Anna Michowiak
94-046 Łódź, ul. Armii Krajowej 68 m. 76 tel. (042) 687-09-67, 0602-466-770
annamichowiak@ o2.pl
WALORYZACJA TURYSTYCZNA
GMINY DUBENINKI W ŚWIETLE
RÓŻNYCH METOD BADAWCZYCH
AN EVALUATION OF TOURISM IN
THE
GMINAOF DUBENINKI USING
DIFFERENT RESEARCH METHODS
Z a ry s treści: W artykule przedstaw ione zostanie przestrzenne zró żn ico w a n ie stopnia atrakcyjn ości turystycznej g m in y Dube- ninki. O parto się na dw óch za sa dn iczych metodach: zo b ie k ty w izow anej m etodzie b o n ita cji punktow ej oraz m etodzie z in d y w idu alizo w an ej, w yn ikającej z percepcji m ieszkań ców gm iny i turystów. A rty k u ł obejm uje an alizę i próbę w yjaśn ien ia ró ż nic i podobieństw m ięd zy w y n ika m i p o szczegó ln ych prób w a lo ryzacyjn ych , ja k ró w n ie ż ocenę zastosow anych metod.
_Słowa k lu cz o w e : w alo ry zacja turystyczna, w alo ryzacja p rzy rodnicza, w aloryzacja an tropogeniczna, bonitacja punktow a, metoda kw estionariuszow a.
A bstract: The article p rese n ts the spatial differentiation of tourism attractiv en ess in the gmiiia of D ubeninki. The a u th o r u se s two basic m ethods: an objective ran k ing m ethod, and a n individualised ranking m ethod based on the perceptions of the gmina's inhabitants and tourists. The article includes an attem pt to analyse and explain the differences and sim ilarities between the resu lts a s well an evaluation of the m ethods them selves.
Key w ords: tourism evaluation, environm ental evalua tion, anthropogenic evaluation, ranking, questionnaire m ethod.
1. KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA BADANEGO OBSZARU
Gmina Dubeninki (rys. 1) położona jest w powie cie gołdapskim. Zajmuje najbardziej wysunięty na północny wschód obszar w granicach województwa warmińsko-mazurskiego. Przy północno-wschodnim krańcu gminy spotykają się granice Polski, Litwy i Rosji. Do końca II wojny światowej tereny współczesnej gminy Dubeninki przynależały do te rytorium pruskiego. W 1945 r. po raz pierwszy znalazły się w granicach Polski.
Pod względem fizycznogeograficznym gmina położona jest w obrębie Pojezierza Litewskiego
( Ko n d r a c k i 2002). Zajmuje obszar o powierzchni
205,18 km". Prawie 40% powierzchni gminy zaj muje Puszcza Romincka. Pozostałe tereny gminy mają przeważnie charakter rolniczy. W granicach gminy utworzone zostały cztery rezerwaty. Krajo braz gminy cechuje się znacznym urozmaiceniem terenu, charakterystycznym dla obszarów młodo- glacjalnych. W przestrzeni wyróżniają się liczne wzgórza kemowe (najwyższe 295,4 m n.p.m.),
ko-1. A SHORT DESCRIPTION OF THE STUDIED AREA
The gm ina of D u b e n in k i (fig. 1) in th e G o łd ap sk i Powiat o c cu p ie s th e m o st n o rth -e a s te r n a re a o f th e W arm ińsko- M azu rsk ie W ojewództwo. At its own n o rth - e a s te r n en d th e re is a p o in t w h ere th e b o rd e rs of Poland, L ith u an ia a n d R u ssia m eet. U ntil th e en d of World W ar II th e a re a of th e co n tem p o rary
gm ina w as in P ru s s ia n te rrito iy an d in 1945 w as in c o rp o ra te d in to Poland.
T he gm ina lies w ith in th e L ith u an ia n Lake D istric t ( K o n d r a c k i 2002) a n d covers a n a re a of 2 0 5 .1 8 k m 2, alm o st 40% of w hich is th e R om incka Forest. The re m a in d e r is m o stly a g ric u ltu ra l a n d th e re a re fo u r n a tu re reserv es w ith in its b o rd e rs. T he la n d sc a p e is varied, typical of re c e n tly glaciated a re as, w ith d istin c tiv e e le m e n ts s u c h a s k a m es (the h ig h e st re a c h in g 2 9 5 .4 m
tły w ytopiskow e, m oreny czołow e, niew ielkie po wierzchniowo równiny sandrow e oraz wyraźne ryn ny polodowcowe. O urozmaiconej rzeźbie terenu świadczyć m ogą znaczne deniw elacje osiągające maksymalnie 70 m/km 2 w rejonie M aciejowięt (przełom Błędzianki). Istotnym elem entem krajobra zu są torfowiska oraz liczne rozległe rozlewiska bo browe znajdujące się na obszarze puszczy i jej przedpolach. W ystępujące jeziora m ają na ogół za łożenia wytopiskowe lub rynnowe. Sieć rzeczna jest słabo rozwinięta. Środowisko przyrodnicze gminy jest przekształcone w niewielkim stopniu, cechuje się wysokimi wskaźnikami czystości oraz względnie dużą odpornością na antropopresję. W alory przy rodnicze gminy Dubeninki odgryw ają zatem istotną rolę w kształtowaniu atrakcyjności tych terenów.
Gm ina D ubeninki je s t g m iną słabo zaludnioną (17 osób/km 2). Z w yjątkiem dw óch największych wsi w ielodrożnicow ych - Żytkiejm i D ubeninek - pozostałe m ają zw ykle charakter przysiółków bądź
above s e a level), k e ttle holes, en d m o ra in e s, sm all o u tw a sh p la in s and distin ctiv e p o st-g la cial gullying a s well a s ste e p slo p es, n e a r M aciejow ieta (the B lgdzianka ravine). Bogs are a n im portant ele m e n t of th e la n d sc a p e a s are th e ex ten siv e b e a v e r p o n d s in th e forest a n d s u rro u n d in g a re a s . T he la k es u su ally o rig in ate in k e ttle h o les o r su rface d e p re ss io n s a n d th e river sy stem is poorly developed. T h e n a tu r a l en v iro n m e n t h a s n o t b e e n tra n sfo rm e d m u ch , it is very c lea n a n d relatively re s is ta n t to h a rm fu l h u m a n activity a n d plays a sig n ifican t role in te rm s of th e a re a ’s a ttra c tiv e n e s s.
The gm ina of D u b e n in k i is sp arse ly p o p u la te d (1 7 /k m 2) a n d a p a r t from th e two la rg e st villages, Zytkiejm y a n d D u b en in k i, th e re m a in in g are h a m le ts
Rys. 1. Mapa ogólnogeograficzna gminy Dubeninki (ź ró d ło : opracowanie własne)
1- granica państwowa, 2 - granice gmin, 3 - droga krajowa, 4 - droga drugorzędna, 5 - droga lokalna, 6 - nieczynna linia kolejowa, 7 - granica parku krajobrazo wego, 8 - granica otuliny parku, 9 - las, 10 - rezerwat przyrody, 11 - rzeka, 12 - jezioro, 13 - pomnik przyrody, 14 - zabudowa wsi
Fig. 1. Map of the gmina of Dubeninki (s o u rc e : author)
1 - state border, 2 - gmina borders, 3 - main road, 4 - secondary road, 5 - local road, 6 - unused railway line, 7 - landscape park boundary, 8 - landscape park buffer zone, 9 - forest, 10 - nature reserve, 11 - river, 12-lake, 13-natural monument, 14-village buildings
przekształconych uliców ek o luźnej zabudowie. W aloram i architektonicznym i odznacza się bu dow nictw o leśne oraz pozostałości po zespołach dworsko-parkow ych. W krajobrazie w yróżniają się ponadto X IX -w ieczne cm entarze ew angelickie (na terenie gminy jest ich ponad 60). O ryginalnym w a lorem są tzw. głazy W ilhelm a, pomniki upam ięt niające polow ania na jelen ie cesarza W ilhelm a II oraz pozostałości wału Ericha Kocha, ciągu um oc nień obronnych z 1944 r. W ażn ą atrakcję gminy stanowi daw na linia kolejow a G ołdap-G usiew z zachowanymi dw orcam i, mostami i wiaduktam i. N ajistotniejszą dom inantą turystyczną gminy, skupiającą najw iększy ruch turystyczny, są po dwójne mosty kolejow e w Stańczykach z początku XX w.
2. ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA GMINY W ŚWIETLE METODY BONITACJI
PUNKTOWEJ
Atrakcyjność turystyczna je st pojęciem względnym. Dlatego do przedstawienia problem u atrakcyjności autorka posłużyła się metodami badawczymi przy zastosowaniu różnych kryteriów i metod pomiaru oraz z punktu widzenia różnych zbiorowości ocenia jących.
W celu dokonania zobiektywizowanej oceny wa loryzacji turystycznej obszaru gminy posłużono się metodą bonitacji punktowej, będącej najczęściej sto sow aną m etodą oceny przydatności danego obszaru dla potrzeb turystyki ( Ra d z i e j o w s k i 1979). Proble
mem tym zajmowali się m.in. Ba r t k o w s k i (1965,
1969), W a r s z y ń s k a (1970, 1974), M a r s z (1970),
czy Ra d z i e j o w s k i (1979). W pracach wymienio
nych autorów głównym kryterium determinującym końcow ą ocenę je st atrakcyjność przyrodnicza dane go terenu, w mniejszym zaś stopniu ranga walorów pozaprzyrodniczych oraz zagospodarowanie tury styczne. Sporą uwagę autorzy poświęcali również zagadnieniu dostępności komunikacyjnej.
W zamyśle autorki opracowania było jednak stworzenie waloryzacji badanego obszaru opartej wy łącznie na walorach turystycznych, z celowym pomi nięciem zagospodarowania oraz dostępności komuni kacyjnej. Takie działanie miało posłużyć uzyskaniu jak najwierniejszego obrazu atrakcyjności krajobrazo wej gminy, nie uwzględniając stopnia dostosowania danego rejonu do obsługi ruchu turystycznego.
Przy dokonywaniu bonitacji oprócz danych z ma py wykorzystane zostały ponadto inform acje
pocho-w ith sp a rse ly s c a tte re d h o u sin g . F o rest b u ild in g s a n d th e re m a in s of m a n o rs an d th e ir p a rk s a re v a lu ab le a rc h ite c tu ra l re s o u rc e s w hile evangelical cem eteries a re a d istin ctiv e la n d sc a p e e lem en t (over 60 in th e gmina). K aiser W ilhelm ’s b o u ld e rs - m o n u m e n ts co m m em o ratin g W ilhelm II's s ta g h u n ts - a n d th e re m a in s of E rich K och’s defensive fortifications from 1944 a re also of in te re st. A n o th er a ttra c tio n is th e fo rm er railw ay line b etw een G oldap a n d G usiew w ith well- p reserv ed s ta tio n s, b rid g e s a n d v ia d u cts in c lu d in g th e m o st im p o rta n t to u rist a ttra c tio n of th e gm ina, th e double railw ay v ia d u c ts a t S tan czy k i from th e b e g in n in g of th e 2 0 lh c e n tu iy .
2. THE TOURIST ATTRACTIVENESS OF THE GMINA ACCORDING
TO RANKING METHODS
Tourist, a ttra c tiv e n e s s is a relative notion. T herefore, in o rd e r to p re s e n t it. th e a u th o r u s e d re s e a rc h m odels, ap p ly ing d ifferen t c rite ria a n d m e asu rin g m e th o d s, from th e p o in ts of view of different e v a lu a tin g g ro u p s.
In o r d e r to e v a lu a te to u ris m objectively, m e th o d s involving ra n k in g are u s e d m o st freq u e n tly ( R a d z ie j o w s k i 1979), a n a p p ro a c h w hich h a d been d isc u sse d e a rlie r by B a r t k o w s k i (1965, 1969), W a r s z y ń s k a (1970, 1974), M a r s z (1970) a n d R a d z i e j o w s k i (1979). In th e ir w o rk s th e m a in c rite rio n w h ich d e term in e d th e final ev alu atio n w as n a tu r a l a ttra c tiv e n e s s, a n d to a le sse r e x te n t n o n - n a tu ra l re s o u rc e s a s well a s to u rism in fr a s tru c tu re . T hese a u th o rs also c o n sid e re d tra n s p o r t accessibility, how ever th e a u th o r of th e p re s e n t article aim ed a t a n e v alu atio n b ased solely on to u rism re s o u rc e s in ten tio n ally d isre g ard in g in fra s tru c tu re a n d a c c e ss ibility. As a r e s u lt th e focus is on la n d sc a p e a ttra c tiv e n e s s re g a rd le ss of to u rism in fra s tru c tu re .
A p art from in fo rm atio n from m a p s th e a u th o r g a th e re d d a ta directly, an d th is w as given prio rity w h en a d is c re p an c y o c c u rre d b etw een a m ap an d
dzące z bezpośredniej inwentaryzacji, które traktowa ne były priorytetowo w przypadku rozbieżności mię dzy treścią mapy a stanem faktycznym.
Bazę do stw orzenia siatki pól podstaw ow ych stanow iła siatka kartograficzna mapy w skali 1 : 25 000. O bszar gm iny D ubeninki podzielony został na 71 kw adratow ych pól podstaw ow ych o powierzchni 4 k n r każde. Polom podstaw ow ym nadane zostały oznaczenia literow o-num eryczne (w pionie od A do H, w poziom ie od 1 do 13).
Każdemu z pól przypisana została odpow iadają ca mu liczba punktów bonitacyjnych uzyskanych w drodze przeprow adzania obliczeń. Autorka zapro ponowała kryteria opisujące krajobraz klasyfikując je w cztery zasadnicze grupy: walory przyrodnicze, walory dóbr kultury m aterialnej, walory widokowe oraz elementy obniżające atrakcyjność. W alory oce niane były dodatnio, w skali od 1 do 10 punktów, natom iast elementy obniżające atrakcyjność - ujem nie, od - 4 do -1 punktu.
Stopień atrakcyjności terenu rozpatrzono w trzech aspektach: atrakcyjność przyrodnicza (suma punktów za walory przyrodnicze), atrakcyjność antropogenicz na (suma punktów za walory dóbr kultury material nej) oraz atrakcyjność kompleksowa (obejmująca su mę punktów za wszystkie rozważane kiyteria, uwzglę dniając również elementy obniżające atrakcyjność).
2 .1 . WALORYZACJA TURYSTYCZNO- -PRZYRODNICZA
W wyniku przeprow adzenia waloryzacji przyrodni czej uzyskano wartości bonitacyjne w polach pod stawowych z przedziału od 3 do 30 punktów. Doko nano następującej klasyfikacji stopnia atrakcyjności turystyczno-przyrodniczej: 0-6pkt. - tereny o małej atrakcyjności, 7 -1 2 pkt. - tereny o średniej atrak cyjności, 13-18 pkt. - tereny o dużej atrakcyjności,
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Rys. 2. Waloryzacja turystyczno-przyrodnicza obszaru gminy Dubeninki (opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań)
1 - maty, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny
th e a c tu a l s itu a tio n on th e g ro u n d . A 1 : 25 0 0 0 m a p w as th e b a s is for c re a t ing a grid a n d th e gm ina w as divided in to 71 s q u a r e s (each 4 k m 2) - m ark ed vertically from A-H a n d horizontally from 1-13. F o r e a c h s q u a re a p o in t sco re w as c a lc u la te d . The a u th o r p ro p o sed fo u r g ro u p s of re so u rc e criteria for classify in g th e la n d sc a p e : n a tu ra l, c u ltu ra l, v isu a l a n d also d ep reciato ry e lem en ts. T hey w ere e v a lu a te d positively on a sca le from 1-1 0 a n d for d e preciato ry e le m e n ts, negatively from -1 to -4 . A ttra c tiv e n e ss w as co n sid ered in th re e w ays: n a tu r a l (scores for n a tu r a l re so u rce s), a n th ro p o g e n ic (scores for c u ltu ra l re so u rce s) a n d overall (scores for all c rite ria in clu d in g d e p re c iato ry elem en ts).
