Biokumulacja pierwiastków i radionuklidów przez grzyby wielkoowocnikowe. Przegląd bibliograficzny dla ziem polskich

(1)

R O C ZN . PZH , 2000, 51, N R 4. 321-344

J E R Z Y F ALAN D YSZ, A N E T A FRANKOWSKA

B IO K U M U L A C J A P IE R W IA S T K Ó W I R A D IO N U K L I D Ó W P R Z E Z G R Z Y B Y W I E L K O O W O C N IK O W E . P R Z E G L Ą D B I B L I O G R A F I C Z N Y D L A Z IE M

P O L S K IC H *

BIO A CCU M U LA TIO N O F ELEM ENTS AND R A D IO N U C LID ES BY M A C R O FU N G I. R E V IEW F O R T H E T E R R IT O R Y O F POLAN D

Zakład Chemii Środowiska i Ekotoksykologii, Uniwersytet Gdański ul. Sobieskiego 18, 80-952 G dańsk

Kierownik: prof. dr hab. J. Falandysz E-mail: jfalandy@chemik.chem.univ.gda.pl

Opracowano bibliografię publikacji dotyczących występowania i biokumulacji pierwiastków oraz radionuklidów w grzybach wielkoowocnikowych rosnących na terenie Polski, lokalizacji metali w grzybni i owocnikach, ja k również właściwości bioindykacyjnych grzybów, w tym głównie gatunków należących do klasy podstaw- czaków (Basidiomycetes). W opracowaniu ujęto, chronologicznie, nazwisko pier wszego autora, rok opublikowania pracy, nazwę stanowiska gdzie zebrano grzyby, rodzaj badań (in situ, uprawa komercyjna, eksperyment połowy, uprawa doświad czalna), symbole chemiczne badanych pierwiastków oraz skróty nazw gatunko wych grzybów w języku łacińskim.

W STĘP

G rz y b o b ra n ie o ra z sp o ży w an ie grzybów p o d p o sta c ią św ieżych p ro d u k tó w lu b p rz e tw o ró w n a le ż ą d o tradycji k u ltu ro w y ch w ielu n aro d ó w . P o z a grzybam i ja d a ln y m i ro sn ąc y m i d zik o o d d a w n a b a rd z o p o p u la rn a je s t ta k ż e u p ra w a , p rz e tw ó rstw o i k o n su m p c ja licznych g a tu n k ó w grzybów , a w n ie k tó ry ch k ra ja c h ta k ż e g a tu n k ó w w yko rzystyw anych trad y cy jn ie w m ed y cy n ie ludow ej [105].

W a rto ś ć sm a k o w a i z a p a c h o w a d e te rm in u ją n ie z m ie n n ą p o p u la rn o ś ć grzybów wy korzystyw anych w ce la c h k u lin a rn y ch . W n ie k tó ry ch w ym arłych lu b reliktow ych k u ltu r a c h o lb rzy m ią ro lę odgryw ały grzyby z a w ierając e alk a lo id psylocybinę i in n e p o k re w n e s u b sta n c je o silnym i ciekaw ym d ziała n iu farm ak o lo g icz n y m [106].

G rzyby w ielk o o w o c n ik o w e (m ak ro g rzy b y ), a zw łaszcza grzyby k ap e lu sz o w e byw ają b o g a te w sk ła d n ik i m in e ra ln e [22, 96, 115]. P o z a zw iązkam i m in e ra ln y m i o w ocniki g rzybów z a w ie ra ją ta k ż e cukry, tłuszcze, b ia łk a, w itam in y i in n e su b sta n c je p o te n c ja ln ie p o ż ą d a n e ja k o sk ła d n ik i odżyw cze. N iem n iej p o z a atrak cy jn y m i ce ch a m i sensorycznym i p o tra w z g rzybam i ja k ie k o lw ie k w alory odżyw cze grzybów ja d a ln y c h są cz ęsto k w e stio

(2)

322 J. Falandysz, A. Frankowska N r 4

n o w a n e z uw agi n a rz e k o m o z n ik o m ą lub ż a d n ą przysw ajalność ta k su b sta n c ji m in e raln y ch , ja k i innych sk ła d n ik ó w p o te n c ja ln ie p o sia d ający c h w arto śc i odżyw cze. K o n tro w ersji n ie m a co d o grzybów trujących - w iele p rzy p a d k ó w z a tru ć e w id e n tn ie w skazuje, że tru cizn y z a w a rte w p o szczególnych g a tu n k a c h grzybów są w c h ła n ia n e z p rz e w o d u p o k a rm o w e g o człow ieka. W p rz y p a d k u spożycia grzybów z ro d za jó w Psy- locybe, Conocybe, G ym nopilus, Inocybe czy P luteus z p rz e w o d u p o k a rm o w e g o człow ieka są w c h ła n ia n e alk alo id y o d zia ła n iu p sy c h o tro p o w y m ta k ie ja k psylocybina, psylocyna i b a s e o c y ste in a [106]. B a d a ń o sto p n iu przysw ajalności sk ła d n ik ó w m in e ra ln y c h z a w a r tych w o w o cn ik a ch ja d a ln y c h g a tu n k ó w grzybów o p u b lik o w a n y ch w św iatow ym p iś m ie n n ic tw ie n au k o w y m je s t b a rd z o m ało. T a k ż e niew iele je s t b a d a ń o w pływ ie z a biegów k u lin a rn y ch czy te ch n o lo g icz n y ch (p rz e tw ó rstw o grzybów ) n a z a w a rto ść sk ła d nik ó w m in e ra ln y c h w spożyw anych grzybach.

G rz y b n ia grzybów w ielkoow ocnikow ych ro z ra s ta ją c a się w g le b ie lub su b stra c ie o rg an ic zn y m (ta k im ja k np. o b u m ie ra ją c e lub o b u m a rłe rośliny) n a o g ó ł b a rd z o w y d ajn ie w ch ła n ia z p o d ło ż a w o d ę i su b sta n c je m in e ra ln e , k tó re d alej są p rz e m ie s z c z a n e d o o w o cn ik a grzyba, a w p rz y p a d k u g atu n k ó w tw orzących m ikoryzy ta k ż e d o rośliny wyższej, z k tó r ą w spółżyją. S u b sta n c je o rg a n ic z n e (np. pestycydy) d o d a n e d o su b s tra tu (k o m e rc y jn a u p ra w a grzybów ), w któ ry m ro zw ija się grzy b n ia są w c h ła n ia n e p rz e z strz ę p k i i p rz e m ie s z c z a n e d o ow ocnika.

