Wysoczyznê Bia³ostock¹, Wzgórza Sokólskie i Wysoczyznê Grodzieñsk¹ (tekst pracy) wyimaginowane ci¹gi moreno-we. Jeœli zatem neguj¹ mo¿liwoœæ nasuniêcia siê l¹dolodu w œrodkowym vistulianie na Wysoczyznê Bia³ostock¹, to powinni to uzasadniæ. Mo¿e wystarczy³yby badania tylko na jednym stanowisku „reperowym” z jedn¹ dat¹ OSL. Wszak¿e przeœwiadczenie o nieomylnoœci dat OSL spra-wia, ¿e na podstawie jednej daty (Kurianka) przesuwaj¹ l¹dolody. Tylko ¿e przytoczone wczeœniej porównanie dat metodami TL i OSL œwiadczy o tym, ¿e metody te daj¹ podobne wyniki i takie te¿ zdanie wypowiadaj¹ specjaliœci (Oczkowski, 2002; Fedorowicz, 2005; Czubla i in., 2009).
WNIOSEK KOÑCOWY
ZapowiedŸ opracowania map w skali 1 : 250 000 obej-muj¹cych obszar Unii Europejskiej trzeba przyj¹æ z uzna-niem. Ale o tê „now¹ jakoœæ” trzeba zadbaæ.
LITERATURA
BANASZUK H. 2001 – O zasiêgu zlodowacenia Wis³y w Polsce pó³nocno-wschodniej na poodstawie badañ geomorfologicznych i termoluminescencyjnych. Prz. Geogr., 73: 281–304.
BANASZUK H. 2010 – O wieku i genezie rzeŸby polodowcowej Niziny Pó³nocnopodlaskiej na podstawie analizy geomorfologicznej i dat TL. [W:] Banaszuk H. & Banaszuk P. Zagadnienia morfogenezy Niziny Pó³nocnopodlaskiej. Ofic. Wyd. Politech. Bia³ost., Bia³ystok: 170. BER A. 2002 – O zasiêgu zlodowacenia Wis³y w Polsce pó³nocno--wschodniej na podstawie badañ geomorfologicznych i termoluminescen-cyjnych (w odpowiedzi H. Banaszukowi). Prz. Geogr., 74: 243–249. BORATYN J. 2006 – Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, ark. Sokó³ka i Sokó³ka Wschód. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa.
CZUBLA P., OLSZAK I. & PETERA-ZGANIACZ J. 2009 – Wiek osadów zastoiska koŸmiñskiego w œwietle datowañ TL i OSL na tle stratygrafii czwartorzêdu regionu (Kotlina Kolska, œrodkowa Polska). [W:] ¯arski M. & Lisicki S. (red.) XVI Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski „Strefa marginalna l¹dolodu zlodowacenia warty i pojezierza plejstoceñ-skie na po³udniowym Podlasiu”, Zimna Woda k. £ukowa, 31 sierpnia– 4 wrzeœnia 2009 r. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 110–111.
FEDOROWICZ S. 2005 – Korelacja dat TL i OSL próbek z czterech profili lessowych Polski SE i SW. Prz. Geol., 53: 1047–1050. KACPRZAK L. & LISICKI S. 2007 – Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, ark. Sztabin. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. KMIECIAK M. 2006 – Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, ark. Nowowola. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
KOZ£OWSKI I. 2006 – Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, ark. Suchowola. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
KRZYWICKI T. 2005 – Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, ark. Lipsk. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
LISICKI S. 2003 – Litotypy i litostratygrafia glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wis³y. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 177: 1–105. MAJEWSKA A. 2007 – Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, ark. Nowy Dwór. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
MAJEWSKA A. 2008 – Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1 : 50 000, ark Ryga³ówka. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
MARKS L. & KARABANOV A. (red.) 2011 – Mapa geologiczna pó³nocnej czêœci obszaru przygranicznego Polski i Bia³orusi, 1 : 250 000 z tekstem objaœniaj¹cym. Pañstw. Inst. Geol. – Pañstw. Inst. Badaw., Warszawa.
MICUN K. 2004 – Zasiêgi l¹dolodu zlodowacenia Wis³y na obszarze Kotliny Biebrzy Górnej. [W:] Ber A., Krysiak Z. & Lisicki S. (red.) XI Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski „Zlodowacenia i inter-glacja³y wschodniej Polski. Problemy plejstocenu Wysoczyzny Bia³ostockiej”, Supraœl, 30 sierpnia–3 wrzeœnia 2004 r. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 59–61.