2 .1 . NATURAL R ESO U R C E EVALUATION
S co res for n a tu r a l re s o u rc e s ran g ed from 3 to 30 giving th e following classificatio n for n a tu ra l a ttra c tiv e n e ss: 0 - 6 - low, 7 -1 2 - m ed iu m , 13-1 8 - high, 1 9 -2 4 - very high, 2 5 -3 0 - ex cep tio n al. Twelve s q u a r e s (17%) h ad low a ttra c tiv e n e s s , 13 (19%) - m edium , 23 (32%) - h ig h , 17 (24%) - very high a n d 6 (8%) - ex cep tio n al. The d is trib u tion is illu s tra te d in fig. 2.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Fig. 2. Natural resource evaluation ( s o u r c e : author based on research) 1 - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional
19-24 pkt. - tereny o bardzo dużej atrakcyjności, 2 5 -3 0 pkt. - tereny o wybitnej atrakcyjności. Tere ny o małej atrakcyjności objęły obszar 12 pól pod stawowych (17%), o średniej - 13 pól (19%), o du żej - 23 pola (32%), o bardzo dużej - 17 pól (24%), zaś o wybitnej - sześć pól (8%). Rozłożenie stopnia atrakcyjności ilustruje rys. 2.
Najmniej atrakcyjne przyrodniczo okazały się rejony północno-w schodniej części gminy. S ą to tereny rolnicze, bezleśne, o umiarkowanych deniw e lacjach, rzędu 20 m. W rejonie tym występuje tylko jedno większe jezioro, z kolei płynące rzeki nie sta
nowią o atrakcyjności. Ponadto najniższe wartości uzyskały skrajnie położone pola, przy południowo- -wschodniej i zachodniej granicy gminy. Na ich ni ską wartość, oprócz czynników podobnych do opi sanych w poprzednim przypadku, wpłynęła również mała powierzchnia rozpatrywanego terenu (często mniejsza od 1 km2).
Tereny o dużej atrakcyjności przyrodniczej znaj dują się w zachodniej i południowej części gminy. Walorami przyrodniczymi determ inującymi ocenę były w przypadku okolic Budwieć i terenów na pół noc od wsi - duże obszary leśne (Puszcza Rominc- ka), w przypadku rejonu Pluszkiejm i M arlinowa - wysoka jeziorność, zaś w przypadku okolic Zawi- szyna i Cisówka - znaczne deniwelacje, rzędu 3 0-40 m, oraz lesistość. W e wschodniej części gmi ny dużym stopniem atrakcyjności wyróżniły się okolice na północ i południe od Deguć, ze względu na usytuowanie na skraju puszczy.
Środkowa część gminy obejm ująca znaczne ob szary Puszczy Rominckiej zaklasyfikowana została do terenów o bardzo dużej atrakcyjności. Oprócz wa loru w postaci dużego kompleksu leśnego na ocenę wpłynęła również sieć rzeczna oraz utworzone na tych terenach rezerwaty przyrody. Ponadto do tej grupy zaliczono pojedyncze pola obejm ujące pół nocno-zachodni skraj gminy (Puszcza Romincka, re zerwat, rozlewisko bobrów), tereny wokół jezior: Niskiego i W ysokiego, Przerośl oraz Pobłędzie (ob szary zalesione, duże deniw elacje, obecność wód stojących).
Do obszarów o wybitnych walorach przyrodni czych zaliczono tereny wokół Stańczyk, Błąkał oraz Będziszewa. Zadecydowały o tym elementy krajo brazu wyróżniające te rejony spośród pozostałych: przełomowy odcinek Błędzianki, deniwelacje sięga jące 70 m, a także zwarty obszar leśny. Również
wysoko ocenione zostały obszary na terenie pusz czy, w rejonie Zacisza (rezerwat „Żytkiejmska Stru ga”) i Wilczej Góry (duże deniwelacje). W ysoko zo stał oceniony rejon Bludzi W ielkich.
The n o r th - e a s te r n p a r ts of th e gmina
tu rn e d o u t to b e th e le a s t attractiv e. T hese a re fo re stle ss farm ing a re a s w ith m a rk e d c h a n g e s of level (in th e region of 20 m etres), th e re is only o ne large lak e a n d th e rivers are n o t a n a ttra c tiv e n e s s factor. The s q u a re s a t th e e x trem e s o u th -e a s te rn a n d w e ste rn b o rd e rs h a d th e low est sco res b e c a u s e of th e ir sm all a re a (often less th a n on e k m 2) a s well a s th e facto rs d e sc rib e d above.
The hig h ly a ttra c tiv e a re a s in th e w e ste rn a n d s o u th e r n p a rts w ere d e term in e d by v a s t fo rested a re a s - th e R om incka F o re st (Budw iecie a n d a re a s n o rth of th e village), n u m e ro u s lakes (aro u n d P lu szk iejm y a n d Marlinowo), a s well a s c o n sid e ra b le ch an g e s in level (3 0 -4 0 m) a n d fo rests (Zawiszyno a n d Cisówek). In th e e a s te rn p a rt of th e gmina, th e a re a s n o rth a n d s o u th of D egucie w ere se e n a s highly attra ctiv e d u e to th e ir location a t th e edge of th e forest.
The c e n tra l p a r t of th e gm ina, cover ing a large sec tio n of th e R om incka F o rest, w as classified a s very highly a ttra c tiv e a n d in a d d itio n to th e veiy large fo rested a re a , th e river sy stem a n d n a tu r e re se rv e s in flu en ced the ev alu atio n . T h is g ro u p also in clu d ed single s q u a r e s a t th e n o rth -w e ste rn en d of th e gm ina (the R om incka F orest, a n a tu re reserv e, b e av e r ponds), a n d a re a s a ro u n d L akes Niskie, W ysokie, Przerośl a n d Pobłędzkie (forest, stee p slopes, s ta g n a n t w ater).
A reas a ro u n d Stańczyki, B łąkały a n d B ę d z isz e w o w e re c o n s id e re d excep tio n ally a ttra c tiv e d u e to d is t in g u ish in g la n d s c a p e elem ents: th e B łęd zian k a rav in e, c h a n g e s of level of u p to 70 m, a s well a s d e n se forest. A reas in th e fo rest n e a r Zacisze (the
‘Ż y tk ie jm sk a S tru g a ’ re se rv e ) a n d W ilcza G ó ra (ste e p slo p es) w ere also highly e v alu a te d , likew ise Bludzie Wielkie.
2 .2 . WALORYZACJA TURYSTYCZNO- -ANTROPOGENICZNA
Walory dóbr kultury m aterialnej nie odznaczają się w krajobrazie ciągłością, m ają charakter punktowy (cmentarze, wiadukty) lub liniowy (torowisko, wał Ericha Kocha). Z tego faktu wynika specyficzne rozłożenie stopnia atrakcyjności - pola o wysokich wartościach sąsiadują z polami o wartościach m ini malnych. Zauw aża się oczyw istą prawidłowość w rozłożeniu walorów antropogenicznych, które ko reluje z rozmieszczeniem sieci osadniczej oraz prze biegiem ciągów kom unikacyjnych - drogą krajow ą i daw ną linią kolejową.
W wyniku bonitacji, pola pozbawione osadnic twa w wielu przypadkach uzyskiwały wartość zero wą. N ajw yższą w artością w obrębie jednego pola było 20 punktów. Dokonano następującej klasyfika cji stopnia atrakcyjności antropogenicznej: 0 pkt. - tereny nieatrakcyjne, 1-4 pkt. - tereny o małej atrakcyjności, 5 -8 pkt. - tereny o średniej atrakcyj ności, 9 -1 2 pkt. - tereny o dużej atrakcyjności, 13-
16 pkt. - tereny o bardzo dużej atrakcyjności, 17-20 pkt. - tereny o wybitnej atrakcyjności. Tereny po zbawione walorów dóbr kultury materialnej objęły 23 pola (32% obszaru), do grupy terenów o małej atrakcyjności zaliczono obszar 32 pól podstaw o wych (45%), o średniej - siedem pól (10%), o du żej - cztery pola (6% ), o bardzo dużej - cztery pola (6%), zaś o wybitnej tylko jedno (1%). Rozłożenie stopnia atrakcyjności antropogenicznej ilustruje rys. 3.
2 .2 . ANTH RO PO GENIC R ESO U R C E EVALUATION
C u ltu ra l re s o u rc e s do n o t o c cu r in se q u e n c e s in th e la n d sc a p e b u t a p p e a r a s p o in ts (e.g. c e m e te rie s a n d v iad u cts) o r lin es (e.g. railw ay s o r E rich Koch’s defensive fortifications) re s u ltin g in a d is trib u tio n w h e re s q u a re s of high a ttra c tiv e n e s s a re fo u n d n e x t to low. T h ere is a n o b v io u s re g u la rity in th e d is trib u tio n of a n th ro p o g e n ic re so u rc e s c o rre la tin g w ith th e lay o u t of th e s e ttle m e n t sy ste m a n d also th e tr a n s p o rt ro u te s w h ich in c lu d e a n a tio n a l tr u n k ro ad a n d a fo rm er railw ay.
