1
„Praktyczne zasady korzystania z publikowanych wyników
badań odmianowych”
1.Wstęp
Odmiany gatunków roślin uprawnych (poza odmianami użytkowanymi w celach ozdobnych), jakie w Polsce mogą być dopuszczone do obrotu i uprawy zgodnie z prawem znajdują się w wykazie Krajowego rejestru (KR) prowadzonego przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU). KR jest urzędowym wykazem odmian roślin rolniczych, warzywnych i sadowniczych , których materiał siewny może być wytwarzany i może znajdować się w obrocie w Polsce, jak i na obszarze Unii Europejskiej, przy czym w przypadku odmian roślin rolniczych i warzywnych, po ich wpisaniu do Wspólnotowego Katalogu. Komisja Europejska opracowuje, na bazie krajowych rejestrów państw
członkowskich, Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Rolniczych (CCA) oraz Wspólnotowy Katalog Odmian Roślin Warzywnych (CCV). Odmiany znajdujące się w CCA /CCV są dopuszczone do obrotu na terytorium Unii Europejskiej. Pełne wydania CCA i CCV publikowane są corocznie, przy czym ukazuje się siedem suplementów do CCA oraz sześć suplementów do CCV, uwzględniających sukcesywnie dokonywane zmiany dotyczące krajowych rejestrów państw członkowskich UE. Wspólnotowe katalogi wraz z suplementami publikowane są w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej:
Liczba odmian zarejestrowanych w Katalogu Wspólnym UE (wg 34 wydania Katalogu z 5.12.2015r.) wynosi ogółem ok.23 tys. odmian’ w tym:
1. Kukurydza - 5105 odmian; 2. Pszenica - 2166 odmian; 3. Jęczmień - 1297 odmian; 4. Owies - 372 odmian; 5. Żyto - 169 odmian; 6. Pszenżyto - 313 odmian; 7. Ziemniak - 1623 odmian; 8. Burak cukrowy - 1525 odmian; 9. Rzepak - 1312 odmian;
10. Trawy - 3045 odmian; 11. Życica trwała - 1037 odmian
12. Życica wielokwiatowa - 423 odmian; 13. Kostrzewa czerwona - 331 odmian.
W Polsce obecnie do krajowego rejestru mogą być wpisywane odmiany 154 roślin uprawnych, w tym 71 gatunków roślin rolniczych, 55 gatunków roślin warzywnych i 28 roślin sadowniczych. Odmiany roślin rolniczych wpisywane są do krajowego rejestru (KR) najczęściej po dwuletnim okresie badań urzędowych wartości gospodarczej odmian (WGO) oraz odrębności, wyrównania i trwałości (OWT). Doświadczenia WGO, w zależności od ważności gatunku, prowadzone są w liczbie od czterech do piętnastu lokalizacji. Zasadniczym warunkiem, uprawniającym do wpisania nowych odmian roślin rolniczych do KR, jest ich zadowalająca wartość gospodarcza. Co roku w KR roślin rolniczych rejestrowanych jest około 100 nowychodmian.Odmiany zarejestrowane muszą przejść odpowiednią procedurę badań rejestrowych, a ich wartość na tle innych odmian była sprawdzana w warunkach przyrodniczo-klimatycznych naszego kraju. Wpisanie odmiany do rejestru oznacza, że spełniła ona określone wymagania dotyczące jej wartości i jakości. Oczywiście wiele odmian wraz z upływem lat w części zatraca swoją wartość rolniczo-użytkową. Prócz tego, należy
2
sprawdzać i weryfikować informacje o wartości odmian w różnych źródłach (hodowcy, dystrybutorzy, inni rolnicy, służby doradcze, wyniki COBORU).
Odmian, które odpowiadałyby na wszystkie oczekiwania użytkowników praktycznie nie ma. Trzeba wybierać te, które mogą być najbardziej przydatne do określonych warunków
gospodarowania. W przypadku produkcji metodami ekologicznymi czy stosowania integrowanej ochrony roślin jest także potrzeba hodowania, a następnie testowania i wdrażania odmian odpornych i tolerancyjnych na organizmy szkodliwe. Odmiany takie powinny cechować się dużą efektywnością w warunkach ograniczonego stosowania środków produkcji.
2. Postęp hodowlany i wprowadzanie nowych odmian do praktyki
W ostatnich latach znacznie wzrastała liczba odmian roślin rolniczych badanych przed wpisaniem do KR. W sezonie wegetacyjnym 2013/2014 badano 804 odmiany, w sezonie 2014/2015 – 848 odmian, w tym 285 krajowych i 563 zagranicznych, podczas gdy w poprzednich ośmiu latach badano od 516 do 676 odmian.
Możliwe to jest dzięki ciągłemu opracowywaniu i wdrożeniu do hodowli nowoczesnych technologii pozwalających na przyśpieszenie tempa prac hodowlanych, a tym samym skrócenie cyklu hodowlanego i obniżenie kosztów hodowli nowych odmian. Hodowcy stale ulepszają nowe odmiany pod względem: jakości plonowania, jak i w zakresie wielu cech gospodarczych, głównie opornościowych. Dotyczy to przede wszystkim odporności odmian na stresy biotyczne – choroby, szkodniki – i tolerancji na stresy abiotyczne – niskie i wysokie temperatury, brak i nadmiar opadów, zakwaszenie gleby itp.
Zboża
Plon jest głównym kierunkiem hodowli - dlatego odmiany dostępne obecnie mają wyraźnie wyższe plonowanie (nawet o tonę więcej) niż odmiany sprzed dziesięciu lat.
Obecnie również ważnym kierunkiem w hodowli zbóż jest podwyższanie jakości plonu oraz zwiększanie odporności na patogeny i szkodniki oraz stresy wywoływane przez
niesprzyjające warunki środowiska (susza, mróz, zakwaszenie, zasolenie itp.), - przy równoczesnym nieobniżaniu wielkości plonu. Cechy, które zadecydują o tym, czy wybrana przez nas odmiana sprawdzi się na naszych polach, dzielą się na kilka grup. Ważne jest, aby w dążeniu do uzyskania wysokiego plonu nie stracić z pola widzenia innych, bardzo ważnych cech charakteryzujących odmiany. Jednak w pierwszej kolejności zawsze określony powinien być cel naszej uprawy. Na przykładzie pszenicy ozimej będzie to wybór, czy chcemy
uprawiać: pszenicę konsumpcyjną, pszenicę paszową czy pszenicę ciasteczkową. Zawsze warto zwracać uwagę na parametry jakościowe jaki mogą uzyskiwać odmiany (np. zawartość białka, glutenu, liczba opadania, itp.).
W ostatnich latach. sukcesem jest hodowla jakościowa pszenicy ozimej. Udało się wyhodować wiele wysokoplennych odmian chlebowych i jakościowych o dobrej
zdrowotności. Hodowla jęczmienia jarego duży nacisk kładzie natomiast na formy browarne, które niejednokrotnie plonują na tym samym poziomie co pastewne. Dużo uwagi poświęca się także hodowli bezłuskowych odmian jęczmienia i owsa.
Niewątpliwym sukcesem w hodowli było stworzenie wielu mieszańców - najwięcej żyta. W 2016 została zarejestrowana także pierwsza odmiana mieszańcowa pszenicy.
Wieloletnie badania odmianowe mieszańców wykazują, że w ostatnim czasie nastąpił ogromny postęp w tym kierunku hodowli. Z roku na rok zwiększa się udział mieszańców w
3
uprawie. Mieszańce są bardziej plenne niż odmiany liniowe. Charakteryzują się także lepszym wigorem, większym rozrostem biomasy, co przekłada się na wzrost intensywności przebiegu fotosyntezy oraz silniej rozbudowanym systemem korzeniowym, co gwarantuje lepsze wykorzystanie i wody i składników pokarmowych. Masa korzeni mieszańców może być aż o połowę większa niż masa korzeni odmian konwencjonalnych. Dodatkową zaletą hybryd wysoka zdrowotność i żywotność roślin. Dobrze radzą sobie i z nadmiarem i niedoborem wody.
Podczas wybierania odmian do siewu należy zwracać uwagę na cecha zimotrwałości, która jest niezwykle istotnym parametrem (szczególnie w przypadku pszenic ozimych czy
jęczmienia ozimego). Decydowanie się na uprawę odmian, których mrozoodporność została w Polsce określona na poziomie poniżej 3 stopni w skali 9-cio stopniowej to świadomy wybór ryzyka. Dużo lepszą decyzją byłoby postawienie na bardzo mrozoodporne odmiany.
Ostatnie lata, to wśród odmian pszenicy ozimej niezbyt korzystne zjawisko. Nastąpił wzrost udziału odmian o niskiej zimotrwałości. Odmiany o zimotrwałości mniejszej niż 3 (w skali 9-stopniowej) stanowiły w latach 1982-1985 tylko 10 proc., a w latach 2009-2012 blisko 60 procent.
Poprawiła się natomiast odporność roślin na choroby. Na przykład, udział odmian o odporności na mączniaka prawdziwego zbóż wynoszącej 7,1-8° (w skali 9-stopniowej) stanowił w latach 1982-1985 ok. 50 procent, to już w latach 2009-2012 prawie 70 procent zarejestrowanych odmian.
Liczba odmian zbóż w produkcji – 2014 – wg COBORU i PIORiN ( opracowanie dr. Tadeusz Oleksiak IHAR-PIB Radzików)
- odmiany w reprodukcji, - odmiany ogółem w KR, - odmiany polskie.
Kukurydza
Gatunek o największej liczbie wpisywanych corocznie nowych odmian (ok. 20) i o
największej liczbie odmian w KR (152 na koniec 2015 r.). Uzasadnieniem tego stanu rzeczy jest fakt, że doświadczenia prowadzi się w dwóch kierunkach użytkowania – na ziarno i na kiszonkę, a w każdym z nich w trzech grupach wczesności
- wczesne (FAO do 220),
- średnio wczesne (FAO 230–250) - średnio późne (FAO 250–290).
