o k re ś lonych zadań d otyczących rozwoju gospodarczego i i n t e g r a c j ę zasobów, b y ł p la n na l a t a 1962-1968J . P la n ten s t a n o w ił j e d y n i e p o ł ą c z e n ie

5

S. 0. 0 1 a y i d e, Economic Survey of N ig er i a (1960^1975), Ibadan 1976, s. 172.

(7)

T a b e l a ft

W skaźniki u d z ia łu w p ro d u k cie narodowym b r u t t o w b ie ż ą c y c h cenach rynkowych

w y s z c z e g ó ln ie n ie 1952 , 1960 . 1965 1970 1981

I n w e s t y c j e ogółem

12, 2

13,2 18,3 16,5 29,4

Konsumpcja rządowa ogółem 4,5 5,9

6 , 6

7,4

12, 2

E k s p o rt 15,9 _14,5 _17,2 _12,4 _24,9

Import 17,3 20,5 19,2

12, 0

31,2

R o ln ic tw o 64,7 62,9 54,4 38,1 23,3

Przemysł przetw órczy

2, 0

4,8 6,9 4,3

6, 1

Inne g a ł ę z i e przemysłu

6, 0

6,4 10,9 14,8 30,5

U s łu g i 27,3 25,9 27,8 42,7 40,1

ł r ó d ł o: J a k w t a b . 1.

ogólnych planów r e g i o n a l n y c h . Zakłada s i ę , że j e ż e l i w toku r e a l i z a c j i planu n ie n a s t ą p ią żadne zmiany w p o l i t y c e ekonomicznej i nie po ja w i ą s i ę n ies p o d z ie w a n e .w ąs k ie g a r d ł a , wtedy planowane i z r e a l i z o s wane nakłady i n w e s t y c y jn o powinny być t a k i e same. Podczas r e a l i z a c j i P ierw szego Planu Rozwoju Gospodarczego z a i s t n i a ł a ko niecz no ść zmniej s z e n ia nakładów k a p it a ło w y c h w s e k to rz e państwowym o

20

* . w r e z u l t a c i e nakłady finansowe b y ł y n iż s z e od zaplanowanych ( t a b .

5

) , a s y t u a c j ę p og o rsz ył je s z c z e f a k t , że część środków fin a n so w yc h , k t ó r e planowano skiero w ać do sektorów produktywnych, t rz e b a b y ło p rz e z n a czyć na d z ie d z in y nieproduktyw ne, t a k i e ja k a d m i n i s t r a c j a s o c j a l n a i o g ó l n a .

J e ś l i chodzi o Drugi P la n Rozwoju Gospodarczego, w stęp nie p l a n o wane nakłady finasowe rzędu -

2 , 2

mld n a iró w , z o s t a ł y r n a s t ę p n ie po d n ie sio n e do wysokości 3,ft mld n a iró w . Jednak z r e a liz o w a n e na k ł a d y finansowe o d b i e g a ły bardzo od planowanych w i e l k o ś c i . Dla p r z y k ła d u : na tzw. s e k to r gospodarczy przeznaczono 53% w s z y s tk ic h n a k ł a dów, a -wykorzystano t y l k o 49%. Ł ą c z n ie n ie w ykorzystano 33% wszystkich planowanych nakładów. Podobnie ja k to m iało miejsce w przypadku Pie rw

(8)

-T a b e l a 5 Nakłady k a p ita ło w e w s e k to rz e państwowym

w ramach Pierwszego Planu Rozwoju Gospodarczego na l a t a 1962-1968

( t y s . n airó w )

W y szcz e g ó ln ie n ie , Szacunkowe' _nakłady , Rzeczyw iste _nakłady % ąmian

Rząd f e d e r a l n y 825 002 693 232 -16,0

Region p ó ł n o c n y ' 197 606 129 918 -34,3

Region wschodni 152 000 96 980 -36,2

Region zachodni 180 574 152

868

1

-20,9

L ę c z n ie 1 353 600 1 072 998 -20,7

Ź r ó d ł o : Drugi P la n Rozwoju Gospodarczego (1970-74), Fede r a l n e M i n is t e r s t w o I n f o r m a c j i , Lagos 1970.

szego Planu Rozwoju Gospodarczego, przeznaczono w i ę c e j środków na s e k to ry nieproduktywne n iż to planowano ( t a b .

6

) .

