• Nie Znaleziono Wyników

Kształtowanie się tożsamości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Kształtowanie się tożsamości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających"

Copied!
12
0
0

Pełen tekst

(1)

Psychologia rozwojowa, 2002, tom 7, nr 3, ss. 51 - 61 51

KSZTAŁTOW ANIE SIĘ TOŻSAM OŚCI A

KONSTRUOW ANIE PLANÓW ŻYCIOWYCH

PRZEZ DORASTAJĄCYCH

Hanna Liberska

Uniwersytet im. Adama M ickiew icza

S T R E S Z C Z E N IE

Jednym z głów nych zadań rozw ojow ych okresu adolescencji je s t ukształtow anie w zględnie

stałego i spójnego poczucia tożsam ości.

W tym okresie życia m łodzi ludzie podejm ują

też decyzje dotyczące dalszej edukacji,

zawodu, stosunków z osobam i p łc i odm iennej, p referen cji politycznych itd. W celu poznania zależności m iędzy tożsam ością m łodzieży a j e j p la n a m i życiow ym i przeprow adzono badania, którym i objęto 100 osób w w ieku 17.0 - 17.10. W badaniach w ykorzystano kw estionariusz E U R O N E T (1999) i skalę G1DS (1985).

R ezultaty badań pokazują zróżnicow anie pla n ó w życiow ych konstruow anych p rzez m łodzież o odm iennych statusach tożsam ości.

W P R O W A D Z E N IE

Z godnie z psychospołeczną teorią rozw oju tożsam ości E. Eriksona (1968) ukształtow anie w zględnie stałego i spójnego poczucia tożsam ości je st jed n y m z podstaw ow ych zadań rozw ojow ych, które staje przed dziew czętam i i chłopcam i w okresie adolescencji. D orastający konstruują sw ą tożsam ość w kontekście ró żn o ­ rodnych w ym agań, na które napotykają w toku codziennej aktyw ności i ról podejm ow anych przejściow o w tym okresie. D orastanie je st też czasem podejm ow ania przez jed n o stk ę decyzji dotyczących jej przyszłych losów a odnoszących się m .in. do dalszej edukacji, przyszłego zaw odu, stosunków z osobam i tej sam ej płci oraz płci

odm iennej czy w yboru partnera m ałżeńskiego (Erikson, 1968, H avighurst, 1948).

W iele decyzji m łodego człow ieka doty­ czących jeg o przyszłości je s t poprzedzonych poszukiw aniam i inform acji, spraw dzaniem w łasnych m ożliw ości i um iejętności, analizą oczekiwań społecznych i szans życiow ych (M arcia, 1980). Zakończenie poszukiw ań i sprawdzania alternatyw dotyczących w łasnej osoby oraz projektow ania przyszłej drogi życiow ej jest traktow ane w literaturze przedm iotu jak o w yjście z kryzysu rozw ojow ego charakterystycznego dla okresu adolescencji (Erikson, 1968, Papalia, Olds, 1986, O leszkow icz, 1995). Jednak proces kształtow ania się tożsam ości nie kończy się w tym okresie, trw a do końca życia (Erikson, 1968, Rostow ski, 1997). N a bazie powiększającego się i podlegającego ciągłej strukturacji i restrukturacji doświadczenia indywidualnego, w zmieniających się warunkach zewnętrznych jednostka nieustannie przekształca swą tożsamość (Tyszkowa, 1996).

J.M arcia w yodrębnił cztery typy statusu tożsam ości: status tożsam ości osiągniętej, nabytej, m oratoryjnej i dyfuzyjnej (M arcia, 1987, D anielew icz, 1990). O tożsam ości osiągniętej m ów im y w tedy, gdy jed n o stk a przeszła ju ż etap eksploracji alternatyw i sam odzielnie

w ykształciła zobow iązania zw iązane

z w ybranym i rolam i społecznym i. W łaśnie ten status tożsam ości je s t uznaw any za najbardziej zaaw ansow any rozw ojow o i traktow any jak o predyktor odporności psychicznej i xautonom iczności w kreow aniu w łasnej osoby i przyszłości osobistej (por. B rzezińska, 2000, s. 244). T ożsam ość m oratoryjna kształtuje się

(2)

u osób, które są w trakcie eksploracji rozlicznych alternatyw i nie są jeszcze gotow e do podjęcia klarow nych zobow iązań. Z tego pow odu status tożsam ości m oratoryjnej byw a też określany ja k o tożsam ość odroczona (R ostow ski. 1997). Na tym etapie form ow ania tożsam ości m iody człow iek nieustannie zadaje sobie istotne pytania: K im jestem ? K im chcę stać się? C o jest dla m nie w ażne? Co chcę osiągnąć? - i poszukuje na nie odpow iedzi. Jak w ynika z tej krótkiej charakterystyki je st to status poprzedzający tożsam ość osiągniętą. T ożsam ość nadana (inaczej lustrzana) tw orzy się na drodze przejęcia od osób znaczących. D o podjęcia zobow iązań dochodzi pod w pływ em nacisków w yw ieranych przez otoczenie, bez w cześniejszej eksploracji alternatyw (Berzonsky i in., 1999). Tożsam ość nadana je st uznaw ana za przedw cześnie w ykształconą na bazie identyfikacji z autorytetam i. Jednak często je st ona ogniw em przejściow ym do tożsam ości osiągniętej. N atom iast tożsam ość dyfuzyjna (inaczej rozproszona, pom ieszana) dotyczy jednostek, które nie zaangażow ały się w poszukiw anie i sprawdzanie alternatyw, ani nie w ykształciły sam odzielnie zobow iązań, ani też nie przejęły ich od autorytetów. O soby o statusie tożsam ości dyfuzyjnej nie postaw iły jeszcze przed sobą pytania o to kim są, czy kim chcą zostać, lub nie podjęły próby uzyskania na nie odpow iedzi.

