54 В. Drzewiecka, J. Sinkiewicz
skuteczności procesu uzdatniania wody do picia i na potrzeby gospodarcze, gdyż inne stosow ane m etody nie zawsze dają zadaw alające efekty [14].
N aturalnym rezerw uarem tych bakterii są zwierzęta, zarów no dzikie ja k i hodow lane [1, 11]. D o wód powierzchniowych C am pylobacter dostaje się głównie z kałem dzikiego ptactw a. T em p e ra tu ra ciała większości ptaków 42°C jest rów nocześnie tem p eratu rą optym alną dla nam nażania się bakterii z rodzaju C am pylobacter. K apperund [11] stw ier dził, że w m ikroflorze wyizolowanej z kału ptaków średnio aż 28% stanowi C a m p y lo bacter (Salm o n ella stanowi jedynie 0,8% m ikroflory fekalnej ptaków ).
Z epidem iologicznego punktu w idzenia największe znaczenie m ają 3 gatunki: C.
je ju n i, С. coli i C. lari, z których pierwszy wywołuje ok. 90% zachorow ań i stał się powszechnym p atogenem człowieka. Pierwsze dwa gatunki są też najczęściej spotykane w przew odach pokarm ow ych większości zwierząt dzikich i hodowlanych, a zwłaszcza ptaków [3, 9, 18, 19].
W polskim piśm iennictw ie niewiele jest doniesień o w ystępowaniu C am pylobacter
w w odzie [14, 18]. D oceniając rolę wody jako drogi przenoszenia i rozpow szechniania bakterii pochodzenia jelitow ego podjęto badania, których celem było rozpoznanie sytuacji co do częstości występowania bakterii z rodzaju C am pylobacter n a terenie w ojewództwa bydgoskiego, w wodach powierzchniowych wykorzystywanych do o rgani zowania kąpielisk oraz ujm ow ania wody na potrzeby wodociągowe.
M A TERIAŁ I M ETODY KA BADAŃ
Przebadano 52 jeziora w miejscach wykorzystywanych do kąpieli oraz 2 rzeki - Brdę i Wdę w miejscach ujmowania wody dla wodociągu publicznego w Bydgoszczy i zakładowego w Swieciu n. Wisłą. Na rye. 1 zaznaczono zbiorniki wodne, z których pobierano próbki wody.
Próbki wody pobierano z częstotliwością 1-9 razy, w okresie od miesiąca kwietnia do sierpnia 1997 r. Z ujęć wodnych próbki pobierano już od miesiąca stycznia. Ogółem przebadano 132 próbki wody, w tym 13 z ujęć wodociągowych.
Równolegle z badaniami w kierunku wykrywania bakterii z rodzaju Campylobacter wykony wano mikrobiologiczną analizę sanitarną wody. Analiza ta obejmowała oznaczenie ogólnej liczby bakterii na agarze odżywczym w tem peraturze 20°C i 37°C tzw. m etodą płytkową oraz bakterii grupy coli i bakterii grupy coli typu kałowego m etodą fermentacyjną (NPL). Oznaczenie ww. bakterii, jak i pobieranie próbek wody przeprowadzono zgodnie z metodyką stosowaną w Pań stwowym Zakładzie Higieny [24). Na podstawie ostatniego z wymienionych wskaźników okreś lano klasę czystości wody zgodnie z obowiązującymi przepisami [7].