T a b e l a 6 Nakłady k a p ita ło w e w s e k to rz e państwowym

w ramach Drugiego Planu Rozwoju Gospodarczego na l a t a 1970-1974 ( t y s . n a iró w ) S ek to r

1

Rz e c zy w is te nakłady X

1--- - - —

---Podwyższo ne nakłady X % zmian Gospodarczy 1 098 973 • 49,1 1 779 028 53,0 -38,0 S o c j a l n y 615 423 27,5 889 471 26,6 -31,0 A d m in is t r a c y jn y 476 396 21,3 607 833 18,2 -

22, 0

t

•

Finansowy 45 976

2, 1

73 601

2, 2

-38,0

Ź r ó d ł o f T r s e c i T l a n flozwt»ju Gospodarczego, 1975-80, Fede r a l n e M i n i s t e r s t w o P la n o w a n ia , Lagos 1975.

(9)

Nakłady finansowe na T r z e c i P la n Rozwoju Gospodarczego w l a t a c h 1975-1980 w y n io s ły już A3 m i l i a r d y n airó w . Uważano, Ze f in a n s e n ie będą s t a n o w ił y w ię k s z e j przeszkody, ponieważ spodziewano s i ę znacz n i e j nadwyżki budżetowej, a s y t u a c j a na rynku naftowym s t w a r z a ł a ko r z y s t n e perspektywy, j e ś l i chodzi o dochody rządowe. Okazało s i ę j e d nak, że pomiędzy planowanymi i zrealizow anym i nakładami in w e s ty c y j nymi pow stała luka s i ę g a j ą c a 32* ogółu nakładów. Planowane nakłady na s e k to r gospodarczy i rozwój r e g io n a ln y z o s t a ł y w ykorzystane w spo sób n ie p e łn y ( r ó ż n i c e w y n io s ły odpowiednio 3,1 i 3 , 3 % ) , przy czym część nakładów p r z e s u n i ę t o ja k zwykło do s e k to ra s o c ja ln e g o i admi- s t r a c j i . Należy p o d k r e ś l i ć w tym m ie js c u , że ogółem w ykorzystano t y l ko ok, 58* planowanych nakładów in w e s t y c y jn y c h ( t a b . 7 ) .

T a b e l a 7 Nakłady k a p it a ło w e w s e k to rz e państwowym

w ramach T rz ecie g o Planu Rozwoju Gospodarczego na l a t a 1975-1980

( t y s . n a iró w )

S e k to r R z e czyw iste _{nakład y} _* X R e a l i z a c j a w X Gospodarczy 17 187 239 58,4 _61,5 S o c j a l n y 4 048 030 13,7

_{11, 6}

Rozwój re g io n a ln y • 3 114 386

10, 6

13,9 A d m in is t r a c y jn y 5 0B4 105 17,3 • 13,0 Łą czn io 29 433 760

100, 0

_{100, 0}

Powiększone n a k ła d y : 43 312 857 000 n a iró w .

Ź r ó d ł o : Z a rys Czwartego Planu Rozwoju Gospodarczego, Nar o dowe B iu r o P la n o w a n ia , Lagos J981.

Mimo wysiłków podejmowanych w d z i e d z i n i e planowania u d z i a ł p r z e mysłu przetwórczego w p rod u k cie narodowym b r u t t o n ie p r z e k r o c z y ł

8

X V/ c ią g u o s t a t n i c h

20

l a t . Je d n o c z e ś n ie n a s t ą p i ł spadek p r o d u k c j i r o l n e j , co z o s ta n ie omówione p o n i ż e j .

(10)

R o ln ic tw o

R o ln ic tw o N i g e r i i n ie p o t r a f i ł o wykonać zadań postawionych przed nim w różnych planach gospodarczych, a m ianow icie zapewnić samowy s t a r c z a l n o ś c i w d z i e d z i n i e żywności oraz uzyskać dochodów z e k s p o r tu w y s t a r c z a ją c y c h na p o k ry c ie kosztów i mportu podstawowych produk tów r o ln y c h n ie produkowanych w tym k r a j u . Tabela

8

p rz e d sta w ia g l o b alną produkcję r o ln ą w N i g e r i i oraz produkcję żywności w l a t a c h 1960-1981, t j . w o k r e s ie trz e c h p ierw szych planów rozwoju gospodar czego. Spośród 19 l a t analizowanych t u t a j ujemne tempo wzrostu p ro d u k c j i r o l n e j w y s t ą p i ł o j e d e n a s t o k r o t n i e , przy czym p roduk cja ro ln a wykazywała s t a ł ą tend encję spadkową w l a t a c h 1978-1981. Warto t u t a j p o d k r e ś l i ć , że produkcja r o ln a N i g e r i i w roku 1981 s t a n o w iła z a l e d wie 53, I X j e j w a r t o ś c i z roku 1960. la k więc po w ie lu l a t a c h p la n o wania gospodarczego produkcja ro ln a w tym k r a j u zamiast w z r a s ta ć , ja k to przew idyw ały p la n y , wykazywała s i l n ą ten d encję spadkową.