P rz e d m io te m w ielu b a d a ń są w y stęp u jące w o w o cn ik a ch grzybów k apeluszow ych p ie rw ia stk i m e ta lic z n e i n ie m e ta lic z n e (C l, F, Br, J) o ra z ra d io n u k lid y . S p o śró d p ie r w iastk ó w m e talicz n y ch n a g ro m a d z a n y c h w grzybach, d u ż e z a in te re so w a n ie w z b u d z a ją m e ta le ciężk ie (g ęsto ść o d 10 g/cm 3) i m e ta le o sp e cja ln ej roli (A l, G a , In, Sn, H g, Pb, TI, B i), m e ta lo id y (B , Si, G e, A s, Se, Sb, T e , P o, A t), m e ta le p rze jścio w e (Sc, T i, V, C r, M n , F e , C o, N i, C u , Z n , Z r, N b, M o, A g, C d, H f, T a , W , R e ), m e ta le alk alicz n e (Li, N a, K, R b , C s, F r), m e ta le ziem alkalicznych (B e, M g, C a, Sr, B a, R a ), m e ta le ziem rz a d k ic h - la n ta n o w c e (Y , L a, C e, P r, N d, Sm , E u , G d , T b , D y, H o , E r, T m , Y b, L u ) o ra z ak ty n o w ce (A c, T h , P a, U , N p, P u, A m ) [109].

R e a liz o w a n e b a d a n ia p o d sta w o w e dotyczą za w arto śc i i m e c h a n iz m ó w w c h ła n ia n ia p ie rw ia stk ó w p rz e z g rzy b n ię o ra z ich p rz e m ie sz c z a n ia i n a g ro m a d z a n ia w częściach g en e raty w n y ch (ow o cn ik i), lokalizacji tk a n k o w e j, p o sta c i chem iczn y ch i lig a n d ó w dla jo n ó w m e ta li w o w o cn ik a ch . O b ie k te m b a d a ń są z a ró w n o g a tu n k i ja d a ln e , ja k i n ie ja d a ln e grzybów . P o n a d to z a ró w n o w w y p ad k u grzybów ja d a ln y c h ja k i n ie ja d a ln y c h p o d e jm o w a n e są b a d a n ia n a d ich za sto so w a n ie m ja k o m ożliw ych b io in d y k a to ró w sto p n ia sk a ż e n ia gleby, ek o sy stem ó w leśnych i śro d o w isk a p rz y ro d n ic z e g o m e ta la m i toksycznym i i ra d io n u k lid a m i [96, 115].

W niniejszym o p ra c o w a n iu p rz e d sta w io n o b ib lio g ra fię p ra c p ośw ięconych w y stę p o w an iu i b io k u m u la c ji p ie rw ia stk ó w w o w o cn ik a ch grzybów ja d a ln y c h i n ie ja d a ln y c h ro sn ący ch d ziko n a te re n ie P olski o ra z grzybów upraw ow ych w y p ro d u k o w a n y ch w P o l sce.

BA ZA DANYCH I SPOSÓB PR EZEN TA C JI

Przy o p rac o w y w a n iu p iśm ie n n ic tw a d o ty c zą ce g o stę ż e ń p ie rw ia stk ó w m e talicz n y ch , m e ta lo id ó w , p ie rw ia stk ó w n ie m etaliczn y c h i rad io n u k lid ó w w o w o cn ik a ch m a k ro - grzybów p o c h o d z ąc y ch ze sta n o w isk n a te re n ie P olski u w zg lę d n io n o o ry g in a ln e p ra c e

(3)

N r 4 Pierwiastki i radionuklidy w grzybach 323

T a b e l a I . Publikacje poświęcone badaniom nad pierwiastkami w grzybach wielkoowocnikowych z terenu Polski

Publications devoted to studies on elem ents in macrofungi from the area of Poland

(4)

(5)

N r 4

T a b e la I. cd

(6)

(7)

N r 4 T a b e la I. cd

(8)

328 J. Falandysz, A. Frankowska _{N r 4}

(9)

N r 4

T a b e la I. cd

(10)

(11)

N r 4

T a b e la I. cd

(12)

T a b e la I. cd

Objaśnienia: (is) in situ; (С) uprawa komercyjna (cultivated); (L) doświadczenie - w laboratorium lub w warunkach uprawy komercyjnej (laboratory experim ent); (F) eksperym ent połowy (field experiment)

i m o n o g ra fie p u b lik o w a n e w c z aso p ism a ch n au k o w y ch i p o p u la rn o -n a u k o w y c h , w y b ra n e m a te ria ły z sym pozjów nauk o w y ch , o p u b lik o w a n e ra p o rty o ra z o p ra c o w a n ia p u b li k o w a n e ja k o ro zd z iały w w y daw nictw ach nieciągłych. P o m in ię to in fo rm a c je z a w a rte w ro z p ra w a c h d o k to rsk ic h , p ra c a c h m a g iste rsk ich i licen cjack ich o ra z la k o n ic z n e w sw ojej treśc i stre s z c z e n ia k o m u n ik a tó w z k o n fe re n c ji nauk o w y ch - k iedy było b r a k p o d s ta w o wych d a n y c h i p a ra m e tró w o ce n y statystycznej p re z e n to w a n y c h w yników ta k ic h ja k w ielk o ść śre d n ie j ary tm ety c zn e j, o d c h y le n ie sta n d a rd o w e , ro z s tę p stę ż e ń czy lic ze b n o ść z b a d a n y c h p r ó b e k poszczeg ó ln y ch g atu n k ó w grzybów , a ta k ż e innych o p ra c o w a ń - szerzej n ie d o stę p n y c h lu b n ie zaw ierający ch o ryginalnych w yników b a d a ń .

B ib lio g rafia o b e jm u je p ra c e o p u b lik o w a n e w języ k u p o lsk im , an g ielsk im i n ie m ie c kim (n ie sp o tk a n o p u b lik a cji w innych ję zy k a ch ). O p ra c o w u ją c d a n e ta b e la ry c z n ie (T a b e la I) z a c h o w a n o c h ro n o lo g ię - u w z g lę d n io n o n azw isko p ie rw sz eg o a u to r a i ro k p u b lik a cji, sta n o w isk o , gd zie z e b ra n o grzyby, ro d z a j zre aliz o w an y c h b a d a ń , sy m b o le c h e m ic z n e zb a d a n y c h p ie rw ia stk ó w o ra z sk ró ty nazw g a tu n k ó w grzybów w języ k u ła ciń sk im . J a k o ro d za j b a d a ń r o z ró ż n io n o b a d a n ia in situ (grzyby d zik o r o s n ą c e ), grzyby u p ra w ia n e w ce la ch ko m ercy jn y ch (C ), e k s p e ry m e n t połow y (F ) i grzyby p o c h o d z ą c e z u p raw y d o św ia d cz aln e j za ło ż o n e j w w a ru n k a c h la b o ra to ry jn y c h lub w w a ru n k a c h

(13)

T a b e l a I I . O bjaśnienia skrótów stanowisk i gatunków zbadanych grzybów wymienionych w tabeli I.

Explanation o f the abbreviations used regarding to the sites and mushroom species examined as given in table I.

STANOW ISKO: pin. = północ (north)

płd. = południe (south)

wsch. = wschód (east)

cent. = centrum (central)

(14)

T a b e la II. cd

(15)

T a b e la II. cd

u p raw y k o m e rc y jn ej (L ) [71]. U ży te sk ró ty o ra z p e łn e nazw y b ad a n y c h g a tu n k ó w grzybów w języ k u ła ciń sk im ze sta w io n o w ta b e li II.