S q u a re s w ith o u t s e ttle m e n t often did n o t sco re a n y p o in ts b u t th e h ig h e st w as 2 0 giving th e following classifica tio n for c u ltu ra l a ttra c tiv e n e s s: 0 - u n a ttra c tiv e a re a s , 1 -4 - low, 5 -8 - m edium , 9 -1 2 - high, 1 3 -1 6 - very high, 17- 20 - ex cep tio n al. No c u ltu ra l re so u rc e s w ere reco rd ed in 2 3 s q u a r e s (32%), 32 s q u a r e s (45%) h a d low a ttra c tiv e n e ss , sev en (10%) - m e d iu m , four (6%) - high, fo u r (6%) - very high, a n d one (1%) - ex cep tio n al. T h e d is trib u tio n is illu s tra te d in fig. 3.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
j
ii
II I 11 I -41
JI 5i
j ' T1
III
■
- 11»
4 . 3 -m I S to p ie ń a tra k cy jn o śc i 1 2 3 4 5 l l l l l t t t l ; I H 9Rys. 3. Waloryzacja turystyczno-antropogeniczna obszaru gminy Dubeninki (opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań)
1 - mały, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
I
'
i
I
__1
’I
L e v e ls of attra ctive ne ss 1 2 3 4 5m im **
m m
Fig. 3. Anthropogenic resource evaluation ( s o u r c e : author based on research) 1 - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional
N ajw iększą grupę utworzyły pola o małym stop niu atrakcyjności. S ą one rozłożone dość rów no miernie na obszarze gminy. O bejm ują osady, w któ rych zachowały się cm entarze ewangelickie, jak
A reas of low a ttra c tiv e n e s s d o m in ated a n d w ere d is trib u te d q u ite evenly th ro u g h o u t th e gmina, in c lu d in g s e ttle m e n ts w ith ev an g elical c em eteries a s
rów nież tereny leśne z głazami W ilhelm a bądź inny mi pom nikam i.
Tereny o średniej, dużej oraz bardzo dużej atrakcyjności zlokalizow ane s ą w zdłuż odcinka drogi krajow ej m iędzy Pluszkiejm am i a Błąkałam i, a następnie w zdłuż daw nej linii kolejow ej na o d cinku B łąkały-Ż ytkiejm y. O atrakcyjności zadecy dow ały tu zabytki architektury i budow nictw a zlo kalizow ane na terenach wsi oraz poza nimi (w iadukty i m osty, dw orce kolejow e). W obrębie tego pasa w yróżniono cztery pola o dużym stopniu atrakcyjności: Pluszkiejm y i okolice, teren dawnej wsi G olubie, Pobłędzie i okolice, a także rejon Kiekskiejm. Za tereny najatrakcyjniejsze uznano rejon D ubcninek i K iepojć oraz Żytkiejm y, gdzie walory dóbr kultury m aterialnej w ystępują w du żym nagrom adzeniu i ce ch u ją się znaczną różno rodnością. W ysoko ocenione zostały ponadto Stań- czyki. W tym przypadku ew identnym w alorem by ły mosty kolejow e, w aloram i uzupełniającym i sta ły się natom iast torow isko, pozostałe okoliczne wiadukty, a także cm entarz ew angelicki.
2 .3 . WALORYZACJA TURYSTYCZNA KOM PLEKSOW A
Po zestaw ieniu w alorów przyrodniczych, antropo genicznych oraz nie uw zględnianych w dw óch po przednich próbach w aloryzacyjnych elem entów widokowych i elem entów obniżających atrakcyj ność uzyskano obraz w aloryzacji turystycznej ca łościow ej terenu gm iny. Przedstaw iony on został na rys. 4.
M inimalna wartość łączna w obrębie jednostki podstawowej wyniosła 1 pkt - wartość ta k ą
uzyska-1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Rys. 4. Waloryzacja turystyczna kompleksowa obszaru gminy Dubeninki (opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań)
1 - mały, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny
well a s fo rested a re a s w ith K aiser W ilhelm 's b o u ld e rs a n d o th e r m o n u m e n ts.
A reas o f m e d iu m , h ig h a n d very hig h a ttra c tiv e n e s s a re s itu a te d alo n g th e sec tio n o f th e m a in ro a d b etw een P lu sz kiejm y a n d B łąkały, a n d th e form er ra il w ay line b e tw e e n B łąk ały a n d Żytkiejm y. T h eir a ttra c tiv e n e s s w a s d e term in e d by a rc h ite c tu ra l m o n u m e n ts b o th in villages a n d o u ts id e (v iad u cts, b rid g e s a n d ra il w ay sta tio n s). F o u r s q u a re s of high a ttra c tiv e n e s s w ere identified: P lu sz kiejm y a n d its vicinity, th e a re a of th e form er village o f G olubie, Pobłędzie a n d its vicinity, a n d th e region of Kieks- kiejm y. D u b e n in k i a n d Kiepojcie, a s well a s Żytkiejm y, w ith a g re a t n u m b e r of d ifferen t c u ltu ra l re s o u rc e s , w ere c o n sid ered th e m o s t a ttra c tiv e . S tańczyki w as also hig h ly e v a lu a te d w ith its obvious re s o u rc e of railw ay v ia d u cts, followed by th e railw ay line, th e re m a in ing b rid g e s a n d its evangelical cem eteiy.
2 .3 . OVERALL R E SO U R C E EVALUATION
From b o th n a tu r a l a n d an th ro p o g e n ic re so u rc e s, a s well a s th e v isu al a n d d ep re cia to ry e le m e n ts n o t co n sid ered previously, th e a u th o r arriv ed a t a n overall re s o u rc e e v a lu a tio n for th e
gm ina, p re s e n te d in fig. 4.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
Fig. 4. Overall resource evaluation ( s o u r c e : author based on research) 1 - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional
ło jedno pole; maksymalna 50 punktów, która rów nież wystąpiła jednokrotnie. Ustalono pięć przedzia łów bonitacyjnych: 1-9 pkt. - tereny o małej atrak cyjności, 10-19 - tereny o średniej atrakcyjności, 2 0 - 29 - tereny o dużej atrakcyjności, 30-39 - tereny o bardzo dużej atrakcyjności i 4 0-50 pkt. - tereny o wybitnej atrakcyjności. Udział pól w poszczegól nych grupach bonitacyjnych przedstawia się następu jąco: tereny o małej atrakcyjności - 15 pól (21%),
średniej - 17 (24%), dużej - 30 (42%) i bardzo du żej - osiem pól (11%) i o wybitnej - jedno pole (1%).
Decydujący wpływ na ogólną ocenę atrakcyjności miały walory przyrodnicze. W ynika to choćby z tak tu, że mapa w aloryzacyjna całościow a jest zbliżona do wyniku waloryzacji przyrodniczej. Niemniej je d nak nałożenie na mapę przyrodniczą walorów dóbr kultury materialnej oraz pozostałych dwóch katego rii elem entów zdecydowanie obniżyło ogólną atrak cyjność obszaru gminy. Spośród 71 pól połowa (35 pól) zaklasyfikowała się do niższej klasy bonita cyjnej, a zaledwie w przypadku czterech jednostek walory antropogeniczne i widokowe spowodowały ogólny wzrost atrakcyjności.
Największą rozbieżność obserwuje się w polu E6, w którym występują walory antropogeniczne o du żym znaczeniu, zaś walory przyrodnicze nie odgry wają istotnej roli. Podobna sytuacja występuje w po lu sąsiednim, E5. Pola te odpow iadają w terenie ob szarowi wsi Dubeninki i jej najbliższym okolicom. Wynika to z pewnej prawidłowości w rozmieszcze niu walorów przyrodniczych i pozaprzyrodniczych w przestrzeni. Walory antropogeniczne wiążą się z siecią osadniczo-komunikacyjną gminy, z kolei wa lory przyrodnicze koncentrują się na obszarach nie objętych osadnictwem, takich jak Puszcza Romincka czy rejony położone z dala od szlaków komunikacyj nych. Można zatem mówić o wzajemnym uzupełnia niu się rozmieszczenia poszczególnych walorów.