Do wykrywania bakterii z rodzaju Campylobacter wykorzystano m etodę opracowaną przez Stelzera [20] i zastosowaną przez Krogulską i wsp. [14] z własna modyfikacją. Hodowlę prowa dzono na podłożu Columbia agar z dodatkiem 5% krwi baraniej i zestawem antybiotyków Campylosel firmy BioMerieux. W skład zestawu antybiotyków Campylosel wchodziły: cefopera- zon (3 mg), kolistyna (2 000 j.m.), wankomycyna (2 mg) oraz amfoterycyna В (0,4 mg). Podłoże rozlewano na płytki Petriego o średnicy 5 cm (grubość warstwy wynosiła ok. 5 mm), przechowy wano przez co najmniej 24 godz. w warunkach mikroaerofilnych. Próbki wody, zależnie od stopnia zanieczyszczenia o objętości od 10 do 500 ml, sączono przez filtry membranowe (Milli- pore 0,45). Filtry te następnie umieszczano na podłożu i inkubowano w tem peraturze 37°C przez 24 godz. w warunkach mikroaerofilnych. Stosowano w tym celu system do hodowli mikroaero- filów Generbox firmy BioMerieux. Po 24 godz. filtry usuwano z podłoża, a płytki inkubowano dalej przez następne 72 godz. w warunkach mikroaerofilnych w temp. 42°C. Bakterie katalazo- i oksydazododatnie poddawano identyfikacji gatunkowej z wykorzystaniem testu API Campy firmy BioMerieux.
siedziby gmin
jeziora, w których nie wykryto obecności bakterii z rodz. Campylobacter jeziora, w których wykryto obecność bakterii z rodz. Cantbylobacler rzeki, w których nie wykryto obecności bakterii z rodz. Campylobacter rzeki, w których wykryto obecność bakterii z rodz. Campylobacter
Kąpieliska: 1 - jezioro Bo równo 2 - jezioro Bysławskie 3 - jezioro CekcyAskie 4 - jezioro Charzykowskie 5 - jezioro Chomiąskie 6 - jezioro Czarownic 7 - jezioro Długie 8 - jezioro Dybrzk 9 - jezioro Foluskie 10 - jezioro Gąsawskie 11 - jezioro Głęboczek (gm. Tuchola) 12 - jezioro Głęboczek (gm. Mogilno) 13 - jezioro Gopło 14 - jezioro Jezuickie 15 - jezioro Juchacz 16 - Kanał rzeki Brdy 17 - jezioro Karsińskie 18 - jezioro Kołdrąbskie 19 - jezioro Łąkie 20 - jezioro Lopienno 21 - jezioro Łowne 22 - jezioro Mochel 23 - jezioro Niedźwiedź 24 - jezioro Oćwieckie 25 - jezioro Okonińskie 26 - jezioro Ostrowieckie 27 - jezioro Ostrowite 28 - jezioro Ostrowskie 29 - jezioro Palędzkie 30 - jezioro Pniewskie 31 - jezioro Przedwieśnie 32 - jezioro Redeckie 33 - jezioro Rudnica 34 - jezioro Sępoleńskie 35 - jezioro Smerzyńskie 36 - jezioro Stoczek 37 - jezioro Szpitalne 38 - jezioro Trzcianno 39 - jezioro Wąsowskie 40 - jezioro Weneckie 41 - jezioro Wiecanowskie 42 - jezioro Wieleckie 43 - jezioro Wienieckie 44 - jezioro Wierzchucińskie Duże 45 - jezioro W ięcbonkie 46 - jezioro Wolickie 47 - jezioro Wolskie 48 - Zalew Koronowski (Samociążek) 49 - Zalew Koronowski (Pieczyska) 50 - Zalew Koronowski (Kręgiel) 51 - Zalew Koronowski (Sokole Kuźnica) 52 - Zalew Koronowski (Wielonek) Ujęcia wody: 53 - rzeka Brda 54 - rzeka Wda
56 В. Drzewiecka, J. Sinkiewicz
WYNIKI BADAŃ I ICH O M Ó W IEN IE
B akterie z rodzaju Campylobacter wykryto w 43 próbkach wody spośród 132 b ad a nych, co stanow iło ok. 33% . Częstość ich występow ania w w odach I i II klasy czystości (tab ela I) w ahała się w granicach 20% -66% , zaś wszystkie nieliczne próbki odpow ia dające klasie III wykazywały obecność bakterii Campylobacter.