BADANE PIERW IASTKI

B io rą c za p o d sta w ę analizy liczbę publikacji, w k tó ry ch p rz e d sta w ia n o w yniki o z n a c z eń p o szczeg ó ln y ch p ie rw ia stk ó w w ow o cn ik ach grzybów z te re n u P olski, m o ż n a w ykazać, że rz a d k o b a d a n o ta k ie pierw iastk i jak : B a, Bi, C e, D y, E r, E u , F, G d , H o , In, L a, L u, P r, 239/240P u, R b, S, Si, Sm , <J0Sr, Sr, T b , T h , T l, T m , V , Cl i Y b - d a n e z a w a rto w p ojedynczych p u b lik a cjac h . C zęściej b a d a n o A l, Cs, Se i Sn - w > 2 p u b likacjach ; C o, C r 40K i N i - w > 5 p u b lik acjach ; 137/l34Cs, К - w > 10 p u b lik a cjac h ; A g, C a, M g, M n, F e i N a - w > 15 p u b lik acjach ; Z n - w > 20 p u b lik a cjac h ; C d, C u

(16)

i P b - w > 30 p u b lik a c ja c h , i n ajczęściej H g - w > 45 p u b lik a cjac h . W k ra ju p ro w a d z o n e są ta k ż e b a d a n ia n a d lo k alizacją m e ta li w k o m ó rk a c h grzybni [114].

BA DA NE GATUNKI G RZY BÓ W

W p iśm ien n ictw ie nau k o w y m w yszukano in fo rm a c je o d n o ś n ie z a n o to w a n y c h stę ż e ń p ie rw ia stk ó w m e talicz n y ch i n ie m etaliczn y c h o ra z ra d io n u k lid ó w w o w o cn ik a ch o g ó łe m 148 g a tu n k ó w grzybów rosn ący ch d ziko o ra z u p raw ia n y ch n a o b sz a rz e P olski (ta b . I). D a n e fa k to g ra fic z n e w d o stę p n y c h p u b lik a cjac h d o ty c zą n ajczęściej b a d a n e g o p o d grzy b k a b r u n a tn e g o X e ro c o m u s badius (w 61 p u b lik a c ja c h ), b o ro w ik a sz la c h e tn e g o B o le tu s edulis (w 53 p u b lik a c ja c h ), k o źlarza b a b k i L e c c in u m scabrum (w 43 p u b li k ac ja ch ), k ro w ia k a p o d w in ię te g o (w 32), m a śla k a zw yczajnego S uillus lu te u s (w 31 p u b lik a c ja c h ), p ie p rz n ik a ja d a ln e g o C antharellus cib a ń u s (w 32 p u b lik a c ja c h ), p ie c z a rk i d w u z a ro d n ik o w e j A g a ń c u s bisporus i p o d g rzy b k a za ją cz k a X e ro c o m u s su b to m e n to su s (w 23), m a śla k a sita rz a (w 19), m u c h o m o ra c z erw o n eg o (w 20), o p ie ń k i m io d o w e j A n n il- lariella m ellea (w 20), cz u b ajk i k an i M acrolepiota procera (w 16), gąski zielo n e j Tricho- lo m a fla vo viren s (w 15), p o d g rz y b k a zło taw e g o X e ro c o m u s chryzenteron (w 14), p u r  chaw ki c h ro p o w a te j L ycoperdon p erla tu m (w 13), m le cz aja ru d e g o L a cta riu s rufus i m a śla k a p stre g o S u illu s variegatus (w 12), s a rn ia k a d a c h ó w k o w a te g o Sarco d o n im bri- c a tu m i gąski n ie k sz ta łtn e j T ń c h o lo m a p o rte n to su m (w 11), a p o z o s ta łe w m n ie j niż 10 p u b lik a c ja c h (T a b . I).

M A K RO G RZY BY JAKO BIO IN D Y KA TO RY

W ie le g a tu n k ó w grzybów wyższych je s t zdolnych n a g ro m a d z a ć ró ż n e p ie rw ia stk i w o w o cn ik a ch , g d zie o sią g ają o n e s tę ż e n ia z n a cz n ie p rz e k ra c z a ją c e te w y stę p u ją c e w su b stra c ie , w k tó ry m ro zw ija się g rzy b n ia (w a rto ść w sp ó łczy n n ik a n a g ro m a d z a n ia > 1). G rz y b n ia z b u d o w a n a z n ie za w ierają cy c h ch lo ro filu k o m ó re k (s trz ę p e k ) tw orzących n itk o w a te , d łu g ie, c ie n iu tk ie i sp la ta ją c e się ze so b ą i ro z ra s ta ją c e w p o d ło ż u tw ory, je s t tą częścią ciała grzybów wyższych, k tó ra p o p rz e z sw oją b u d o w ę, s tr u k tu rę i w łaś ciw ości, je s t n ie m a lż e d o sk o n a ły m m e d iu m d o w c h ła n ia n ia p ie rw ia stk ó w m e talicz n y ch i m e ta lo id ó w w y stępujących w g le b ie lub innym su b stra c ie . G rz y b n ię c h a ra k te ry z u je siln ie ro z w in ię ta p o w ie rz c h n ia (d u ż a w a rto ść ilo ra zu w ielkości p o w ierz ch n i d o o b ję to ś ci), a je j n itk o w a te tw ory p e n e tr u ją d u ż ą m a sę głó w n ie w ierz ch n ie j w arstw y gleby - n ajczęściej n a g łę b o k o ści d o 0,5 m . U g atu n k ó w m ikoryzow ych g rzybnia m o ż e się r o z ra s ta ć n a p rz e strz e n i d o 100 m 2. P o n a d to w ydziela o n a d o p o d ło ż a ró ż n e su b sta n c je , w tym ta k ie , k tó re p rzy śp ie sz ają d e g ra d a c ję celulozy, ro zp u sz c z a ją sk ła d n ik i m in e ra ln e gleby o ra z u m o żliw iają lub u n ie m o żliw iają w c h ła n ia n ie różn y ch jo n ó w i zw iązków . G rz y b n ia m o ż e o sią g ać w iek d o kilk u lat. O w o cn ik grzyba je s t w ytw orem g en e raty w n y m grzybni. P o p rz e z analizy ch e m ic z n e w ykazano, że o w ocniki różn y ch g a tu n k ó w grzybów wyższych są b a rd z o cz ęsto b o g a te w sk ła d n ik i m in e ra ln e , w tym ta k ż e w m e ta le to k syczne d la ludzi i zw ierząt. O w ocniki grzybów są e fe m e ry d a m i - w y ra sta ją w ciągu kilku g o d zin d o k ilk u n a stu d n i i k ró tk o żyją. Jedynym ź ró d łe m m e ta li d la o w o c n ik a je s t p ra k ty c z n ie tylko su b stra t, w k tó ry m rozw ija się grzybnia. Istn ie je p o g lą d , ż e k o m ó rk i g rzybni p o b ie ra ją c z p o d ło ż a sk ład n ik i odżyw cze n ie ja k o „przy o k a z ji” p o b ie ra ją ta k ż e jo n y toksycznych p ie rw ia stk ó w m e talicz n y ch i m e ta lo id ó w . N ie m n ie j b ra k je s t d o w o d ó w aby ro zstrz y g n ąć w szystkie w ątpliw ości i p o tw ie rd z ić ta k ą h ip o te z ę . W p rz y p a d k u

