W sprawie wskaźników określających stopień wykorzystania złóż kopalin stałych

ROMAN KRAJEWSKI

Aka-dem~a Górniczo-Hutnicza

W

SPRAWIE \VSKAZNIKÓ'\tV

OKREŚLAJĄCYCH STOPIEŃ

WYKORZYSTANIA

ZŁóż

KOPALIN

STAŁYCH

·

W ·ostatnkh latach kład\zie ·się duży naciisk na sy-stematyozne rejestrowanie ·strat ·za,sobów kopalin u-ży•teezny.ch, :pows.tają•cych w ;procesie ·ekspJoata•cji ich złóż. W tym :zakresie zostały wydane rtr•zy uchwały Rady lVHn1strów l(nr 94/74, 1nr 34/75, nr 66/79) .ora1z s:z,e-reg ,zarządzeń .i 1przepisów po.swzegóJnyoh res•ortów. Z zar.z·ądz.eń naj/bardziej istO>tne są:

za·r•z<lJdzenie prezesa Centralnego Ur:zędu Geologii (CUG) [)Jr 3 z 28 1luteg·o 1975 rr. i ·Z 11 maja 1976 rr. Pierwsze dotyczy ogólny·ch tzasad usta.lania zaso-bórw rprzemysł·OiWy:ch .zlóż kopa.lin is.tałych. Zawiera ono bardJz.o .ins·trutktyrwny, TamoiWy :s·chemat kla-syfiika,cji .za,s·olbrów <Orraz fa•z irch Ulstalania i kcmtroli. Drugie omawia prowadizenie ewidencji 1zas·obó·w kOtpan.n.

- •za,rz<lJdlzenie prezesa Wyżs:zeg.o Ur·zędu Górniczego {WUG) nr 8 :z 19 sierpnia 1975 :r. w sprawie wpro-wadzenia wytycznych spot.ząd:zania ewidencji strat zasobów kopalin stały.ch pod.lega,ją·cy•ch 1prarwu gór-niczemu.

W ślad ·za .tymi zarządzeniami .z,olS.ta.ły ·Otpracowane pr:zez odpowi-edn'ie resorty 1pflzeptsy rw sprawie rza:sad i sposobu ustala·nia tprlzemysł·orwych ·zas·orbów :złóż ko-paililn .staly.ch oraz ewidencj-onowania ich s•tra t przez za·kłaldy górni:c:ze. W!Pr·owadz·ono je rw res·orta•ch górni-ctwa, hutntc.twa, energetyki i etner:gii atomowej, .bu-doWtn•iC'twa i \Pf'Zemy;slu lffiarteriałÓW rbudowlany.ch, kO-munikacj·i i ·częśdowo .rolni·ctwa. W przygotowaniu są przepisy ·resortu 'chemii.

Spośr·ód ty.ch ,przepisów na sz.czególn.ą uwagę :za-sługują: o:bs·z,erne .zarrnądtzenia Mini,sterstwa Górni-c-twa nr 6 iZ .31 ma1r.ca .1977 r. 'i 1nr 32 :z 15 grudnia 1977 r. ·oraz s·zcz.egółorwa instrukcja MLnisters·bwa

Hutnic-twa tz 21 lutego 1977 r.

Nie 1wchodzą·c w pewne a:-óż.nice w .sformuł·owaniach i nome:n!klaturze użytej w zarz.ądzeniach pos·zczegól-ny;ch reso.rtów, m.a rycinie :przedstawiono s,chemat kla-syfikacji :za,s·obów •złóż .i s:trat w nkh tpows.tających w ,procesie !projekto,wania ·zakładów .górnic,zy.ch i pro

-wadZionej 1prz·ez nie eks·pl•oa.ta•cji górniczej. Użyte w tym ·schemacie oznakowania nawiązują do przyję­ tego w zarozątdzeniu WUG. ·Wspomniane polprzednio pr:zeil),isy .resort.owe 1kładą główny nacisk na roc klasy-fLkowanie .różnego typu s1trart zasobów. Główne ·z nich wy,rażono ,jako Tóżrnke odpowiednich .zasob6rw (Qb, Qp, Qe) i·zarsobów wydobytyrC!h (Qw) rw !POS1tad:

Sz = Qb-Qw straty ogólne (.za.sorbów

geol·o,glcz.-nych tbHa.nsowych),

Sp = Qp-Qw straty za.sobów pnwmyslowy·ch,

Se

=

Qe-Qw straty .za1sobów eksploatacyjnych.