W ogólnej klasyfikacji najmniej korzystnie wypa dły obszary północno-wschodniej i wschodniej części gminy oraz obszary skrajnie położone, w części połu dniowej i zachodniej.
Najbardziej rozległy obszar gminy zaklasyfikowa ny został do przedziału pól o dużej atrakcyjności. Ob szary o bardzo dużym stopniu atrakcyjności objęły re jon Dubeninek i Kiepojć. W obrębie tej klasy bonita cyjnej znalazły się ponadto dwa pojedyncze pola obejmujące obszar południowo-wschodniej części Żytkiejm wraz z Kiekskiejmami, a także rejon Po- błędzia. Zdecydow anie najatrakcyjniejszym polem je s t pole E8 obejm ujące wieś Stańczyki z zabytko
wymi mostami, fragm ent rynny B łędzianki oraz j e zioro Tobellus.
The m in im u m sco re w as 1 (one s q u a re only) a n d th e m ax im u m - 50 (also a single sq u a re ). T he a ttra c tiv e n e s s c ateg o ries w ere: 1-9 - low, 10-
19 - m ed iu m , 2 0 -2 9 - high, 3 0 -3 9 - veiy high, 4 0 -5 0 - ex cep tio n al. A reas of low a ttra c tiv e n e s s covered 15 s q u a re s (21%), m ed iu m - 17 (24%), high - 30 (42%), veiy h ig h - eig h t (11%) a n d ex cep tio n al - o n e (1%).
T h a t n a tu r a l re s o u rc e s controlled th e overall e v a lu a tio n w as sh o w n by th e close c o rre sp o n d e n c e of th e overall m ap w ith th a t for n a tu ra l re so u rce s. However, c u ltu ra l re s o u rc e s a n d th e o th e r tw o c a te g o r ie s s ig n ific a n tly d e crea se d th e overall a ttra c tiv e n e s s of th e gmina. O u t of 71 s q u a re s , h a lf (35) w ere reclassified in to a lower r a n k ing category, a n d only in fo u r s q u a re s did a n th ro p o g e n ic a n d v isu al re so u rc e s in c re a se overall a ttra c tiv e n e s s.
The la rg e st divergence w as in s q u a re E6 w h ere th e re a re sig n ifican t a n th ro p o g e n ic r e s o u r c e s a lth o u g h n a tu r a l re s o u rc e s do n o t play a n im p o rtan t role (the s itu a tio n is sim ilar in th e a d ja c e n t s q u a re , E5). T h ese s q u a re s c o rre sp o n d to D u b e n in k i a n d its im m ed iate vicinity a n d a re a p ro d u c t of p a tte rn s in th e d is trib u tio n of n a tu ra l a n d n o n - n a tu r a l re s o u rc e s . A n th ro p o genic re s o u rc e s a re re la te d to th e s e ttle m e n t sy ste m of th e gm ina, w hile n a tu ra l re s o u rc e s o c c u r in a re a s o u tsid e it s u c h a s R o m in ck a F o rest or regions far from tr a n s p o r t ro u te s .
In th e overall classificatio n , th e n o r th e a s te rn a n d e a s te rn p a rts of th e
gmina, a s well a s a re a s in th e extrem e s o u th e rn a n d w e ste rn p a rts , w ere ev alu ated low est. T he la rg e st p a rt w as of high a ttra c tiv e n e s s w ith D u b en in k i a n d Kiepojcie proving a re a s of very h igh a ttra c tiv e n e s s. In th is category also w ere in d iv id u al s q u a re s , one in th e s o u th - e a s te r n p a rt of Zytkiejm y (to g eth er w ith K iekskiejm y, a s well a s a n o th e r in th e region of Pobledzie. The m o st a ttra c tiv e s q u a re w as E8 cover ing th e village of Stariczyki w ith its h isto ric v ia d u c ts, a p a rt of th e B l^dzianka rav in e a n d Lake T obellus.
3 . ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA GMINY W POSTRZEGANIU MIESZKAŃCÓW I TURYSTÓW
3 . THE TOURIST ATTRACTIVENESS OF THE GMINA AS PERCEIVED BY INHABITANTS AND TOURISTS
Na podstawie przeprowadzonych wywiadów kwe stionariuszowych z m ieszkańcam i gminy oraz z tu rystami dokonano próby szczegółowej oceny stop nia atrakcyjności krajobrazu badanego obszaru z punktu widzenia tych dwóch zbiorowości. Zebra niu niezbędnych informacji posłużyły także załączo ne do ankiety schematyczne mapy obszaru gminy. Respondentów pytano o obiekty i obszary na terenie gminy ich zdaniem najbardziej atrakcyjne turystycz nie. Proszono również o zaznaczanie miejsc na ma pie.
1 2 3 4 5 6 7 8 10 11 12 13
Rys. 5. Waloryzacja obszaru gminy Dubeninki w postrzeganiu mieszkańców (opracowanie wtasne na podstawie przeprowadzonych badań)
1 - mały, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny
9 10 11 12 13
Rys. 6. Waloryzacja obszaru gminy Dubeninki w postrzeganiu turystów (opracowanie wtasne na podstawie przeprowadzonych badań)
1 - maty, 2 - średni, 3 - duży, 4 - bardzo duży, 5 - wybitny, 6 - obszar nieatrakcyjny
Przy dokonywaniu analizy ankiet stopień atrak cyjności waloru m ierzony był ilościowo. W ielokrot ne wymienienie przez kolejnych respondentów okre ślonego waloru stanow iło o jeg o wysokiej atrakcyj ności; nie brano pod uwagę cech jakościowych. Następnie każdemu walorowi przypisyw ano liczbę
B ased on a q u e s tio n n a ire su rv ey c o n d u c te d a m o n g gm ina in h a b ita n ts a n d to u ris ts , a n a tte m p t to e v alu a te la n d sca p e a ttra c tiv e n e s s w a s m ad e from th e p e rsp ec tiv e s of th e s e two g ro u p s. O u t line m a p s of th e gm ina w ere en clo sed w ith th e q u e s tio n n a ire s to h elp collect th e n e c e s s a ry in fo rm atio n . R esp o n d e n ts w ere a sk e d to n a m e th e site s a n d a re a s w h ic h th e y c o n sid e re d th e m o st a ttra c tiv e a n d to m a rk th e m on th e m ap s. 10 11 12 13 L e v e ls of attra ctive ne ss 1 2 3 4 5 s i l i l i —
Fig. 5. Evaluation in the perception of inhabitants ( s o u r c e : author based on research) 1 - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional
10 11 12 13 __
m
-~ 1 1 W» 123 « ~ T T T I « i i L e v e ls o f a ttra c tiv e n e s s 1 2 3 4 5Fig. 6. Evaluation in the perception of tourists ( s o u r c e : author based on research) t - low, 2 - medium, 3 - high, 4 - very high, 5 - exceptional,
6 - unattractive area
W hile a n a ly sin g th e q u e stio n n a ire s th e a ttr a c tiv e n e s s o f a re s o u rc e w as m e a s u re d q u a n tita tiv e ly so th o se
punktów odpow iadającą liczbie osób, które ten w a lor wymieniły w swojej ankiecie. Na mapie z siatką kwadratów zlokalizow ano m iejsca występowania poszczególnych walorów, polom tym nadano odpo wiednią wartość punktową. Jeżeli w pojedynczym polu występowa! więcej niż jeden walor, liczbę punktów przypadającą na poszczególne walory su mowano. Uzyskano w ten sposób mapę waloryzacji wynikającą z percepcji m ieszkańców oraz drugą od noszącą się do percepcji turystów (rys.5, 6).
m e n tio n e d m a n y tim e s h a d high sco res d e m o n stra tin g a h ig h level of a ttra c tiv e n e ss: q u a lita tiv e fe a tu re s w ere not co n sid e re d . T he sco re for each re so u rce m e n tio n e d w as m a rk e d in its place on th e m ap grid a n d if th e re were m ore th a n o n e, th e sco res were com bined. In th is w ay m ap s w ere d raw n reflectin g th e p e rc ep tio n s of in h a b ita n ts a n d to u ris ts (figs 5 & 6).