T a b e l a I . Częstość występowania bakterii z rodzaju Campylobacter w badanych wodach powierzchniowych
The frequency of Campylobacter in examined samples taken from surface waters
In n i au to rz y , z a ró w n o w k ra ju ja k i za g ra n ic ą [14, 18] izolow ali te b a k te rie ogółem z ok. 36 % d o 67 % p ró b e k b ad a n y c h w ód pow ierzchniow ych. M n ie jsz a c z ęsto ść ich w ykryw ania w naszych b a d a n ia c h w ynika p ra w d o p o d o b n ie z teg o , że z a ró w n o k ąp ie liska ja k i u ję c ia w ody zlo k alizo w an e są w m iejscach o d d a lo n y ch o d u jść ścieków, a w ody p o w ierz ch n io w e p rz e z n a c z o n e do tych cclów m u sz ą o d p o w ia d a ć w ym aganej klasie czystości. P o tw ie rd z a to ró w n ież fak t, że ze w szystkich p ró b e k w ody tylko 3 z a lic zo n o d o III klasy w ód tj. n ajb a rd z ie j zanieczyszczonych i n ie stw ie rd z o n o wód pozak laso w y ch . N a isto tn e z n a cz en ie ścieków b y to w o -g o sp o d arcz y ch i kom unalnych ja k o ź ró d e ł za n ieczy szczen ia w ody b a k te ria m i z ro d za ju C am pylobacter w skazują w sw oich p ra c a c h K rogulska i w sp. [14] o ra z P opow ski i w sp. [18].
Przy p o ró w n a n iu o d s e te k p ró b e k d o d a tn ic h n a o b e c n o ść tych b a k te rii pochodzących z k ąp ielisk (3 2 % ) i u ję ć w odociągow ych (3 8 % ), w id o czn a je s t p rz e w a g a tych ostatnich. M o ż e to być w ynikiem w ięk szeg o n a ra ż e n ia n a zan ieczy szczen ie w ód w rz e k a c h niż w je z io ra c h . Ś w iadczą o tym d a n e z coro czn y ch ra p o rtó w o sta n ie śro d o w isk a wo je w ó d z tw a bydg o sk ieg o . I ta k w ed łu g r a p o rtu za ro k 1997 [17] b ra k je s t o d c in k ó w rzek o w o d ach I klasy czystości, d o II klasy czystości zaklasy fik o w an o 9,2% d ługości wód rzecznych a p o n a d 90 % d o klasy III i w ód p o n a d n o rm a ty w n ie zanieczyszczonych. S ytuacja s ta n u czystości je z io r p rz e d sta w ia się n astę p u ją c o : je z io ra sklasyfikow ane w n ajlep szej I klasie czystości stanow iły 3,5% ich łącznej o b ję to śc i, w k lasie II było 23,5% o ra z o k o ło 73 % w klasie III i nie o b ję tej n o rm a m i. O czyw iście przy klasyfikacji w ód b ie rz e się ró w n ież p o d uw agę w skaźniki zanieczyszczeń chem icznych.
O g ó ln ą c h a ra k te ry sty k ę b a k te rio lo g ic z n ą sta n u s a n ita rn e g o b ad a n y c h w ód po w ierzchniow ych p rz e d sta w ia ta b e la II.
T a b . II p rz e d sta w ia k sz tałto w an ie się ilości b a k te rii ru ty n o w o w ykorzystyw anych d° o ce n y sa n ita rn e j w ody. W idoczny je st, p o d o b n ie ja k w p rzy p a d k u b a k te rii z rodzaju C am pylobacter, sy stem aty czn y w zro st ich liczby w m ia rę o b n iż a n ia się klasy czystość* zb io rn ik ó w w o dnych, z któ ry ch p o b ie ra n e były p ró b k i d o b a d a ń . S zcz eg ó ln ie wyraźny jest w zro st liczby b a k te rii g ru p y coli, w tym b a k te rii g ru p y coli typu kało w eg o , świad'
czący o św ieżym fek aln y m lub ściekow ym zanieczyszczeniu w ody. Z a le ż n o śc i te ilu stru je rycina 2.