O czekuje się, że poszczególne typy statusu tożsam ości znajdują odzw ierciedlenie w chara­ kterystyce planów formowanych przez dorastających: i to zarówno w treści celów, jak i w ich ważności, jak też w ich wymiarze temporalnym. Z godnie z pow yższym w skazaniem w referow anych badaniach zw rócono uw agę na rolę różnego statusu tożsam ości dla aspektu treściow ego i tem poralnego ich planów życiow ych.

B A D A N Y P R O B L E M

Z aplanow ane badania em piryczne m iały przynieść odpow iedź na następujące pytania:

1) Jaki status tożsam ości jest

charakterystyczny dla m łodzieży w okresie

52

późnej adolescencji ?

2) Jakie cele życiow e obiera w spółczesna m łodzież i jak ie je st ich rozplanow anie tem poralne?

3) Czy treść i w ym iar tem poralny planów zm ieniają się w zależności od statusu tożsam ości dorastających ?

W przyjętym m odelu badania głów ną zm ienną zależną była struktura planów , na którą składają się treść celów i ich lokalizacja tem poralna. Jako zm ienne niezależne potraktow ano typy statusu tożsam ości m łodzieży.

Osoby badane

Badania nad rozwojem tożsamości i planów życiowych z uwzględnieniem kontekstu społeczno- ekonom icznegozostałyprzeprow adzoneod września do listopada 2000r. Objęto nimi 100 osób (60 dziew cząt i 40 chłopców). G rupę badaną stanowili uczniowie liceum, które zostało w ylosowane z listy wszystkich szkół ponadpodstawow ych Poznania. B adana m łodzież znajdow ała się w przedziale w iekow ym 17.0 - 17.10. W szyscy badani byli uczniam i klas m aturalnych, czyli znajdow ali się oni w m om encie podejm ow ania istotnych decyzji życiow ych dotyczących - p rzede w szystkim - w yboru uczelni oraz zaw odu.

Metoda badań

G łów nym i technikam i badaw czym i były: 1) K w estionariusz E uronet (A .Flam m er, A .G rob, 1992), który w ykorzystano do rozpoznania treści i w ym iaru tem poralnego planów życiow ych,

2) G roningeńska R ozw ojow a Skala T ożsam ości G ID S opracow ana przez H .B osm ę (1985) a będąca zm odyfikow aną w ersją m etody do pom iaru statusów tożsam ości J.M arcii.

Z kw estionariusza E U R O N E T w ykorzystano 2 skale: treść celów życiow ych i lokalizacja tem poralna celów . P ierw sza z tych skal pozw oliła poznać strukturę celów na podstaw ie

(3)

Kszta łtowanie się tożsamości a konstruowanie planów życiowych przez dorastajqcych T a b e la 1. W a ż n o ś ć p o s z c z e g ó ln y c h c e ló w ż y c io w y c h d la d z ie w c z ą t i c h ło p c ó w 53 C el: W a ż n o ś ć p o s z c z e g ó l n y c h c e ló w ż y c io w y c h : D z ie w c z ę ta C h ło p c y Z drow ie 3.7 3.5 S atysfakcjonujący zaw ód 3.4 3.0

P o d jęcie odpow iedzialności za rodziców 2.4 2.6

D o b ra edukacja 3.4 2.8

R ad o ść z czasu w olnego 2.6 2.8

S y m patia ludzka 2.4 2.4

W y so k ie zarobki 2.9 2.7

W ysokie kom petencje zaw odow e 3.0 2.8

Prokreacja 2.8 2.6

Z aw arcie m ałżeństw a 2.7 2.7

Z n alezien ie bliskiej osoby (m iłość) 3.0 3.6

Podróżow anie 2.3 2.5

U ży teczn o ść dla kraju 1.9 2.6

D obre k ontakty z przyjaciółm i 2.5 2.9

S ław a 2.3 2.0

( O b ja ś n ie n ia : w a ż n o ś ć c e ló w p rz y jm o w a ła w a rto ś c i lic z b o w e : o d 1 d o 4 )

ich w ażności w skazanej przez osobę badaną. Poszczególne cele m ogły przyjm ow ać w artości: 1, 2, 3 lub 4 - im w ażniejszy b y ł dany cel dla osoby badanej, tym w yższą w artość przypisyw ała mu ona. N atom iast druga ze skal posłużyła do rozpoznania w ieku życia, w którym osoba badana oczekuje zrealizow ania poszczególnych celów .