(17)

grzybów m ikoryzow ych g rzy b n ia m o że sp e łn ia ć ro lę sw o isteg o filtru z a trz y m u ją c e g o m e ta le i u n ie m o ż liw ia ją c e g o ich tra n s p o r t d o rośliny, z k tó r ą grzyb żyje w sym biozie. Z k o le i jo n y m e ta li i m e ta lo id ó w w chłoniętych p rz e z grzy b n ię z p o d ło ż a są w y d ajn ie tra n s p o r to w a n e i n a g ro m a d z a n e w ow ocniku.

W k ró le stw ie grzybów (F ungi) spo ty k am y g a tu n k i selek ty w n ie g ro m a d z ą c e w ow oc- n ik a c h o k re ś lo n e m e ta le . N a przy k ład ow ocniki m u c h o m o ra cz e rw o n e g o A m a n ita m uscaria (L.: F r.) P ers. c h a ra k te ry z u je w yjątkow o d u że s tę ż e n ie w a n a d u (5 7 -3 3 0 m g/kg m asy su c h e j), a im sta rs z e ow ocn ik i tym w ięcej te g o p ie rw ia stk a . W a n a d w m u c h o m o rz e czerw o n y m w y stę p u je w zw iązku w an a d o o rg a n ic z n y m nazw anym am aw ad y n ą . R o la am aw ad y n y je s t n ie z n a n a i n ie w ykazano ja k d o tą d aby inny g a tu n e k grzyba w yższego se lek ty w n ie n a g ro m a d z a ł w a n a d . M a ślak p stry Suillus variegatus (S w artz: F r.) O . K u n tz e ja k d o tą d je s t w yjątkow y w śró d grzybów wyższych z uw agi n a n a g ro m a d z a n ie dużych ilości że la z a do 4100 m g/kg m asy suchej, tj. do 0,41% .

M e c h a n iz m y p o b ie ra n ia jo n ó w m e ta li i m e ta lo id ó w p rz e z grzy b n ię są b a rd z o m a ło p o z n a n e . S a m a g rzy b n ia g rzybów rosn ący ch dzik o je s t m a try c ą b a rd z o tr u d n ą do w y izo lo w an ia z gleby i b a d a n ia w w a ru n k a c h n a tu ra ln y c h . S trz ę p k i grzybni k o lo n iz u ją c s u b s tra t w y d zielają n a z e w n ą trz k o m ó re k m .in. enzym y o ra z kw as szczaw iow y, f u m a row y, cytrynow y, m rów kow y.

C z ę sto grzyby n a le ż ą c e d o n ie k tó ry ch ro d za jó w lub g ru p n a g ro m a d z a ją zn a c z n e ilości w ięcej niż je d n e g o m e ta lu - k ad m u , rtęci, se le n u , sre b ra . B a rd z o cz ę sto s tę ż e n ie o k reślo n y c h m e ta li i m e ta lo id ó w w ow o cn ik ach grzybów wyższych w ie lo k ro tn ie p r z e k ra cza w a rto śc i stę ż e ń o b ec n y ch w su b stra c ie , w k tó ry m ro zw in ę ła się grzybnia. W p rz y p a d k u k a d m u , ołow iu, rtę c i czy s re b ra w ykazano, że w o w o cn ik a ch w ielu g a tu n k ó w grzybów s tę ż e n ie tych m e ta li je s t tym w ięk sze im silniej sk a ż o n e je s t n im i p o d ło ż e n a k tó ry m w yrosły grzyby. Z a te m ow ocniki grzybów są być m o ż e m a try c ą śro d o w isk o w ą ( b io in d y k a to re m ) p rz y d a tn ą w m o n ito ro w a n iu sto p n ia sk a ż e n ia gleb, czy szerzej ś ro d o w isk a, m e ta la m i. N ie m n ie j w ydaje się, że ja k d o tą d b ra k je s t je d n o z n a c z n y c h o d p o w iedzi o d n o ś n ie sz ereg u staw ionych h ip o te z o p rz y d a tn o śc i lub n ie grzybów wyższych ja k o m ożliw ych b io in d y k a to ró w sk a że n ia g leb m e ta la m i i m e ta lo id a m i. F izjo lo g ia g a tu n k u , w iek grzybni i w a ru n k i środow iskow e (sto p ie ń sk a ż e n ia su b s tra tu , fo rm y c h e m ic z n e m e ta li, w sp ó ło b e c n o ść jo n ó w różnych m e ta li, ro d za j s u b stra tu , typ gleby, p H i p o te n c ja ł re d o x p o d ło ż a , c h a ra k te r siedliska, k lim at, w a ru n k i se z o n o w e ) m o ż n a zaliczyć d o czynników w pływ ających i d e te rm in u ją c y c h w ydajność w c h ła n ia n ia i tr a n s p o rtu p ie rw ia stk ó w p rz e z g rzy b n ię o ra z ich n a g ro m a d z a n ia w ow ocn ik ach .

C e le m p re z e n to w a n e g o o p ra c o w a n ia je s t d o sta rc z e n ie m ożliw ości ła tw eg o d o ta rc ia d o n ie zb ę d n y c h m a te ria łó w d la w szystkich b ad aczy in te re su ją c y c h się p ro b le m a ty k ą w y stę p o w a n ia i b io a k u m u la c ji p ierw iastk ó w p rze z grzyby w yższe w y stę p u jąc e w P olsce. J . F a l a n d y s z , A. F r a n k o w s k a

BIO A CCU M U LA TIO N O F ELEM ENTS AND R A D IO N U C LID ES BY M A C R O FU N G I. REV IEW F O R T H E T E R R IT O R Y O F POLAND

Summary

A bibliographic review is presented on publications related to bioaccumulation of elements, specially metals and radionuclides in fruiting bodies of higher mushrooms collected at the

(18)

territory of Poland. In the paper apart from the list of references in tables is given, chronolo gically, name of the first author, year of publication, site, the type of work (in situ, commercial source, field experiment, laboratory study), chemical symbols of the elements and the abbrevia tions o f the latin names of the mushroom species under study.

PIŚM IENNICTW O

1. Achremowicz B., Frączak Т., Kalbarczyk J.: Przydatność przetwórcza boczniaka. Przem. Spoż. 1984, 3, 102.

2. Apanasewicz D., Falandysz J.: Rtęć w podgrzybku brunatnym Xerocomus badius (Fr.) Kiihn. ex Gilb. i współczynniki jej nagromadzania. Mat. IX Poznańskiego Konwersatorium A nali tycznego. Poznań, 27-28 kwietnia 2000 r.

