A C T A U N I V E R S I T A T I S N I C O L A I C O P E R N I C I Z A B YTIKiO ZiN A W S T WiO I K O N S E R W A T O R S T W O T O
N A U K I H U M A N I S T Y C Z N O -S P O Ł E C Z N E — Z E S Z Y T 99 — 1979
Zakład Technologii i Technik Sztuk Plastycznych
Maria Roznerska
ZASTOSOWANIE FARB FLUORESCENCYJNYCH DO ODRÓŻNIANIA PUNKTOWAN I REKONSTRUKCJI
MALOWIDEŁ ŚCIENNYCH OD ORYGINAŁU
Z a r y s t r e ś c i . Tematem artykułu jest problem możliwości stosowania farb fluorescencyjnych do odróżniania od oryginału całkowicie nawet rekonstruowanych ubytków w malowidłach ściennych.
W konserwacji m alowideł ściennych zawsze dyskusyjnym proble mem jest zakres, a nawet celow ość punktowania m alowideł. Poglądy na ten temat są różne i w w ielu publikacjach omawiane W praktyce re konstrukcje a zwłaszcza punktowania są jednak nieodłącznym elemen tem konserwacji i restauracji m alowideł ściennych 2.
W ieloletnia praktyka wykazała, że czynności te w ykonuje się dw ie ma ogólnie przyjętym i metodami: 1) przez uzupełnianie brakujących partii m alowideł ściennych poziomą lub pionową kreską i 2) przez punk towanie ubytków warstwy m alarskiej różnej w ielkości kropką.
1 J. E. D u t k i e w i c z , Sentymentalizm, automatyzm, autentyzm, Ochrona Za bytków, 1961, R. 14, z. 1—2, s. 11; H. A l t h ö f e r , Wpływ stylu epoki i wzglądy
estetyczne w konserwacji malowideł, Ochrona Zabytków, 1965, R. 18, z. 2, в. 27;
К. M a l i n o w s k i , Dyskusja o zasadach konserwatorskich, poglądy i wnioski, Ochrona Zabytków, 1966, R. 19, z. 2, s. 13; H. P i e ń k o w s k a , Problem planowa
nia i kontroli w zakresie konserwacji tzw. zabytków ruchomych, Ochrona Zabyt
ków, 1969, R. 22, z. 2, s. 134; T. K n a u s , Próba usystematyzowania kryteriów re
konstrukcji, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, s. 65 ; M. W o-
d z i ń s k a , Aspekty estetyczne w konserwowanym obiekcie a czytelność myśli kon
serwatorskiej, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. 34, Warsza
wa 1973, s. 210.
2 Sprawą dyskusyjną jest, czy punktowanie nie jest również rekonstrukcją (przynajmniej koloru), przyjmuje się bowiem, że uzupełnianie ubytków drobnych nazywa się punktowaniem, a większych partii rekonstrukcją. Który jednak ubytek uznajemy za drobny, a który za większy? Uznanie lej subiektywnej granicy należy wyłącznie do konserwatora. Punktujemy więc, czy przeważnie rekonstruujemy? A może metodą punktowania rekonstruujemy?
