Streszczenie
E-biznes jest dynamicznie rozwijającym siĊ segmentem polskiej gospodarki. W latach 2007–2013 w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka uruchomiono dziaáanie, które miaáo dodatkowo przyspieszyü i zintensyfikowaü po-wstawanie przedsiĊbiorstw internetowych. Chodzi tutaj o dziaáanie 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej”.
Podstawowym celem artykuáu jest analiza i ocena funkcjonowania dziaáania 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej” Pro-gramu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Aby zrealizowaü tak nakreĞlony cel, autor poddaá analizie zaáoĪenia i cele dziaáania 8.1, jak równieĪ efekty jego realizacji postrzegane z róĪnych perspektyw (e-przedsiĊbiorcy, eksperci oceniający wnioski o dofinansowanie projektów w dziaáaniu 8.1).
Metody badawcze zastosowane dla potrzeb niniejszych badaĔ obejmują: kry-tyczną analizĊ dokumentacji, wywiady nieskategoryzowane oraz obserwacja uczestnicząca. Ta ostatnia metoda wynika z faktu, Īe autor byá w latach 2009–2013 ekspertem zewnĊtrznym oceniającym wnioski o dofinansowanie w ramach dziaáania 8.1 PO IG.
Sáowa kluczowe: e-biznes, Dziaáanie 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej”, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, e-przedsiĊbiorczoĞü
1. Wprowadzenie
Polska akcesja w struktury Unii Europejskiej nastąpiáa ponad 10 lat temu. ĝrodki finansowe pozyskane z funduszy Unii Europejskiej pozwoliáy zdynamizowaü rozwój kraju w róĪnych dziedzi-nach. Jednym z nich byá obszar elektronicznej gospodarki. W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) uruchomiono dziaáanie bezpoĞrednio nakierowane na tworzenie nowych, innowacyjnych przedsiĊwziĊü e-biznesowych. W ciągu caáego okresu funkcjonowania dziaáania 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej” o do-finansowanie swoich pomysáów na e-biznes staraáo siĊ tysiące przedsiĊbiorców. Na zaakceptowane wnioski przeznaczono setki milionów záotych. ZakoĔczenie funkcjonowania dziaáania 8.1 PO IG w roku 2013 skáania do przyjrzenia siĊ skutkom wywoáanym przez realizacjĊ analizowanego dzia-áania. Skutki te zostaáy ujĊte przez autora w kontekĞcie tendencji rozwojowych e-biznesu w Polsce. Podstawowym celem artykuáu jest analiza i ocena funkcjonowania dziaáania 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej” PO IG w latach 2007–2013.
ZakoĔczenie realizacji omawianego dziaáania daje asumpt do przyjrzenia siĊ zaáoĪeniom i celom, które legáy u podstaw dziaáania 8.1, jak równieĪ osiągniĊtym efektom realizacji dziaáania 8.1.
Autor na potrzeby niniejszego badania zastosuje metodĊ 360 stopni. Polega ona na zgromadze-niu opinii o przedmiocie badaĔ z moĪliwie wielu perspektyw. W przypadku dziaáania 8.1 PO IG autor oprze siĊ na opiniach przedsiĊbiorców internetowych (w tym teĪ tych, którzy skorzystali z dziaáania 8.1) oraz eksperta zewnĊtrznego oceniającego wnioski o dofinansowanie.
2. ZaáoĪenia i cele dziaáania 8.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka
Realizowany w latach 2007–2013 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) byá programem ukierunkowanym na podnoszenie innowacyjnoĞci polskiej gospodarki i polskich przed-siĊbiorstw. Beneficjentem Programu byli w duĪej mierze przedsiĊbiorcy, którzy zamierzają realizowaü innowacyjne projekty. Projekty musiaáy byü powiązane z badaniami i rozwojem, nowo-czesnymi technologiami, inwestycjami o duĪym znaczeniu dla gospodarki lub wdraĪaniem i stosowaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych [2, 3].
ĝrodki finansowe w ramach PO IG zostaáy podzielone na tzw. osie priorytetowe. Jedną z nich jest wspieranie elektronicznego biznesu (VIII oĞ). Na cele związane z elektroniczną gospodarką przeznaczono 15 % budĪetu PO IG. Pod wzglĊdem zarezerwowanej kwoty Ğrodków priorytet ten znajduje siĊ na drugim miejscu. Celem osi priorytetowej byáo stymulowanie rozwoju gospodarki elektronicznej poprzez wspieranie tworzenia nowych, innowacyjnych e-usáug, innowacyjnych roz-wiązaĔ elektronicznego biznesu oraz zmniejszanie technologicznych, ekonomicznych i mentalnych barier wykorzystywania e-usáug w spoáeczeĔstwie [10, 128]. Ze wzglĊdu na ograniczone ramy niniej-szego opracowania, jak równieĪ z powodów ukierunkowania niniejszego artykuáu na internetowych przedsiĊbiorców, przedmiotem dalszej analizy stanie siĊ wyáącznie dziaáanie 8.1 „Wspieranie dzia-áalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej”. Warto w tym miejscu odnotowaü jednak, Īe obok dziaáania 8.1, w ramach osi VIII PO IG funkcjonowaáy jeszcze dziaáania 8.2 „Wspieranie wdraĪania elektronicznego biznesu typu B2B” i 8.3 „Przeciwdziaáanie wykluczeniu cyfrowymu”. Szczególnie to pierwsze dziaáanie (8.2 PO IG) cieszyáo siĊ duĪym zainteresowaniem zarządzających.