T a b e l a 8 P rod uk cja r o ln a i żywnościowa w N i g e r i i w l a t a c h 1960-1981

Rok

Prod uk cja rol'na w cenach

s t a ł y c h z 1974 r . Prod ukcja żywnościowa Wartość (min n airó w ) Roczne zmiany X Wskaźnik (1974=100) Roczne zmiany %

1

I-.

2

3 4 5 1960 3 346,6 - 118,0 -1961 3 250,4 -2,87 • 150,6 -27,6 1962 3 367,1 3,59 134,8 -10,5 1963 3 643,1

8, 20

133,7 -

0 , 8

1964 3 626,1 -0,47 153,9 15,1 1965 3 643,7 0,48 143,8 -

6, 6

1966 3 39 0,1< -6,96 144,9

0 , 8

. 19Č7 2 864,5 -15,50 77,5 -46,5 1968

2

822,6 -1,46 85,4

10, 2

1969 3 247,2 15,04 91,0

6, 6

1970 3 815,7 17,51 109,0 19,8 1971 4 015,7 5,24 130,3 19,5

(11)

Tabela

8

(cd.)

1

2

3 4 5 1972 3 723,3 -7,28 123,6 -5,1 1973 3 425,2 -

8, 00

8 8 , 8

-28,2 1974 3 457,4 0,94 1

0 0 , 0

12, 6

1975 3 362,1 -2,76 125,8 25,8 1976 3 480,8 3,53 98,8 -21,5 1977 3 657,4 5,07 . 84,3 -14,7 1978 2 269,2 -37,95 78.8 -6,5 1979 1 969,8 -13,19 71,7 -9,0 1980 1 903,0 -3,38 75,3 5,0 -1981 1 796,0 -5,64 79,9

6, 1

Ź r ó d ł o : Opracowano na p od sta w ie: World Bank. World T a b le s , B a l t i m ore-London 1976, з . 178; World Bank. World T a b le s , B a lti m o r e - -London 1980, s . 150-151; N ig e r ia n Gross Oomestic Pro d u c t and Allied Ma c r o - A g g re g a te s , 1973/74-1981, F e d e r a ln y Urząd S ta t y s t y c z n y ; Lagos 1982, t . I , nr 1, s . 2 i Economic I n d i c a t o r s (ró ż n e l a t a w y d a n ia ).

N iez a d o w a la ją cą s y t u a c j ę w d z i e d z i n i e p r o d u k c j i r o l n e j w N i g e r i i o d z w i e r c i e d l a j ą także dane d otyczące p r o d u k c ji żyw n ości. W l a t a c h 1976-1981 j e j poziom b y ł np. znacznie n iż s z y n iż w roku I960. Można s tą d wyciągnąć wniosek, że spadek p r o d u k c ji żywnościowej w N i g e r i i n ie na c h a r a k t e ru p rzejściow ego, a r a c z e j p o sta ć s t r u k t u r a l n ą .

W związku z n ar a s ta ją c y m d e fic y te m żywności j e j import w zrósł z 57,8 min nairów w roku 1970 do ponad dwóch m ilia r d ó w n airów w roku 1981 ( t a b . 9 ) . Ś re d n ie roczne w yd atki dewizowe na żywność o s i ą g n ę ł y w ie lk o ś ć 611,4 min n airó w . Z w yjątkiem roku 1979. import żywności rósł we w s z y s tk ic h l a t a c h , przy czym jeg o ś r e d n ie roczne tempo wzrostu w y n o s iło 42 ,8*. Z ja w is k o to wsk a zu je na s t a ł y spadek p r o d u k c j i r o l n ej i żywnościowej w N i g e r i i i małą sku teczn ość p lanow ania gospodar czego w d z i e d z i n i e r o l n i c t w a . Zamiast przezn aczyć dewizy na import maszyn i urządzeń, z o s t a ł y one zużytkowane na import żyw n ości.

Pośród p rzyczyn tego z ja w is k a można wymienić prymitywne t e c h n i k i uprawy ziemi stosowane przez chłopów n i g e r y j s k i c h , k t ó r z y s t a n o wią ponad 90X lu d n o ś c i r o l n e j i w y tw a rz a ją podstawową część żywno ś c i . Z powodu n i s k i e g o poziomu tec h n o lo g ic z n e g o pr o d u k c ji r o l n e j wy d ajno ść w r o l n i c t w i e musi być n i s k a , a znikome sto eo w anie nowoczes

(12)

nych metod uprawy ziemi powoduje spadek t e j w yd ajn ości przy b a r d z i e j intensywnym użytkowaniu gruntów r o ln y c h .