3. Apanasewicz D., Falandysz J.: Mercury and silver in Bay Bolete Xerocomus badius. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 263.

4. Bem H., Lasota W. Kuśmierek E., Witusik М.: Accumulation of 137Cs by mushrooms from Rogoźno area of Poland over the period 1984-1988. J. Radioanal. Nucl. Chem. 1990, 145, 39.

5. Bielawski L., Falandysz J.: Elem ents in the fruiting bodies of Common Scaber Stalk Leccinum scabrum (Bull.: Fr.) Quel, from various sites in Poland. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 174.

6. Brodzińska A., Lasota W.\ Skład chemiczny grzybów. Bromat. Chem. Toksykol. 1981, 14, 229.

7. Brodzińska A., Krzywańska J., Sulecka H .: Oznaczanie rtęci w pieczarkach m etodą bezpło- mieniowej absorpcji atomowej. Problemy Higieny, 1984, 3, 123.

8. Brzostowski A., Falandysz J.: Heavy metals in fruiting bodies of Poison Pax Paxilus involutus (Batsch) Fr. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 173.

9. Buliński R., Kot A., Błoniarz J., Koktysz N.: Badania zawartości niektórych pierwiastków śladowych w produktach spożywczych krajowego pochodzenia. Cz. VII. Zawartość ołowiu, kadmu, cynku, wanadu i kobaltu w warzywach i owocach. Bromat. Chem. Toksykol. 1986, 19, 21.

10. Collet P.: Die Bestimmung von Schwermetallspuren in Lebensmitteln mit Hilfe der Inver- spolarographie. II. U ber den gehalt von Blei, Cadmium und Kupfer in Spiesepilzen. Dtsch. Lebenmitt. Rundsch., 1977, 73, 75.

11. Danisiewicz D., Falandysz J. : Biokoncentracja srebra i niklu przez pieczarkę dwuzarodnikową. Bromat. Chem. Toksykol. 1999, 32, 197.

12. Danisiewicz D., Falandysz J., Strumnik K , Hałaczkiewicz J.: Mercury in mushrooms and underlying soil from the Wieluńska Upland. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 177. 13. Danisiewicz D., Swieczkowski A., Frankowska A., Strumnik K , Apanasewicz D., Falandysz J:.

Mercury and its bioaccumulation factor in higher mushrooms from the Wdzydzki Landscape Park. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowis ko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 230.

14. Falandysz J., Bielawski L.: Total mercury content of wild edible mushrooms collected near the town of Augustów. Polish J. Environ. Stud. 2000, 9, in press.

15. Falandysz J., Bielawski L., Frankowska A., Apanasewicz D., Głąb A.: Rtęć w grzybach jadalnych z Równiny Tarnobrzeskiej. Przem. Spoż. 2000, w druku.

(19)

16. Falandysz J., Bielawski L., Frankowska A., Apanasewicz D., Żurańska B., Danisiewicz D. \ Rtęć w grzybach i glebie z okolic Augustowa oraz współczynniki BCF tego metalu. Mat. IX Poznańskiego Konwersatorium Analitycznego. Poznań, 27-28 kwietnia 2000 r. 84.

17. Falandysz J., Bielawski L., Frankowska A., Danisiewicz D., Głąb A., Szefer P. : Mercury in higher mushrooms from the Tarnobrzeska Plain. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 180.

18. Falandysz / , Bona H:. Współczynniki nagromadzania srebra przez pieczarkę dwuzarodni- kową Agaricus bisporus. Sympozjum „Ksenobiotyki - problemy analityczne i względy zdrowia publicznego”. Puławy, 24-25 maja 1993, 24.

19. Falandysz J., Bona H .: Zawartość metali w pieczarkach Agaricus sp. dziko rosnących na terenie G dańska i jego okolicy. Bromat. Chem. Toksykol. 1992, 25, 256.

20. Falandysz J., Bona # ., Cap М., Danisiewicz D.: Kadm i ołów w pieczarkach i współczynniki nagrom adzenia tych metali. Acta Pol. Toxicol. 1993, 1, supl. 1, 30.

21. Falandysz J., Bona H., Danisiewicz D.: M etale w pieczarce dwuzarodnikowej Agaricus bispo- rius. Bromat. Chem. Toksykol. 1993, 26, 281.

22. Falandysz J., Bona //., Danisiewicz D.: Zawartość srebra w grzybach wielkoowocnikowych. Bromat. Chem. Toksykol. 1994, 27, 211.

23. Falandysz J., Bona H., Danisiewicz D.\ Silver content of wild-grown mushrooms from the N orthern Poland. Z. Lebensm. U nters. Forsch. 1994, 199, 224.

24. Falandysz J., Bona II., Danisiewicz D. : Silver uptake by Agaricus bisporus from an artificially enriched substrate. Z Lebensm. Unters. Forsch. 1994, 119, 225.

25. Falandysz J., Brzostowski A., Nosewicz M , Danisiewicz D., Frankowska A., Apanasewicz D., Bielawski L : Rtęć w grzybach jadalnych z terenu Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Bromat. Chem. Toksykol. 2000, 33, 177.

26. Falandysz J., Brzostowski A., Nosweicz М., Frankowska A., Apanasewicz D., Strum nik K., Danisiewicz D., Szefer P.: R tęć w grzybach i glebie oraz współczynniki nagromadzania tego m etalu na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Forum Młodych III Wydz. GTN. Co możemy zrobić dla środowiska naturalnego? Gdańsk, 9-10 czerwca 2000 r., 169-170. 27. Falandysz J., Brzostowski A., Wieliczko М., Danisiewicz D.} Apanasewicz D., Bielawski L:.

Skażenie rtęcią grzybów jadalnych z okolic Koszalina. Bromat. Chem. Toksykol., 2000, w druku.

28. Falandysz J., Wieliczko М., Brzostowski A., Apanasewicz D., Danisiewicz D.: Mercury in mushrooms from the Koszalin area. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r., Book of Abstracts, 176. 29. Falandysz J., Caboń J.: Cez 134 i 137 w grzybach po Czarnobylu. Sympozjum „Żywność

-jej wartość zdrowotna, odżywcza oraz interakcje z substancjami obcymi”. Kraków, 7-8 czerwca 1990, B-18, 57.

30. Falandysz ].,Caboń J.: Wyniki oznaczeń radiocezu w grzybach na terenie woj. Gdańskiego. Przem. Spoż. 1992, 46, 146.

31. Falandysz J., Chwir A.: T he concentrations and bioconcentration factors of m ercury in mushroom s from the Mierzeja Wiślana sand-bar, Northern Poland. Sci. Total Environ. 1997, 203, 221.

32. Falandysz J., Danisiewicz D., Bona H.: M etale w grzybach na terenie Borów Tucholskich i lasów kaszubskich. Bromat. Chem. Toksykol. 1994, 27, 129.