ZaáoĪenia realizacji Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka przewidywaáy wyasy-gnowanie okreĞlonych Ğrodków finansowych na kaĪde z dziaáaĔ. Na potrzeby dziaáania 8.1 przeznaczono áącznie równowartoĞü ponad 390 milionów euro, co w przybliĪeniu odpowiada okoáo 1,5 miliarda PLN.
Przedmiotem dofinansowania w ramach Dziaáania 8.1 jest realizacja projektów polegających na Ğwiadczeniu e-usáugi, jak równieĪ wytworzenie produktów cyfrowych koniecznych do Ğwiadcze-nia e-usáugi. Pod pojĊciem e-usáugi kryje siĊ usáuga Ğwiadczona drogą elektroniczną, tj. za poĞrednictwem mediów elektronicznych. W wytycznych dziaáania 8.1 zapisano Ğcisáą wykáadniĊ e-usáugi.
Definicja obejmowaáa cztery kryteria: realizacja w formie elektronicznej, Ğwiadczenie w sposób zautomatyzowany, niewielki udziaá czáowieka i nie wymaga obecnoĞci dwóch stron w tym samym czasie (usáuga zdalna).
JednoczeĞnie wystĊpują przy tym licznie enumeratywnie wymienione wykluczenia. Przykáa-dowo na liĞcie przedsiĊwziĊü nie zaliczonych do e-usáug znalazáy siĊ przykáaPrzykáa-dowo sklepy internetowe czy hosting domen.
Uwarunkowaniem, a jednoczeĞnie jednym podstawowych zaáoĪeĔ uruchomienia dziaáania 8.1 PO IG byáa chĊü zdynamizowania rosnącej polskiej e-gospodarki. Wedáug badaĔ przeprowadzonych przez firmĊ konsultingową BCG udziaá gospodarki internetowej w generowaniu polskiego PKB w 2009 r. wynosiá 2,7 % [1, 11]. Na wysoką dynamikĊ rozwoju e-biznesu wskazuje teĪ permanentny wzrost wartoĞci handlu internetowego w Polsce. Tabela 1 prezentuje dynamikĊ wzrostu obrotów detalicznego handlu internetowego w okresie formuáowania zaáoĪeĔ i celów dziaáania 8.1 PO IG.
Tabela 1. Dynamika obrotów detalicznego handlu internetowego w Polsce w latach 2001–2008.
Rok Obroty e-sklepów [mln PLN] Obroty platform aukcyj-nych [mln PLN] àączne obroty e-commerce [mln PLN] Dynamika wzrostu obrotów [w %] 2001 48 60 108 --- 2002 152 180 332 307,41 2003 328 410 738 222,29 2004 980 921 1901 257,59 2005 1300 1800 3100 163,07 2006 2000 3000 5000 161,29 2007 3470 4600 8070 161,40 2008 4530 6480 11010 136,43
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie [3].
Zaprezentowane dane potwierdzają staáy wzrost wolumenu zakupów dokonywanych za poĞred-nictwem Internetu. Mimo asymptotycznego spadku dynamiki handlu internetowego, jego wzrost przekraczający w 2008 roku 36 % jest wysoki i daleko przekracza przyrost w tradycyjnych kanaáach handlu detalicznego. W kontekĞcie przedmiotu dziaáania, czyli usáug elektronicznych, warto zazna-czyü, Īe na wyĪej przedstawione kwoty obrotów skáada siĊ sprzedaĪ towarów „fizycznych”, jak równieĪ produktów cyfrowych, której w swojej istocie są zbieĪne z e-usáugami.
Kolejnym zaáoĪeniem, który legá u podstaw uruchomienia dziaáania 8.1 PO IG byáa chĊü uáa-twienia startu máodych osób, czujących ducha e-biznesu. Ukierunkowanie programu na máode osoby z pokolenia Y wynikaáo z ich obycia i znajomoĞci technologii teleinformatycznych [5, 54–69]. Z drugiej strony omawiana grupa docelowa charakteryzuje siĊ niewielką siáą nabywczą, zgro-madzonymi oszczĊdnoĞciami czy wiarygodnoĞcią kredytową. Innymi sáowy mają oni generalnie problem ze zgromadzeniem kapitaáu zaáoĪycielskiego na start e-biznesu. Czynnik braku kapitaáu jest wymieniany jako jedna z podstawowych barier dla przedsiĊbiorczoĞci [9, 116]. Biorąc pod uwagĊ powyĪsze fakty twórcom dziaáania 8.1 przyĞwiecaá cel uáatwienia, a wielu przypadkach, umoĪliwie-nia uruchomieumoĪliwie-nia innowacyjnego projektu internetowego. Modelowym beneficjentem staá siĊ zdolny student/absolwent z intrygującym pomysáem na e-biznes, ale niewielkim zapleczem kapita-áowym na jego realizacjĊ.