Ponaidto dla ·oceny stopnia ,wykor·z.y,stania 1złoża

prze-Qw

pisy w;pro•wad:zają wskaŹlnirk ·W postaci: 'Wz

=Q-;+

Os

który .zg·odn1ie z •OZilla:czeniami IPOrdany.mi na s·chemacie zas:obórw :można rtarkże .zapi.sać w formie:

Według JPT'Zetp1sów ~wska,źnik Wz :pow1rmen ibyć ob-liczany corOC'Zillie oraz .nara1sta.jąrco rz clzas.em, przy tym powinien .być prowad:z·ony rdlla .całej 1k•opalni o-raiZ jej nwtura1lnie dlają;cych :się rwydzielić oe:zę;śoe'i (np.

W złożach ·WieJ.opokładJorwy.ch dla rpOStzrczególny,ch po-kładów), !Pr:zy 'tym Oiddrz:ielnie dla różny.ch ,sys.temów eks,ploata1cj•i stosowanyreb na kopalni. Ma on na

ce-lu:

65

.

6

UKD 553.3/.9.048.004.24:622.275.004.15/.16) :311.141 - :zobrazowanie s.topnia :wykor•zysta.n.ia ozasoC)Ibów

geo-logkznych bi.lansowych w •poSIZCIZiególnych zakła­ dach;

ustarlenie zwiąZJku 1między ·s'topniem IWYkorzystania zarsobów :złóż a ich :wa.r:unka.m'i geologiczno-go6rni-ezymi, systema.mi eksploata.cji, •wielkością wydo-bycia itp.;

- ułatwi·enie wy.snuwania •wniosikótw dla obniż-enia nieuzasardn•iony.ch strat !Złoża;

- s.twor:zenie informacji d[a !SJtudió;w nad

optymali-zacją zasad g.oopodarki z.łożem.

Jednak ten jedyny wskaźnik, który urwiZględnia

tylko s:tosunek .osiągniętej .prodUikrcj'i do zasorbów geo-log1czny.ch, daje niepełny obraz gospodarki złożem. Wypada go uzupełnić dalszymi wskaźnikami o po-dobnym ·cha;rakterze, ale odnosrzącymi się do zasobów

prz,emys,łowych, a ·ewentualnie także i

eksploatacyj-nych ·złoża.

Sugerud·e się [>r.z·ede WtS.zy•stk1m wprowadzenie wskaźnika .zaangażowania zas·obów geologicznych zło­ ża. Ma on ,za .zadanie ocenę IP!TOjektu zagos;podarowa-nia ,złoża i wy.raża s•ię w posta,ci:

Powinien on być obliczony dla różnych :wariantów w fazie opracowywania Żalożeń

tech.niczno-ekonomicz-'llYJCh dla ·cał-ości za:sobów :przemysłowych

zapewnia-jących wydobycie !kopaliny co najmniej przez okres

Qt,-z.asob' bdansowe

~---·---

1

. Q,-;:.JS~'b>o'

l

Qp-zasob:~ przemyslov..e _ __ __ nie~~-zemyslol'l<:_\

-E---·-··- - · - · - - · - - -·--- - - ~ l '

l

i l l

Qe-zasoby eksploatacyjne

<E-- · - - - --- - -- -

--

-

-

·-·-·

1

Gw-zasoby v..y~~~yt~---- l

l < ó - - - -Sz _ ________

j

straty ogólne

(straty wsobcw btiansO,\Y.:f;\

Schemat klasyfikacji zasobów i strat złoża kopaLin

amortyzacji zakładu górniczego oraz dla zasobów po-Si:OOzególnych ,jednoSitek z•łoż·owy~ch {;pokłady, s·tr.efy mi-nera,lilzacji, jedm.ois:tJki 1teik1toni'C'zne) l\~choo•z.ą,cy1ch w skład z.aproj€ik,towanego do e!kSłpl oataoj i 1z.łoża [uib je-go partii. W fazie ek!Sploata·cji istotny staje się wskaź­ nik wykorzystania zasobów przemysłmvy·ch w postaci:

Q

w W p =

-Qp

Ana:l·ogkzny do niego może być fW\skaźmik wy,korzy-stania zasobów eksploa ta·cyjny1ch:

Q

w

U'e

=

-Qe

Oba te wskaźniki stanowią podstawę do oceny pra-widlowo•ś,ci przebiegu .eksploatelJcji. Powinny być ·

WY-liozooe rw okre.saoh roc·znych i naraS>tadąco ·z ·ozas{~lm w ramarch wydzie}anych j·ednoGteik eik1sploa!ta·cyjlnych k()lpa:lni (;b:loki, pola d.1tp.). Ze wsikaźników łatwo 1prz.:ejść na oclipowiednie s1traty ,zasobów, a mianowicie:

sMa•ty ogólne Sz = (1-wz)Qb

stra•ty ;przemy.słofWe Sp= {1-wp)Qp

straty ek!Siploata•cyjne S e_= (1-We)Qe

SUMMARY

The ex~st.i:ng r.eguaart:.i<ms conceming est.imations of industrial resour·ces of solid deposits and records of the1ir lo!Sses i:n suec.essive phases of expl'Cl1i1t:a.Hoo are dis·cu:ss•ed. Tihe indice:s chara~tel"'~Ziiii1g the degree o.f use of a de(posit a1re ana,ly!s·ed.

Przy e1kS!p:lo.atacji pewny·ch ·złóz, 1np; siarki, :soli wyd101byiwanyd1 :metodą otworo!Vvą, a :także nie1k1tóry,ch zł·óz eks,ploa.t.owany·ch odikryW~kowo, do w.z•orów po-wyżslzyoh iW :miej's1ce niemożliwych lub ma.ło dlakład­ nie da:ją•cy·ch s·ię us,talić :za:s·obów wydobytych {Qw)

należy rw1prowadizić faik•ty.ez.nie uzyskaną ,produkcję górni,ozą (P g).

Warto :Ziwrócić u,wa.g.ę, ze wskaźn~ki wyfkorzysJ

ta-nia ·zas{>ibów geo·l·o,gk·z~ny.ch i prze.my,słowych złoża są obdą1żone ·błędem metody.e;znym .z ,powodu r.ózrnk rw metodzie ·i kategorii ·rO'Z\POZ:nawania ty•Cih za:s<01bów. W IZa·sadizie bowiem :zas·Oiby bila1ns.owe i pTIZemyslOIWe

ok,reśrlane ,są na !pod.lstCl!wie wier·ceń hadarw.C'zych w rzadkiej .s.ieci, 'Z.als·o!by wydobyte na pods·tawie TOZ\poz-nania wyrobiskami górniczymi, podobnie jak i zasoby

eksiploarta·cy.jne. ·Dia,tego We .wskaźnik rwyikomy.srtarnia zasobów ·eksrp:loa,ta,cyjnych można uw.arzać za na~jrwłaś­ ciws,z,ą ·ocenę c.zystol.§ci wybieriki zł.oża.

Inne,go rodzaju stały1m błędem jest nieod!Uc.zanie

z wydobytych .za•s·obów s1tralt lpowsitad'l!cy.ch wskutek rozproszenia substancji złoz·a w wyrobiskach eksplo-atCJ:cyjny.ch 1i w materiale płonnym wydalanym na

zwały. Na to za:gaidn.i·enie zfWraca uwagę fW jak~mś sk•pniu górnictwo TUd.

PE3IOME

OrrMcaHo aKTyanoHOe cocTORHMe rrpaBMn no orrpe-)J;eneHMM rrpOMbiiiineHHbiX 3arraCOB MeCTOpO:R{)J;eHMM TBep)J;biX MCKOrraeMbiX J1 Be)J;eHMe y"<IeTa 3aTpaT B OT-)J;enbHbiX cpa3aX X03m1CTBOBaHJ1H MeCTOpO~)J;eHMeM. PaccMOTpeHbi rroKa3aTemf xapaKTep:vr3:vrpyro~Me cTe-rreHb J1CITOnb30BaHYfR MeCTOp0:R{~eHJ1R.