33. Falandysz J., Danisiewicz D:. Grzyby wielkoowocnikowe jako bioindykatory stopnia skażenia środowiska rtęcią w rejonie Gdańska. Sympozjum „Badania w zakresie jakości zdrowotnej żywności i przedmiotów użytku”, Łódź, 5-6 września 1994, 34.

34. Falandysz J., Danisiewicz D.: Bioconcentration factors (BCF) of silver in wild Agaricus campestris. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 1995, 55, 122.

(20)

35. Falandysz Danisiewicz D., Gałecka K.: Rtęć w grzybach i glebie spod grzybów z terenu G dańska i okolic. Bromat. Chem. Toksykol. 1995, 28, 155.

36. Falandysz J., Frankowska A., Gucia М., Piszczek М., Piszczek М., Malinowska E., Bielawski L., Lipka K , Brzostowski A., Apanasiewicz D., Strumnik K : Kadm w grzybach wielkoowoc- nikowych z wybranych stanowisk w Polsce. Kadm w środowisku - problemy ekologiczne i metodyczne. Zesz. Nauk. Komit. „Człowiek i Środowisko” PAN. 2000, 285.

37. Falandysz J., Frankowska A., Wrzał М., Danisiewicz D., Apanasewicz D.: R tęć w jadalnych gatunkach grzybów z okolicy jeziora Wdzydzkiego. Bromat. Chem. Toksykol. 2000, w druku. 38. Falandysz Gucia М., Lipka K , Danisiewicz D., Brzostowski A., Frankowska A., Bielawski L.: Sód, wapń, magnez i potas w grzybach z terenu gmin Łukta i M orąg w województwie warmińsko-mazurskim. Mat. IX Poznańskiego Konwersatorium Analitycznego. Poznań, 27-28 kwietnia 2000 r.

39. Falandysz J., Gucia М., Lipka K., Danisiewicz D., Frankowska A., Bielawski L., Brzostowski A., Strumnik K. \ Trace elem ents in edible and non-edible wild mushrooms collected at the area of the Com munes of Łukta and Morąg. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000. Book of Abstracts, 123. 40. Falandysz J., Hałaczkiewicz J .: Zawartość rtęci w grzybach jadalnych na terenie Wyżyny

Wieluńskiej. Roczn. P ZH 1999, 50, 253.

41. Falandysz J., Ichihashi H., Bielawski L., Gucia М., Frankowska A., Apanasiewicz D. \ Elem ents in some wild edible macrofungi growing in Poland. Food Addit. Contam. 2001, in press. 42. Falandysz J., Klawikowska K , Szymanowska В., Bielawski L., Danisiewicz D., Frankowska A.,

Brzostowski A:. Potassium, sodium, magnesium and calcium in some mushrooms from the area of Augustowska Forest. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 228.

43. Falandysz J., Klawikowska К , Szymanowska В., Bielawski L., Danisiewicz D., Frankowska A., Brzostowski A.: Pierwiastki śladowe w wybranych gatunkach grzybów z terenu Puszczy A u gustowskiej. Mat. IX Poznańskiego Konwersatorium Analitycznego. Poznań, 27-28 kwietnia 2000 r.

44. Falandysz J., Kryszewski K.: Rtęć w jadalnych gatunkach grzybów w rejonie G ubina. Bromat. Chem. Toksykol. 1996, 29, 27.

45. Falandysz J., Kryszewski K:. Rtęć w grzybach i substracie spod grzybów z okolicy Polanowie w gminie Gubin, województwo zielonogórskie. Roczn. P ZH 1996, 47, 377.

46. Falandysz J.} Lipka K.t Żurańska I.S., Brzostowski A., Malinowska E., Frankowska A. Piszczek M. : Copper, chromium, manganese, zinc and lead in some species of higher mushrooms from Poland. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 124.

47. Falandysz J., Lipka К , Danisiewicz D., Frankowska A. Apanasewicz D., Żurańska B:. Zawar tość rtęci w grzybach jadalnych na terenie gmin Morąg i Łukta. Roczn. PZH 2000, 51, 345. 48. Falandysz J., Lipka K , Strumnik K , Danisiewicz D., Apanasewicz D., Frankowska A.: Żurańska В Rtęć w grzybach i glebie oraz współczynniki BCF tego metalu w okolicy M orąga, powiat Ostróda. Mat. IX Poznańskiego Konwersatorium Analitycznego. Poznań, 27-28 kwietnia 2000 r.

49. Falandysz J., Marcinowicz A., Chwir A.: Rtęć w jadalnych grzybach z terenu lasów kościer- skich i Mierzei Wiślanej. Roczn. PZH 1996, 47, 205.

50. Falandysz J., Marcinowicz A., Danisiewicz D., Gałecka K.: Rtęć w grzybach i substracie spod grzybów w rejonie Łubiany, G m ina Kościerzyna. Bromat. Chem. Toksykol. 1997, 30, 63. 51. Falandysz J., Monkiewicz £ , Krawikowska K., Gucia М.: Total mercury content of wilde

edible mushrooms of the Borecka Forest and the adjacent area. Pol. J. Food Nutr. Sci. 2000, w druku.

(21)

N r 4 Pierwiastki i radionuklidy w grzybach 341 52. Falandysz J., Monkiewicz E., Frankowska A, Danisiewicz D., Bielawski L., Apanasewicz D.\

Rtęć w grzybach jadalnych z okolic Puszczy Boreckiej. Mat. IX Poznańskiego K onwersato rium Analitycznego. Poznań, 27-28 kwietnia 2000 r. 79.

53. Falandysz J., Monkiewicz E., Strumnik K , Frankowska A., Apanasewicz D., Zurańska В .: M ercury in mushrooms and soil from the Borecka Forest and the adjacent area. Ill O gólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000 r. Book of Abstracts, 175.

54. Falandysz J., Niestój М., Danisiewicz D., Pempkowiak J., Bona H.\ Kadm i ołów w pieczarce polnej Agaricus campestńs L. z różnych stanowisk na terenie Polski północnej. Bromat. Chem. Toksykol. 1993, 26, 275.

55. Falandysz /., Sicińska B., Bona H., Kohnke D:. Zawartość metali w opieńce miodowej (Armillariella mellea). Sympozjum „Żywność - jej wartość zdrowotna, odżywcza oraz inter akcje z substancjami obcymi”. Kraków, 7-8 czerwca 1990, B-20, 59.

56. Falandysz J„ Sicińska B., Bona H., Kohnke D.: M etale w opieńce miodowej Armillariella mellea. Bromat. Chem. Toksykol. 1992, 25, 171.

57. Falandysz J., Sicińska B., Kohnke D., Bona H.\ Zawartość rtęci w opieńce miodowej (Arm il lariella mellea). Symp. „Żywność - jej wartość zdrowotna, odżywcza oraz interakcje z sub stancjami obcymi”. Kraków, 7-8 czerwca 1990, B-19, 58.