3 .1 . P E R C E P C JA MIESZKAŃCÓW GMINY M ieszkańcy w ym ienili łącznie 36 w alorów na tere nie gminy D ubeninki. N ajczęściej wym ienianym i były daw ne mosty kolejow e w Stańczykach. P o dane one zostały przez 93% respondentów . W yso ko oceniona została rów nież Puszcza Romincka (40,1% respondentów ). T o w łaśnie te walory zade cydow ały w dużym stopniu o rozm ieszczeniu stop nia atrakcyjności. W obrębie Puszczy Rom inckiej w yróżnione zostały dodatkow o rezerw aty przyrody oraz głazy W ilhelm a, co w płynęło na zróżnicow a nie atrakcyjności na tym terenie.
N ajw yższą w artość punktow ą, w ynoszącą 181, uzyskało pole z oznaczeniem E8, obejm ujące Stań- czyki i fragm ent przełom u B łędzianki. R ów nież bardzo w ysoko ocenione zostało pole D l i (125 pkt.), o czym zadecydow ało sąsiedztw o jezio ra Po- błędzie i Puszczy R om inckiej. Tereny bardzo atrakcyjne objęły obszary w obrębie puszczy z re zerwatam i przyrody, głazam i W ilhelm a oraz prze łomem Błędzianki. Pozostałe obszary w tym kom pleksie leśnym zaliczone zostały do terenów o du żej atrakcyjności. T erenam i średnio atrakcyjnym i turystycznie okazały się, zdaniem m ieszkańców gminy, rejon Jeziora C zarnego, rejon Dubeninek, K iepojć i jezio ra Przerośl, ja k rów nież Żytkiejm y. Do obszarów o słabym stopniu atrakcyjności zali czono część północno-w schodnią gm iny, w części południowej jezio ra N iskie i W ysokie oraz nielicz ne tereny na skraju Puszczy R om inckiej.
3 .2 . P E R C E P C JA TURYSTÓW
Inaczej w ypadła w aloryzacja z punktu w idzenia tu rystów, których znajom ość obszaru gm iny je st zde cydow anie słabsza. W ym ienili oni 14 walorów. Podobnie ja k w poprzednim przypadku, w yróżnia jącym się w alorem (podanym przez 81,9% respon dentów ) były mosty w Stańczykach, zaś drugim
3 .1 . GMINA INHABITANT PERCEPTION All in all th e in h a b ita n ts m en tio n ed 36 re s o u rc e s in D u b e n in k i gmina. The old railw ay v ia d u c ts in Stariczyki w ere m e n tio n e d m o s t freq u e n tly (93% of re sp o n d e n ts) w hile R om incka Forest w as also hig h ly e v a lu a te d (40.1%), a n d th e se two re s o u rc e s largely d eterm in ed th e d is trib u tio n of a ttra c tiv e n e s s. W ith in R o m in cka F o re st n a tu re reserv es a n d K aiser W ilhelm ’s b o u ld e rs w ere ad d itio n ally d is tin g u is h e d diversifying th e a ttra c tiv e n e s s of th is a rea.
The h ig h e st sco re (181) w as found in s q u a re E8 covering S tah czy k i a n d a p a rt of th e B led zian k a rav in e, w hile D l l w as also very hig h ly e v a lu a te d (125 points) d u e to th e prox im ity of Lake Pobledzie a n d R om incka F o rest. The a re a s of very h ig h a ttra c tiv e n e s s w ere s itu a te d in a re a s of th e fo rest in c lu d in g n a tu r e reserv es, K aiser W ilhelm ’s b o u ld e rs a n d the B led zian k a rav in e, w ith th e rem ain in g fo rest a re a s c o n sid e re d highly attractiv e. A reas of m e d iu m a ttra c tiv e n e s s w ere th e reg io n s of Lake C zarn e, D u b en in k i, Kie- pojeie a n d Lake Przerosl, a s well a s Zyt- kiejm y, a n d low a ttra c tiv e n e s s th e n o r th e a s te rn p a rt of th e gm ina, Lakes Niskie a n d W ysokie in th e s o u th a n d som e a re a s on th e edge of R o m in cka F orest.
3 .2 . T O U R IST PERCEPTION
T he ev alu a tio n from a to u ris t p o in t of view w as d ifferen t a n d th e ir know ledge of th e gm ina w as definitely poorer. They m e n tio n e d 14 re s o u rc e s a n d a s above, th e m o st fre q u e n t w ere th e v ia d u c ts in S tahczy k i (81.9%), followed by R om incka
Puszcza Rom incka (w 30,6% ankiet). W pływ na ocenę końcow ą w aloryzacji m iały przed w szyst kim te dwa walory.
N ajbardziej atrakcyjnym obszarem , podobnie jak w poprzednich klasyfikacjach, je st pole E8, ze Stańczykam i (67 punktów ). Tereny o bardzo dużej atrakcyjności ob ejm u ją dw a pola sąsiadujące z po lem E8, w których o atrakcyjności zadecydow ały tereny leśne oraz rynna B łędzianki. T ereny o dużej atrakcyjności objęły 34% obszaru gminy. S ą to te reny Puszczy R om inckiej, z w yłączeniem pól, któ re zostały zaklasyfikow ane do kategorii wyższych. Za średnio atrakcyjny turystycznie uznano rejon Kiepojć i jezio ra Przerośl. Do terenów o małym stopniu atrakcyjności zaliczono rejon je z io r C zar nego, N iskiego i W ysokiego, Żytkiejm y i okolice, trójstyk, rejon jezio ra M auda oraz teren dawnej wsi Golubie.
Forest (30.6%), w hich d eterm in ed th e final ev alu atio n .
The m o st a ttra c tiv e a re a, a s before, is s q u a re E8 w ith Stariczyki (67 points) w hile th e two s q u a r e s a d ja c e n t to it w ere ra te d ‘very hig h ly a ttra c tiv e ’ b e c a u se of th e fo rests a n d th e B ledzianka ravine. ‘Very highly a ttra c tiv e ’ a re a s covered 34% of th e grnina in clu d in g p a r ts of th e R o m in ck a F o rest, w ith h a lf classified a s ‘h ig h ’. T h e reg io n s of Kie- pojeie a n d Lake P rzero sl w ere of m ed iu m a ttra c tiv e n e s s, w hile Lakes C zarne, Niskie a n d W ysokie, Zytkiejm y a n d its vicinity, th e region of Lake M auda a s well a s th e a r e a of th e form er village of G olubie w ere c o n sid e re d of low a ttra c tiv e n e s s.
4 . WNIOSKI 4. CONCLUSIONS
Z analizy m ap w aloryzacyjnych wynika, że walory przyrodnicze obszaru gm iny Dubeninki w głównej mierze determ inują je g o atrakcyjność turystyczną. Spośród nich na pierw szy plan w ysuw ają się w alo ry w postaci dużego kom pleksu leśnego oraz znacznych deniw elacji terenu zw iązanych z polo- dow cow ym typem krajobrazu (rynny polodow co- we), ja k rów nież w alory w postaci jezior. Zauw aża się jednak pew ną rozbieżność w ocenie stopnia atrakcyjności je z io r dokonyw anej przez autorkę pracy a respondentów . Potencjalna atrakcyjność przyrodnicza je z io r m ierzona m etodą bonitacji punktowej je st znacznie w yższa niż ich atrakcyj ność w postrzeganiu m ieszkańców i turystów . R oz bieżność tę m ożna łatw o w ytłum aczyć. Dokonując zobiektyw izow anej oceny atrakcyjności teren gm i ny postrzegany je s t jak o zam knięty obszar. Nie uw zględnia się tu terenów sąsiadujących, które są konkurencyjne pod w zględem stopnia jeziorności. W postrzeganiu respondentów , jezio ra w ystępują ce poza granicam i gm iny (szczególnie często w y m ieniane jeziora: Boczne, G ołdap, R ospuda i H ań cza) w ypadają bardziej korzystnie niż akw eny znajdujące się na badanym przez autorkę terenie. O wyższym stopniu atrakcyjności decyduje znacz nie większa ich pow ierzchnia bądź bardziej atrak cyjne krajobrazow o położenie.