U podstaw skali GIDS znajduje się m etoda do pom iaru statusu tożsam ości zaproponow ana przez M arcię. Jednak w odróżnieniu od tej ostatniej badanie za pom ocą skali G ID S dostarcza zarów no danych jakościow ych, ja k i ilościow ych. Skala pozw ala poznać trzy zm ienne istotne dla m odelu rozw oju tożsam ości w edług H .Bośm y (1985): treść zobow iązań m łodego człow ieka, ich siłę oraz natężenie eksploracji w w ybranych obszarach aktyw ności. Z a kluczow e obszary

funkcjonow ania m łodych ludzi zostały

uznane: filozofia życia, relacje z rodzicam i, relacje z przyjaciółm i, relacje intym ne, autocharakterystyka oraz sposób spędzania czasu (w szkole i poza nią). B adanie skalą G IDS przebiega w dw óch etapach. W pierw szym

etapie z osobą badaną przeprow adzona zostaje pół-ustrukturow ana (sem i-structure) rozm ow a, która służy rozpoznaniu jej zobow iązań w danym obszarze. Przykładow o: w rozm ow ie eksplorującej obszar filozofii życia badacz staw ia następujące pytania: Czy je s te ś osobą w ierzącą? Czy chodzisz do kościoła? Z a ja k ą p artią polityczną opow iadasz się? Co T w oim zdaniem je st w ażne w życiu politycznym i społecznym ? (itd.). W drugim etapie badania zobow iązania w skazane przez osobę badaną są w prow adzane do kw estionariusza, który służy określeniu siły tych zobow iązań i natężenia eksploracji w wyżej w yróżnionych obszarach aktyw ności. Z adaniem osoby badanej jest udzielenie odpow iedzi na pytania dotyczące tych zobow iązań poprzez w skazanie jednej z czterech m ożliw ości. Przykładow o pytam y osobę badaną: Czy porów nujesz swój pogląd w tej materii z poglądam i innych ludzi? Prosim y badanego, aby w skazał jed n ą z czterech m ożliw ych odpow iedzi: często - czasem tak, a czasem nie - nie wiem - nie. (W opracow aniu w yników poszczególnym

(4)

_ . Hanna Liberska 54

T a b e l a 2. L o k a liz a c ja te m p o r a ln a c e ló w ż y c io w y c h p rz e z d z ie w c z ę ta i c h ło p c ó w

C e l : L o k a liz a c j a c e ló w w z d łu ż lin ii ż y c ia :

D z ie w c z ę t a C h ło p c y

O d n alezien ie bliskiej osoby (milos'ci)

21.4 23.1

Z aw arcie m ałżeń stw a 25.9 29.2

Z d o b y cie saty sfak cjo n u jąceg o Z aw odu

23.8 24.6

P ro k reacja 26.6 31.2

P o d jęcie odp o w ied zialn o ści za rodziców

48.5 50.3

U ży teczn o ść d la kraju 37.2 32.0

Z d o b y cie sław y 26.0 34.7

Po d ró żo w an ie i p o zn aw an ie św iata 28.3 25.6

(O b ja ś n ie n ia : O .B . o k re ś la ły m o m e n t re a liz a c ji c e lu p o d a ją c w ła s n y w ie k (tz n . la ta ż y c ia ) , w k tó ry m d a n y c e l s p o d z ie w a ją się o s ią g n ą ć )

odpow iedziom przypisuje się odpow iednie wartości. W przytoczonym przykładzie są to odpow iednio: 2, 1, 0.)

M ateriał zebrany podczas badania był oceniany przez zespół przeszkolonych sędziów kom petentnych ze w zględu na treść i silę poszczególnych zobow iązań oraz natężenie eksploracji, i klasyfikow any do kategorii określających poszczególne statusy tożsam ości. (W analizie w ykorzystano w yniki osób badanych, które sędziow ie zaklasyfikow ali w sposób całkow icie zgodny.)

W Y N IK I B A D A N

Calos'c uzyskanych rezu ltató w pokazuje, że najw ażniejszym i celam i dla badanej grupy m łodzieży są: dobre zdrow ie, a następnie odn alezien ie milos'ci, o debranie dobrej edukacji i zdobycie saty sfak cjo n u jąceg o zaw odu. D alsze m iejsca w h ierarchii w ażnos'ci dążeń zajm ują m istrzo stw o w zaw odzie połączone z w ysokim i zarobkam i, m ałżeństw o i p ro k reacja oraz - rów norzędnie - dobre kontakty z przyjaciółm i. H ierarchie ważnos'ci celów tw orzone przez dziew częta i chłopców nie różnią się istotnie (t = 2,21 > t , df= 13, a = 0.05). Różnice w ystąpiły

je d y n ie w p rzy p ad k u celów zo rien to w an y ch na odnalezienie partn era/m iło ści, bycie użytecznym dla kraju i uzyskanie dobrej edukacji (T abela 1). Pierw sze dw a cele o kazały się w ażniejsze dla chło p có w , a cel trzeci - o k azał się w ażniejszy dla dziew cząt.

Podstaw ow ą dym ensją uw zględnioną

w badaniach była rozciągłość tem poralna planów i lokalizacja celów w horyzoncie czasow ym . Z ebrane dane pokazały, iż badana m łodzież zarysow uje sw ą drogę życiow a sięgającą okresu późnej dorosłości. Badani oczekują zrealizow ania sw ych dążeń zw iązanych z edukacją i przygotow aniem do podjęcia aktyw ności zaw odow ej około 24 r.ż.. Jednak w cześniej, bo ju ż około 22 r.ż m aja nadzieję odnaleźć bliską osobę i naw iązać z nią intym ne stosunki. M om ent założenia rodziny przypada w planach badanych na drugą połow ę trzeciej dekady życia a nieco później oczekiw ane są narodziny potom ka. W połow ie czw artej dekady życia badani pragną okazać się użytecznym i dla kraju. N atom iast w yw iązanie się z obow iązku opieki nad starzejącym i się rodzicam i badani przew idują dopiero po koniec piątej dekady życia.