4
Odmiany późniejsze są z reguły bardziej plenne z racji efektywnego wykorzystania dłuższego sezonu wegetatywnego W ostatnich latach widoczny jest duży postęp w hodowli polskich odmian kukurydzy, zarówno przeznaczonych na ziarno, jak i do produkcji kiszonki. Cechy optymalne odmiany ziarnowej, to: wysoki plon ziarna w warunkach umożliwiających tę produkcję, odpowiednia wczesność (zdolność do rozwoju w niższych temperaturach – wczesny wigor, możliwość aktywnego dosychania ziarna w polu), generatywny typ roślin (niezbyt wysoka łodyga, brak skłonności do krzewienia), odporność na choroby fuzaryjne oraz wyleganie. Odmiany kiszonkowe powinny charakteryzować się dużym plonem ogólnym suchej masy o korzystnej strukturze (duży udział kolb), wysoką strawnością wegetatywnych części roślin oraz odpowiednią do zamierzonego terminu zbioru wczesnością dojrzewania (dojrzałość silosowa już na początku września – przy przeciętnym przebiegu pogody). Należy dodać również cechę, która w odmianach na kiszonkę pojawiła się w ostatnich latach, a mianowicie „stay green”(ang. „pozostają zielone”), czyli utrzymywanie zieloności wegetatywnych części łodyg w okresie dojrzewania kolb. Cecha ta umożliwia dłuższą asymilację roślin w okresie dojrzewania oraz wydłużony okres przydatności odmiany do zakiszania i wydłużony okres zbioru. Wśród zarejestrowanych odmian kukurydzy wyróżniamy także główne typy hodowlane. Stanowią je mieszańce pojedyncze, czyli dwuliniowe (SC), składające się z dwóch linii (A× B), oraz mieszańce trójliniowe (TC), składające się z trzech linii, (AB) × C. Mieszańce podwójne, czyli czteroliniowe, (DC) są produktem krzyżowania dwóch mieszańców pojedynczych (AB)× (CD). Zaletą mieszańców pojedynczych jest większe wyrównanie morfologiczne i niekiedy wyższe plonowanie niż mieszańców trójliniowych, głównie w bardziej intensywnych warunkach produkcji. Mieszańce trójliniowe są lepiej dostosowane do gorszych warunków uprawy.
Burak cukrowy
Do krajowego rejestru wpisywanych jest corocznie kilkanaście nowych odmian. Odnotowuje się systematyczny postęp w plenności oraz w tych cechach, na które dużą uwagę zwraca przede wszystkim przemysł cukrowniczy, a także producenci rolni. Dla przemysłu ważne są głównie parametry jakościowe, a wśród nich duża zawartość cukru i mała zawartość
składników melasotwórczych, zwłaszcza azotu aminokwasowego. Natomiast powszechne występowanie ostatnio w naszym kraju rizomanii (najgroźniejsza obecnie choroba buraka wywoływana przez wirusa przenoszonego przez mikroorganizm - grzyba glebowego o trwałości w glebie do 20 lat) sprawiło, że od kilku lat wszystkie nowo rejestrowane krajowe i zagraniczne odmiany buraka są odporne na wirusa powodującego tę niebezpieczną chorobę. Coraz częściej w rejonach nasilonej uprawy buraka cukrowego występuje mątwik burakowy. W ostatnich wśród nowo rejestrowanych odmian występują pojedyncze, cechujące się
tolerancją na tego szkodnika. Niektóre nowe odmiany cechują się również poprawianą odpornością na chwościka buraka, najważniejszą chorobę tej rośliny.
Burak pastewny
W związku z obecnie gospodarczo znikomym znaczeniem buraka pastewnego w Polsce jego powierzchnia uprawy także ma znaczenie marginalne. W KR jest zarejestrowane ok. 18 odmian, a tylko istnieje niewielkie zapotrzebowanie na nasiennictwo tego gatunku,
skierowane głównie na rynki Europy Wschodniej (Białoruś, Rosja, Ukraina itp.), a także w państwach UE w związku z poszerzaniem bioróżnorodności w produkcji roślinnej.
Ziemniak
W KR jest obecnie zarejestrowane 103 odmiany. W 2015 roku rejestr zawierał 114 odmian ziemniaka. Większość z nich tzn. 71 należy do odmian jadalnych, 17 odmian przeznaczonych jest do przetwórstwa (na frytki lub chipsy) pozostałe 26 to odmiany skrobiowe. Ponadto
5
odmiany z KR podzielono na cztery grupy wczesności: 15 bardzo wczesnych, 27 wczesnych, 48 średniowczesnych, 13 średniopóźnych i 11 odmian późnych. Wśród wszystkich odmian znajdujących się w Krajowym rejestrze odmiany zagraniczne stanowią 44 proc. W ostatnich czasach zmieniły się nieco kryteria doboru odmian ziemniaka w gospodarstwach rolniczych. Miejsce dominujących wcześniej cech istotnych dla producenta t.j.: plenności, odporności na choroby, postępu w technologii uprawy, zajęły kryteria istotne dla konsumenta. Cechy jakości określające wartość kulinarną i morfologię bulw, kwalifikują odmianę jako nadającą się do bezpośredniego spożycia lub do przerobu na produkty spożywcze. Dla odmian jadalnych aktualnie najważniejsze z nich to dobry smak i walory kulinarne, płytkie oczka oraz ładny wygląd bulw. W ziemniakach jadalnych możemy wyróżnić 4 kompleksy cech jakości: smakowy, odżywczy, technologiczny i estetyczny. Wyróżnia się 4 typy kulinarne ziemniaków:
Typ A - sałatkowy. Miąższ o zwięzłej konsystencji i delikatnej strukturze, nie rozgotowuje się, daje się krajać.
Typ B - wszechstronnie użytkowy. Miąższ o dość zwięzłej konsystencji, lekko mączysty, lekko wilgotny, o małej skłonności do rozgotowywania się. Odmiany te przydatne są do bezpośredniego spożycia (w drugim daniu, zupie czy naturalnym puree).
Typ C - mączysty, sypki. Miąższ o dużej skłonności do rozgotowywania się. Reprezentują go odmiany o podwyższonej zawartości skrobi oraz wyczuwalnej, nieco szorstkiej strukturze ziaren. Nadają się one na puree.
Typ D - bardzo mączysty. Bulwy rozgotowują się całkowicie. Ma ograniczone zastosowanie do bezpośredniego spożycia.
W przypadku ziemniaka widoczny jest postęp hodowlano-odmianowy szczególnie pod względem plonowania i jakości bulw. Coraz częściej krajowe odmiany, przeznaczone do bezpośredniego spożycia, biorąc pod uwagę takie cechy, jak: wielkość bulw, regularność kształtu, głębokość oczek, gładkość skórki, nie ustępują najlepszym odmianom europejskim. Z kolei rodzime odmiany skrobiowe stanowią czołówkę europejską pod względem
parametrów jakościowych oraz dużych walorów odpornościowych.
Dobór odmian ziemniaka do uprawy, szczególnie w systemie ekologicznym nie jest łatwy. Odmiany powinny charakteryzować się wysoką odpornością na wirusy (szczególnie na wirus Y i L) oraz powinny wykazywać dużą odporność na choroby bakteryjne i grzybowe, a w szczególności na zarazę ziemniaka, która wyrządza największe straty w plonie. W uprawie ekologicznej łatwiejsze są odmiany o bardzo krótkim i krótkim okresie wegetacji ponieważ zbierane są z pola na ogół przed największym nasileniem zarazy ziemniaka. Nie ma odmian całkowicie odpornych na zarazę ziemniaka. W przypadku odmian bardzo wczesnych i wczesnych cecha ta jest mniej ważna, ponieważ odmiany te są mniej narażone na porażenie przez zarazę ( są wcześnie zbierane). Wśród ogółu zarejestrowanych odmian ziemniaka w naszym kraju odporność roślin u odmian jadalnych waha się w zakresie od 2 do 6, a odporność bulw w zakresie od 2 do 5 w skali 9-stopniowej. Niektóre odmiany skrobiowe charakteryzują się wyższą odpornością, szczególnie roślin (w zakresie od 3 do 8) i w mniejszym stopniu bulw (4-5). Odporność na mątwika ziemniaczanego jest istotnym
kryterium doboru w gospodarstwach położonych w rejonach nasilonego występowania tego szkodnika kwarantannowego. Do uprawy z ograniczoną możliwością stosowania zabiegów ochrony roślin lub metodami ekologicznymi odmiana powinna mieć: odporność na wirus Y co najmniej 7 w skali 9-stopniowej, wysoką odporność na wirus L powyżej 5, odporność na zarazę wynoszącą co najmniej 5 oraz odporność na mątwika ziemniaczanego.
Ważną cechą odmian przydatnych do uprawy ekologicznej są wymagania nawozowe. Ponieważ praktycznie jedynym źródłem składników pokarmowych dla roślin są nawozy organiczne, preferowane są odmiany o niskich lub średnich wymaganiach nawozowych Oprócz wymienionych cech odmian w produkcji ekologicznej ważną sprawą jest również
6
intensywność wzrostu roślin. Odmiany polecane do upraw ekologicznych powinny
charakteryzować się szybkim przyrostem masy nadziemnej w początkowym okresie wzrostu.