PowyĪsze zaáoĪenia naleĪaáo przeáoĪyü na konkretne, wymierne cele, a wiĊc ustaliü odpowia-dający zaáoĪeniom zestaw wskaĨników wraz z ich docelowymi wartoĞciami. W sumie wyspecyfikowano 3 gáówne cele dziaáania 8.1 PO IG, które dotyczą [15, 202]:
1. liczby mikro i maáych przedsiĊbiorców, którzy otrzymali dofinansowanie na realizacjĊ projektu w zakresie Ğwiadczenia usáug drogą elektroniczną i ewentualnego wytworze-nia produktów cyfrowych niezbĊdnych do Ğwiadczewytworze-nia tych usáug,
2. liczby usáug elektronicznych przygotowanych do Ğwiadczenia w wyniku realizacji projektów,
3. liczby nowych miejsc pracy powstaáych w wyniku realizacji dziaáania.
Cele dotyczyáy najwaĪniejszych praktycznych aspektów wynikających z realizacji dziaáania 8.1 PO IG – iloĞciowego rozwoju e-biznesu (nowe e-firmy, nowe e-usáugi) oraz rozwoju kadr elektro-nicznej gospodarki (nowe miejsca pracy w e-biznesie). Wszystkie 3 cele sparametryzowano, tj. ustalono ich poziom docelowy na koniec 2015 roku. PowyĪsza data nie jest przypadkowa, albowiem rok 2015 jest datą graniczną rozliczenia caáego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Do tego bowiem momentu skoĔczą realizacjĊ projekty z ostatniego naboru.
W trakcie funkcjonowania Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka wielokrotnie zmieniano dokumenty programowe. Ewolucji podlegaá teĪ poziom wymienionych wyĪej celów, co oddaje tabela 2.
Tabela 2. Zmiany poziomu realizacji celów dziaáania 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej”.
Cel 2008 2009 2010 2012
Liczba przedsiĊbiorców, którzy otrzymali dofinansowanie
5000 9000 3000 2000
Liczba nowopowstaáych e-usáug 5000 9000 5000 4000
Liczba stworzonych miejsc pracy 17500 17500 17500 4600 ħródáo: [12, 162], [13, 189–190], [14, 191–192], [15, 202].
Przytoczone dane wskazują na znaczny stopieĔ zmiennoĞci poziomu celów. Apogeum optymi-zmu przypadáo na rok 2009, zaĞ rok 2012 cechuje znaczna obniĪka poziomu parametrów. Niewątpliwie dobrze, Īe parametryzacja celów podlegaáa uaktualnieniom. Merytorycznie jednak re-gresja poziomu parametrów wskazuje na malejący optymizm osób administrujących dziaáaniem 8.1. 3. Realizacja dziaáania 8.1 Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki
elektronicznej” PO IG
Pierwszy konkurs w ramach dziaáania 8.1 PO IG zostaá przeprowadzony w dniach 15–26 wrze-Ğnia 2008 roku. Beneficjentem dziaáania 8.1 mogáy byü nieduĪe przedsiĊbiorstwa zaáoĪone na terenie Polski. Omawiane dziaáanie adresowane byáo do mikroprzedsiĊbiorstw (podmiotów zatrud-niających do 9 osób) oraz do maáych firm, w których zatrudnienie nie przekracza 49 osób. Wystąpiáo równieĪ ograniczenie co do dáugoĞci okresu funkcjonowania. O dofinansowanie mogáy siĊ staraü w początkowych latach prowadzący przedsiĊbiorstwa, którzy prowadzą dziaáalnoĞü gospodarczą nie dáuĪej niĪ 1 rok. Po 2010 roku zmieniono ten zapis w stosunku do przedsiĊbiorców z 12 woje-wództw, umoĪliwiając im start w programie takĪe w przypadku, gdy zaáoĪona dziaáalnoĞü gospodarcza nie przekracza 2 lat.
WysokoĞü dofinansowania zmieniáa siĊ w trakcie realizacji dziaáania 8.1. W pierwszych latach maksymalna kwota dofinansowania wynosiáa 850 tysiĊcy PLN, co wynikaáo z przeliczenia maksy-malnej wartoĞci projektu w wysokoĞci 1 miliona PLN i maksymalnie 85 % udziaáu dofinansowania z PO IG. W związku z duĪym zainteresowaniem osób chcących wystartowaü z wáasnym e-biznesem, zmniejszono nastĊpnie kwotĊ wartoĞci projektu do 700 tysiĊcy PLN, tak by budĪet pro-jektu wystarczyá na wiekszą iloĞü zainteresowanych. ZróĪnicowano teĪ intensywnoĞü wsparcia
w zaleĪnoĞci od wieku potencjalnego beneficjenta. Dla osób starszych niĪ 27 lat udziaá Ğrodków z programu nie mógá przekraczaü 70 %, co daje maksymalne dofinansowanie w kwocie 490 tysiĊcy PLN. Z kolei dla osób w wieku poniĪej 27 lat udziaá dofinansowania byá podniesiony do 80 %, co w wartoĞci bezwzglĊdnej oznacza maksymalnie 560 tysiĊcy PLN. W tym miejscu warto nadmieniü, iĪ przedsiĊbiorca, który pozytywnie przeszedá procedury konkursowe (i czasami odwoáawcze) de-klarowaá na starcie, Īe posiada Ğrodki pozwalające na realizacjĊ projektu. Formą finansowego wsparcia, którą przyjĊto bowiem na potrzeby dziaáania 8.1 staáa siĊ refundacja wydatków oraz udzie-lanie zaliczki.