T a b e l a 9

Import żywności przez N i g e r i ę (1970-1901)

Rok Wartość (min _{n airó w )} % zmiany w stosunku _{do roku poprzedniego}

1970 57,8 1971

88, 2

♦52,6 1972 95,2 ♦7,' 9 1973 126,5 + 33,0 1974 154,8 ♦ 22,4 1975 297 ,9 ♦ 92,4 1976 439 ,4 ♦ 47,4 1977 1978 736,4 ♦ 67,6

1

020,7 ♦ 38,6 1979 766,5. -24,9 198Ü

1

437,5 ♦ 87,5 1981

2

115,1 ♦ 47,1 ś re d n i import 611,4

...

♦ 42,8

Ź r ó d ł o : Opracowano na podstawie Annual Roport and Statement I of Accounts, Bank C e n tr a ln y N i g e r i i (róż ne l a t a w y d a n ia ),

’

Każdy p lan rozwoju i n t e g r a c j i w i e j s k i e j powinien przewidywać za stosowanie prostego s p rz ętu zmechanizowanego, k t ó r y j e s t le p s zy od sp rz ętu obecnie stosowanego, a w o k r e s i e późniejszym - u ż y c ie b a r d z i e j nowoczesnych maszyn i s p r z ę t u . Tego rod zaju plan y rozwoju po winny uwzględniać d o t a c je r>a zakup s p rz ętu do o c z y sz c z a n ia p ó l , upra wy r o l i , a tam gdzie j e s t to możliwe, t a k i e kombajnów zbożowych.

Inną podstawową przyczyną spadku p r o d u k c ji r o l n e j j e s t e m ig ra c ja młodych lu d z i do m ia s t. Do t e j pory p la n y rozwoju gospodarczego k r a ju n ie p o t r a f i ł y zahamować odpływu s i ł y rob ocz ej z r o l n i c t w a z po wodu braku zintegrow anych planów rozwoju wsi i r o l n i c t w a , k t ó r e mo głyb y p r z y c z y n ić s i ę do zm n ie js ze n ia r ó ż n ic w s t o p i e ż y c io w e j

(13)

lud-noáci w i e j s k i e j i m i e j s k i e j . Ten odpływ lu d n o á c i można by zahamować poprzez zapewnienie le p s z y c h świadczeń s o c j a l n y c h d la lu d n o ś c i w i e j s k i e j . N ależ a łob y także p o p ie r a ć rozwój przemysłu ch a łu p n ic z e g o i r z e m io s ła na wsi oraz p r z y c ią g a ć do r o l n i c t w a osoby p o s i a d a j ą c e od p owiednie w y k s z t a ł c e n i e , tzn . in ż y n ie ró w r o l n y c h , agronomów i b i o l o gów.

T r z e c ią przyczyną n i e z a d o w a l a j ą c e j s y t u a c j i w d z i e d z i n i e produk c j i r o l n e j j e s t brak osób pragnących inwestować w r o l n i c t w o . Ja k do tą d , r o l n i c t w o n i g e r y j s k i e n ie j e s t nastaw ione na w ielkotow arow ą pro d ukcję rynkową. Dopóki to n i e n a s t ą p i oraz n ie zostaną zapewnione od powiednie bodźce, problem niedoboru żywności i surowców r o l n i c z y c h n ie z o s ta n ie rozw iązany.

U przem ysłow ienie k r a j u

Proces uprzem ysłow ienia k r a j u o b j ę t y różnymi planami gospodar czymi n i e p r z y n i ó s ł oczekiwanych r e z u l t a t ó w . i n i e p o t r a f i ł dotrzymać kroku procesowi poprawy warunków m a t e r i a l n y c h l u d n o ś c i 4 .

P rz y jm u ją c przetw órstw o za wskaźnik uprz em ysłow ie nia N i g e r i i , o- mówimy t u t a j różne asp ek ty t e j g a ł ę z i przem ysłu.