Rzepak ozimy
Obecnie do KR wpisanych jest 121 odmian rzepaku ozimego. Dwie trzecie tej liczby stanowią odmiany mieszańcowe (80 odmian). Zdecydowaną większość zarejestrowanych odmian – blisko 90 proc. – stanowią odmiany zagraniczne. Podstawowym kryterium wyboru odmiany przez rolników i producentów rzepaku jest plenność. W przypadku rzepaku plon podlega dość dużej zmienności w latach, a także rejonach kraju. Wybierając odmiany rzepaku do siewu należy uwzględnić również typ odmiany (populacyjna czy mieszańcowa), tolerancję na opóźniony siew (w tym szybkość rozwoju roślin jesienią), odporność na określone
patogeny, wczesność i równomierność dojrzewania.
W ostatnich latach nastąpił znaczący postęp w badaniach i hodowli rzepaku ozimego. Prace twórcze prowadzone są przez krajową hodowlę oraz liczne zagraniczne firmy hodowlano-nasienne. Wykorzystują one nowoczesne metody biotechnologiczne, nowe systemy
wytwarzania odmian, a także prowadzą liczne badania sprawdzające i adaptacyjne. Jednym z przejawów postępu odmianowego rzepaku jest hodowla odmian, w których wykorzystywany jest efekt heterozji.
Odmiany mieszańcowe cechują się dużym potencjałem plonowania. Średnio w wieloleciu, w badaniach prowadzonych w systemie porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO), odmiany mieszańcowe plonowały o 10 proc. wyżej od tradycyjnych odmian populacyjnych. Ważnym elementem prac hodowlanych jest jakość nasion, które stanowią surowiec dla przemysłu olejarskiego. Dąży się do zwiększenia zawartości tłuszczu, ale także zmiany proporcji udziału poszczególnych kwasów tłuszczowych w oleju. W 2016 r. została zarejestrowana unikatowa krajowa odmiana rzepaku ozimego o wyraźnie zwiększonej zawartości kwasu oleinowego i obniżonej zawartości kwasu linolowego.
Bardzo ważną cechą rzepaku ozimego w warunkach naszego kraju jest jego zimotrwałość. Różnice odmianowe w zimotrwałości rzepaku ozimego są duże, a to daje możliwość zwiększenia hodowcom odporności nowych odmian na mróz. Wśród zarejestrowanych odmian zdecydowaną większość stanowią odmiany wykazujące średnią odporność na porażenie przez najczęściej występujące choroby. Rzadko się zdarza, ażeby odmiana była odporna na więcej patogenów. Wiele zależy od warunków gospodarstwa. Jeżeli uprawa znajduje się w rejonie, gdzie jest duże nasilenie występowania danej choroby i gdzie powtarza się ona w każdym sezonie wegetacyjnym, wtedy warto poszukiwać odmian bardziej
odpornych na nią. Najczęściej występującymi w naszym kraju są: zgnilizna twardzikowa, sucha zgnilizna kapustnych, choroby podstawy łodygi i czerń krzyżowych Chorobą coraz częściej obserwowaną w uprawach rzepaku w wielu rejonach kraju jest kiła kapusty. W ostatnich latach zostało wpisanych do KR pięć odmian o podwyższonej odporności na nią, jednakże efekty prac hodowlanych, dotyczących odporności odmian na choroby, są ciągle niewystarczające. Podstawowym sposobem ograniczenia skutków wystąpienia choroby jest uprawa odmian o większej odporności na porażenie przez sprawcę kiły kapusty oraz
odpowiednio długi okres przerwy w uprawie rzepaku.
Bobowate (strączkowe) grubonasienne
W ostatnich latach nastąpiło znaczne ożywienie w zakresie hodowli. Kwalifikacja materiału nasiennego w roku 2015 wyraźnie wzrosła i wyniosła prawie 23 tys. ha, gdy rok wcześniej było to 11 tys. ha. Dostępność materiału siewnego roślin bobowatych grubonasiennych pozwoli na wywiązanie się z obowiązku zazielenienia, który dotyczy wielu producentów rolnych Efektem są zarówno nowe odmiany wpisane do KR, jak i szybki wzrost liczby badanych odmian przed wpisaniem do KR. Obserwuje się zwłaszcza duży dopływ nowych
7
odmian łubinu wąskolistnego o wyraźnie poprawionej wartości gospodarczej. Rośnie jednocześnie świadomość rolników odnośnie znaczenia bobowatych w płodozmianie.
W okresie zaledwie kilku lat w badaniach bardzo wzrosła liczba odmian soi, której hodowla i uprawa do tej pory nigdy nie miała większego znaczenia gospodarczego. Obecnie jednak zainteresowanie uprawą tego gatunku dynamicznie rośnie, co potwierdza się w rozmiarach kwalifikacji nasiennej (w roku 2009 – 2 ha, 2015 – 4 tys. ha), a ruch odmianowy jest coraz większy, aktualnie w KR znajduje się 6 odmian soi.
Z kolei rejestrowane są odmiany bobiku o obniżonej na drodze hodowli zawartości tanin.. Bobik jest bowiem gatunkiem typowo paszowym, a jego nasiona mogą charakteryzować się wyższą lub niższą (korzystniej) zwartością tanin (substancji garbnikowych – nadających gorzki posmak paszy). Przy układaniu dawek paszowych jest lepiej wykorzystywać odmiany bobiku tzw. niskotaninowe -oznaczane są po nazwie odmiany skrótem NT.
W oznaczeniach odmian hodowlanych bobiku stosuje się jeszcze 2 skróty: NK i SK. Skrót NK oznacza, że odmiana bobiku (lub innych gatunków strączkowych) pod względem wzrostu i rozwoju jest w typie niesamokończącym wegetację (tradycyjnym), czyli ma nieograniczony genetycznie wzrost. Przy wilgotnej oraz ciepłej pogodzie dłużej i mniej równomiernie
dojrzewa na plantacji. Z kolei skrót SK oznacza, że odmiana bobiku (lub innych gatunków strączkowych) pod względem wzrostu i rozwoju jest w typie samokończącym wegetację - czyli ma ograniczony genetycznie wzrost przez blokujący dalszy rozwój szczytowy
kwiatostan, co przyspiesza i wyrównuje dojrzewanie roślin na polu.Uzyskano też postęp w zakresie poprawy innych cech rolniczo-użytkowych, np. wcześniej dojrzewających i krótkołodygowych roślin, odpornych na choroby (askochytoza i czekoladowa plamistość). Groch siewny obejmuje odmiany hodowlane przeznaczone na nasiona ogólnoużytkowe, konsumpcyjne (skrót O) oraz nasiona paszowe (dawna peluszka, skrót P). Cechą
charakterystyczną odmian ogólnoużytkowych, jadalnych (konsumpcyjnych) grochu jest biała barwa kwiatów. Wśród odmian pastewnych występują grochy kolorowo kwitnące (skrót KK) i biało kwitnące (skrót KB). Ze względu na budowę liści dzieli się odmiany grochu na
wąsolistne (skrót SL) oraz o tradycyjnej blaszce liściowej – parzystopierzaste (skrót LPP). Duży postęp uzyskano w obszarze zmniejszenia wylegania roślin przed zbiorem czy zwiększenia odporności na mączniaka rzekomego.
Aktualnie w rejestrze znajduje się 24 odmian łubinu wąskolistnego. Podzielić je można na trzy zasadnicze grupy: odmiany gorzkie (tradycyjne), odmiany słodkie rozgałęziające się (tra- dycyjne) oraz odmiany słodkie nierozgałęziające się.
Na glebach lekkich w Polsce spośród strączkowych króluje łubin żółty, którego wszystkie aktualnie zarejestrowane odmiany są niskoalkaloidowe, czyli „słodkie”. Nowe zarejestrowane odmiany pod wieloma względami zaspokajają oczekiwania praktyki rolniczej. Przede
wszystkim są wczesne i termoneutralne, a więc mało wrażliwe na opóźnienie terminu siewu. Charakteryzują je również wysoka plenność i zwiększona wierność plonowania.Wzrosła również odporność odmian łubinu żółtego na wyleganie, choroby wirusowe i z rodzaju Fusarium sp. Odmiany samokończące i niektóre tradycyjne są w znacznym stopniu tolerancyjne, a nawet odporne na inną groźną chorobę – antraknozę.
W obrębie łubinu białego mamy obecnie zarejestrowane tylko 2odmiany hodowlane. Cechuje je zmniejszona wrażliwość na choroby fuzaryjne oraz zmniejszona zawartość alkaloidów. Aktualnie spada nieco zainteresowanie uprawą łubinu białego na rzecz łubinu wąskolistnego i żółtego, a na glebach zwięźlejszych na rzecz bobiku i soi.
Bobowate (strączkowe) drobnonasienne
Postęp odmianowy można rozpatrywać w tej grupie roślin w odniesieniu tylko do trzech podstawowych gatunków, tj. koniczyny łąkowej(czerwonej), koniczyny białej i lucerny
8
siewnej. Pozostałe gatunki są reprezentowane przez pojedyncze odmiany, często zarejestrowane kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat temu.
Odmiany koniczyny białej w praktyce nie istnieją. Aktualnie w KR znajduje się 7 odmian. Nie ma nasiennictwa tych odmian, mimo że posiadają one dużą wartość gospodarczą. W odniesieniu do koniczyny łąkowej (czerwonej) należy stwierdzić, że wartość gospodarcza nowych odmian( 11 odmian w KR) jest dobra, chociaż ostatnie rejestracje miały miejsce w 2008. . Nowe odmiany są przydatne do mieszanek z trawami do użytkowania jedno- lub dwuletniego w uprawie polowej.
Lucerna siewna jest uprawiana w Polsce na powierzchni kilkudziesięciu tysięcy hektarów w siewie czystym, albo w prostych mieszankach z trawami. Materiał siewny to praktycznie tylko odmiany zagraniczne, importowane do Polski przez firmy handlowo-nasienne. Na naszym rynku nie reprodukuje się materiału siewnego odmian lucerny. W przypadku odmian zagranicznych notuje się duży postęp. W krajowym rejestrze znajduje się 17 odmian lucerny siewnej i 2 odmiany lucerny mieszańcowej.