Aby pomyĞlnie przejĞü procedurĊ akceptacji záoĪonego wniosku o dofinansowanie projektu, przedsiĊbiorca starający siĊ refundacjĊ kosztów kwalifikowanych musi speániü kryteria formalne i merytoryczne. Kryteria formalne dotyczyáy: samego wniosku, charakterystyki wnioskodawcy, cech formalnych projektu oraz pozostaáych, specyficznych wymogów formalnych. Kryteria mery-toryczne obejmowaáy m.in. ocenĊ modelu biznesowego, stopieĔ rentownoĞci w okresie trwaáoĞci, liczbĊ Ĩródeá przychodów, analizĊ rynku, koncepcje promocji. W sumie, od 2010 roku, potencjalny beneficjent musiaá speániü 18 kryteriów formalnych (odnoĞnie projektu, wnioskodawcy i wniosku) oraz 17 merytorycznych (w tym 4 merytoryczne fakultatywne). W tym miejscu warto podkreĞliü, Īe kryteria merytoryczne fakultatywne, wbrew swej nieco mylącej nazwie, musiaáy byü w okreĞlonym stopniu speánione. Wynikaáo to z konkurencji w ramach poszczególnych rund i ustawienia oceny wniosków w sposób uwzglĊdniający kryteria fakultatywne.
Dziaáanie 8.1 PO IG cieszyáo siĊ duĪym zainteresowaniem potencjalnych e-przedsiĊbiorców. ĝwiadczy o tym liczba záoĪonych w poszczególnych konkursach wniosków o dofinansowanie. W tabeli 3 i 4 zawarto zbiorcze dane za caáy okres funkcjonowania dziaáania 8.1, dotyczące liczby záoĪonych i zaakceptowanych wniosków, jak równieĪ sumarycznej wartoĞci wnioskowanego i otrzymanego dofinansowania.
Tabela 3. Liczba wniosków záoĪonych i dofinansowanych w trakcie realizacji dziaáania 81.1 PO IG Runda konkursowa Liczba záoĪonych
projektów Liczba projektów dofinansowanych Wspóáczynnik sukcesu I/2008 452 222 49,12% I/2009 822 352 42,82% II/2009 1323 434 32,80% III/2009 2806 335 11,94% I/2010 1852 166 8,96% I/2011 1398 122 8,73% II/2011 746 91 12,20% I/2012 718 111 15,46% II/2012 817 131 16,03% III/2012 1221 212 17,36% I/2013 768 115 14,97% II/2013 871 154 17,68% III/2013 1437 176 12,25% Suma: 15231 2621 17,21%
Tabela 4. WartoĞü wnioskowanego i zaakceptowanego dofinansowania w trakcie realizacji dziaáania 81.1 PO IG
Runda konkursowa WartoĞü wnioskowanego dofinansowania [w mln PLN] WartoĞü zatwierdzonego dofinansowania [w mln PLN] Stosunek wartoĞci zatwierdzonej do wnioskowa-nej I/2008 195,0 92,0 47,18% I/2009 492,0 217,0 44,11% II/2009 898,0 278,0 30,96% III/2009 1896,2 233,0 12,29% I/2010 654,2 74,7 11,42% I/2011 602,5 57,4 9,53% II/2011 326,4 43,2 13,24% I/2012 315,2 51,3 16,28% II/2012 362,7 60,6 16,71% III/2012 535,2 100,3 18,74% I/2013 337,5 54,1 16,03% II/2013 403,9 75,9 18,79% III/2013 671,8 90,2 13,43% Suma: 7690,6 1427,7 18,56%
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie [6], [7].
Tabela 3 i 4 wskazują na znaczny poziom zainteresowania potencjalnych e-przedsiĊbiorców. àącznie w latach 2008–2013 záoĪono 15 231 wniosków o dofinansowanie, z czego zaakceptowano 2621. Oznacza to Ğredni wspóáczynnik powodzenia na poziomie 17,2 %. Tym niemniej warto pod-kreĞliü kilka okresów funkcjonowania programu. Na początku, w latach 2008–2009 relatywnie áatwo byáo pozyskaü dotacje, o czym Ğwiadczą wyliczone wspóáczynniki sukcesu na poziomie prze-kraczającym 30 %. Po konstatacji, Īe moĪe za áatwo jest staü siĊ beneficjentem programu, jak równieĪ na kanwie enuncjacji prasowych o dofinansowaniu wielu niezbyt innowacyjnych projek-tów, instytucje nadzorujące dziaáanie 8.1 zdecydowaáy o zaostrzeniu kryteriów oceny. Konsekwencją tego staáy siĊ najniĪsze poziomy wspóáczynnika sukcesu na przeáomie 2010 i 2011 roku. W obliczu skarg przedsiĊbiorców i „záej prasy” wokóá obowiązujących kryteriów oceny, záa-godzono nieco ich wykáadnie. Spowodowaáo to, Īe w kolejnych latach beneficjentami stawaáa siĊ nieco wiĊksza frakcja skáadających wnioski o dofinansowanie.
Opisane powyĪej zmiany rzutowaáy w podobny sposób na wielkoĞü przyznanego dofinansowa-nia. Zainteresowani záoĪyli áączne zapotrzebowanie na ponad 7,5 miliardów záotych. Jednak, jak wspomniano wczeĞniej, budĪet dziaáania 8.1 wynosiá okoáo 1,5 miliarda záotych. Dlatego teĪ Ğrednio w ramach kaĪdej rundy konkursowej przyznano okoáo 18,5 % wnioskowanych kwot. Przedziaá zmiennoĞci wahaá siĊ od 9,5 % w I konkursie w 2011 roku do 47,1 w konkursie z 2008 roku.