MICUN K. 2006 – Geneza i rozwój rzeŸby Kotliny Biebrzy Górnej. Zesz. Nauk. Politech. Bia³ost., In¿. Œrod., 17: 5–23.
MUSIA£ A. 1992 – Studium rzeŸby glacjalnej pó³nocnego Podlasia. Rozpr. Uniw. Warsz., 403: 203.
OCZKOWSKI H.L. 2002 – Komentarz fizyka do uwag Andrzeja Bera na temat artyku³u H. Banaszuka. Prz. Geogr., 74: 249–255.
Komentarz do tekstu H. Banaszuka: „Uwagi do opracowania
L. Marks, A. Karabanov (red.) – »Mapa geologiczna pó³nocnej czêœci
obszaru przygranicznego Polski i Bia³orusi 1 : 250 000« PIG-PIB, Warszawa 2011”
Andrzej Ber
1, Tomasz Krzywicki
1, Leszek Marks
1,
Katarzyna Pochocka-Szwarc
1, Joanna Rychel
1, Barbara Woronko
2Z du¿ym zainteresowaniem zapoznaliœmy siê ze szcze-gó³ow¹ recenzj¹ naszej mapy geologicznej pó³nocnej czêœci pogranicza polsko-bia³oruskiego w skali 1 : 250 000 (Marks & Karabanov, 2011), wykonan¹ przez Profesora Henryka Banaszuka. Cieszymy siê, ¿e ta mapa wzbudzi³a tak wielkie zainteresowanie, ale nie wszystkie uwagi Profesora uzna-jemy za zasadne. Poniewa¿ Profesor Banaszuk skoncentro-wa³ siê jedynie na polskiej czêœci naszego opracowania
(stanowi¹cej oko³o 60% ca³oœci), w naszym komentarzu pominiemy argumenty wynikaj¹ce z kompilacji i generali-zacji wykorzystanych przez nas wczeœniejszych geologicz-nych opracowañ kartograficzgeologicz-nych w ró¿nej skali dla obszaru Bia³orusi i Litwy.
Podstawowym materia³em wyjœciowym dla obszaru Polski by³a treœæ 13 arkuszy „Szczegó³owej mapy geologicz-nej Polski w skali 1 : 50 000” oraz ich objaœnienia tekstowe,
430
Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 8, 2012
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; andrzej.ber@ pgi.gov.pl, tomasz.krzywicki@pgi.gov.pl, leszek.marks@pgi.gov.pl, kpoch@pgi.gov.pl, jhon@pgi.gov.pl.
2
Wydzia³ Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieœcie 30, 00-927 Warszawa; bworonko@uw.edu.pl.
A. Ber T. Krzywicki L. Marks K. Pochocka--Szwarc
opracowane przez 12 autorów w ostatnich 20 latach. Naszym zadaniem nie by³o prowadzenie szczegó³owych tereno-wych prac kartograficznych, ale generalizacja treœci mapy ze skali 1 : 50 000 do skali 1 : 250 000 oraz skorygowanie ewentualnych b³êdów zwi¹zanych z klasyfikacj¹ niektórych form rzeŸby na czêœci arkuszy „Szczegó³owej mapy geologicz-nej Polski” (SGMP). To ostatnie wi¹za³o siê z wyrywkow¹ weryfikacj¹ przeprowadzon¹ przez nas w terenie, a w rezul-tacie otrzymaliœmy, po raz pierwszy w historii opracowañ kartograficznych dla tego obszaru, ujednolicony obraz budo-wy geologicznej i geomorfologii po obu stronach granicy polsko-bia³oruskiej.