Wiechlinowate (trawy)
Przed hodowcami roślin, także wiechlinowatych (tak należy obecnie z nową nomenklaturą nazywać trawy), stawiane są nowe wyzwania, m.in. zmiany klimatyczne, ochrona zasobów genowych, bioróżnorodność. W przypadku roślin wiechlinowatych postęp biologiczny można analizować na podstawie liczby wpisywanych nowych odmian do KR oraz ich produkcji nasiennej. Są one lepsze jakościowo i z reguły dobrze przystosowane do naszych warunków przyrodniczych, w tym zwłaszcza bardziej tolerancyjne na susze.
Po wejściu Polski do Unii Europejskiej nastąpiło otwarcie rynku, na którym działa
konkurencja. Niestety polskim firmom hodowlanym bardzo trudno wejść na rynek europejski. Bardzo dużą i niekwestionowaną przewagę mają dzisiaj firmy duńskie, niemieckie i
holenderskie. Duże firmy z tych krajów połączyły się i zmonopolizowały rynek nasienny w Europie i na świecie. Udział odmian hodowli krajowej stanowi zatem 55 proc. W Polsce jest niedoskonała struktura odmianowa, a nawet gatunkowa reprodukcji nasion traw. Spośród 229 odmian z KR reprodukuje się tylko 40–50 proc. i są to bardzo często sprawdzone, stare odmiany krajowe, które od wielu lat funkcjonują już na rynku, gdyż wyróżniają się dużym plonem nasion. Nowe odmiany hodowli krajowej reprodukowane są bardzo rzadko i na niewielkiej powierzchni.
Do KR wpisuje się również odmiany regionalne (dla zachowania bioróżnorodności) roślin rolniczych i roślin warzywnych oraz odmiany amatorskie (nie mające znaczenia dla
towarowej produkcji warzyw, ale mające znaczenie dla zachowania bioróżnorodności) roślin warzywnych. Materiał siewny odmian regionalnych może być wprowadzony do obrotu po uzyskaniu zgody MRiRW, wyłącznie w regionie pochodzenia lub w tzw. dodatkowym regionie obrotu, a materiał siewny odmian amatorskich - w małych opakowaniach. Według stanu na dzień dzisiejszy żadna odmiana tych kategorii nie jest wpisana do KR.
9
3. Jakie prowadzone są badania odmianowe
.A. Badania i doświadczenia odmianowe w hodowli roślin.
B. Badania urzędowe WGO i OWT do celów rejestracji i ochrony prawnej odmian. C. Porejestrowe doświadczenia odmianowe i odmianowo-agrotechniczne (PDOiR), dla
potrzeb rekomendacji odmian do praktyki rolniczej. D. Rekomendacja odmian do praktyki rolniczej.
Rodzaje badań i doświadczeń odmianowych:
A. Badania specjalistyczne/uzupełniające, dla potrzeb:
1-określenia odporności odmian na stresy biotyczne i abiotyczne (badania laboratoryjne i testy polowe).
2-badania i selekcja odmian dla nowych kierunków gospodarowania: - rolnictwo zrównoważone ( integrowane)
-rolnictwo ekologiczne i niskonakładowe
B. Badania specjalistyczne/uzupełniające, dla potrzeb:
1-rozmaitych typów siewów mieszanych, w tym zwłaszcza mieszanek odmianowych. 2-selekcji odmian odpornych na zmiany i gwałtowne fluktuacje klimatyczne (zimotrwałość, susze, opady, temperatury, etc.).
3-selekcji odmian i populacji dla zachowania bioróżnorodności i ochrony środowiska.
4. Gdzie szukać informacji.
I. COBORU –strona www.coboru.pl dział „Doradztwo odmianowe”
II. Publikacje centralne założeń programu PDOiR i List zalecanych odmian do uprawy na obszarze województw (LOZ), obecnie LZO.
10
Listy Odmian Zalecanych są tworzone na podstawie wyników doświadczeń, które
prowadzone są w ramach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. Odmiany, które na takich listach pojawiają się, charakteryzują się stabilnością upraw oraz wysokimi plonami na terenie danego województwa.
III. Publikacje centralne wyników doświadczeń PDOiR
1. „PDOiR. Wstępne wyniki plonowania odmian w doświadczeniach porejestrowych” (rzepak ozimy, zboża ozime, zboża jare, rzepak jary, rośliny strączkowe, ziemniak, kukurydza) - publikowane w okresie sierpień-październik.
2. „Wyniki porejestrowych doświadczeń odmianowych (WPDO)” (burak cukrowy, ziemniak, kukurydza, rzepak ozimy i jary, zboża ozime, zboża jare, rośliny strączkowe) – publikacja w maju.
3. „Lista Opisowa Odmian (LOO)” zawierająca corocznie aktualizowane charakterystyki odmian wpisanych do KR.
4. „Publikacje nie cykliczne ” np. wyniki zimotrwałości odmian zbóż i rzepaku ozimego w zależności od potrzeb np. niekorzystne warunki klimatyczne - nakład zróżnicowany.
IV. Publikacje regionalne wyników doświadczeń PDOiR
(Wydawnictwa regionalne wydawane są na terenie wszystkich województw przez Stacje Doświadczalne Oceny Odmian (SDOO).
1. Publikacje zawierają wyniki doświadczeń prowadzonych na terenie danego województwa.
2. Publikacje zawierają informacje, charakterystyki wartości gospodarczej odmian znajdujących się na „Listach odmian zalecanych do uprawy na obszarze
11
V. Artykuły odmianoznawcze w prasie rolniczej
1. Coroczne publikacje pracowników COBORU – liczne artykuły odmianoznawcze, głównie w centralnej prasie rolniczej, takiej jak: Agro Serwis, Burak Cukrowy, Farmer, Kukurydza, Nasza Rola, Nowoczesna Uprawa, Poradnik Plantatora Buraka Cukrowego, Przegląd Zbożowo-Młynarski, Rolnik Dzierżawca, Top Agrar Polska, Tygodnik Poradnik Rolniczy, Wieś Jutra itp.
2. Coroczne publikacje pracowników SDOO - artykuły odmianoznawcze publikowane głównie w regionalnej prasie rolniczej, takiej jak: czasopisma ODR-ów i Izb rolniczych.
12
5.Jaką odmianę chcemy uprawiać i gdzie szukać informacji.
W jakim celu chcemy uprawiać np. konkrety gatunek zboża – to każdy producent wie doskonale. Ma np. podpisaną umowę na określony produkt – pszenica jakościowa o
wymaganych przez odbiorcę parametrach jakościowych lub uprawiane zboże będzie
przeznaczone w celu uzyskania wartościowej paszy we własnym gospodarstwie. Ze względu naogromną liczbę dostępnych odmian wybór odmiany nie będzie prosty. Najpewniej jest stawiać na odmiany sprawdzone czyli te, które są plenne i stabilnie plonują w latach. Nie należy jednak zbytnio przywiązywać się do uprawy tych samych odmian, ponieważ nowe odmiany wnoszą duży postęp hodowlany. Szczególnie postęp dotyczy ciągłego zwiększania plenności (wysokości plonowania) odmian, ale również jest zauważalny w zwiększaniu odporności na porażanie przez grzyby chorobotwórcze, co ma duże znaczenie np. w uprawach ekologicznych. Ważne są także inne właściwości: szybkość rozwoju roślin i ich wysokość ( niedopuszczanie do zachwaszczenia), wczesność i równomierność dojrzewania oraz
zimotrwałość. Te właściwości odmian są podawane przez firmy hodowlano-nasienne w różnych materiałach promujących, na stronach internetowych tych firm itp. Są również, jak już wcześniej wspomniano opisywane w artykułach odmianoznawczych przez naukowców czy pracowników COBORU w różnych czasopismach rolniczych. Podjęcie decyzji o wyborze odpowiedniej odmiany mogą ułatwić wyniki doświadczeń realizowanych w ramach
Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego, które są prowadzone w różnych rejonach Polski ( dla każdego województwa). Celem badań jest sprawdzenie przydatności odmian do uprawy w naszych warunkach klimatyczno-glebowych, ale również zweryfikowanie
charakterystyki odmian jakie przedstawiają firmy hodowlano-nasienne czy dystrybutorzy odmiany. System PDO umożliwia także rekomendację odmian do uprawy na terenie
poszczególnych województw. Odmiany, które okazały się szczególnie wartościowe w jakimś rejonie ( województwie) – są wpisane na listę zalecanych odmian (LZO) dla danego
województwa – są uznane za najlepsze do uprawy w danym województwie. Warto także porównać wyniki konkretnej stacji PDO z własnym gospodarstwem - doświadczenia są prowadzone na różnych glebach i w zróżnicowanych warunkach mikroklimatu np. dobrze wybrać stosunkowo bliskie stacje o podobnych glebach i preferować najlepiej udające się w niej odmiany. Podobnie warto wybrać odmianę w zależności od intensywności uprawy a1 czy a2 - o czym dalej w tekście. Listy odmian przedstawione są w formie tabel.