P orów nanie sposobu rozm ieszczenia w ybra­ nych celów w zdłuż drogi życiow ej pokazuje, że je st on bardziej w yrów nany w planach chłopców

(5)

Kształtow anie się tożsam ości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających

T a b e la 3 . H ie ra rc h ie w a ż n o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h c e ló w d la m ło d z ie ż y o ró ż n y m s ta tu s ie to żsa m o śc i.

C el: Tożsam ość osiągnięta T ożsam ość nadana T ożsam ość m oratyw na T ożsam ość dyfuzyjna

M iejsce w hierarchii W ażność M iejsce w hierarchii W ażność M iejsce w hierarchii W ażność M iejsce w hierarchii W ażność Zdrow ie I 4.0 I 3.9 I 3.1 III 2.9 S aty sfak ­ cjonujący zaw ód

III 3.6 III 3.6 III 2.5 VIII 2.3

Podjęcie od p o w ie­ dzialności za rodziców VI 2.8 VI 3.2 X 1.5 XI 1.7 D obra edukacja III 3.6 11 3.8 VI 2.1 IX 2.0 Rados'c ,z czasu w olnego V I 2.8 V III 2.7 11 2.9 IV 2.8 S ym patia ludzka V II 2.7 X 2.4 IV 2.4 XI 1.7 W ysokie zarobki V III 2.6 IV 3.5 VII 2.0 VI 2.5 W ysokie k om petencje zaw odow e IV 3.2 IV 3.5 XI 1.3 VII 2.4 Prokreacja VIII 2.6 V I 3.2 IV 2.4 X 1.9 Z aw arcie m ałżeństw a V 3.1 V 3.3 VII 2.0 XII 1.5 Z n alezie­ nie bliskiej osoby (m iłość) II 3.8 V 3.3 V 2.3 IV 2.8 P o d ró żo ­ w anie IX 2.4 IX 2.6 V III 1.9 II 3.0 U ży tecz­ ność dla kraju IV 3.2 V III 2.7 X II 0.8 XIII 0.9 D obre k ontakty z przyjaciółm i VII 2.7 VII 2.9 IX 1.8 I 3.1 Staw a X 1.8 X I 2.3 V II 2.0 V 2.7

(6)

56 Hanna Liberska W y k re s 1. Lokalizacja tem poralna celów p rzez m łodzież o o d m iennym statusie tożsam ości

dyfuzyjna m oratoryjna nadana o siągnięta I l i podróże sława

■ kraJ

Щ rodzice □ dziecko

В

zawód □ małżeństwo RH miłość w ie k r e a l i z a c j i

niż dziew cząt (T abela 2). Plany m łodych kobiet cechują się w iększym zagęszczeniem celów pom iędzy 20 a 30 r.ż. i są m niej rozlegle od planów ich potencjalnych partnerów życiow ych. D orastający m ężczyźni budują plany o dłuższym w ym iarze tem poralnym i w sposób bardziej rów nom ierny osadzają sw e cele życiow e w porów naniu z dziew czętam i. Jednak generalnie lokalizacja celów przez dziew częta i chłopców je st podobna (t = 4,587 > to , d f = 6, a = 0.01).

W yniki badań statusów tożsam ości pokazały, że ws'rôd badanej m łodzieży najliczniejszą grupę stanow ią dorastający o tożsam ości nadanej (35% ) oraz dorastający o tożsam ości osiągniętej (28% ). T rzecią pod w zględem liczebności grupę tw orzą badani o tożsam ości m oratoryjnej (21% ). N ajm niej liczna okazała się grupa osób o tożsam ości dyfuzyjnej (16% ).

W przypadku badanych o tożsam ości

osiągniętej najw ażniejszym celem okazało się zachow anie dobrego stanu zdrow ia i znalezienie

bliskiej osoby oraz zdobycie satysfakcjonującego zaw odu (Tabela 3). N astępne m iejsca w hierarchii w ażności zajm ują cele zw iązane z edukacją, kom petencjam i zaw odow ym i, użytecznością dla kraju i założeniem rodziny nuklearnej. W szystkie w/w cele zostały uznane za w ażne lub bardzo ważne. Natomiast celami najmniej ważnymi dla tej grupy badanych są: zdobycie sławy i podróżowanie po świecie.

T akże badani o tożsam ości nadanej za najw ażniejsze w życiu uznają zdrow ie a następnie dobrą edukację (Tabela 3). B ardzo w ażne dla nich są rów nież w ysokie zarobki i uzyskanie m istrzostw a w sw oim zaw odzie oraz znalezienie partnera uczuciow ego i m ałżeńskiego. Za w ażne cele uznają też prokreację i podjęcie o dpow iedzialności za rodziców . W tej grupie badanych celam i najm niej w ażnym i okazały się zdobycie sław y i sym patii ludzkiej.

D la m łodzieży przejaw iającej tożsam ość m oratoryjną najw ażniejszym celem je s t

(7)

Kształtowanie się tożsam ości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających

zachow anie dobrego zdrow ia (Tabela 3). Ta grupa badanych za w ażną uznaje um iejętność w ypoczyw ania i cieszenia się czasem w olnym . N atom iast dość w ażne są dla niej zdobycie satysfakcjonującego zaw odu, sym patia ludzka i prokreacja. C elem najm niej w ażnym je st użyteczność dla kraju.