N a rycinie 3 p rz e d sta w io n o cz ęsto ść w y stęp o w an ia p o szczeg ó ln y ch g a tu n k ó w b a k te rii z ro d z a ju Cam pylobacter.
W ynika z niej, że g a tu n k a m i d o m in u jąc y m i w b ad a n y c h w o d ac h były C. coli i C. jejuni, z p rze w a g ą te g o pierw szego. O d w ro tn ie s to s u n e k te n p rz e d sta w ia ł się w b a d a niach w ód pow ierzch n io w y ch o k o lic W arszaw y [18]. In n e g a tu n k i w ystępow ały tylko w pojedynczych p ró b k a c h . S to su n k i ilościow e m iędzy g a tu n k a m i były p o d o b n e d la w ód o różnym sto p n iu zan ieczy szczen ia (ta b e la III).
T a b e l a I I I . Częstość występowania gatunków bakterii z rodzaju Campylobacter w po szczególnych klasach czystości
The frequency of Campylobacter occurrence in w ater depended on the purity class of water
WNIOSKI
1. C h o ro b o tw ó rc z e b a k te r ie z ro d z a ju C am pylobacter w ykryto w 33 % p ró b e k b a d a nych w ód p o w ierzchniow ych. M niejszy o d s e te k ta k ich p ró b e k w p o ró w n a n iu z w ynikam i innych a u to ró w m o ż e w ynikać z te g o , że p rz e d m io te m b a d a ń były w ody p rz e z n a c z o n e n a p o trz e b y k o m u n a ln e tj. о I i II k la sie czystości.
2. G a tu n k a m i d o m in u jąc y m i były C. coli o ra z C. je ju n i.
3. C zęsto ść w y stęp o w an ia b a k te rii z ro d z a ju C am pylobacter w z ra sta w m ia rę w zro stu o g ó ln e g o zanieczyszczenia b a k te rio lo g ic z n e g o w ody, zw łaszcza w y ra żo n e g o liczbą b a k te rii gru p y coli.
4. O b e c n o ść b a k te rii z ro d z a ju C am pylobacter w w o d ac h p rz e zn ac zo n y c h n a p o tr z e by w odo ciąg o w e p o tw ie rd z a k o n ie cz n o ść jej w łaściw ego u z d a tn ia n ia , w tym sk u tecznej dezynfekcji.
D r z e w i e c k a , J . S i n k i e w i c z
CAM PYLO BACTER IN SU R FA C E W ATERS FOR CO M M U N A L PURPOSES IN BY D G O SZCZ R EG IO N
60 В. Drzewiecka, J. Sinkiewicz
The results indicate that 33% of water samples were contam inated with Campylobacter (predom inated C. coli and C. jejuni). The percentage increased with the degree o f contamination with Coli.
PIŚM IENNICTW O
1. Blaser M.J.: Campylobacter species. In: Principles and practice of Infectious D iseases red. G.L. Mandell, R.G . Douglas, J.E. Bennett, A Wiley Medical Publication John Wiley & Sons, ] New York 1985, 1221.
2. Blaser M.J., Taylor D.N., Feldman R .A .: Epidemiology of Campylobacter jejuni Infections. Epidemiol. Rev. 1983, 5, 157.
3. Crerar S.K., Dalton C.B., Longbottom H.M., Kraa E. \ Foodbom e diseases: current trends and future surveillance needs in Australia. Med. J. Aust. 1996, 11-12, 672.
4. Djuretic Т., RyanM.J., FlemingD.M., WallP.G.: Infections intestinal disease in elderly people. Commun. Dis. Rep. CDR. Rev. 1996, 8, 107.