Przykłady:
Listy odmian zbóż zalecanych do uprawy na obszarze województw na rok 2016 ( Zbiorowa lista dla wszystkich województw opracowanie własne na podstawie danych COBORU)
13
(oś) – odmiana oścista, (2-rz) – odmiana dwurzędowa, F1 – odmiana mieszańcowa, n- odmiana nagoziarnista
Województwo Pszenica ozima Pszenica jara Jęczmień ozimy Jęczmień jary Pszenżyto ozime Pszenżyto jare Żyto ozime Owies KWS Magic Harenda Antonella Ella Fredro Mazur Dańkowskie Amber Bingo KWS Ozon Tybalt KWS Meridian KWS Olof Borowik Dublet Horyzo Komfort
Linus KWS Torridon Souleyka Iron Subito Milkaro Palazzo Haker Natula Arabella Scarpia Oberek Agostino Arab Mulan Kandela Maestozo Siwek n Ostroga (oś) Pigmej
Julius Fidelius KWS Dacanto
KWS Magic
KWS Ozon Harenda Antonella Ella Fredro Mazur SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt Titus Soldo Borowik Dublet Dańkowskie Amber Komfort Arkadia KWS Torridon KWS Meridian KWS Olof Tomko Tur F1 Arden
Artist Arabella Zenek KWS Atrika Meloman Stanko Nagus n Sailor Kandela Souleyka Basic Pizarro Horyzo
Praktik SU Melania Penguin Twingo SU Performer F1 Fakir
Julius KWS Livius
Speedway Pengar
Linus Harenda Titus Ella Fredro SU Stakkato F1 Patras Tybalt Zenek Soldo Borowik Dańkowskie Diament Arkadia KWS Torridon Souleyka KWS Olof Subito Stanko
Artist Arabella SU Melania Iron Torino SU Spektrum Sailor Kandela Henriette KWS Atrika Algoso SU Satellit Natula Mandaryna Basic Trismart Bosmo Ostroga (oś) Izera Oberek Palermo
KWS Livius Bombona Suweren Skagen
KWS Ozon Harenda Ella Fredro Mazur SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt Soldo Borowik Milewo Dańkowskie Amber Komfort Patras KWS Torridon KWS Atrika Agostino Stanko Arden Arkadia Mandaryna Basic Tomko Brasetto F1 Krezus
Artist Struna Penguin Maestozo SU Drive F1 Natula Ostka Smolicka (oś) Rubaszek Pizarro
Platin Trappe Praktik Bamberka Fakir Florus Tonacja
KWS Ozon Harenda Titus Ella Fredro Mazur SU Stakkato F1 BingoBingo Linus Tybalt Zenek Soldo Borowik Dublet Dańkowskie Amber Nawigator Patras Arabella SU Melania KWS Olof Subito Milewo Tur F1
Arkadia Kandela KWS Atrika Agostino Dańkowskie Rubin Artist Struna Oberek Tomko SU Performer F1 Natula Goplana Penguin Meloman KWS Bono
Platin KWS Irina Torino Praktik Salome Pizarro Bamberka Skald Witon
Fakir KWS Orphelia Florus Podarek Tonacja
KWS Ozon Harenda Ella Fredro SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt Soldo Borowik Dańkowskie Diament Komfort Patras Arabella KWS Olof Subito Stanko Harnaś Arkadia Struna Iron Agostino Brasetto F1 Zuch
Sailor Ostka Smolicka (oś) Basic Tomko SU Spektrum Celer Natula Izera Oberek Algoso Armand Siwek n
Platin Parabola Suweren Nagus n Praktik Bombona Atico
Bamberka Łagwa Skagen
KWS Ozon Harenda Antonella Ella Fredro Mazur SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt Titus Soldo Borowik Dublet Dańkowskie Diament Komfort Patras KWS Torridon KWS Meridian Iron Subito Milewo Tur F1 Arden Arkadia Arabella Zenek KWS Atrika Agostino Stanko
Artist Kandela Fridericus KWS Irina Tomko Brasetto F1 Sailor Struna Natasia Meloman Dańkowskie Rubin Mulan Salome Torino Horyzo Bamberka Argento Maestozo Antonińskie
Fakir Kucyk Pizarro KWS Livius SU Lolek Tulus
Jantarka Trismart
KWS Ozon Harenda Antonella Ella Fredro SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt Titus Soldo Subito Dańkowskie Diament Komfort Patras KWS Torridon Souleyka KWS Olof Agostino Tur F1 Harnaś Arkadia Arabella Holmes Iron Torino Brasetto F1 Breton
Mulan Ostka Smolicka (oś) Fridericus KWS Atrika Algoso SU Drive F1 Bamberka Parabola Bartosz SU Lolek Tulus SU Satellit
Julius Goplana Borwo Palazzo
Lavantus Gonello Brilliant SU Skaltio Pamier Brak LZO d o l n o ś l ą s k i e k u j a w s k o -p o m o r s k i e l u b e l s k i e l u b u s k i e Brak LZO ł ó d z k i e m a z o w i e c k i e o p o l s k i e m a ł o p o l s k i e
Brak LZO Brak LZO
Brak LZO
14
(oś) – odmiana oścista, (2-rz) – odmiana dwurzędowa, F1 – odmiana mieszańcowa, n- odmiana nagoziarnista
Województwo Pszenica ozima Pszenica jara Jęczmień ozimy Jęczmień jary Pszenżyto ozime Pszenżyto jare Żyto ozime Owies KWS Ozon Harenda Antonella Ella Fredro SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt KWS Meridian Soldo Borowik Dańkowskie Amber Komfort Patras Arabella Souleyka KWS Olof Subito Dańkowskie Diament Arden Arkadia Mandaryna Henriette KWS Atrika Meloman Tur F1 Harnaś Artist Parabola Holmes Basic Algoso Stanko Krezus Sailor Łagwa Scarpia Oberek Maestozo Dańkowskie Rubin Haker Mulan Kucyk SU Drive F1 Berdysz Ostroga (oś) Skald Dańkowskie Złote Siwek n
Platin Raskud Fidelius Stratus Hondia
KWS Ozon Harenda Titus Ella Fredro Mazur SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt KWS Meridian Soldo Borowik Dublet Dańkowskie Amber Komfort Patras KWS Torridon Zenek Iron Subito Milewo Stanko Krezus Artist Łagwa Souleyka KWS Irina Agostino Horyzo Haker Natula Holmes KWS Dante Tomko Domir Siwek n
Mulan Torino Armand Amant n
Pigmej Nagus n KWS Ozon Harenda Antonella Ella Fredro Mazur SU Stakkato F1 Bingo
Patras Tybalt KWS Meridian Soldo Borowik Dublet Dańkowskie Diament Komfort Artist KWS Torridon Zenek KWS Olof Agostino Milkaro Tur F1 Krezus Sailor Trappe SU Melania Iron Tomko Dańkowskie Rubin Nagus n Mulan Holmes KWS Atrika Meloman Domir
Ostroga (oś) Penguin Algoso Antonińskie Bamberka KWS Irina Pizarro SU Allawi
Julius Natasia Borwo Jantarka Olympic Twingo
Rotax Rotondo
Speedway RGT Kilimanjaro
Astoria Franz
KWS Ozon Harenda Antonella Ella Fredro Mazur SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt Titus Soldo Borowik Dublet Dańkowskie Diament Komfort Patras KWS Torridon KWS Meridian KWS Olof Subito Milewo Tur F1 Arden Arkadia Arabella Zenek Iron Meloman Nagano Brasetto F1 Harnaś Artist Mandaryna Souleyka KWS Atrika Torino Puzon Dańkowskie Rubin Breton Natula Struna Henriette Basic Maestozo SU Performer F1 Celer Ostroga (oś) Ostka Smolicka (oś) SU Vireni (2-rz) Penguin Tulus SU Spektrum Scorpion
Praktik Izera Kucyk Rotondo KWS Bono Siwek n
KWS Livius KWS Dante Amant n
Rotax Baryłka Hondia Britney KWS Dacanto Oxal Tobak Tulecka
KWS Ozon Harenda Ella Fredro SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt Soldo Borowik Dańkowskie Amber Komfort Patras KWS Torridon Iron Tomko Dańkowskie Diament Harnaś Arkadia Arabella Basic Torino Stanko Krezus Sailor Kandela Oberek Algoso Brasetto F1 Breton Natula Mandaryna Natasia Tulus Domir Zuch Mulan Izera Skald Borwo SU Spektrum Siwek n Platin Bombona Fariba Wiarus SU Satellit Maczo n Skagen
Markiza
KWS Ozon Harenda Antonella Ella Fredro SU Stakkato F1 Bingo Linus Tybalt Titus Soldo Borowik Dańkowskie Amber Komfort Patras KWS Torridon Zenek KWS Olof Subito Dańkowskie Diament Harnaś Arkadia Mandaryna SU Melania Iron Agostino Brasetto F1 Krezus Artist Struna Henriette KWS Atrika Pizarro Dańkowskie Rubin Haker Sailor Ostka Smolicka (oś) Oberek Tulus Horyzo Amant n Natula Natasia Twingo SU Drive F1
Platin Salome Transfer Domir Praktik Rubaszek
Fakir Olympic
Jantarka Rotax
KWS Ozon KWS Torridon Antonella Ella Fredro SU Stakkato F1 Bingo Patras Arabella Titus Soldo Borowik Dańkowskie Amber Arden Arkadia Kandela KWS Meridian KWS Olof Subito Tur F1 Breton Artist Mandaryna SU Melania Basic Maestozo SU Drive F1 Zuch Platin Parabola Henriette Penguin Trismart Antonińskie Amant n Praktik Holmes KWS Irina Helltop
Julius Argento Fidelius KWS Orphelia
Nokia
Linus Harenda Antonella Soldo Fredro Mazur SU Stakkato F1 Bingo Artist Tybalt Titus KWS Olof Tomko Milkaro Tur F1 Komfort Sailor KWS Torridon KWS Meridian Basic Meloman Andrus Dańkowskie Rubin Arden Ostroga (oś) Goplana Penguin KWS Trisol Horyzo Harnaś
Speedway Salome SU Performer F1 RGT Kilimanjaro Argento Kredo Rubaszek p o d k a r p a c k i e p o d l a s k i e p o m o r s k i e ś l ą s k i e ś w i ę t o k r z y s k i e Brak LZO z a c h o d n i o p o m o r s k i e Brak LZO Brak LZO w a r m i ń s k o -m a z u r s k i e Brak LZO w i e l k o p o l s k i e Brak LZO
15
Listy odmian rzepaku ozimego zalecanych do uprawy na obszarze województw na rok 2016 (opracowanie COBORU) Lp. Odmiana 1. Sherlock 2014 2014 2016 2014 2012 2011 2016 2012 2012 2016 10 2. DK Exquisite F1 2015 2014 2014 2016 2013 2013 2014 2013 8 3. Arsenal F1 2015 2016 2015 2015 2016 2016 2016 7 4. Lohana 2016 2015 2015 2014 2014 2016 2015 7 5. Marcopolos F1 2015 2016 2015 2015 2015 2014 2015 7 6. SY Kolumb F1 2015 2015 2011 2013 2016 2012 2015 7 7. Visby F1 2013 2010 2011 2016 2011 2010 2010 7 8. DK Exstorm F1 2016 2016 2015 2015 2016 2014 6 9. Monolit 2010 2013 2016 2010 2011 2011 6 10. Pamela 2015 2014 2013 2013 2016 2014 6 11. Marathon F1 2015 2015 2016 2015 2014 5 12. Bonanza F1 2016 2014 2016 2016 4 13. DK Explicit CCA F1 2016 2016 2014 2016 4 14. SY Cassidy F1 2015 2015 2014 2014 4 15. Artoga F1 2013 2013 2014 3 16. DK Excellium CCAF1 2016 2015 2016 3 17. DK Exclusiv F1 2016 2016 2016 3 18. ES Valegro 2016R 2016R 2016R 3 19. Garou F1 2016 2016 2016 3 20. Mercedes F1 2016 2015 2015 3 21. Sherpa F1 2014 2016 2014 3 22. Shrek F1 2016R 2016R 2016R 3 23. Abakus F1 2013 2011 2 24. DK Exssence F1 2016R 2016R 2 25. Gladius F1 2014 2014 2 26. Harry 2016 2016 2 27. Inspiration F1 2015 2014 2 28. Minerva F1 2016 2015 2 29. NK Technic F1 2012 2012 2 30. Quartz 2016 2015 2 31. SY Carlo F1 2015 2014 2 32. SY Marten F1 2016 2016 2 33. Adriana 2016 1 34. Bellevue 2016 1 35. ES Scarlett 2016 1 36. Graf F1 2016R 1 37. NK Petrol F1 2011 1
16 38. Popular F1 2016R 1 39. PR46W20 CCA F1 2011 1 40. Sidney 2016R 1 41. SY Polana F1 2016R 1 RAZEM 8 10 7 8 10 8 12 11 10 17 13 14 13
F1 – odmiana mieszańcowa, 2016R – odmiana wstępnie rekomendowana, na podstawie wyników PDO z roku zbioru 2015; CCA – odmiana nie zarejestrowana w Polsce, znajdująca się we Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych.