Tabela TO p okazu je, że prod ukcja przemysłu p rzetw órczego m ie rz o na w cenach s t a ł y c h roku 1974 w z r a s t a ł a stopniow o, o s i ą g a j ą c wyso kość 1,12 mld nairów w 1977 г., co oz nacz ało j e j w zrost о 521%, a na s t ę p n i e o b n iż y ła s i ę do poziomu 778,1 min n airów w roku 1978. Dwa l a t a p ó ź n i e j n a s t ą p i ł j e j ponowny wzrost do w ysokości

995

min n a i rów. J e j spadek w roku 1978 spowodowany z o s t a ł brakiem dewiz w l a tac h 1976 i 1977, niezbędnych do za k u p io n ia od p o w ie d n ie j i l o ś c i ma t e r i a ł ó w i surowców. Tym n ie m n ie j omawiane dane wydają s i ę wskazy wać, że ogólna s y t u a c j a w d z i e d z i n i e przemysłu p rzetw órczego b y ła r a c z e j za d o w a la ją c a .

Z d r u g i e j jednakże s t r o n y , ta sama t a b e l a w s k a z u je , że u d z i a ł przemysłu przetwórczego w tw orzeniu produktu narodowego b r u t t o b y ł n i e t y l k o bardzo n i s k i , a l e n ie u l e g a ł p r a k t y c z n i e żadnym zm ia nom. ś re d n io ro c z n y u d z i a ł tego przemysłu w y n o s i ł 5%, a jeg o

najwyż-4

D,rugi P la n Rozwoju g osp o d arczeg o 1970-74, F e d e r a ln e M i n i s t e r stwo i n f o r ma c j i , Lagos 1970, s . 143; Z a ry s Czwartego P la n u Rozwoju Gospodarczego, Narodowe B i u r o P la n o w a n ia , Lagos 1981, s . 35.

(14)

T a b e l a 10 Rola przemysłu przetwórczego w gospodarce n i g e r y j s k i e j

Rok f i s k a l n y kończący s i ę w marcu t v P r o d u k c ja 'p r z e - mysłu p r z e tw ó r czego Produkt narodowy b r u t to U d z ia ł przemy s ł u p r z e tw ó r czego w p ro d u kcie narodo wym ( X ) w min nairów (ceny s t a ł e 1974 r . )

I960 216 4

6

322,8 3,4 1961 242

2

6

352,2 3,8 1962 288

14 749,2 5,3 1979 890

1

13 966,9 6,4 I960 955

0

14 618,4 6,5

Ź r ó d ł o : Opracowano na p od staw ie: World Bank. World Tables, 1976, s . 170 i 1980, s . 150-151; N ig e r ia n Gross Domestic Product..., s.

2

.

szy poziom to 7X. O latego t e ż , mimo że w l i c z b a c h bezwzględnych za notowano pewien wzrost w a r t o ś c i p r o d u k c j i , u d z i a ł przemysłu p r z e twórczego w p rod uk cie narodowym pozostawał na niezmienionym poziomie. Przemysł przetw órczy N i g e r i i b y ł w l a t a c h 1970-1982 z b y t n io u z a le ż n io n y od importu surowców ( t a b . 1 1 . ) . Podczas gdy w r o ku 1970 w artość importu surowców w y n io s ła 234,4 min nairów w r o

(15)

ku 1982 s i ę g a ł a ona J u t 3,1 mld n a iró w . Z w y ją tk ie m l a t 1972 i 1979 import surowców wzrastał- w sposób zn aczący, a największy Jego w z ro s t, t j . o 87,7%, zanotowano w roku 1974. ,

T a b e l a

11

Import surowców przez N i g e r i ę : 1970-1982

Rok Wartość(min

n a iró w ) Roczne zmiany (X) 1970 334,4

—

1971 303,0 + 29,3* 1972 259,7 _-14,3 1973 305,6 + 17,7 197A 573,7 + 87,7 1975 1 002,9 + 74,8 1976 1 310,7 + 30,7 1977 1 641,1 + 25,2 197B 1 913,3 + 16,6 1979 1 726,2 _-9,8 1980 2 588,4 +49,2 1981 3 152,4 +

2 1

, В 19U2 3 163,0 + 0,3 ś r e d n i o roczny import 1 623,5 + 26,4

Ź r ó d ł o : Annual Report and S t a t e * ment of Accounts, Bank C e n t r a ln y N i g e r i i (róż ne l a t a w y d a n ia ) ,

ś re d n io ro c z n y wzrost importu surowców s i ę g a ł 2 6 , 4X, a p r z e c i ę t n e roczne wydatki na ten c e l w o k r e s i e t r z y n a s t o l e t n i m w y n io s ły 1,62 mld n airó w .