Generalizacja arkuszy map do skali piêciokrotnie mniejszej ni¿ wyjœciowa by³a przede wszystkim zwi¹zana z uproszczeniem legendy, a tym samym równie¿ i koñcowe-go obrazu kartograficznekoñcowe-go. Jest wiêc zupe³nie oczywiste, ¿e s¹siaduj¹ce ze sob¹ drobne formy rzeŸby o identycznej lub zbli¿onej genezie by³y ³¹czone w wiêksze skupienia (np. w rejonie Kumia³ki). Przeprowadzone przez nas tere-nowe prace weryfikacyjne wykaza³y w wielu wypadkach wadliw¹ klasyfikacjê form rzeŸby dokonan¹ przez autorów arkuszy SMGP, nieuwzglêdniaj¹c¹ nie tylko budowy geo-logicznej, ale tak¿e morfologii. Przyk³adami wprowadzo-nych przez nas zmian s¹ moreny czo³owe na arkuszach SMGP Jasionówka i Sokó³ka, które okaza³y siê sto¿kami glacimarginalnymi, a ich osady zosta³y ostatecznie przez nas zaklasyfikowane na mapie geologicznej jako piaski i ¿wiry fluwioglacjalne. Koniecznoœæ zmiany genezy form rzeŸby na podstawie przes³anek morfologicznych i lito-logicznych stwierdziliœmy równie¿ w okolicy m.in. takich miejscowoœci jak Suchynicze, Sokolany i Geniusze (prze-kwalifikowanie przez nas moren czo³owych na ozy) oraz Zaœpicze i Bia³ob³ockie (formy szczelinowe uznaliœmy za moreny czo³owe). Te wszystkie zmiany znalaz³y swoje odzwierciedlenie w ostatecznych wydzieleniach zamiesz-czonych na naszej mapie geologicznej.
Powa¿ne zastrze¿enia Profesora Banaszuka wzbudzi³o wyznaczenie przez nas zasiêgu ostatniego zlodowacenia na pó³noc od doliny Biebrzy. Przeciwko temu mia³oby zdaniem Polemisty przemawiaæ wyznaczenie dalej na po³udnie osadów stadia³u œwiecia przez autorów kilku arkuszy SMGP oraz nie ca³kiem jednoznaczna (wed³ug Profesora Banaszuka) inter-pretacja przez nas sytuacji geologicznej w czterech stanowi-skach reperowych.
Profesor Banaszuk nie podaje jednak w swoim tekœcie przekonuj¹cych argumentów zaprzeczaj¹cych naszej opinii dotycz¹cej zasiêgu ostatniego zlodowacenia, ograniczaj¹c siê jedynie do ogólnych dywagacji oraz nie szczêdz¹c nam uszczypliwoœci dotycz¹cych naszych kwalifikacji i intencji. My pozostaniemy przy dyskusji merytorycznej. Jesteœmy przekonani, ¿e nie ma obecnie przekonuj¹cych dowodów na to, ¿e l¹dolód stadia³u œwiecia na omawianym obszarze mia³ wiêkszy zasiêg ni¿ l¹dolód stadia³u g³ównego. Nie stwierdzi-liœmy nigdzie w superpozycji dwóch pok³adów glin lodowco-wych zlodowacenia wis³y, a osady interglacja³u eemskiego na Wzgórzach Sokólskich nie s¹ w ¿adnym stanowisku przykryte przez glinê lodowcow¹. Spektrum py³kowe tego interglacja³u jest w niektórych poziomach tak typowe, ¿e nawet pojedyncze oznaczenia mog¹ byæ diagnostyczne, jak np. w Krasnem (¿wirownia) i ¯abickiem, na „wyspach” Krasne-go i Lipska. Wyznaczony przez nas na omawianej mapie geologicznej zasiêg maksymalny l¹dolodu ostatniego zlodo-wacenia zosta³ ostatnio potwierdzony wynikami badañ szczegó³owych przeprowadzonych w stanowisku Ja³ówka (Rychel i in., 2012). Nie uwa¿amy jednak, ¿e dyskusja dotycz¹ca zasiêgu l¹dolodu stadia³u œwiecia w Polsce jest ju¿ zakoñczona i dlatego postulowany przez niektórych autorów arkuszy SMGP zasiêg tego stadia³u zamieœciliœmy
na figurze 1 znajduj¹cej siê w objaœnieniach tekstowych do omawianej mapy.
W trakcie opracowywania mapy pogranicza polsko--bia³oruskiego dokonaliœmy równie¿ rewizji stratygrafii osadów czwartorzêdowych zaproponowanej wczeœniej przez autorów arkuszy SMGP na podstawie wskaŸników petrogra-ficznych glin lodowcowych dla dorzecza Wis³y przez Lisic-kiego (2003). Nale¿y podkreœliæ, ¿e wskaŸniki petrograficzne glin lodowcowych nie s¹ jednoznacznym i niekontrower-syjnym kryterium stratygraficznym. Dlatego porównywanie przez Profesora Banaszuka naszych rzeczywistych wskaŸni-ków dla konkretnych stanowisk ze wskaŸnikami uœrednio-nymi Lisickiego (2003) oraz nieuwzglêdnianie w interpretacji powszechnych na tym terenie deformacji glacitektonicznych (Ber i in., 2012) jest zupe³nym nieporozumieniem.