Z kolei badani o tożsam ości dyfuzyjnej za sw oje najw ażniejsze cele poczytują dobre kontakty z przyjaciółm i, podróżow anie oraz poznaw anie św iata (Tabela 3). N astępne m iejsce w ich hierarchii w ażności zajm ują zdrow ie i rekreacja oraz odnalezienie ukochanej bliskiej osoby. C elem najm niej w ażnym je st dla nich użyteczność dla kraju oraz założenie rodziny (m ałżeństw o).

R ezultaty pokazały, że podobieństw o m iędzy strukturam i w ażności celów życiow ych jakie budują badani o odm iennych statusach tożsam ości je st zróżnicow ane (W ykres2). N ajbardziej podobne są struktury planów form ow anych przez badanych o tożsam ości m oratoryjnej i dyfuzyjnej (r = 0.478, t < tn, d f = 1 4 , a = 0.01). N iższy stopień podobieństw a cechuje struktury planów form ow anych przez badanych o tożsam ości osiągniętej i nadanej (r = 0.316). Zbliżone podobieństw o w ykazują struktury celów osób badanych o tożsam ości nadanej i m oratoryjnej (r = 0.211) oraz osiągniętej i moratoryjnej (r = 0.224). Najmniejszy stopień podobieństwa wykazują struktury ważności celów budowane przez badanych o tożsamości nabytej i dyfuzyjnej (r = 0.042) oraz przez badanych o tożsamości osiągniętej i dyfuzyjnej (r = - 0.072). (Współczynniki korelacji nie pozwalają uznać struktur ważności tworzonych przez badanych o odmiennych statusach tożsamości za podobne.)

Z ebrane w yniki w skazują też, iż badani o odm iennym statusie tożsam ości różnią się sposobem rozm ieszczenia celów w perspektyw ie tem poralnej (W ykres 1). N ajdłuższe plany budują osoby o tożsam ości dyfuzyjnej, które w ybiegają w sw oich planach do 57.2 r.ż.. Plany krótsze o około 7 lat tw orzą badani o tożsam ości osiągniętej (50.1 r.ż.). N atom iast badani o tożsam ości m oratoryjnej i nadanej w ybiegają

w sw ych m yślach o przyszłości osobistej do 46.4 r.ż). W yniki analizy w skazują, że badani 0 tożsam ości osiągniętej i nadanej konstruują plany o istotnie podobnej charakterystyce tem poralnej (r = 0.9435, t = 7,007 > to, d f = 6,

a = 0.001), (w yk. 3). W ykazują one stosunkow o

rów nom ierne rozłożenie celów w zdłuż osi czasu : w I dekadzie - 4 cele, w II - 3 cele a w III -1 .

U m iark o w an e p o d o b ień stw o ch a ra k te ry z u je sp o só b ro zlo k o w a n ia celów w w y m iarze te m p o ra ln y m w p lan ac h o só b o to ż sa m o śc i n ad an ej i m o rato ry jn ej (r= 0.789, t = 3,136 > ta, df = 6, = 0.05), osiągniętej i moratoryjnej (0 .7 1 0 , t = 2 ,4 7 2 > to, d f = 6, = 0 .0 5 ) oraz osiągniętej i dyfuzyjnej (r = 0.709, t = 2,465 > ta, d f = 6, = 0.05), (W ykres 3). N ajm niejszy stopień podobieństw a w ykazuje sposób rozm ieszczenia celów w planach osób badanych o tożsam ości m oratoryjnej i dyfuzyjnej (r = 0.198), (Wykres 3). Otóż badani o tożsamości moratoryjnej oczekują zrealizowania aż 6 z 8 analizowanych celów na przełomie II i III dekady życia (ok. 20 r.ż.). Jedynie 2 cele osadzają na przełomie IV i V dekady życia (odpowiedzialność za rodziców i użyteczność dla kraju). Natomiast w planach młodzieży o tożsamości dyfuzyjnej cele rozłożone są bardziej regularnie.

R ezultaty badań pokazały, że pom iędzy oceną w ażności głów nych celów życiow ych a ich osadzeniem tem poralnym w planach tw orzonych przez badaną m łodzież zachodzi um iarkow ana korelacja ujem na (r = - 0.506, t < ta, d f = 6, a = 0.01). C ele najw ażniejsze dla badanych lokow ane są bliżej teraźniejszości, czyli ok. 22 - 24 r.ż. (znalezienie bliskiej osoby i zdobycie satysfakcjonującego zaw odu). N atom iast cele m niej w ażne przesuw ane są na późniejsze lata życia, tzn. na 30 - 35 r.ż. (użyteczność dla kraju 1 zdobycie sław y). W yjątek stanow i ulokow anie realizacji celu o um iarkow anej w ażności (2.5), jak im je st podjęcie opieki nad rodzicam i, w najodleglejszej perspektyw ie czasow ej.

C ałość w yników badań w skazuje, że pom iędzy w ażnością celów a ich rozm ieszczeniem tem poralnym - n iezależnie od typu tożsam ości badanych - zaw sze zachodzi korelacja ujem na. Jednak je s t ona istotna statystycznie jedynie

(8)

w przypadku badanych o tożsam ości m o rato ry j­ nej (r = - 0.907, t = 5,2783 > to, d f = 6, a = 0.01 ).