W l a t a c h 1973-1975 ś re d n io ок. 60X surowców zużywanych przez przemysł przetw ó rczy N i g e r i i p o c h o d z iło z im portu, przy czym u d z i a ł surowców importowanych b y ł zróżnicowany w poszczególnych g a ł ę z i a c h przemysłu' i s i ę g a ł np. 98,7X w przem yśle d z i e w ia r s k im , 9 3 , 9X w pr ze myśle .dywanowym czy też 9 1 , 9X w p r z e tw ó r s t w ie zbożowym^'

-

4

(16)

S t r a t e g i a uprzem ysłowienia k r a j u o p arta na p r o d u k c ji antyim portow ej

Obraz przedstawiony powyżej wywodzi s i ę ze s t r a t e g i i uprzemysło w ie n ia N i g e r i i , o p a r t e j na rozwoju p r o d u k c ji an ty im p o rto w ej, k tó rą zastosowano w tym k r a j u wkrótce po uzyskaniu n i e p o d l e g ł o ś c i , t j . w roku 1960. S t r a t e g i a t a , mająca na c e lu oszczędności dewizowe po przez rozwój p r o d u k c ji a rty ku łó w dotychczas importowanych, p o le g a ła na sprowadzaniu zakładów z z a g ra n ic y do N i g e r i i . Aby otrzymać towa r y , k tó r e poprzednio importowano, k r a j ten m usiał n a jp ie r w dokonać importu kompletnych zakładów, surowców i t e c h n o l o g i i . Je d n o c ze śn ie stworzono k o rz y stn y k l im a t d la rozwoju tego rod zaju p r o d u k c ji przez zastosowanie ca łe g o szeregu środków obejmujących także ochronę p ro d u k c j i k r a jo w e j przed konkurencją za g ra n ic z n ą . W ten sposób w s t r a t e g i i rozwoju gospodarczego k r a j u położono zasad niczy n a c is k na rozwój przemysłu le k k ie g o , przy stosunkowo m ałej uwadze pośw ięcanej rozwo jo w i przemysłu c i ę ż k i e g o . Produkcja przemysłu le k k ie g o pozw alała tak że na za sp ok ojenie s t a l e rosnącego popytu na rynku krajowym. Nie do strzegano przy tym f a k t u , że przemysł l e k k i , o p a rty w znacznej mi e rze na im p o rc ie , n ie będzie w s t a n i e dać z a t r u d n i e n ia coraz w ię k s z e j l i c z b i e lu d n o ś c i p o s z u k u jąc ej p rac y.

Duże u z a le ż n ie n ie p r o d u k c ji k r a jo w e j od importu s p r a w iło tak że , iż zaniedbano rozwój p r o d u k c ji i w y k o rz ys ta n ia krajowych zasobów su rowcowych. Prod uk cję tyc h m ateriałów można b y ło rozwinąć stosunkowo łatwo d z i ę k i wzrastającym dochodom przemysłu naftowego. Mylne wydaje s i ę t u t a j stanowisko Pesmazoglu

6

i Papanecka7, k t ó r z y uważają, że im portowane surowce i m a t e r i a ł y c echu ją s i ę większą w yd a jn ością niż

lo k a ln e zasoby. To z b y t n ie u z a l e ż n i e n i e gospodarki od importu surow ców i ma t e r i a ł ó w stanowi podstawową przeszkodę w p r o c e s i e uprzemy s ł o w i e n i a k r a j u na podstawie krajowych zasobów surowcowych, podobnie ja k o b f i t o ś ć z a g ra nicz nych t e c h n o l o g i i n ie pozwala na rozwój k r a j o wej m y śli t e c h n i c z n e j i stanowi zachętę do konsumpcji o p a r t e j na o- bcych wzorcach.

6

4 . P e s m a z o g l u , Growth, Investm ent and S a v in g s Ra- ! tes- Some Long-run and Medium-term A s s o c i a t i o n by Groups of Countries, " B u l l e t i n of the Oxford I n s t i t u t e of Economics and S t a t i s t i c s " li s t o pad 1972.

7

G. P a p a n e c k, Aid, F o re ig n In v e s tm e n t, Savings and Growth in LDCs, " J o u r n a l of P o l i t i c a l Economy" 1973.