Odnosz¹c siê do treœci podrozdzia³u „Ustalenia Autorów pracy na tle pogl¹dów innych autorów i datowañ osadów metod¹ TL” zamieszczonego w recenzji Profesora Bana-szuka, nale¿y przypomnieæ, ¿e nigdy w dyskusji (np. Ber, 2002) nie kwestionowano wiarygodnoœci datowania metod¹ TL osadów odpowiednich pod wzglêdem ich litologii (piaski, py³y) i genezy (np. osady eoliczne). Z drugiej strony, od pocz¹tku wdro¿enia datowania metod¹ OSL podkreœlano, ¿e jest ona bardziej nowoczesna i dopracowana, a tym samym dok³adniejsza i bardziej wiarygodna ni¿ metoda termo-luminescencyjna. Szerzej i wyczerpuj¹co omówi³ te sprawy Ber (2002). Ró¿nica wieku 6–7 tys. lat pomiêdzy wynikami datowania metodami TL i OSL, jak¹ przytacza Profesor Banaszuk w swoich uwagach, ma w przypadku zlodowa-cenia wis³y zasadnicze znaczenie dla prawid³owego ustale-nia przebiegu deglacjacji i wieku osadów na opracowanym terenie. Szanownemu Oponentowi nale¿y jeszcze raz przy-pomnieæ, ¿e metodê TL, a tak¿e metodê OSL uznano za nie-przydatne w ustalaniu wieku glin lodowcowych (Ber, 2002). Miêdzy innymi na WysoczyŸnie Bia³ostockiej wyniki dato-wania metod¹ TL glin lodowcowych s³u¿y³y przez wiele lat do wysuwania nieuzasadnionych wniosków dotycz¹cych wieku i zasiêgów poszczególnych l¹dolodów skandynaw-skich. Wspomniane przez Profesora Banaszuka daty otrzy-mane z laboratorium pañstwa Prószyñskich, nie tylko zreszt¹ z Jastrzêbnej i Kamienia, nie by³y i nie s¹ wiarygodne ze wzglêdu na rodzaj datowanego przez nich osadu (najczê-œciej gliny lodowcowej) oraz metodykê jego opróbowania.
Profesor Banaszuk s³usznie zwróci³ nam uwagê na kilka uchybieñ interpretacyjnych. Dotyczy to m.in. tarasów kemo-wych na przedpolu zasiêgu l¹dolodu zlodowacenia wis³y, osadów sandru Brzozówki oraz doliny Kamienicy. Te oczy-wiste pomy³ki powsta³y wskutek nie w pe³ni uzasadnionej generalizacji niektórych wydzieleñ szczegó³owych zastoso-wanych przez autorów arkuszy SMGP.
LITERATURA
BER A. 2002 – O zasiêgu zlodowacenia Wis³y w Polsce pó³nocno--wschodniej na podstawie badañ geomorfologicznych i termoluminescen-cyjnych (w odpowiedzi H. Banaszukowi). Prz. Geogr., 74: 243–249. BER A., KRZYWICKI T., MARKS L., NOWACKI £., POCHOCKA--SZWARC K., RYCHEL J. & WORONKO B. 2012 – Rozwój rzeŸby Wzgórz Sokólskich i Wysoczyzny Grodzieñskiej w czasie zlodowace-nia odry. Mat. Konf. „Czynniki ró¿nicowazlodowace-nia rzeŸby Ni¿u Polskiego”, Uniejów, 13–15 czerwca 2012 r.: 18–19.
LISICKI S. 2003 – Litotypy i litostratygrafia glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wis³y. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 177: 1–105. MARKS L. & KARABANOV A. (red.) 2011 – Mapa geologiczna pó³noc-nej czêœci obszaru przygranicznego Polski i Bia³orusi, 1 : 250 000 z tek-stem objaœniaj¹cym. Pañstw. Inst. Geol. – Pañstw. Inst. Badaw., Warszawa. RYCHEL J., KARASIEWICZ M.T., KRZEŒLAK I., KRZYWICKI T., MARKS L., NORYŒKIEWICZ B., POCHOCKA-SZWARC K. & WORONKO B. 2012 – Peryglacjalne przekszta³cenie rzeŸby Wzgórz Sokólskich w ostatnim okresie zimnym. Mat. Konf. „Czynniki ró¿nico-wania rzeŸby Ni¿u Polskiego”, Uniejów, 13–15 czerwca 2012 r.: 71-73.
431