4. Skutki realizacji dziaáania 8.1 PO IG
ZakoĔczenie realizacji dziaáania 8.1 skáania do przyjrzenia siĊ skutkom jego realizacji. Od razu jednak w tym miejscu naleĪy poczyniü zastrzeĪenie, iĪ nie wszystkie projekty siĊ zakoĔczyáy. Stan-dardowy okres realizacji projektu wynosi bowiem 2 lata. Te projekty, które rozpoczĊáy siĊ w 2012 roku lub póĨniej, w momencie pisania niniejszego opracowania, nie mogáy osiągnąü zaplanowanych efektów. Z drugiej strony definitywny koniec przyjmowania wniosków o dofinansowanie pozwala na podsumowującą ocenĊ skutków funkcjonowania omawianego programu.
Autor, aby zwiĊkszyü obiektywizm przeprowadzonej analizy, siĊgnąá po metodĊ 360 stopni. Polega ona na ocenie danego zjawiska z moĪliwie wielu perspektyw. W niniejszym przypadku ba-dania objĊáy:
przedsiĊbiorców/zarządzających firmami internetowymi;
przedsiĊbiorców/zarządzających firmami internetowymi którzy pozyskaáy dofinanso-wanie w ramach dziaáania 8.1;
eksperta zewnĊtrznego, którego rolą byáa ocena wniosków o dofinansowanie. Z metodycznego punktu widzenia w artykule zastosowano 3 metody badawcze. NaleĪą do nich:
krytyczna analiza dokumentacji, wywiady nieskategoryzowane; obserwacja uczestnicząca.
Wybór metod zostaá podyktowany specyfiką przedmiotu badaĔ. Delikatna materia jaką jest kwestia pozyskania dofinansowania w warunkach konkursowych (wielu chĊtnych), skáoniáa autora do zastosowania metod krytycznej analizy dokumentacji (system SIMIK) oraz wywiadów nieskate-goryzowanych z zarządzającymi przedsiĊbiorstwami internetowymi. Z kolei obserwacja uczestnicząca wynika z osobistych doĞwiadczeĔ autora, który byá w latach 2009 – 2013 ekspertem zewnĊtrznym oceniającym wnioski o dofinansowanie w ramach dziaáania 8.1 PO IG.
Celem przeprowadzonych badaĔ jest analiza i ocena funkcjonowania dziaáania 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej” PO IG w opinii trzech wyĪej wymienionych grup podmiotów. Ocena powyĪsza bĊdzie kreĞlona z punktu widzenia korzyĞci i wad dla rozwoju e-biznesu w Polsce. Co prawda oceniane dziaáanie 8.1 caákowicie siĊ zakoĔczyáo, jed-nak w kolejnym okresie programowania na lata 2014 – 2020 znajdują siĊ dziaáania ukierunkowane na gospodarkĊ elektroniczną. Tym samym celowe jest wyciągniĊcie wniosków z dotychczasowych dziaáaĔ w analizowanej materii.
OcenĊ zacznie przedstawienie stopnia realizacji 3 gáównych celów dziaáania 8.1. dane zgroma-dzone w ramach systemu SIMIK (System Informatyczny Monitoringu i Kontroli finansowej Funduszy Strukturalnych i Funduszu SpójnoĞci) umoĪliwiają analizĊ realizacjĊ celów programu 8.1. Dane w tej materii zawiera tabela 5.
Tabela 5. Wymierne efekty realizacji celów dziaáania 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej” wedáug stanu z poáowy 2013 roku
Cel Poziom osiągniĊty celów (skutecznoĞü)StopieĔ speánienia Liczba przedsiĊbiorców, którzy otrzymali
dofinansowanie 1174 58,7%
Liczba nowopowstaáych e-usáug 2874 71,8%
Liczba stworzonych miejsc pracy 1717,63 37,3%
ħródáo: obliczenia wáasne na podstawie [11].
Wyniki funkcjonowania dziaáania 8.1 zostaáy zaprezentowane wedáug najnowszych publicznie udostĊpnionych danych z poáowy 2013 roku. Jest oczywistym, Īe przytoczone wskaĨniki bĊdą ro-snąü wraz z postĊpem realizacji projektów startujących w latach 2012 i 2013. JednoczeĞnie z uwagi na nieliniowy charakter liczby podpisanych umów w poszczególnych rundach konkursowych, od-áoĪenie w czasie wypáaty dotacji na konto przedsiĊbiorcy (wskaĨnik nr 1) oraz rezygnacjĊ niektórych z beneficjentów z prowadzenia projektu, nie jest moĪliwa ekstrapolacja trendu i oszacowanie doce-lowych wartoĞci prezentowanych wskaĨników. Tym niemniej piszący te sáowa zaryzykowaáby tezĊ, Īe dwa pierwsze cele zostaną osiągniĊte, natomiast jeĪeli chodzi o stworzone w e-biznesie miejsca pracy najprawdopodobniej nie uda siĊ osiągnąü zamierzonego poziomu zatrudnienia.