(17)

Ta p o l i t y k a doprow adziła t a k i e do n ie w ła ś c iw e g o w y k o rz y s ta n ia nakładów in w e s t y c y jn y c h , k t ó r e przeznaczono na rozwój p r o d u k c ji dóbr konsumpcyjnych, uz a l e ż n i o n e j od za g ra n ic z n y c h dostaw surowcowych. K o n c e n tra c ja tych nakładów na p rod uk cję towarów konsumpcyjnych o g r a n ic z a także z d o ln o ś c i gospodarki do podejmowania i n w e s t y c j i w d z i e d z i n i e przemysłu c i ę ż k i e g o . Można s t w i e r d z i ć , że proces uprzemysło-. wierna N i g e r i i na podstawie rozwoju p r o d u k c j i antyim p orto w ej s t a ł się przyczynę w i e l u niepowodzeń gospodarczych i p og a rsza jąc eg o s i ę b i lansu p ł a t n ic z e g o k r a j u .

Trudno także .odnotować większe sukcesy w d z i e d z i n i e in fr a s t m k tu - r y , k tó r a d z i s i a j z n a jd u je s i ę w opłakanym s t a n i ę . Dostawy e n e r g i i e l e k t r y c z n e j i wody, te le k o m u n ik a c ja i t r a n s p o r t p o z o s ta w ia ją w i e l e do ż y c z e n ia . Niedorozwój i n f r a s t r uk t u r y prowadzi do wzrostu kosztów p r o d u k c j i , s z c z e g ó ln ie w s y t u a c j i , k ie d y za k ła d y przemysłowe zmuszone są organizować własną i n f r a s t r u k t u r ę przy wysokich k o sz tach ogólnych i p r z e c ię t n y c h . Wysokie k oszty p r o d u k c ji o g r a n i c z a j ą z k o l e i m o ż li wości e k s p a n s ji przemysłu, ponieważ d e fic y t o w e ś ro d k i i n w e s t y c y j n e muszą być wykorzystywane na rozwój i n f r a s t r u k t u r y zam iast na z w ię k s z a n ie p ro d u k c ji b e z p o ś r e d n ie j.

Wysokie ko szty o g r a n i c z a j ą także m ożliw ości rozwoju p r o d u k c ji drobnotowarowej, k t ó r a mogłaby p r z y c z y n ić s i ę do rozwoju przemysłu w różnych regionach k r a j u , d a ją c z a t r u d n i e n i e s t a l e r o s n ą c e j l i c z b i e s i ł y roboczej i p oz w a la ją c na s ze rs ze wykor z y s t a n i e l o k a ln y c h zaso bów surowcowych. J e s t to s t r a t e g i a u p rz em ysłow ie nia bardzo potrzebna w N i g e r i i .

Poza problemami s t r u k t u r a l n y m i omawianymi powyżej i s t n i e j ą t a k że problemy związane z r e a l i z a c j ą samych planów. Wśród n ioh warto wym ienić:

a ) k o ru p cję i łapow nictw o, s z c z e g ó ln i e r o z w i n i ę t e na sz c z e b la c h o f i c j a l n y c h ,

b) brak oddanego k i e r o w n ic tw a ,

c ) brak odpowiednich danych s t a t y s t y c z n y c h

d) brak poczucia k ierun ku i pewnych c e ló w , k t ó r e n a l e ż a ło b y o- s i ą g n ą ć ,

(18)

Nasze s u g e s t ie

Pla now anie gospodarcze w N i g e r i i n ie może p o s z c z y c ić s i ę żadnymi sukcesami i trudno d z i s i a j s t w ie r d z ić , w Jakim sto p n iu r ea liz o w a n e pl^ny p r z y c z y n i a ją s i ę do rozwoju gospodarczego k r a j u . W wyniku t e j S y t u a c j i mamy d z i s i a j do c z y n i e n i a w N i g e r i i z kryzysem w

planowa-8

9

wniu. Z o s ta ło to skrytykowane m. i n . przez Watersona i H ealeya Mo żna t u t a j zaryzykować t w i e r d z e n i e , że także bez planowania gospodar czego N i g e r i a o s ią g n ę ła b y j a k i ś postęp w rozwoju gospodarczym w c i ą gu o s t a t n ie g o d w u d z i e s t o l e c i a . Potw ierd z a to s t a ł a skło nność do prze znaczania większych środków finansowych na s e k to ry nieproduktywne, co wskazuje na brak nadzoru nad procesem r e a l i z a c j i planów. W zw iąz ku z tym wydaje s i ę , że s y t u a c j a d o j r z a ł a do zmiany f i l o z o f i i p l a nowania gospodarczego w N i g e r i i i jego perspektyw.