D rugim elem entem , na który należy zw rócić uwagę, jest zróżnicow anie stopnia atrakcyjności w obrębie Puszczy R om inckiej. Zróżnicow anie to
T he e v a lu a tio n m a p s show th a t th e n a tu r a l re s o u rc e s o f th e gmina of D u b e n in k i largely d e te rm in e its to u ris t a ttra c tiv e n e s s. T h e m o st significant are th e large fo rest com plex a n d th e c o n sid e ra b le c h a n g e s level in th e p o s t glacial la n d s c a p e (postglacial gullying) a s well a s th e lak es. However, th e re is a d isc re p a n c y in th e ev alu a tio n of th e a ttra c tiv e n e s s of th e la k es betw een th e a u th o r a n d th e re s p o n d e n ts . T heir po ten tial n a tu ra l a ttra c tiv e n e ss, m easu red by th e ra n k in g m eth o d , is m u ch h ig h e r th a n th a t perceived by local in h a b ita n ts a n d to u ris ts b u t th is d isc re p a n c y c a n easily b e explained. M aking a n objective e v alu atio n of a ttra c tiv e n e s s, th e gm ina is co n sid ered a closed a re a a n d n e ig h b o u rin g a re as, com petitive in te rm s of lak es, are n o t ta k e n in to c o n sid e ra tio n . In th e re s p o n d e n ts ’ p e rc ep tio n , la k es o u tsid e th e gm ina b o rd e rs (Boczne, G ołdap, R o sp u d a a n d H ań cza) a re m o re attra c tiv e th a n th o s e in sid e b e c a u se th e y a re la rg e r o r s e t in a m ore a ttra ctiv e la n d sc a p e .
A n o th e r im p o rta n t e lem en t is th e diversified a ttra c tiv e n e s s w ith in th e R om incka F o re st a re a itse lf clearly
je s t dobrze w idoczne zarów no na wykonanej przez autorkę m apie w aloryzacji, ja k rów nież na podsta wie wypowiedzi m ieszkańców . W aloryzacja opie rająca się na percepcji turystów natom iast nie róż nicuje w ew nętrznie obszaru puszczy. W ynikać to może z faktu, że znajom ość puszczy przez tury stów je st stosunkow o słaba, dlatego traktują oni obszar puszczy jak o jed n o lity kom pleks leśny, nie dostrzegając w jeg o obrębie bardziej i mniej atrak cyjnych terenów.
Elem entem przyrodniczym , który we w szyst kich typach w aloryzacji uzyskiwał w ysokie w arto ści jest odcinek rynny polodow cow ej między W y sokim G arbem a B ędziszew em , w ykorzystywanej obecnie przez rzekę B łędziankę.
Spośród w alorów pozaprzyrodniczych w szyst kie grupy oceniające nadaw ały w ysoką rangę mo stom w Stańczykach, a następnie m ostom w Kie- pojciach. A trakcja w postaci daw nej linii kolejo wej i budowli z nią zw iązanych (dw orce, w iaduk ty, mosty) zauw ażana była we w szystkich w alory zacjach. Świadczy to o dużej unikatow ości tego ty pu waloru.
Rozbieżności pojaw iły się natom iast w przy padku oceny pozostałych zabytków architektury i budow nictw a, w szczególności D ubeninek i Żyt- kiejm. Tereny tych dw u wsi w ypadły bardzo ko rzystnie w w aloryzacji turystyczno-antropogenicz- nej, zaś zdecydow anie słabiej w waloryzacji zindy widualizow anej. Św iadczyć to m oże o ich faktycz nie dużej atrakcyjności w zględem pozostałych wsi na terenie gm iny, lecz stosunkow o niskiej w zglę dem m iejscow ości położonych poza jej granicam i, na obszarze Suw alszczyzny czy M azur.
Reasumując należy podkreślić fakt, że o atrak cyjności gminy Dubeninki decydują w największym stopniu mosty kolejowe w Stańczykach, ukształto wanie powierzchni i lesistość. Należy również zwró cić uwagę na wyodrębnienie się jednego wyraźnego podobszaru o wybitnych walorach turystycznych, na którym występuje nagrom adzenie wielu interesu jących elem entów krajobrazu naturalnego i antropo
genicznego, dobrze ze sobą współgrających.
visible o n th e e v a lu a tio n m a p s b o th of th e a u th o r a n d th e in h a b ita n ts . E v alu a tion b a se d o n to u r is t p e rc ep tio n how ever d o es n o t d is tin g u is h th is diversity, p e rh a p s re s u ltin g from th e ir relatively p o o r know ledge, a n d th u s th ey tre a t it h o m o g en o u sly w ith o u t n o ticin g th e m ore o r le ss a ttra c tiv e p a rts .
The n a tu r a l re s o u rc e highly ev alu ated in b o th m e th o d s is th e sec tio n of p o s t glacial rav in e b e tw ee n W ysoki G arb a n d Bçdziszewo, p re se n tly filled by th e B tçd zian k a river. A m ong n o n -n a tu ra l re so u rc e s, b o th g ro u p s highly ev alu ated th e v ia d u c ts in S tariczyki, followed by th e b rid g es in K iepojcie. The a ttra c tio n of th e fo rm er railw ay line a n d its re la ted b u ild in g s (statio n s, v ia d u cts a n d bridges) w as identified in all e v a lu a tio n s, d e m o n stra tin g th e u n iq u e c h a ra c te r of th is type of reso u rce.
D iscrep a n cies o c cu rred in th e e v a lu a tion of th e b u ild in g s of a rc h ite c tu ra l in te re s t in D u b e n in k i a n d Zytkiejm y in p a rtic u la r. T he two villages w ere ra te d highly in th e an th ro p o g en ic re so u rce ev alu a tio n , b u t m u ch lower th a t of in d iv id u al p ercep tio n s. This m ay d e m o n s tra te th e ir h igh level of a ttra c tiv e n e s s in c o m p ariso n w ith o th e r villages in th e gm ina, b u t relatively low in co m p ariso n w ith to u rism d e s tin a tio n s elsew h ere in th e S uw alki region (S u w a lszczyzn a) o r M azuiy.
In co n clu sio n , it s h o u ld be s tre sse d th a t th e a ttra c tiv e n e s s of th e gm ina of D u b e n in k i is d e te rm in e d above all by th e railw ay v ia d u c ts in Stanczyki, followed by th e la n d sc a p e a n d th e forest. This id en tificatio n of a clearly distin ctiv e a re a of e x cep tio n al to u ris t re s o u rc e s com bines m an y in te re stin g e le m e n ts of th e n a tu ra l a n d a n th ro p o g e n ic la n d sc a p e .
5. OCENA ZASTOSOWANYCH METOD
Tem atyka waloryzacji turystycznej, jak wiadomo, dotyka zindyw idualizow anej percepcji człow ieka, na którą oddziałuje w iele czynników o podłożu społecznym , kulturow ym , czy psychologicznym. Badanie postrzegania krajobrazu, którego
wyni-5. EVALUATION OF THE METHODS APPLIED
H u m a n p e rc ep tio n is affected by factors b a se d on social, c u ltu ra l o r psychological b a c k g ro u n d a n d t h u s c re a te s difficulties in th e e v a lu a tio n s of ind iv id ual to u rists. S tu d y in g la n d sc a p e p e rc ep tio n in o rd er
kiem ma się stać kartograficzne przedstawienie przestrzennego rozłożenia stopnia atrakcyjności danego terenu, jest zatem procesem skomplikowa nym. O ile bazą wyjściową do badań jest percepcja człowieka, o tyle trudnym zadaniem jest uogólnie nie i zobiektywizowanie ocen i wyników. Zapre zentowane metody stanowią próbę sprowadzenia cech jakościowych - niemierzalnych do konkret nych, porównywalnych wartości liczbowych.
Metoda bonitacji punktowej wykorzystana w pracy jest traktowana jako podejście względnie zobiektywizowane. Względność ta polega na do borze jednostek przestrzennych, w obrębie któ rych pomiar będzie dokonywany, oraz umiejętno ści w doborze kryteriów, według których atrakcyj ność będzie oceniana. Wybór geokompleksów ja ko jednostek podstawowych umożliwia ocenę atrakcyjności fragmentów przestrzeni o zbliżonych cechach fizycznogeograficznych, co oznacza, że w całej rozpatrywanej jednostce stopień atrak cyjności będzie jednakowy. Z kolei sąsiadujące jednostki mogą cechować się skrajnie różną atrak
cyjnością względem siebie. Z drugiej strony trud nością może okazać się odpowiednie wyłonienie geokompleksów w przestrzeni. Siatka pól geo metrycznych w sztuczny sposób dzieli prze strzeń. Wprowadzony podział powoduje rozbicie obszarów w miarę jednolitych pod względem kra jobrazowym na kilka jednostek podstawowych. W efekcie uzyskana wartość bonitacyjna może być zaniżona w stosunku do rzeczywistej atrak cyjności terenu. Przykładem zaistnienia takiej sytuacji jest rozdzielenie obszaru wsi Żytkiej- my lub Jeziora Czarnego na kilka pól. Dlatego przy dalszej analizie fakt ten należy brać pod uwa
gi-W przypadku bonitacji zasadniczą kwestią jest ustalenie kryteriów oceny oraz przypisanie im war tości punktowych. Istotne znaczenie ma określenie rangi walorów przyrodniczych względem antropo genicznych. Na ostateczny wynik waloryzacji ma też wpływ ustalenie liczby i zakresu przedziałów bonitacyjnych.