Listy odmian ziemniaka zalecanych do uprawy na obszarze województw na rok 2016. (opracowanie COBORU)
Lp. Odmiana
ODMIANY JADALNE BARDZO WCZESNE
1. Arielle 2014 2016 2015 2013** 2014 2008 2013 2013 2014 2011 2016 2016 2016 13 2. Lord 2009 2008 2010 2009** 2008 2007 2008 2008 2007 2008 2014 2012 2009 13 3. Denar 2009 2008 2010 2009** 2008 2007 2008 2008 2007 2008 2012 2009 12 4. Viviana 2011 2015 2011** 2011 2011* 2012 2012 2012 8 5. Miłek 2010 2010 2009* 2009* 2009 2011 2014 7 6. Impala 2014 2015 2 7. Riviera 2016 1
ODMIANY JADALNE WCZESNE
8. Vineta 2009 2012 2010 2007 2008 2007 2008 2008 2007 2010 2014 2012 2009 13 9. Gwiazda 2014 2014 2016 2014 2016 2014 2014 2014 2014 2014 2015 2014 12 10. Michalina 2013 2012 2011 2011 2011 2013 2011 2014 2013 2013 10 11. Owacja 2010 2008 2008 2008 2008 2010 2014 2012 2009 9 12. Ignacy 2016 2016 2015 2016 2015 2016 6 13. Bellarosa 2011 2010 2010 2010 2010 5 14. Altesse 2016 1 15. Wendy CCA 2016R 1
ODMIANY JADALNE ŚREDNIOWCZESNE
16. Tajfun 2009 2008 2010 2007 2009 2007 2008 2008 2007 2008 2014 2012 2009 13 17. Satina 2009 2013 2010 2007 2008 2007 2008 2008 2007 2008 2012 2009 12 18. Finezja 2011 2013 2014 2016 4 19. Oberon 2013 2015 2015 3 20. Laskara 2016R 2016R 2 21. Malaga 2016 2015 2 22. Stasia 2011 2016 2
17
23. Gawin 2016 1
ODMIANY JADALNE ŚREDNIOPÓŹNE I PÓŹNE
24. Jelly 2011 2010 2009 2009 2009 2009 2009 2011 2014 2009 10 25. Mondeo 2015 2015 2015 2015 2015 2014 2015 2015 2014 2014 10 26. Syrena 2013 2016 2016 3 ODMIANY SKROBIOWE 27. Hinga 2016 2016 2013 3 28. Kuras 2012 2012 2010 3 29. Boryna 2016R 2016R 2 30. Kaszub 2016 2016 2 31. Zuzanna 2012 2015 2 32. Glada 2014 1 33. Harpun 2016 1 34. Jubilat 2016 1 35. Mieszko 2016R 1 36. Pasja Pomorska 2014 1 RAZEM 15 11 11 14 12 13 15 21 15 13 13 20 19
*- odmiana zalecana na zbiór po 40 dniach od wschodów; **– odmiana zalecana na zbiór po 40 dniach od wschodów oraz po zakończeniu wegetacji; 2016R – odmiana wstępnie rekomendowana, na podstawie wyników PDO z roku zbioru 2015 CCA –
odmiana nie zarejestrowana w Polsce, znajdująca się we Wspólnotowym Katalogu Odmian Roślin Rolniczych
W przypadku kukurydzy nie tworzy się list odmian zalecanych do uprawy w
poszczególnych województwach, gdyż wyniki wartości gospodarczej odmian nie reprezentują dostatecznej liczby punktów doświadczalnych. Dodatkowym źródłem doboru odmian do uprawy, są odmiany zarejestrowane w innych krajach Unii Europejskiej, z tzw. katalogu wspólnotowego (CCA),natomiast tylko odmiany o wczesności w zakresie FAO do 290 są przydatne do uprawy w Polsce.
Jeżeli chcemy zapoznać się bardziej szczegółowo z informacjami odnośnie charakterystyki odmian, warto skorzystać z corocznie opracowywanych i publikowanych – „Wyników Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych” dla własnego terenu – województwa. Wybierając kwalifikowany materiał siewny warto dokonać analizy odmian w oparciu o wyniki badań PDOiR zawarte w tabelach tych opracowań. Znajdują się tam wszystkie niezbędne informacje, począwszy od ilości badanych odmian w danym sezonie, ilości i lokalizacji założonych doświadczeń, ze szczegółową informacją, w jakich warunkach
polowych oraz pogodowych doświadczenia były prowadzone. Następnie zamieszone są tabele z uzyskanymi wynikami przez poszczególne odmiany ( z odpowiednim podziałem na grupy, jeśli takie występują np. w pszenicy ozimej: grupa E –elitarne odmiany chlebowe, grupa A – jakościowe odmiany chlebowe, grupa B – chlebowe, grupa K – na ciasta i grupa C – pastewne lub inne):
18
Jakie informacje zawierają tabele wyników doświadczeń PDO.
Opis na podstawie wyników porejestrowych doświadczeń odmianowych dla pszenicy ozimej 2015r. ( woj. mazowieckie).
1 – Tabela przedstawiająca badane odmiany w 2015r.
Lp. Odmiana Rok wpisania do KRO w Polsce Grupa wartości technolo- gicznej
Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej -
pełnomocnika w Polsce
1 2 3 4 5
1 LEGENDA 2005 A Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul. Kasztanowa 5, PL 63-004 Tulce
2 OSTROGA* o 2008 A DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan
3 BAMBERKA* 2009 A Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. ul Główna 20, PL-99-307 Strzelce
4 ARKADIA* 2011 A DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan 5 LINUS 2011 A RAGT Semences Polska sp. z o.o. ul. Sadowa 10A PL 87-148 Łysomice 6 SAILOR 2011 A DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27,
PL- 64-000 Kościan
7 PATRAS 2012 A DSV Polska sp.zo.o. Ul. Straszewska 70 , PL-62-100 Wągrowiec 8 ARKTIS 2013 A DSV Polska sp.zo.o. Ul. Straszewska 70 ,
PL-62-100 Wągrowiec
9 LAVANTUS 2013 A Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec
10 FLORUS 2014 A Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 11 FRANTZ 2014 A Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska
70, Pl-62-100 Wągrowiec
12 HONDIA 2014 A DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan 13 KWS DAKOTANA 2014 A KWS Lochow Polska sp. z o. o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, PL-57-150 Prusy 14 RGT
KILIMANJARO 2014 A
RAGT Semences Polska sp. z o.o. ul. Sadowa 10A PL 87-148 Łysomice
15 MULAN 2008 B Saaten-Union Polska sp. z o.o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 16 KWS OZON 2010 B KWS Lochow Polska sp. z o. o. Kondratowice,
19
17 JANTARKA* 2010 B DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan
18 ARTIST 2013 B DSV Polska sp.zo.o. Ul. Straszewska 70 , PL-62-100 Wągrowiec 19 FAKIR 2013 B Lantmӓnnen SW Seeds sp. z o.o. ul Głowackiego
1A PL 05-822 Milanówek
20 KWS LIVIUS 2013 B KWS Lochow Polska sp. z o. o. Kondratowice, ul. Słowiańska 5, PL-57-150 Prusy
21 PENGAR 2013 B Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 22 BELISSA 2014 B Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR
Smolice 146, PL 63-740 Kobylin
23 ROTAX 2014 B Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska 70, Pl-62-100 Wągrowiec 24 TOBAK 2014 B Saaten-Union Polska sp. z o. o. ul. Staszewska
70, Pl-62-100 Wągrowiec
25 FORKIDA* 2010 C DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL- 64-000 Kościan
„*” – odmiana chroniona krajowym wyłącznym prawem hodowcy, o- odmiana oścista
Odmiany w powyższej tabeli pogrupowano wg kryteriów ważnych dla określonego gatunku, w przypadku pszenicy ozimej – według grupy wartości technologicznej. W tabeli brak odmiany elitarnej E – Astoria, która jako jedyna odmiana pszenicy ozimej została zaliczona do tej grupy ( nie była badana w 2015r. w woj. mazowieckim).