Tym n ie m n ie j, mimo że i s t n i e j e duża rozb ieżno ść pomiędzy t e o r i ą i p ra k ty k ą planowania gospodarczego, planowanie rozwoju stanowi n i e uniknio ną k o nieczność. Nie można go wyeliminować i z a s t ą p i ć c a ł k o w i c i e d z ia ła n ie m mechanizmów rynkowych. N ależ a łob y n atom iast wykrywać i napraw iać i s t n i e j ą c e n i e d o c i ą g n i ę c i a i ' b ł ę d y . Planow anie odgrywa w N i g e r i i zbyt s ta t y c z n ą r o l ę . Rozwiązaniem byłoby t u t a j p r z y j ę c i e zmo d y fik o w a n e j s o c j a l i s t y c z n e j o r i e n t a c j i w rozwoju gospodarczym i zwię kszonej c e n t r a l i z a c j i . Dopóki koncepcja planowania w N i g e r i i n ie bę d zie opar ta na programowaniu oraz s o c j a l i s t y c z n e j f i l o z o f i i i p e r s p e k ty w ie , dopóty stosow anie narzęd zi p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j i f i s k a l n ej n i e będzie w s t a n i e zapewnić równomiernego rozwoju gospodarczego k r a j u . Można to osiąg n ąć w y łą c z n ie poprzez zastosow anie s c e n t r a l i z o wanego planowania obejmującego r a c jo n a l n y r o z d z i a ł zaeobów na c e l e rozwoju przemysłu , ro n ic tw a i k o n t r o lę nad ic h wykorzystaniem . Cel ten trudno będzie osiąg n ąć w s y t u a c j i , k ied y przemysł c i ę ż k i stanowi w znacznej mierze własność pryw atną. Ponadto c e n t r a l i z a c j a taka po c ią g a za sobą p r z y r o s t b i u r o k r a c j i , na k t ó r y N i g e r i a n i e może sob ie p o z w o lić . Tym n ie m n ie j potrzebna j e s t nowa o r i e n t a c j a , o i l e N ig e r i a ma osiągnąć swoje c e l e za pomocą planowania rozwoju.

♦ g

A. W ą t e r s t o n , Development Planning,- l e s s o n s of Expe r i e n c e , New York 1965, s . 293.

9

D. T. H e a l e y , Development P o l i c y : New T h in k in g about an I n t e r p r e t a t i o n , " J o u r n a l of Economic L i t e r a t u r e " 1973, t. X, nr 3.

(19)

M ic h a e l N. Ogbonna

TWO DECADES OF NATIONAL PLANNING IN N IG E R IA , 1962-1983: THE NEEO FOR PHILOSOPHICAL AND PERSPECTIVE RE-ORIENTATION

Í ♦ ♦ Ü * n“ ly z e ® the economic perform ance o f N ig e r ia durinq the l a s t t wo decades In the lig h t o f fo u r f i v e - y e a r D lans l a u nched and implemented over t h is tim e. I t c o n ta in s a c r i t i c a l e v a l u a -tio n of a la r g e ly in s i g n i f i c a n t c o n t r ib u -tio n o f the N ig e r ia n planninn 0 ?h e e a ! t h i r 9h a i _{The author has a ls o perform ed a com parison o f th re e con cents}flr° " th of the n a t io n a í econoľ y_of p la n n in g as adopted in the developed market economies, centrally-planned econom ies, and mixed economies (e . g . N i g e r ia ) . Im p lem entation o f t h ? fo u r n a tio n a l development p la n s is d is c u s s e d , and the main a t t e n t io n focussed on a g r ic u lt u r e and in d u s tr ia liz a tio n w ith m l? axtenti01} f a i l u r e s in d ic a te d and rem edies suggested A s e ía 5 a !S n a í?

a r t i c l e i s devoted to the im port s u b s t it u io n i n d u ^ t r i . n ! !• * te g y , which is c r i t i c i z e d by the a u f iS ÍÍ“ A C c ír S ľ n í ío Mm ?h n3í n » í a d v is a b le s t r a t e g y fo r N ig e ria n socio-econom ic d e v e l o p . S ít 'w o í ľ d be a s tr a te g y based on development of s m a ll- s c a le in d u s t r ie s

The c r i t i c a l e v a lu a t io n of the p a st h ls t o r v o f n a tio n a l „ i < in N ig e r ia le a d s the autho r to conclude th a t i t i s h inh +? p la n n in g p h ilo s o p h y and p e r s p e c tiv e in p la n n in g were in tro d u ce d Th*0 Ü +HeW tends to b e lie v e th a t perhaps the b e st s o lu tio n fo r nÍo bM « w o n ľ ľ h " ad option of a m o d ified s o c i a l i s t developm ent o r ie n t a t io n i f * _{liz e d n a tio n a l p la n n in g .} _{lopment o r ie n t a t io n and c e n tra -}*