Waloryzacja oparta na metodzie kwestionariu szowej bazuje na subiektywnych ocenach respon dentów. Na wynik badań wpływa sformułowanie i dobór pytań w ankiecie oraz precyzyjność odpo wiedzi, znajomość terenu, w tym orientacja na mapie osób ankietowanych. Autorka zauważyła, że respondenci najczęściej wskazywali interesują ce obiekty powołując się na ich nazwę własną unikając umiejscawiania nie nazwanych walorów w przestrzeni lub na mapie. Z tego faktu można
to e arto g ra p h ica lly p re s e n t th e sp atial d is trib u tio n of a ttra c tiv e n e s s is a com plicated p ro c e ss. W hen h u m a n p e rc e p tion is th e s ta r tin g p o in t in th e re sea rc h , it is difficult to g e n eralise a n d objectify e v a lu a tio n s a n d re s u lts . The m e th o d s p re se n te d above a re a n a tte m p t to ex p ress im m e a su ra b le q u a lita tiv e fe a tu re s in th e form of c o m p arab le figures.
T he ra n k in g m e th o d is tre a te d as a relatively objective a p p ro a ch . This relativity lies in th e choice of sp a tia l u n its w ith in w h ich m e a s u rin g is done, a s well a s a n a p p ro p ria te selection of c rite ria o n w h ich a ttra c tiv e n e s s is to b e e v alu a te d . T he choice of b a sic u n its m a k e s it p o ssib le to ev alu a te th e a ttra c tiv e n e s s of a re a s w ith sim ilar g eo g rap h ical q u a litie s in w hich th e a ttra c tiv e n e s s of th e w hole u n it will be th e sam e, b u t th e a ttra c tiv e n e s s of a d ja c e n t u n its m ay w idely differ. O n th e o th e r h a n d , it m ay prove difficult to p ro p erly d is tin g u is h geo-com plexes. A grid of g eo m etrical s q u a r e s divides sp ac e in a n u n n a tu r a l w ay sp littin g a re a s w ith a relatively h o m o g en o u s la n d s ca p e in to sev eral u n its . B oth 2yt- kiejm y a n d Lake C z a m e a re divided b etw een sev eral s q u a r e s a n d in fact th e p o in t sc o re s m ay be low er th a n th e a c tu a l a ttra c tiv e n e s s of a n area. T herefore, in a n y a n a ly sis th is sh o u ld be ta k e n in to a c c o u n t.
In th e ra n k in g m e th o d it is e sse n tia l th a t ev alu a tio n c rite ria a re e sta b lish e d a n d p o in t sc o re s c alc u la te d . It is also n e c e s sa ry to define th e ra n k s of n a tu ra l re s o u rc e s relative to a n th ro p o g e n ic ones. T he final e v a lu a tio n d e p e n d s on th e n u m b e r of r a n k s a n d th e ir p o in t score ran g es. In q u e s tio n n a ir e e v a lu a tio n th e p h ra s in g a n d sele c tio n of q u e stio n s is im p o rta n t a s well a s th e re s p o n d e n ts ’ p recisio n a n d know ledge of th e a rea, in c lu d in g th e ir ab ility to re a d m ap s. The a u th o r o b se rv e d th a t re s p o n d e n ts freq u en tly in d ic a te d in te re stin g re so u rc e s by n a m in g th e m , a n d avoided placing th o se u n n a m e a b le on th e m ap. It m ay be a ss u m e d th e n th a t p la ce s w hich have p ro p e r n a m e s will be e v a lu a te d higher.
by w ysunąć hipotezę, że m iejsca posiadające na zwy własne w w aloryzacji b ęd ą w ypadały korzyst niej.
Przekładanie opinii respondentów na wartości m ierzalne może nastąpić w dw ojaki sposób. Re spondenci h ierarchizują obiekty nadając im w arto ści liczbowe w zależności od ich atrakcyjności lub pod uwagę brana je st sum a w skazań na dany w alor w obrębie badanej grupy osób. Oba sposoby uwa żam za praw idłow e i zm ierzające do m iarodajnych wyników.
Interpretacja m ap w aloryzacyjnych je st osta tecznym etapem badań. Pam iętać przy tym należy, że każda zm iana kryteriów , przedziałów bonitacyj nych bądź jednostek przestrzennych pociąga za so b ą zm ianę w wynikach. N iem niej jed n ak uważam, że zaprezentow ane m etody badaw cze stanow ią w łaściw ą drogę do oceny stopnia atrakcyjności te renu, gdyż bazują na interpretacji porównawczej. Przy starannie dobranych, konsekw entnych założe niach m ogą okazać się cennym źródłem do dalszej analizy.
R e s p o n d e n ts ’ o p in io n s c a n be tr a n s form ed in to m e a s u ra b le v a lu es in two w ays. R e sp o n d e n ts r a n k o bjects by allo catin g p o in ts d e p e n d in g on th e ir a ttra c tiv e n e s s, w hile th e n u m b e r of tim es a given re s o u rc e h a s been m e n tio n e d a s b elo n g in g to a p a rtic u la r g ro u p is reco rd ed . B oth m e th o d s seem to be a p p ro p ria te a n d reliable.
In te rp re ta tio n of th e ev alu a tio n m ap s is th e final s ta g e of th e re se a rc h , r e m em b erin g th a t e a c h c h an g e of criterion, p o in t ra n g e o r s p a tia l u n it will be reflected in a c h a n g e of re s u lts . However, in th e a u th o r ’s o p in io n th e re se a rc h m e th o d s p re s e n te d above are a n a p p ro p ria te w ay to e v a lu a te a ttra c tiv e n e s s b e c a u s e th ey a re b a se d on a co m parativ e in te rp re ta tio n . Provided they a re also b a se d on w ell-selected, solid a ss u m p tio n s , th e y m ay be a v alu ab le so u rc e of in fo rm atio n for fu rth e r an aly sis.
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY
Ba r t k o w s k i T ., 1 965. Zagadnienia atrakcyjności środowiska geograficznego w Polsce dlii wypoczynku (na wybranych przykładach z Niziny Wielkopolskiej), S praw ozd an ie z P o
znańskiego T P N za III i I V kw artał 1965, Poznań. Ba r t k o w s k i T ., 1 9 6 9 , Ocena atrakcyjności środowiska geo
graficznego na okolobaltyckich obszarach pojeziernych od Skagerraku po jezioro O nega, S p raw o zd an ie z Po zn a ń skiego T P N za I i II kw artał 1969, Poznań.
KONDRACKI J „ 2 0 0 2 , G eografia regionalna Polski, P W N , W arszawa.
Ma r s z A .. 1 970, Ocena środowiska geograficznego rynny je zior Kórnicko-Zanimyskich dla potrzeb turystyki i wypo
czynku ja ko przykład wykorzystania mapy „uroczysk" do oceny w dużej podzialce, „Z e szy ty N aukow e U A M ” , nr 71, „G e o g ra fia ” , z. 9.
Ra d z i e j o w s k i J., 1979, Problem oceny środowiska geogra ficznego dla potrzeb turystyki, „P rze g ląd G e o g raficzn y” ,
t. 51, z. 4.
W A R S Z Y Ń S K A J., 1970, Waloryzacja miejscowości z punktu widzenia atrakcyjności turystycznej (zarys metody), „ Z e szyty N a u ko w e U J ” , nr 249, „P ra ce G eog raficzn e” , z. 27.
W A R S Z Y Ń S K A J., 1974, Ocena zasobów środowiska natural nego dla potrzeb turystyki (na przykładzie woj. krakow skiego), „P ra ce G e o g raficzn e ” , z. 36.