58

D Y S K U S JA

G eneralnie, rezultaty badań pozw oliły rozpoznać status tożsam ości m łodzieży w okresie późnej adolescencji. W św ietle w yników badań okazało się, że najbardziej typow e, pow szechne dla 18-latków są: status tożsam ości osiągniętej i status tożsam ości nadanej a najm niej typow y je s t status tożsam ości dyfuzyjnej. W ysoka częstość w ystępow ania statusu tożsam ości nadanej je s t uw arunkow ana praw dopodobnie dużą siłą w ięzi uczuciow ej łączącej dorastające dzieci z rodzicam i i znacznym uzależnieniem m łodych ludzi od dom u rodzinnego. D orastający przejaw iający tożsam ość nadaną koncentrują się w sw ych planach życiow ych na statusie m aterialnym i karierze zaw odow ej. N a drugim m iejscu staw iają życie rodzinne - zaw ężając je do rodziny pochodzenia. Taki układ celów potw ierdza rolę identyfikacji z rodzicam i nie tylko dla uform ow ania tożsam ości nadanej, ale i dla sposobu m yślenia o przyszłości. Przesunięcie na pierw szy plan w ażności zadań zw iązanych z rozw ojem zaw odow ym m oże być zapow iedzią opóźnienia czy odroczenia procesu rozw iązyw ania kluczow ego konfliktu w czesnej dorosłości: intym ność vs. izolacja albo taż być zapow iedzią zablokow ania rozw oju zdolności do m iłości bez obaw y utraty autonom ii. W ym iar tem poralny planów tej grupy m łodzieży je st stosunkow o długi, bo sięga do drugiej połow y V dekady życia, a sposób rozm ieszczenia celów w zdłuż osi czasu je s t rów nom ierny chociaż są one bardziej zagęszczone w okresie w czesnej dorosłości.

Drugie m iejsce pod w zględem liczebności - jak już sygnalizowano zajm uje młodzież o tożsamości osiągniętej. T a grupa m łodych ludzi już uporała się z sam odzielnym rozwiązaniem kryzysu, sprawdziła swe m ożliwości i szanse rozw ojow e oraz podjęła adekwatne do nich zobowiązania. Taki sposób określenia własnej tożsamości jest uznaw any za

podstaw ę dla realistycznej koncepcji w łasnej drogi życiow ej (D anielew icz, 1990, R ostow ski, R ostow ska, 1986). Struktura planów życiow ych kreślonych przez m łodzież o tożsam ości osiągniętej składa się zarów no z celów bardzo w ażnych, ja k i m niej w ażnych, które w ystępują w w yrów nanych proporcjach (odpow iednio: 6, 7 i 1 m ało w ażny). A naliza w ym iaru treściow ego pokazuje, że głów ne cele m łodych ludzi 0 tożsam ości osiągniętej koncentrują się w okół zw iązków intym nych, w ykształcenia i pracy a także obow iązków w obec osób najbliższych oraz szerszych społeczności. T aki sposób m yślenia o przyszłości je s t zgodny z rozw ojem ego w edług E. Eriksona (1997) i w skazuje na dojrzałość psychospołeczną. C ele rozm ieszczone są stosunkow o rów nom iernie w horyzoncie czasow ym , który sięga aż do początku 6 dekady życia. N ależy je d n a k zaznaczyć, że uw aga tej grupy m łodzieży koncentruje się na w czesnej dorosłości, w którym to okresie lokuje ona aż 7 z rozpatryw anych 8 celów . W przypadku m łodzieży 18-letniej nie m ożna jednoznacznie stw ierdzić, czy zaplanow ania droga życiow a zostanie w pełni zrealizow ana - jed n a k m ożna stw ierdzić, iż obejm uje ona zadania życiow e charakterystyczne dla okresu w czesnej i średniej dorosłości.

В ardzo specyficzną hierarchię celów życiow ych tw orzą m łodzi ludzie o tożsam ości m oratoryjnej. D la tej grupy m łodzieży pierw szoplanow e są cele zw iązane z zachow aniem dobrego zdrow ia 1 przyjem nym spędzeniem czasu w olnego a także z uzyskaniem satysfakcjonującego zaw odu. N ależy je d n a k zaznaczyć, że globalna ocena w ażności tych celów oscyluje w okół punktu “trochę w ażne” . G eneralnie m łodzież 0 tożsam ości m oratoryjnej nie dostrzega żadnych celów , które zasługiw ałyby na m iano w ażnych lub bardzo w ażnych. T aki sposób m yślenia o sobie 1 o sw ojej przyszłości m ożna interpretow ać ja k o przejaw braku rozpoznania w łasnych potrzeb i braku orientacji w św iecie w artości ogólnoludzkich. N iem ożność dopracow ania się system u w ażnych celów życiow ych m oże też w ynikać z braku w iary w e w łasne m ożliw ości

(9)

W y k r e s 2 . K o re la c ja s tru k tu r c e ló w ż y c io w y c h m ło d z ie ż y o o d m ie n n y m ststu sie

to ż s a m o śc i.