58. Falandysz ]., Strumnik K : R tęć w grzybach jadalnych z Zaborskiego Parku Krajobrazowego. A ura 2000, 6, 15-16.

59. Falandysz Strumnik K , Brzostowski A., Frankowska A., Danisiewicz D., Szefer P.: Rtęć w grzybach i glebie oraz współczynniki BCF tego metalu na terenie Zaborskiego Parku Krajobrazowego. Forum Młodych III Wydz. GTN. Co możemy zrobić dla środowiska natural nego? G dańsk, 9-10 czerwca 2000 r., 170-171.

60. Falandysz ]., Szajek L.: Zawartość rtęci w grzybach Agaricus sp. z terenu Gdańska. Bromat. Chem. Toksykol. 1994, 27, 33.

61. Falandysz ]., Świeczkowski A., Danisiewicz D.: Zawartość rtęci w grzybach jadalnych na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Bromat. Chem. Toksykol. 1999, 32, 201-205. 62. Falandysz J., Frankowska A., Danisiewicz D., Apanasewicz D.: Rtęć w grzybach wielkoowoc-

nikowych i glebie spod grzybów z okolicy jeziora Wdzydzkiego. Forum Młodych III Wydz. GTN. Co możemy zrobić dla środowiska naturalnego? Gdańsk, 9-10 czerwca 2000 r., 171-172. 63. Flakiewicz W., Bońkowski J .: Radionuklidy w grzybach. A ura 1991, 7, 12.

64. Florczak J., Lasota W.: W chłanianie i wiązanie kadmu przez boczniaka ostrygowatego w wa runkach uprawy. Bromat. Chem. Toksykol. 1995, 28, 17.

65. Frankowska A ., Falandysz J.: Rtęć w borowiku szlachetnym Boletus edulis Buli.: Fr. i współczynniki jej nagrom adzania (BCF). Mat. IX Poznańskiego Konwersatorium A nali tycznego. Poznań, 27-28 kwietnia 2000 r. 78.

66. Frankowska A., Falandysz J.: Trace elements in King Bolete Boletus edulis Bull.: Fr. Ill Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000, 227.

67. Grabowski D., Muszyński W., Petrykowska М., Rubel B., Smagała G., Lada W:. Activity of cesium-134 and cesium-137 in game and mushrooms in Poland. Sci. Total Environ. 1994, 157, 227.

68. Grabowski D., Kurowski W., Muszyński W., Rubel В., Smagała G., Świętochowski J., Wilgos J.: Skażenia prom ieniotwórcze środowiska i żywności w Polsce w 1996 roku. Bibl. Monit. Środow., Warszawa 1997.

69. Grzybek J., Janczy B:. Oznaczanie zawartości ołowiu, kadmu i niklu za pomocą spektroskopii absorbcji atomowej w suchych owocnikach grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. I. Acta Mycol. 1991-92, 26, 17.

(22)

70. Grzybek Oznaczanie zawartości ołowiu, kadm u i niklu za pomocą spektroskopii absorbcji atomowej w suchych owocnikach grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. II. A cta Myco!. 1991-92, 27, 213.

71. Jacąuiot L ., Daillant O:. Bio-accumulation des elem ents-traces et des radioelem ents par les macromyctes. Revue Bibliographique. Bull. Obs. Myco. 1998, 14, 1.

72. Jasoń K , Pollok М.: Badanie zawartości niektórych metali ciężkich w grzybach świeżych i przetworach grzybowych. Problemy Higieny 1980, 17, 109.

73. Klawitter М., Garstka М., Pakulska A., Kędziora E.: Zawartość rtęci w pieczarkach pocho dzących od producentów województwa poznańskiego. Problemy Higieny 1987, 1, 134. 74. Korky J. K , Kowalski L.: Radioactive cesium in edible mushrooms. J. Agric. Food Chem.

1989, 37, 568.

75. Krełowska-Kulas М., Kudełka W., Popek S.: Zawartość ołowiu w wybranych grzybach. Zesz. Nauk. Kom. „Człowiek i Środowisko” PAN 1998, 21, 189.

76. Kubik М., Kuśmierek E., Michalczuk L., Bem H:. Contam ination o f fruits, soils, and mushrooms in Poland in 1991. J. Fruit Ornem ent. Plant Res. 1993, 1, 45.

77. Kwapuliński J., Wielucha D., Miroslawski J., Górka P., Rochel R., Paukszto A.: Intoksykacja wybranych gatunków grzybów metalami ciężkimi na terenie Wyżyny Żarkowsko - Często chowskiej. Pollutants in the Environment, 1995-96, 4-5, 25.

78. Lasota W., Florczak J.: Zawartość arsenu, miedzi, m anganu w niektórych gatunkach grzybów wielkoowocnikowych. Bromat. Chem. Toksykol. 1979, 12, 93.

79. Lasota W., Florczak J.: Poziom niektórych metali w grzybach. Problemy Higieny 1980, 17, 97.

80. Lasota W., Florczak J.: Zawartość fluoru w niektórych gatunkach grzybów wielkoowocniko wych pochodzących z różnych rejonów Polski. Bromat. Chem. Toksykol. 1983, 16, 173. 81. Lasota W., Florczak J.: Poziom magnezu, wapnia, sodu i potasu w niektórych gatunkach

grzybów wielkoowocnikowych. Bromat. Chem. Toksykol. 1984, 17, 189.

82. Lasota W., Florczak J.: Badanie składu chemicznego opieńki miodowej [Armilariella mellea (Vahl. In. FI. Dan. ex Fr) P. Karst], Bromat. Chem. Toksykol. 1984, 17, 287.

83. Lasota W., Florczak J.: Wpływ warunków uprawy na akumulację niektórych substancji toksycznych w grzybach. Cz. II. W chłaniania i wiązanie Hg-203 przez pieczarkę dwuzarodni- kową i boczniaka ostrygowatego (Agaricus bisporus, Pleurotus ostreatus) Bromat. Chem. Toksykol. 1991, 24, 67.

84. Lasota W., Florczak J.: Zawartość miedzi w wybranych suszach grzybów wielkoowocnikowych. Zesz. Nauk. Kom. „Człowiek i Środowisko” PAN 1996, 14, 192.

85. Lasota W., Florczak J., Karmańska A.: Zależność zawartości pierwiastków toksycznych Hg, Cd, Pb w grzybach uprawowych od ich obecności w podłożu. Problemy Higieny 1987, 1, 145. 86. Lasota W., Florczak ]., Karmańska A.: Wpływ warunków uprawy na akumulację niektórych substancji toksycznych w grzybach. Cz. I. Obserwacje procesu wchłaniania Hg, Cd, Pb i Zn przez pieczarkę dwuzarodnikową (Agaricus bisporus Lange) i boczniaka ostrygowatego (Pleu rotus ostreatus) Jacq.: Fr. Kumm. Bromat. Chem. Toksykol. 1990, 23, 95.

87. Lasota W., Kalinowski R.: Zawartość selenu w niektórych gatunkach grzybów wielkoowocni kowych. Bromat. Chem. Toksykol. 1985, 18, 7.