Komentarza wymaga rozbieĪnoĞü miĊdzy liczbą firm, z którymi podpisano umowy o dofinan-sowanie (patrz tabela 3), a liczba przedsiĊbiorców, którzy faktycznie otrzymali Ğrodki finansowe z programu. RóĪnica ta wynika z kilku przesáanek. Po pierwsze, termin wypáaty dotacji docierającej do przedsiĊbiorców podlega pewnemu przesuniĊciu w czasie. Dodając do tego czas na proces oceny formalnej i merytorycznej, a w niektórych przypadkach skorzystanie procedury odwoáawczej, poja-wia siĊ pierwszy czynnik – odáoĪenie w czasie wypáaty Ğrodków finansowych. Co wiĊcej – w trakcie realizacji projektu kilkukrotnie pojawiáy siĊ opóĨnienia wymagalnych páatnoĞci, a wiĊc byá to ko-lejny czynnik w analizowanym zakresie [8]. Po drugie pewna nieznana bliĪej czĊĞü firm zrezygnowaáa z udziaáu w projekcie [4].
Dziaáanie 8.1 „Wspieranie dziaáalnoĞci gospodarczej w dziedzinie gospodarki elektronicznej” w Ğwietle przyjĊtych celów naleĪy oceniü generalnie pozytywnie. JuĪ w poáowie 2013 roku aktyw-nie dziaáaáo co najmaktyw-niej 1174 przedsiĊbiorstw internetowych (a dane z tabeli 3 wskazują, Īe w chwili obecnej ta liczba jest znacząco wyĪsza). W tej liczbie mieĞci siĊ 1126 mikroprzedsiĊbiorstw oraz 48 maáych firm. Uruchomiono prawie 2900 e-usáug, a wiec internauci dostali wiele nowych moĪliwosci wykorzystania technologii teleinformatycznych (Internetu i technologii mobilnych). W tej liczbie znajdują siĊ takie serwisy jak diki.pl czy kontomierz.pl. W liczbach bezwzglĊdnych oznacza to Ğred-nio 2,44 e-usáugi na przedsiĊbiorstwo. Obiektywnie rzecz biorąc jest to bardzo dobry wynik, gdyĪ pokazuje, Īe typowy e-biznes uruchomiá prawie 3 nowe elektroniczne usáugi. Nieco gorzej wypada ocena pod wzglĊdem iloĞci specjalistów, których miaá przysporzyü elektronicznej gospodarce ana-lizowany program. Warto przy tym przypomnieü, Īe w pierwotnych wytycznych ich liczba miaáa siĊgnąü aĪ 17 500. Byü moĪe jednak niematerialny charakter dziaáalnoĞci w przestrzeni wirtualnej, zautomatyzowany poprzez oprogramowanie, czyniá od początku nierealnymi wyĪej wymienioną skalĊ zatrudnienia. Tak czy inaczej w tym przekroju ocena dziaáania 8.1 jest raczej negatywna.
RównieĪ w Ğrodowisku e-przedsiĊbiorców dziaáanie 8.1 nie cieszy siĊ jednoznacznie pozy-tywną opinią. Z wywiadu jaki przeprowadziá autor wĞród 6 beneficjentów programu, rysuje siĊ
ambiwalentny stosunek do otrzymanego wsparcia. Pozytywnie oceniono moĪliwoĞü rozwoju przed-siĊbiorstwa za Ğrodki unijne, pojawienie siĊ w ofercie nowych e-usáug oraz efekt wizerunkowy w postaci informacji o wygranym konkursie. Z drugiej strony jako najwaĪniejsze ujemne aspekty funkcjonowania w ramach dziaáania 8.1 wskazywano:
duĪą biurokracjĊ związaną z pozyskaniem, rozliczaniem i finansowaniem dotacji (tu wszyscy indagowani jednogáoĞnie podkreĞlali nadmierny formalizm procedur programowych); 3 przedsiĊbiorców zwróciáo uwagĊ na przedáuĪanie siĊ terminów páatnoĞci ponad ustalone
w harmonogramie terminy (jak wspominają byáo to wyzwaniem dla zachowania páynnoĞci ich przedsiĊwziĊcia, jako Īe byli przygotowani na wpáyw okreĞlonych Ğrodków w z góry znanym terminie);
3 przedsiĊbiorców zakwestionowaáo kompetencje ekspertów oceniających i kontrolujących ich przedsiĊwziĊcia (stwierdzili, Īe oceniający nie mieli odpowiedniej wiedzy informatycz-nej i ekonomiczinformatycz-nej aby oceniü model biznesowy danego projektu);
1 przedsiĊbiorca wskazaá na wykraczający poza ramy prawne proces odwoáawczy – zgodnie z zapisami procedura odwoáawcza powinna zakoĔczyü siĊ do 70 dni, a zakoĔczyáa siĊ po ponad 180 dniach (jak wyartykuáowaá sam przedsiĊbiorca: „ ja musiaáem przestrzegaü co do literki dokumenty programowe – inaczej odpadábym w przedbiegach. Natomiast druga strona nie raczyáa siĊ stosowaü do wyznaczonych przez siebie ram prawnych”).
Generalizując 4 z 6 przedsiĊbiorców biorących udziaá w wywiadzie nieskategoryzowanym po-waĪnie zastanowiáoby siĊ na wziĊciem jeszcze raz udziaáu w programie.
Z kolei wĞród 4 przedsiĊbiorców/zarządzających przedsiĊbiorstwami internetowymi, którzy nie korzystali z dziaáania 8.1, analizowany program postrzegany byá jednoznacznie negatywnie. Argu-menty, które byáy w tym kontekĞcie artykuáowane w zasadzie sprawdziü moĪna do dwóch wątków:
psucia rynku w wyniku interwencji paĔstwowej,
niskiej jakoĞci projektów, które pozyskaáy dofinansowanie.