Kształtow anie się tożsam ości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających

59

Objaśnienie: brak istotnych korelacji m iędzy strukturą celów życiowych młodzieży o odm ien­

nym statusie tożsam ości (najw yższa korelacja występuje pom iędzy strukturam i celów for­ mowanymi przez młodzież o tożsamości dyfuzyjnej i m oratywnej.

lub poczucia ograniczania w łasnych dążeń przez innych ludzi: rodziców , nauczycieli, kolegów . M oże on być rów nież skutkiem licznych porażek w dotychczasow ych działaniach m łodego człow ieka i próbą zabezpieczenia się przed kolejnym i niepow odzeniam i. B yłby to zatem sw oisty m echanizm obronny: niem ożność zrealizow ania celu m ało w ażnego “nie boli” lub “boli m niej” niż niem ożność osiągnięcia celu w ażnego. W iększość celów tej grupy ulokow ana je s t w teraźniejszości, czyli jeszcze w adolescencji. M łodzi ludzie o tożsam ości

m oratoryjnej m ają w yraźne trudności

w form ow aniu dłuższej perspektyw y tem poralnej albo raczej w strukturacji tem poralnej w łasnej drogi życiow ej. R easum ując, dziew częta

i chłopcy o tożsam ości m oratoryjnej nie są w stanie zbudow ać planów życiow ych 0 realistycznej i złożonej strukturze: treściow ej 1 tem poralnej. W konsekw encji w przypadku tej grupy m łodzieży należy oczekiw ać opóźnień i utrudnień w osiągnięciu dorosłości.

N atom iast m łodzież o tożsam ości dyfuzyjnej za najw ażniejsze dla sw ego przyszłego życia uw aża bliskie w ięzi m iędzyludzkie: m iłość i przyjaźń a także podróżow anie i poznaw anie św iata, ja k też czerpanie radości z czasu w olnego. W ynik analizy hierarchii w ażności celów życiow ych nasuw a refleksje nad sposobem rozum ienia św iata i życia przez “dzieci kw iaty” w latach 60-tych X X w ieku. D orastający o tożsam ości dyfuzyjnej odrzucają w artości

(10)

60 Hanna Liberska W y k r e s 3 . K o re la c je w y m ia ró w te m p o ra ln y c h p la n ó w ż y c io w y c h m ło d z ie ż y o o d m ie n ­ n y m sta tu s ie to żs am o śc i Objaśnienia: * * * - a = 0 , 001 * - a = 0 , 0 5 (N a jb a rd z ie j is to tn a k o re la c ja w y s tę p u je m ię d z y w y m ia ra m i te m p o ra ln y m i p la n ó w ż y c io w y c h k o n s tru o w a n y c h p rz e z m ło d z ie ż o to ż s a m o ś c i n a d a n e j i o s ią g n ię te j).

uznane za podstaw ow e w kulturze przełom u tysiącleci albo nie m ają w nich rozeznania, albo też czują się zagubieni we w spółczesnym życiu, które je s t dla nich zbyt trudne, zbyt złożone. N ie znajdują w ażnych dla siebie celów i nie uw ażają za istotne zadań kulturow o przypisanych do kolejnych okresów życia. W konsekw encji m ogą nie podjąć w iększości lub przynajm niej niektórych z tych zadań. L okalizacja tem poralna celów zaw artych w planach życiow ych w ykazuje pew ien charakterystyczny sposób grupow ania. O tóż spodziew ają się oni zrealizow ania sw ych najw ażniejszych celów jeszcze w okresie adolescencji a realizację pozostałych celów - tych subiektyw nie mniej w ażnych - przesuw ają niem al ku średniej dorosłości. M łodzież o tożsam ości dyfuzyjnej je s t w stanie budow ać najdłuższe

plany życiow e, które sięgają praw ie końcow ej fazy średniej dorosłości. Jednak m a ona w yraźne trudności w określeniu zadań w ażnych dla okresu w czesnej dorosłości i w zw iązku z tym - podobnie ja k m łodzież o tożsam ości m oratoryjnej - istnieją podstaw y, aby oczekiw ać zakłóceń w przejściu do dorosłego życia.

R easum ując, lepiej przygotow ana do podjęcia w yzw ań i zadań kolejnego okresu życia jest m łodzież o tożsam ości nadanej i osiągniętej niż m łodzież o tożsam ości m oratoryjnej i dyfuzyjnej. Z atem status tożsam ości posiadanej przez 18-latków okazuje się w ażnym predyktorem sposobu m yślenia o przyszłości co znajduje odzw ierciedlenie w planach życiow ych przez nich form ow anych.

(11)

Kształtow anie się tożsam ości a konstruowanie planów życiowych przez dorastających

P O D S U M O W A N IE

W yniki badań w skazują na zróżnicow anie w rozw oju tożsam ości dziew cząt i chłopców w późnej fazie adolescencji. Ws'rôd 18-latków p rzew ażają osoby o statusie tożsamos'ci osiągniętej lub nadanej. Z decydow anie rzadziej u m łodzieży w ystępuje status tożsamos'ci m oratoryjnej lub dyfuzyjnej.

R ezultaty badań ukazały teżróżnice w strukturze planów życiow ych dorastających dziew cząt i chłopców o odm iennych statusach tożsam ości. O kazało się, że m łodzież o statusie tożsam ości nadanej konstruuje plany życiow e stosunkow o rów nom iernie w ypełnione celam i, w śród których najw ażniejsze są: kariera zaw odow a i dobra m aterialne. N atom iast m łodzież o statusie tożsam ości osiągniętej za pierw szoplanow e cele życiow e uw aża naw iązanie bliskich w ięzi z innym i ludźm i oraz odebranie dobrej edukacji. D orastający o statusie tożsam ości m oratoryjnej - pom im o że m ają trudności w skonstruow aniu w łasnej hierarchii dążeń - ja k o najw ażniejsze określają cele hedonistyczne takie jak: przyjem ne spędzenie czasu i dobre zdrow ie. M łodzież ta

nie je st też w stanie ująć sw ego życia w długiej perspektyw ie czasow ej. N atom iast m łodzież o statusie tożsam ości dyfuzyjnej jak o swe najw ażniejsze cele w skazuje zdobycie m iłości drugiego człow ieka i znalezienie przyjaciół. Jednak m łodzież z tej grupy nie akceptuje w iększości w artości cenionych w naszej kulturze ani zadań charakterystycznych dla poszczególnych okresów rozw ojow ych.