Bardzo istotną informacją, jaka powinna być zawarta w opracowaniach doświadczeń porejestrowych są dane, czyli w jakich warunkach polowych (klasa i zasobność gleby, przedplon, nawożenie, stosowane środki ochrony roślin oraz dodatkowe zabiegi na poziomie a1.) prowadzono doświadczenia w różnych lokalizacjach. Podane są także informacje z podziałem na poszczególne lokalizacje odnośnie ogólnych wyników, począwszy od informacji o stanie roślin przed zimą i po zimie, terminów wegetacji, porażenia przez
choroby, wylegania, aż do zbioru. Już na tej podstawie możemy uzyskać pierwsze wnioski, co do zachowania się poszczególnych odmian w stosunku warunków glebowych, czy
stosowanych zabiegów agrotechnicznych – czyli czy odmiana jest bardziej czy mniej wymagająca.
20
Tabela 2 PSZENICA OZIMA . Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2015
Miejscowość Seroczyn SDOO Kawęczyn ZDOO ZHR O/ Laski DANKO HR Radzików IHAR Warszawa MODR
o/Poświętne
Powiat Siedlce Sochaczew Grójec W-wa Zachód Płońsk
Kompleks rolniczej
przydatności gleby 4 4 3 3 2
Klasa bonitacyjna
gleby IIIb III a IIIb IIIb II
PH gleby w KCI 6,6 5,91 6,68 * 7,28
Przedplon Gorczyca biała Rzepak ozimy Rzepak ozimy Rzepak ozimy Rzepak ozimy
Data siewu 26.09 29.09 30.09 01.10 29.09
Obsada nasion(szt./m2 ) 450 450 450 450 450
Data zbioru 04.08 01.08 11.08 29.07 05.08
Nawożenie mineralne (kg/ha)
N na poziomie a1 110 115 118 105 120
N na poziomie a2 150 155 158 145 160
P2O5 31 45 50 75 50
K2O 83 90 75 105 100
Środki ochrony roślin
Zaprawa nasienna
(nazwa) Funaben Plus Vitavax 200FS Maxim 025FS Vitavax 2000FS
Baytan Uniwersal
Herbicyd Legato Plus
600 SC –1.3
l/ha Plus600SC-Legato
1,5l/ha Legato Plus600SC-1,5l/ha Glean 75WG-25g/ha Komplet 560SC 0,5l/ha Atlantis 12 OD 0,45l/ha (nazwa, dawka) Gold 450EC – 1,25l Insektycyd - - Proteus 110 OD-0,5 l Cyperkil Max 500EC - (nazwa, dawka) 0,05l Tylko poziom a2 Fungicyd Bumper Super
490 - 1,0l Bumper Super 490 - 1,0l Capalo SE- 2,0 l 337,5 Sarfun 500 0,4l Input 460EC – 1,0l
pierwszy zabieg
(nazwa, dawka) Fungicyd
Falcon 460EC
– 0,6l Osiris 656 EC 2,0l Adexar Plus-2,0 l Falcon 460 -0,6l 200EC-1l/ha Fandango
- drugi zabieg nazwa, dawka)
Regulator wzrostu Cerone 480
SL-0,75 l Cerone 480 SL-0,75 l Modus 250EC-0,35l/ha Antywylegacz pł. 1l/ha Antywylegacz pł. 1l/ha
(nazwa, dawka)
21
Tabela 3. PSZENICA OZIMA .Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2015
Lp. Cecha SDOO Seroczyn ZDOO Kawęczyn DANKO HR HZR O/ Laski IHAR Radzików MODR Warszawa o/Poświętne a1 a2 a1 a2 a1 a2 a1 a2 a1 a2 1 Stan roślin przed zimą (skala 90) 9 8,9 9 9 9 2 Stan roślin po zimie (skala 90) 7,4 8,6 9 9 9 3 Martwe rośliny
( % ) 0,1 0 0 0 0
4 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 03.06 05.06 30.05 21.05 01.06 02.06 08.06 08.06 29.05 29.05 5 Termin dojrzałości woskowej dzień, m-c) 20.07 21.07 15.07 15.07 26.07 27.07 * * 09.07 09.07 6 Wysokość roślin (cm) 91,6 89,1 101 96,1 103,5 101,8 99,2 93,5 97,2 85,6 7 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9o)
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
8 Wyleganie roślin przed zbiorem
(skala 9o)
8,6 8,7 8,5 8,6 9 9 9 9 9 9
Porażenie przez choroby (skala 9o)
9 Pleśń śniegowa 8,7 9 9 9 9
10 Mączniak 8,4 8,9 7,7 8,1 7,4 9 8,1 8,9 8,5 8,8 11 Rdza brunatna 8,5 8,9 8,4 8,7 6,8 9 9 9 8,2 8,7 12 Septorioza liści 6,5 8,1 7,8 8 9 9 9 9 7,4 8,2 13 Septorioza plew 7,3 8,5 9 9 9 9 9 9 7,9 8,5 14 Masa tysiąca ziaren
(g) 52,9 53,9 49,1 49 44,2 42,9 45,6 45 47,3 47 15 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 11,7 11,5 15,1 14,6 11,9 12 14,6 14,1 8,4 8,6 16 Plon ziarna
(dt/ha) 83,1 95,7 114 105,5 108,1 119,5 115,5 120,6 92,3 105,4
Wyniki średnie ze wszystkich badanych odmian
„* ” – brak danych a1 - przeciętny poziom agrotechniki; a2 – wysoki poziom agrotechniki
22
Tabela 4 Plon ziarna odmian w miejscowościach ( lokalizacjach) w roku zbioru. Podane wartości w tabeli to wynik procentowy plonowania danej odmiany w badanym roku w stosunku do wzorca. Wzorzec stanowią najczęściej odmiany (zwykle 3lub 4), które są wcześniej ustalane – najwierniej i równomiernie wysoko plonujące lub wzorzec stanowią wszystkie badane odmiany – średni ich plon.
Lp. Odmiana Poziom a1 Poziom a2 S er oc zyn K aw ęc zyn Poś w ię tn e R ad zi k ów L as k i S er oc zyn K aw ęc zyn Poś w ię tn e R ad zi k ów L as k i Wzorzec(dt/ha) 83,1 114 92,3 116 108 95,7 106 105 121 120 1 Legenda 86 91 94 93 83 92 91 95 98 91 2 Ostroga 94 90 73 86 97 93 88 89 91 96 3 Bamberka 100 95 94 100 99 92 98 98 102 97 4 Arkadia 95 95 100 96 102 94 92 95 101 105 5 Linus 110 105 97 102 103 105 110 100 104 104 6 Sailor 95 92 102 104 98 96 87 100 103 101 7 Patras 96 97 109 104 97 102 99 98 100 93 8 Arktis 89 92 98 96 88 86 88 97 94 90 9 Lavantus 104 98 95 96 93 99 94 93 95 97 10 Florus 101 105 104 102 106 100 101 108 94 105 11 Franz 115 106 118 101 103 115 110 108 101 102 12 Hondia 92 94 98 97 105 96 99 91 98 100 13 KWS Dakotana 101 106 103 106 104 102 109 101 108 103 14 RGT Kilimanjaro 101 103 103 98 102 102 103 102 99 100 15 Mulan 105 102 101 106 104 103 102 105 103 104 16 KWS Ozon 100 103 96 104 99 101 100 103 95 98 17 Jantarka 104 100 100 103 97 101 102 102 102 101 18 Artist 89 109 107 101 105 98 112 107 102 102 19 Fakir 97 104 98 105 105 97 103 102 104 103 20 KWS Livius 98 102 89 103 101 100 95 101 100 105 21 Pengar 102 103 107 102 103 97 107 105 101 102 22 Belissa 100 97 106 97 99 110 98 96 105 97 23 Rotax 113 102 105 94 105 111 107 100 96 101 24 Tobak 112 107 99 108 107 109 106 99 106 103 25 Forkida 102 103 103 96 95 100 97 106 97 100
Wybierając odmianę należy zwrócić uwagę na zróżnicowane stanowiska i warunki uprawy i mieć na względzie, żeby była dostosowana do warunków glebowych własnego gospodarstwa i plonowała przynajmniej o 5% lepiej, niż ta, którą do tej pory uprawialiśmy. Przykładowo - odmiana nr. 11z powyższej tabeli w lokalizacji Seroczyn ( gleba klasy IIIb) na poziomie intensywności uprawy a1 plonując na poziomie 115% w stosunku do wzorca (83,1dt/ha)
23
uzyskała plon 95,6 dt/ha – więcej o 12,5 dt/ha niż średnia wszystkich badanych odmian. Natomiast na poziomie a2 uprawy, bardziej intensywnym (większe koszty na nawożenie i środki ochrony roślin) ta sama odmiana uzyskała o 14,4 dt/ha więcej.