Psucie rynku polegaáo w opinii indagowanych przede wszystkim na zaburzeniu równowagi ryn-kowej w zakresie wynagrodzeĔ programistów, koderów i grafików. PoniewaĪ dziaáanie 8.1 wĞród kosztów kwalifikowanych przewidywaáo pozycjĊ „wynagrodzenia” – poziom stawek które mogli zaoferowaü potencjalni beneficjenci przekraczaá Ğrednie rynkowe. To w dalszej kolejnoĞci powodo-waáo ogólna presjĊ páacową dla caáego sektora. Po drugie, zaburzeniu ulegáy ceny reklamy graficznej (display marketing), co wynikáo z pojawienia siĊ wielu wydawców, dla których przy-chody z reklamy nie stanowiáy gáównego Ĩródáa przychodów. W tym stanie Ğrednia stawka CPM spadáa, co niekorzystnie odbiáo siĊ na ekonomice zarządzanych przez nich firm. Z kolei zarzut o ni-skiej innowacyjnoĞci, czy szerzej przydatnoĞci okreĞlonych przedsiĊwziĊü, ma swoje Ĩródáo w upowszechnieniu informacji o przyznaniu wysokich dotacji (siĊgających 850 tysiecy PLN) na realizacjĊ relatywnie prostych rozwiązaĔ, takich jak serwisy spoáecznoĞciowe itd. Jako praktycy wskazywali, Īe taką samą funkcjonalnoĞü projektu moĪna byáoby uzyskaü na wolnym rynku za uáa-mek (20 – 50 %) kwot dotacji.
Ekspert zewnĊtrzny miaá za zadanie oceniaü merytorycznie dany wniosek o dofinansowanie, jak równieĪ ewentualnie uczestniczyü w kontroli danego beneficjenta. Ocena merytoryczna byáa dokonywana „na dwie rĊce”: przez eksperta zewnĊtrznego oraz pracownika Regionalnej Instytucji Finansującej. Chodziáo o zobiektywizowanie oceny danego wniosku. Z punktu widzenia oceniają-cego pod wzglĊdem merytorycznym niewątpliwym pozytywnym aspektem uruchomienia dziaáania 8.1, byáa eksplozja pomysáów na e-biznes. Jak wskazują dane liczbowe zamieszczone
w tabeli 3 kolejne rundy konkursowe mobilizowaáy wielu zainteresowanych. Z drugiej jednak strony proces oceny byá ĞciĞle sformalizowany i polegaá na sprawdzeniu speánienia przez wnioskodawcĊ kolejnych kryteriów oceny merytorycznej. Zapewniaáo to duĪy poziom standaryzacji w przekroju wszystkich RIFów w caáym kraju. Powodowaáo to jednak, Īe odpadaáy pomysáy merytorycznie bar-dzo dobre, ale niedopracowane w warstwie zgodnoĞci z programem. W takiej sytuacji ekspert zewnĊtrzny chcąc nie chcąc musiaá zdyskwalifikowaü tego pokroju projekt. Na tej zasadzie dofi-nansowanie dostawaáy projekty niekoniecznie najbardziej innowacyjne, ale takie, które speániaáy wymagania programowe oceny merytorycznej. Warto tutaj nadmieniü, Īe od początku funkcjono-wania dziaáania 8.1 pojawiáy siĊ firmy doradcze, które za odpowiednim wynagrodzeniem dbaáy o ową zgodnoĞü, co teĪ nie pozostawaáo bez wpáywu na jakoĞü przedstawianych do oceny projek-tów.
5. Podsumowanie
Na podstawie zgromadzonych do tej pory wymiernych efektów dziaáania 8.1 PO IG, jak rów-nieĪ przeprowadzonych pilotaĪowych badaĔ, sformuáowaü moĪna diagnozĊ funkcjonowania analizowanego programu. Biorąc pod rozwagĊ zarówno pozytywne, jak i negatywne czynniki rea-lizacji programu, autor skáania siĊ do raczej pozytywnej oceny funkcjonowania dziaáania 8.1. Skáada siĊ na to iloĞü powstaáych nowych e-biznesów, uruchomionych przez nich e-usáug, dopáyw „ĞwieĪej krwi” jako nowej kadry, a przede wszystkim zmotywowanie wielu osób do wykreowania pomysáu na przedsiĊwziĊcie internetowe. Niewątpliwie plusem omawianego programu jest teĪ rozpropago-wanie e-biznesu jako jednej z dróg rozwoju zawodowego.