Podsum owując, wyniki badań ukazały

interesujące związki pomiędzy statusem tożsamości m łodych ludzi a konstruowanymi przez nich planami życiowymi. Rezultaty badań dostarczyły też podstaw dla sformułowania następujących wniosków:

1) status tożsam ości posiadanej przez 18- latków okazuje się w ażnym predyktorem sposobu m yślenia o przyszłości co znajduje odzw ierciedlenie w planach życiow ych przez nich form ow anych;

2) lepiej przygotow ana do podjęcia w yzw ań i zadań kolejnego okresu życia je st m łodzież o tożsam ości nadanej i osiągniętej niż m łodzież o tożsam ości m oratoryjnej i dyfuzyjnej.

LITERATURA:

B erzonsky, M .D ., N urm i, J.E ., K inney, A ., T am m i, К . (1999), Identity processing style and

cognitive a nd attributional straregies: Sim ilarities an d differences across different context. E uropean

Journal o f Pesonality, 13, 2, p .105 - 121.

B rzezińska, A. (2000), Społeczna psychologia rozwoju. W arszaw a: Scholar.

D anielew icz, D. (1990), S tosunki rodzice - dziecko a rozw ój indyw idualny dorastających. W: M .T yszkow a (red.). R odzina a rozw ój jednostki, (s. 41-55). Poznań: N akładem C PB P 09.02

H avighurst, R .J., (1948), D evelopm ental task a n d education. N ew Y ork: M cK ay. E rikson, E.H. (1968), Identity: Youth a nd Crisis. N ew Y ork: N orton.

E rikson, E.H. (1997), D zieciństw o i społeczeństwo. P oznan : Rebis.

M arcia, J.E. (1980), Identity in adolescence. J.A delson (ed.). H andbook o f adolescent psychology. N ew Y ork: W iley.

M arcia, J.E. ( 1987), The identity status approach to the study o f ego identity developm ent. T.H oness, K .Jardley (eds.).S elf and identity perspectives across the life. L ondon: R outlege & Kegan.

O leszkow icz, A. (1995), K ryzys m łodzieńczy - istota i przebieg. W rocław : W ydaw nictw o U niw ersytetu W rocław skiego.

(12)

R ostow ski, J. (1997), Specyfika kształtow ania się tożsam ości w okresie m łodości. W : J.R ostow ski, T .R ostow ska, l.Jan ick a (red.), P sychospołeczne aspekty rozw oju człow ieka, (s .159-167).Lódź: W ydaw nictw o U niw ersytetu Łódzkiego.

R ostow ski, J., R ostow ska, T. (1986), K ształtow anie się identyczności osobow ej studentów ja k o tło

psychologicznych oddziaływ ań w ychowaw czych. W : K .Jaskot (red.). C ele i zadania w ychow ania w szkole wyższej. Szczecin: W ydaw nictw o U niw ersytetu Szczecińskiego.

T yszkow a, M . (1993), e k o lo g iczn e uw arunkow ania rozw oju psych iczn eg o jed n o stki: P ropozycja

interpretacji poznaw czej. K w artalnik polskiej psychologii rozw ojow ej. 1, 2, 3-19

T yszkow a, M ., P rzetacznik-G ierow ska M . (1996),. P sychologia rozwoju człow ieka, t.l. W arszaw a: W ydaw nictw o N aukow e PW N.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Jeżeli bowiem samorząd terytorialny jest rozumiany szeroko jako każdy przejaw udziału społecznego w życiu publicz- nym, to punkt ciężkości reform samorządowych realizowanych

Ten przykład poucza, że odnośnie do ofiar obozów koncentracyjnych trzeba dokonać ścisłych dochodzeń, ustalić okoliczności, przyczynę formalną ze strony

Jeśli zaplanowane przez Boga „zachowanie przy życiu” skierowane było tylko na ro- dzinę Jakuba (45,5b.7), to z kolei w jego perspektywie takie działanie Boga było skierowane

After having used a regression analysis, a probabilistic analysis was used in order to investigate in more detail the effect of variability in the values for the collagen

Projekt galicyjski stawiał zaś rządowi wiedeńskiemu jaiko głów ny za­ rzut naruszenie praw ziemiańskich na drodze reform y stosunków chłopskich i postulował, aby

Wprowadzenie do komentarza rozpoczyna akapit informujący o zm ianie stanu prawnego dotyczącego ochrony zabytków w Polsce, a następnie Autor omawia nowe

Dzisiaj nam mówi: to jest także twoje przeznaczenie, przeznaczenie wszystkich: być świętymi jak Oj- ciec nasz, być niepokalanymi jak nasz Brat, Jezus Chrystus, być umiłowanymi

snego człowieka., Władza – powołanie, zobowiązanie, zaszczyt, namiętność, poku- sa..., a może coś jeszcze?, „Dobro i zło muszą istnieć obok siebie, a człowiek musi