JERZY GÓRECKI

Akademria GórrnlicZio-Hutnicza

O METODYCE DOKUl\'IENTOW ANIA

SPĘKAŃ

GóROT\VO

R

U

W KOPALNIACH

WĘGLA

KAMIENNEGO

Spękania są j·ednym z wazniejszych czynników

osłabi·enia strUikrturaJnego ,górotworu. Z rte,go wz.g,lędu metod'yczne 'i odlpowiednio uidoikumentowane ich roz-poznalnie ma ist01tne .znaoz.enie dlla praktyki górni-czej. Główne kieriU!Diki iStpęlkań decydują o ani•zotrop.ii telkit·agenk:znej g•ÓNlltiWoru,. 1zmienno6ć 'zaś o'fi.enta.cji pnzestnzennej, 1TOZ1Warć, ·za,sięgów, mine.raliza.cj•i i gę­ sto,ści ,stpęlkań okreMa przes:trz.:enną ·zmienność czyli

niej.ednorodność s,trulk:tur:y gÓ:r·otworu. Znajomość

o-rienta:oji iprzestrz.ennej ,spękań i cech inżyniersko-ge­ ol,ogicznych górot·woru zdet.ermino,wany:ch obecnością

s,pękań pozwatla .wybrać kopzy.strie ze wz.g[·ędu na e-fekity •i :bezpiooz.:eń·s•tiWo ·pracy spos•oby i kieruniki (pro-wadzenia robót ,g.ór~niczYICh i eksploatacji.

Obo.wiąiZiuiją.ce 'Pr:z·episy .górnLcze poda.ją, że pro-wadzenie obserrwac,j.i i pomiarów &P·ękań w 1pokładach węgla i ·skała10h str·o.powyoh ~należy do o:bowią·zków działu lmiernkZIO-tg·eol.ogicznego kopalni, a wyniki :iycrh badań :s.ą nioodzown)'1m ·elementem dokumenta·cji

·te-chnkzno-.ruichow:ych odldlziałów i śdan eks,p[oatacy, j-ny•oh (13) . • Zasa:dly iProwa:dz·enia badań okTeśla resor-towa ins·trulkc,ja {4). W świetle kilkuletn.iteh badań au-tora w lk:opatlnia,oh iW.SQhodiniej części GZ·W lPr'Ze,pisy te, jak i wspomniana ins·truk·cja nie spelnia.ją juz s~wej roli.

UKD 622.831,3:55:622.~33] .004,11

Do(kumen:t()jwanie srpęka{:t :nie zos•tał,o w nich bo~ wiem ,rozwią:zane iVV pełni ani ·Od ,sltfony metody•cz.nej, ani od Sltr.o~ny określenia sZ:Cizegółowych moż,Hwośei wyik<O'r,zystania ·zna.jomoś!Ci spękań podc·za1s rozdęda zł.oża i .jeg,o ·eksp:loa,tate:ji. tRodz.i to \Pewien kryzys w

zai.nteres·o!Waniu badaniami spękań i 1ozyni to

z.agad-::tienie dość margi.nes·owym, praikltYIC'ZII1ie w.ręc'Z pomi-janym •W prak,tyce górnicz·ej. FoTmułowane wcześniej (m. .i1n. l, 9) sUigestie doty.cz.~c·e koniec1zności ZJmian w ,pod~j,ściu :do ;badania :s1pęktań w !k·opa:lniacih węgla ka.mienneg.o nie d:O,cz·e!k:ały 1się do 'tej pory odz:ewu ze str.ony ,s,łuż(by geolo01gkzned Te1sor:tu gór,nktiWa. lPo d/o-konaniu analky aik.tualnego s1ta:nu doku:mentoiWania

spękań w polskim g.órnictwie węg1lowym autor pra,

g-nie :je:srzcze :ra•z ·zaak.centować ,pilną ,potrzebę dyskusji,

i działań nad weryfi.ka•cją :zasad :POstępowania ,w ba-daniu S\p~k.ań. Efektem ·ty~ch :pra1c powinny być zrmia-ny <Jdipow.ied:nkh ipf'Z:eptsów w k.wes.tii dokurmenitowa-nia :sipęikań, .r·ównież zmiana ,samej inisttruik.eji 'Oib:ser-wac•ji, pomiarów i rejestracji 'Pa!I'a.metrów i innych cech :sipękań.

Nie .wchodząc •zu!Pełnie w ·za;gad~nienie, n.a któ.re pa.ralffietry luib ·cechy ·s;pęikań .należał,oby :zwr.ócić

alk-t.ua.Jnie najrwięik:s·zą uwagę rw sensie :wykorzys,timia ich znaj.omośd w bieżącej prarkty•c.e .górnk•z.ej, auitor