Należy jednak zaznaczyć, iż w warunkach produkcyjnych gospodarstwa nie ma możliwości uzyskania tak wysokich plonów najnowszych odmian, jak w doświadczeniach. Przy tym rzadką jest sytuacja, że odmiana będąca w danym roku najlepszą ze wszystkich pozostanie najlepszą w kolejnych latach. Poniższa tabela może być tego przykładem – odmiana nr 16 w 2013 roku na poziomie a2 ( 107%), natomiast w 2015 roku poniżej wzorca ( 99%).
Tabela 5.PSZENICA OZIMA Plon ziarna odmian (% wzorca). Lata zbioru: 2013,2014,2015
Odmiany Mrozo odpor ność skala 90 a1 a2 2015 2014 2013 2014-2015 2013-2015 2015 2014 2013 2014-2015 2013-2015 Wzorzec(dt/ha) 102,6 91,5 73,8 97,1 89,3 109,3 104,1 88,9 106,7 100,8 1 Legenda 6 90 100 96 95 95 94 100 101 97 98 2 Ostroga 6 88 92 96 90 92 92 93 92 92 92 3 Bamberka 3 98 101 101 99 100 98 97 100 97 98 4 Arkadia 6 97 96 102 97 98 98 101 101 99 100 5 Linus 4 103 106 101 104 103 105 103 104 104 104 6 Sailor 5,5 98 105 101 102 101 98 108 99 103 102 7 Patras 4 100 110 104 105 105 98 104 102 101 101 8 Arktis 4,5 93 94 - 93 - 91 95 - 93 - 9 Lavantus 3,5 97 98 - 98 - 95 103 - 99 - 10 Florus 4 104 - - - - 102 - - - - 11 Franz 3,5 108 - - - - 107 - - - - 12 Hondia 4,5 97 - - - - 97 - - - - 13 KWS Dakotana 4 104 - - - - 105 - - - - 14 RGT Kilimanjaro 4 101 - - - - 101 - - - - 15 Mulan 3 104 106 107 105 105 103 106 107 105 106 16 KWS Ozon 4 101 104 99 102 101 99 97 107 98 101 17 Jantarka 5 100 93 - 97 - 102 96 - 99 - 18 Artist 4 103 103 - 103 - 104 104 - 104 - 19 Fakir 4,5 102 107 - 104 - 102 103 - 102 - 20 KWS Livius 3,5 99 111 - 105 - 101 108 - 104 - 21 Pengar 3 103 98 - 101 - 102 103 - 103 - 22 Belissa 4,5 99 - - - - 101 - - - - 23 Rotax 4,5 103 - - - - 103 - - - - 24 Tobak 3,5 107 - - - - 105 - - - - 25 Forkida 4,5 100 98 - 99 - 100 98 - 99 - Liczba doświadczeń 5 5 5 10 15 5 5 5 10 15
* – odmiana skreślona z KR po założeniu doświadczeń; o/ – odmiana o kłosie ościstym; b/ – odmiana o białej
barwie ziarna;
skala 9°; 9 – zimotrwałość bardzo duża, 5 – średnia, 1 – bardzo mała; oceny z różnych rodzajów doświadczeń, w tym specjalnych prowadzonych w warunkach prowokacyjnych, z różnych lat badań
24
a1 – przeciętny poziom agrotechniki,
a2 – wysoki poziom agrotechniki (zwiększone nawożenie azotowe, dolistne preparaty wieloskładnikowe,
ochrona przed wyleganiem i chorobami)
Korzystając z powyższej tabeli możemy wybrać odmiany interesujące praktycznie każdego producenta pod kątem wysokości plonowania odmiany w poszczególnych latach oraz średnio w danym okresie, ale w przypadku pszenicy ozimej również o dużej odporności na
wymarzanie ( kolumna 2 – mrozoodporność ). Odmianami najwyżej plonującymi w doświadczeniach za 2015 rok były: zaznaczone kolorem, natomiast należałoby również zwrócić uwagę na wierność plonowania w latach oraz ich zimotrwałość. A jest ona na niskim lub tylko przeciętnym poziomie – od 3,0 do max. 4,0. W takim przypadku może istnieć duże ryzyko wymarznięcia w okresie zimowym, szczególnie w rejonach kraju najbardziej
wrażliwych. Dlatego nie zawsze warto się kierować wyłącznie wyborem odmiany najlepiej plonującej. Powinno się także brać pod uwagę inne czynniki, a w przypadku np. upraw metodami ekologicznymi – odporność na porażenie przez choroby.
Tabela 6 PSZENICA OZIMA . Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki – a 1 Rok zbioru 2015, 2013-2015
Lp. Odmiana Liczba lat
badań Rdza brunatna Mączniak Septorioza plew Septorioza liści 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013 2015 2013-2015 Wzorzec (skala 90) 8 7,7 7,9 7,3 7,6 7,3 7,2 6,4 1 Legenda 3 0,1 -0,1 0,2 0,3 0,2 0,4 -0,4 -0,1 2 Ostroga 3 0,6 1,0 -0,7 -0,7 -0,1 0,4 0,4 0,8 3 Bamberka 3 -0,3 -0,2 -0,3 -0,2 -0,6 -0,3 -0,6 -0,1 4 Arkadia 3 0,2 0,1 -1,3 -1,3 -0,1 -0,3 -0,7 -0,9 5 Linus 3 0,3 0,2 -0,3 -0,2 -0,1 -0,2 0,1 0,1 6 Sailor 3 -0,5 -1 0,3 0,4 -0,1 0 -0,2 -0,3 7 Patras 3 -0,1 -0,1 0,5 0,5 -0,1 -0,2 0,3 0,2 8 Arktis 2 -0,6 - 0,1 - -0,1 - 0,3 - 9 Lavantus 2 -0,1 - 0,1 - 0,4 - -0,4 - 10 Florus 1 0,7 - 0,2 - 0,2 - 0,1 - 11 Franz 1 0,4 - 0,6 - -0,1 - 0,8 - 12 Hondia 1 0,3 - 0,7 - 0,2 - -0,2 - 13 KWS Dakotana 1 0,3 - 0,1 - -0,4 - 0,9 - 14 RGT Kilimanjaro 1 0,2 - -0,5 - 0,2 - -0,4 - 15 Mulan 3 -0,1 -0,4 -0,4 -0,4 -0,1 0 -0,1 -0,1 16 KWS Ozon 3 -0,2 -0,3 0,1 0,8 -0,1 0 0,1 0,1 17 Jantarka 2 0,1 - 0,5 - -0,6 - -0,9 - 18 Artist 2 -0,2 - 0 - -0,1 - -0,4 - 19 Fakir 2 0,6 - 0,6 - 0,2 - -0,6 - 20 KWS Livius 2 -0,2 - -0,4 - 0,4 - 0,4 -
25 21 Pengar 2 0,3 - 0,2 - 0,4 - 0,3 - 22 Belissa 1 -0,6 - 0,2 - -0,1 - 0,1 - 23 Rotax 1 0,8 - 0,3 - 0,4 - 0,6 - 24 Tobak 1 -0,6 - 0,2 - 0,2 - 0,4 - 25 Forkida 2 -0,3 - -0,5 - 0,2 - -0,1 - Liczba doświadczeń 3 10 4 12 2 8 3 13
Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza cechę korzystniejszą.9 - stan najlepszy (najkorzystniejszy),5 - stan średni (przeciętny),1 - stan najgorszy (najmniej korzystny). Wzorzec stanowią wszystkie badane odmiany.
W przypadku charakterystyki zdrowotności odmian ograniczono się do zaprezentowania wyników tylko na przeciętnym poziomie a1 agrotechniki. Wyeksponowano w ten sposób naturalną odporność odmian na choroby. Na poziomie a2 (z ochroną) zmniejsza się
liczba doświadczeń, w których występują choroby, jednak różnice międzyodmianowe są na ogół zbieżne z występującymi na przeciętnym poziomie agrotechniki
W uprawie pszenicy ozimej ważnymi- czyli powszechnie występującymi chorobami są septoriozy liści, mączniak prawdziwy i rdza brunatna. Stanowią one 70-90% doświadczeń. Następnie obserwuje się septoriozę plew i fuzariozę kłosów ( 50%), natomiast ok. 30% doświadczeń to brunatna plamistość liści i choroby podstawy źdźbła.
Szczególny postęp hodowlany jest zauważalny w zwiększeniu odporności pszenicy ozimej na rdzę brunatną i paskową septoriozę liści. Jest także duży postęp w nowych odmianach na zwiększoną odporność na porażanie przez patogeny powodujące choroby podstawy źdźbła, mączniaka prawdziwego i rdzę żółtą.
Dobierając odmiany do uprawy warto wybierać te o zwiększonej odporności na choroby, przede wszystkim w gospodarstwach ekologicznych. Natomiast nie zawsze wysoka odporność musi decydować o wyborze odmiany – decydować bowiem może przebieg warunków pogodowych w sezonie wegetacyjnym jak również odpowiednio zastosowane fungicydy. Również należy dokładnie sprawdzić w powyższej lub podobnej tabeli porażenie danej odmiany przez ważniejsze choroby. Może się bowiem okazać, że interesująca nas odmiana jest porażana przez patogeny w większym stopniu od innych odmian, ale średni poziom porażenia (wzorzec) wynosi np. 8 stopni. W powyższej tabeli w 2015 r. jest tak w przypadku rdzy brunatnej i mączniaka, a to oznacza, że większość odmian jest w wysokim stopniu odporności.
Ważną informacją znajdującą się jeszcze w opracowaniu PDO (następne tabele) jest podatność odmian na wyleganie, wysokość poszczególnych odmian czy masa tysiąca ziaren.
Decydując o wyborze odmiany nie wolno zapominać, że podstawowym kryterium wyboru jest cel na jaki ma być przeznaczone wyprodukowane ziarno.
Opracowanie Tomasz Stachowicz na podst.
- Wyników porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego ( woj. mazowieckie), - udostępnionych publikacji COBORU Słupia Wielka.