Generalnie pozytywna ocena dziaáania 8.1 nie przysáania powaĪnych negatywnych aspektów jego funkcjonowania. W opinii piszącego te sáowa podstawowym problemem byáa kwestia wyáo-nienia zwyciĊzców poszczególnych konkursów. PrzyjĊta mocno sformalizowana i sparametryzowana formuáa oceny nie do koĔca sprawdziáa siĊ w niematerialnym i dynamicznym Ğwiecie e-biznesu. MoĪna zrozumieü zaáoĪenia leĪące u podstaw przyjĊcia takiej formuáy, tj. moĪ-liwoĞü obrony przed kolejnymi instancjami odwoáawczymi oraz chĊü ujednolicenia procedur oceny w skali caáego kraju. Jednak w chwili obecnej, w obliczu przygotowania siĊ do kolejnego okresu programowania na lata 2014–2020, powstaje pytanie jak lepiej merytorycznie oceniaü skáadane wnioski o dofinansowanie. Wydaje siĊ, Īe w tym wzglĊdzie istnieją dwa interesujące rozwiązania. Zdaniem autora do oceny wniosków moĪna byáoby dokooptowaü specjalistów z funduszy Venture Capital, dziaáających w dziedzinie technologii teleinformatycznych. Osoby takie wniosáyby bardziej prorynkowego ducha. Niewątpliwie teĪ moĪna byáoby odformalizowaü sam proces pozyskania, roz-liczania i finansowania dotacji. Pierwszym krokiem w tym wzglĊdzie mogáoby byü szersze dopuszczenie przedsiĊbiorców do udziaáu w poszczególnych etapach procedowania danego pro-jektu.
Na zakoĔczenie warto podkreĞliü elastycznoĞü zasad dziaáania 8.1. Przejawiáo siĊ to w sposób normatywny poprzez zmiany poziomu wartoĞci celów (patrz tabela 2). W sposób praktyczny ewo-luowanie wytycznych miaáo miejsce w trakcie spowolnienia gospodarczego Polski z lat 2008–2009. Wprowadzono wówczas uproszczenia w procedurze uzyskania zaliczek, jak równieĪ záagodzono wymogi dotyczące zabezpieczeĔ projektu. Byáo to niewątpliwie wyjĞcie naprzeciw oczekiwaniom beneficjentów.
Bibliografia
[1] Cimochowski G. i in., Polska internetowa. Jak Internet dokonuje transformacji polskiej gospodarki, BCG, Warszawa 2011.
>@ Dotacje na innowacje. Innowacyjna Gospodarka 2007 – 2013, Ministerstwo RozwojuRegio-nalnego, Warszawa 2008, p. 3.
[3] Garapich A., 2012. E commerce w Polsce 2012. [Online]. DostĊpne: http://www.slides-hare.net/P_B_I/e-commerce-w-polsce-2012.
[4] Heller M., 8.1 w innym spojrzeniu, 2013. [Online]. DostĊpne: http://mamstartup.pl/aktual-nosci/1225/8-1-w-innym-spojrzeniu.
[5] Kenneth-Hensel P.A., Neeley C.R., Min K.S., Uncorking the Mystery of marketing Wine to Generation Y: Lessons from Consumer Psychology, "Marketing Management Journal", 2011, Vol. 21, Iss. 2.
[6] Komunikaty Dziaáania 8.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2009 – 2013. Polska Agencja Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci. [Online]. DostĊpne: http://poig.parp.gov.pl/in-dex/index/771.
[7] Osiecki A., BĊdzie kontrola projektów internetowych, „Rzeczpospolita”,19.08.2010, [Online]. DostĊpne: http://www.rp.pl/artykul/9211,524567_Bedzie_kontrola_projektow_interneto-wych.html.
[8] Osiecki A., Na wypáaty e-dotacji zabrakáo pieniĊdzy, „Rzeczpospolita”, 29.08.2011. [Online]. DostĊpne: http://www.ekonomia.rp.pl/artykul/708451.html
[9] Piecuch T., PrzedsiĊbiorczoĞü. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2010.
[10] Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, p. 128. [11] Sprawozdanie okresowe z realizacji Programu Innowacyjna Gospodarka za I póárocze 2013 r.,
Zaá.1. WskaĨniki sprawozdanie I póárocze 2013.xls, 2013. [Online]. DostĊpne: http://www.poig.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx
[12] Szczegóáowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Warszawa 2008.
[13] Szczegóáowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Warszawa 2009.
[14] Szczegóáowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Warszawa 2010.
[15] Szczegóáowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regio-nalnego, Warszawa 2012.
ASSESMENT OF THE MEASURE 8.1 “SUPORT BUSINESS ACTIVITY IN THE FIELD OF ELECTRONIC BUSINESS” OF THE OPERATIONAL PROGRAMME INOVATIVE
ECONOMY
Summary
E-business is a rapidly growing segment of the Polish economy. In the years 2007–2013 in the framework of the Operational Programme Innovative Economy launched an action that would further accelerate and intensify doing businesses online. It is measure 8.1 "Support business activity in the field of electronic business". The primary objective of this article is to analyze and evaluate the functioning of Measure 8.1 " Support business activity in the field of electronic business " OP IE in years 2007–2013. Completion of this action gives chance to look at the assumptions and objectives underlying the measure 8.1, as well as achieved effects of the above-mentioned program.
Taking into consideration both positive and negative impacts of the program, the author is inclined to rather positive assessment of the functioning of the measure 8.1 OPIE. It consists of a number of created new e-businesses, running their e-services, the supply of new e-business’ staff, and above all to motivate many people to create an e-business idea. On the other hand, the basic problem was the heavily formalized and quantitative formula for the evaluation of potential beneficiaries.
Keywords: E-business, Measure 8.1 "Support business activity in the field of electronic business", Innovative Economy Operational Programme, e-entrepreneurship Mirosáaw Moroz
Katedra Ekonomiki i Organizacji PrzedsiĊbiorstwa Wydziaá Nauk Ekonomicznych
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocáawiu Ul. Komandorska 118/120, 53-345 Wrocáaw e-mail: mkmoroz@o2.pl