5. D uke L.A., Breathnach A.S., Jenkins D.R., Harkis B.A., Codd A. W.: A mixed outbreak of Cryptosporidium and camylobacter infection assaciated with a private w ater supply. Epidemiol. Infect. 1996, 116, 303.
6. Dzierżanowska D., Rozynek E.: Rola mikroaerofilnych pałeczek Campylobacter jejuni/coli w zakażeniach przewodu pokarmowego. Postępy Mikrob. 1988, 1/2, 137.
7. Dz. Ustaw Nr 116, poz. 503, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi.
8. H o ff G.L., Chen W., Warlen A.A., Giednighagen D.H.: Trends in reported Campylobacter, Salmonella and Shigella infections, Kansas City, M issouri Mo. Med. 1996, 7, 361.
9. Jawetz E., MelnickJ. L., Adelberg E A .\ Przegląd Mikrobiologii Lekarskiej, PZW L, Warszawa, 1991.
10. Jones I.G., Roworth М.: An outbreak of Escherichia coli 0157 and Campylobacteriosis associated with contam ination of a drinking water supply. Public H ealth 1996, 110, 277. 11. Kapperund G., R osef D.: Avian Wildlife Reservoir of Campylobacter fetus subsp. jejuni,
Yersinia spp., and Salmonella spp. in Norway. Appl. Environ. Microbiol. 1983, 15, 375. 12. Koenraad P.M.F.J., Rombouts F.M., Notermans S.H.W.: Epidemiological aspects o f therm op
hilic Campylobacter in w ater-related environments: a review. W ater Environ. Res. 1997, 69, 1, 52.
13. Krogulska B., Malaszewska J.: Znaczenie epidemiczne bakterii z rodzaju Campylobacter występujących w wodzie. Zagadnienia Medycyny Środowiskowej - materiały z posiedzenia naukowego Warszawa 1993, 4, 13.
14. Krogulska B., Maleszewska J.\ Zanieczyszczenie bakteriami z rodzaju Campylobacter wód powierzchniowych ujmowanych dla celów wodociągowych i po różnych etapach uzdatniania. Roczn. PZH , 1994, 4, 327.
15. Mentzing L.O.: W aterborne outbreaks of Campylobacter enteritis in central Sweden. Lancet, 1981, 2, 352.
16. Palmer S.R., Gully P.R., White J.M:. W aterborne outbreak of Campylobacter gastroenteritis■ Lancet, 1983, 1, 287.
17. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska: R aport o stanie środowiska województwa byd goskiego w 1997 r., Biblioteka M onitoringu Środowiska, Bydgoszcz, 1998.
18. PopowskiJ., Łękowska-Kochaniak A., Korsak D. : Występowanie termotolerancyjnych bakterii rodzaju Campylobacter w rzekach i jeziorach okolic Warszawy. Roczn. PZH 1997, 3, 253. 19. Stafford R , Terikate Т., McCall В.: A five years review of Campylobacter infection in
20. Stelzer W.: Campylobacter jejuni/coli - Nachweis, Vorkommen und V erhalten in der Umwelt. Schriftenreiche G esundheit und Umwelt 1988, 4, 5.
21. Taylor D.N., Brown М., McDermott К. Т.: W aterborne Transmission of Campylobacter enteritis. Microbiol. Ecol. 1982, 8, 347.
22. Vogt R.L., Sours H.E., Barret Т., Feldman R.A., Dickinson R.J., Witherell L.: Campylobacter enteritis associated with contam inated water. Ann. Inter. Med. 1982, 96, 292.
23. Wytyczne W HO , dotyczące jakości wody do picia, wyd.II, Tom I, PZI i TS, Warszawa 1998, 10.
24. Ziemińska S., Haman S., Maleszewska J.: Metodyka bakteryjnego badania wody i ścieków dla celów sanitarnych. Wyd. Metod. P ZH 1971, 3, 38.