88. Lasota W., Sylwestrzak Skład chemiczny grzybów. Bromat. Chem. Toksykol. 1982, 15, 1. 89. Lasota W., Sylwestrzak J.: Skład boczniaka ostrygowatego i jego odmiany florydzkiej, Pleu

rotus ostreatus, Pleurotus florida. Grzyby, 1984, 7, 7.

90. Lasota W., Witusik M .: Zawartość rtęci w grzybach dziko rosnących i w podłożu. Problemy Higieny 1987, 32, 125.

91. Leh H .-O .: Bleigehalte in Pilzen. Zeitschr. Lebensm. U nters. Forsch. 1975, 157, 141. 92. Lipka K , Falandysz J.\ Elem ents in the fruiting bodies of Fly Agaric Am anita muscaria (L.:

Fr.) Pers. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środo wisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000. Book of Abstracts, 125.

(23)

N r 4 Pierwiastki i radionuklidy w grzybach 343 93. Ludwicki J.K.: Występowanie rtęci w wybranych środkach spożywczych. Roczn. PZH 1987,

38, 237.

94. Malinowska E., Szefer P., Falandysz J.\ Elements in Bay Bolete Xerocomus badius (Fr.) Kuhn, ex Gilb. III Ogólnopolska Konferencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środo wisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000. Book of Abstracts, 126

95. Marzec Z., Buliński R.: Badanie zawartości niektórych pierwiastków śladowych w produktach spożywczych krajowego pochodzenia. Cz. IX. Zawartość chromu, niklu i selenu w grzybach i owocach. Bromat. Chem. Toksykol. 1986, 19, 84.

96. Mejstrik V, Leplova A . : Applicability o f fungi to the m onitoring of environm ental pollution by heavy metals. W: Plants as biomonitors. B. Markert (red.). VCH Verlagsgesellschaft, W einheim, 1993, 365.

97. Mietelski J.W., Jasińska М., Kubica В., Kozak К , Macharski Р.: M apa skażeń prom ieniot wórczych w grzybach w Polsce w 1991 r. R aport nr 1590/D. Instytut Fizyki Jądrowej, Kraków, 1992.

98. Mietelski J.W., Larosa J., Ghods A.: x>Sr and

239

+

240

p u, 238Pu, 241 Am in some samples of m ushrooms and forest soil from Poland. J. Radioanal. Nucl. Chem. 1993, 170, 243. 99. Mietelski J. W., Jasińska М., Kubica В., Kozak К , Macharski P.: Radioactive contam ination

o f Polish mushrooms. Sci. Total Environ. 1994, 157, 217.

100. Mietelski J.W., Jasińska М.: Radiocesium in billberries from Poland: comparison with data for m ushroom samples. J. Radioecol. 1996, 4, 1, 15-25.

101. Mlodecki H., Lasota W , Teresa S.: Grzyby jako źródło kobaltu w żywności. Farm. Pol. 1965, 21, 337.

102. Rafalski H., Świtalski Т.: Zawartość składników mineralnych w wybranych produktach spożywczych. Roczn. PZH 1984, 35, 515.

103. Schelenz R., Diehl J-F.: Quecksilber in Pilzen. Zeitschr. Lebensm. Unters. Forsch. 1974, 154, 160.

104. Skibniewska К A., Smoczyński S.: Wpływ obróbki kulinarnej na poziom radiocezu w grzy bach. Roczn. PZH 1999, 50, 157.

105. Stamets P.: Growing gourm et and medicinal mushrooms. Ten Speed Press, Berkeley, California, 1993.

106. Stamets P.: Psylocybin mushrooms of the world. Ten Speed Press, Berkeley, California, 1996.

107. Statkiewicz U., Gayny В Poziom zanieczyszczenia metalami niektórych grzybów jadalnych dziko rosnących. Roczn. P Z H 1994, 45, 27.

108. Strumnik K , Falandysz J.: Total mercury in the fruiting bodies of Fly Agaric Amanita muscaria (L.: Fr.) Pers and underlying substrate at various sites. III Ogólnopolska K onfe rencja „M etale śladowe. Ich wpływ na organizmy i środowisko”. Sopot, 6-8 czerwca 2000. Book of Abstracts, 179.

109. Terminology for metals. SETAC - Europe News, 1999, 10, 8.

110. Tum au K , Gucwa E., Mleczko P., Godzik В Metal content in fruit-bodies and mycorrhizas of Pisolithus arrhizus from zinc wastes in Poland. Acta Mycologica 1988, 33, 59.

111. Tum au K : Heavy metal uptake by Armillaria lutea growing in a Pino-Quercetum forest treated with cadmium dust. Nova Hedwiga. 1990, 50, 201.

112. Tumau K : The influence o f cadmium dust on fungi in a pino-quercetum forest. Ekol. Pol. 1991, 39, 39.

113. Tum au K , Kozłowska H.: T he influence of industrial dust on the heavy metal content of fungi. Zesz. Nauk. UJ. Prace Bot. 1991, 22, 135.

114. Tum au К , Wenhrynowicz О.: Ołów w środowisku - problemy ekologiczne i metodyczne. Lokalizacja ołowiu w ekto i endomikoryzach - mechanizmy obronne roślin i grzybów. Zesz. Nauk. Kom. „Człowiek i Środowisko” PAN 1998, 21, 181.

(24)

115. Wondratschek I, Róder U.: M onitoring of heavy metals in soils by higher fungi. W: Plants as biomonitors. B. M arkert (red.). VCH Verlagsgesellschaft, W einheim 1993, 345. 116. Woźniak W.: Zawartość żelaza, miedzi, cynku, cyny i ołowiu w grzybach jadalnych dziko

rosnących. Roczn. Akademii Rolniczej w Poznaniu 1975, 79, 129.

117. Woźniak W.: Zaw artość metali w pieczarce dwuzarodnikowej i boczniaku ostrygowatym i ich znaczenie dla człowieka. Grzyby 1988, 17, 3.

118. Zagrodzki P., Mietelski J. W., Krośniak M , Petelenz B.: Accumulation of cesium and radiocesium in forest litter in selected regions o f Poland and its influence on litter-to-m ush- room s transfer factor. W: Proc. Conf. of the Nuclear Analytical M ethods in the Life Sciences. J. Kucera, I. Obrusnik, E. Sabbioni (Eds), Prague 1994. Biological Trace Elem ents Res. 1994, 43^t5, 273.

119. Zródłowski Z.\ The content of heavy metals in edible mushrooms from the polluted areas. Pol. J. Food N utr. Sci. 1994, 3/44, 163.

120. Zródłowski Z .\ The influence o f washing and peeling of mushrooms Agaricus bisporus on the level o f metal contamination. Pol. J. Food Nutr. Sci. 1995, 4/45, 26.

A dditional

Danisiewicz D., Falandysz J.: Bioaccumulation of silver and nickel by champignon m ush room. I ll Conference on trace metals. „Effects on organisms and environm ent”. Sopot, 6-8 June 2000. Book of Abstracts, 145.