84 Maria Roznerska
Zarówno w jednym, jak i w drugim wypadku istnieje wspólny cel, m ianowici e scalenie zniszczonego m alowidła i doprowadzenie całości do estetycznego wyglądu. Poza tym takie punktowania są również dow o dem późniejszego historycznie działania w konserwowanym obiekcie. Obie te od lat ogólnie przyjęte i stosowane m etody budzą niekiedy wąt pliw ości nie tylko estetycznej natury, czasami są rów nież niewystar czające. Zdarzają się bowiem takie zniszczenia m alowideł, które uzupeł nione kreską czy kropką zostają scalone tylko .pozornie, powstaje bo wiem trudne do rozszyfrowania „m alow idło-rebus” , w którym oddziały wanie fragm entów starego m alowidła oraz elem entów dodanych przez komserwatora stwarza zupełnie nową kom pozycję, nie przypom inająca w niczym oryginalnego dzieła. Taka sytuacja wskazuje, że uzupełnianie m alowideł punktowaniem nie może być poddane ścisłym regułom. De cyzja czy w ogóle punktować i w jaki sposób, powinna zależeć głównie od rodzaju m alowideł, tj. od jego wartości i charakteru zniszczeń. Osta tecznym celem zabiegów powinno być najpełniejsze w ydobycie orygi nalnego m alowidła z równoczesnym zagubieniem optycznym ubytków, oraz wszelkich efektów w ynikłych z ingerencji konserwatora. W ielu kon serwatorów skłania się w niektórych wypadkach do całkowitego lub częściowego zrekonstruowania ubytków zakładając, że zakres pracy w po szczególnych realizacjach będzie uwidoczniony przede wszystkim we właściwie opracowanej dokum entacji konserw atorskiej. Uważa się coraz częściej, że sam obiekt nie zawsze musi być czytelnym świadectwem działań konserwatorskich, gdyż wraz z powstaniem fizycznych metod badawczych i rozw oju dokum entacji fotograficznej niebezpieczeństwo wprowadzenia w błąd poprzez nierzetelne punktowania i rekonstrukcje staje się coraz m niejsze 3.
Rozw ój nowoczesnych metod dokum entacji stwarza w ięc w niektó rych wypadkach rów nież m ożliwość c ałościowego uzupełniania ubytków. Biorąc pod uwagę takie m ożliwości, pewne rozwiązanie stwarza zastoso wanie farb, przy których punktowania są niewidoczne gołym okiem a po naświetleniu promieniami ultrafioletowym i dają zjawisko fluores- cencji. W ten sposób możemy bardzo dokładnie zarejestrować stan za chowania starego autentycznego m alowidła i granice rekonstrukcji czy punktowań wykonanych przez konserwatora 4.
M ając to na uwadze przystąpiono do badań związanych z tym zagad nieniem.
8 H. A l t h ö f e r, op. cit., s. 27 ; M. W o d z i ń s к a, op. cit., s. 216.
4 Wykorzystanie zjawiska luminescencji i fluorescenoji w konserwacji zabytków omówione zostało w artykule — M. R o z n e r s k a , Badania nad możliwością od
różniania zrekonstruowanych złoceń od oryginału w malarstwie sztalugowym i rzeź bie polichromowanej, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. 3-1,
Zastosowanie farb fluorescencyjnych do odróżniania punktowań. 85
I. METODYKA BADAN Badania podzielono na następujące etapy:
1. W pływ stężenia H elioforów i Blancophoru na występowanie flu o- rescencji -spoiw .stosowanych do punktowania m alowideł ściennych far bami przygotowanym i z pigmentów w proszku.
2. Badania trwałości fluorescencji występującej w spoiwach po do daniu do nich barwników fluorescencyjnych.
3. Kontrola występowania fluorescencji farb.
4. Sprawdzenie m ożliwości zastosowania farb fluorescencyjnych w praktyce konser watorskiej.
Ad. 1. W pierwszym w yjściow ym etapie badań sprawdzono w pływ stężenia H elioforów i Blancophoru R na występoiwamie fluorescencji spoiw. Do badań w ybrano kilka najbardziej popularnych spoiw stoso- wanych w wielu pracowniach do punktowania m alowideł ściennych.
B yły to:
1) alkohol poliw inylow y, 2} acronal, 3) polioctan w inylu w em ulsji w odnej, 4) primal, 5) jajko.
Zastosowano 3 barwniki fluorescencyjne 5: 1) Blancophor R, 2) H elio- for CAS, 3) H eliofor SPM.
Spoiwa do badań przygotowano w ten sposób, że do 5°/o roztworów wodnych (z w yjątkiem spoiwa z całego jajka, ‘które po ubiciu i odsta wieniu na 24 godz. rozcieńczono 1 częścią w ody), dodawano kolejno od 0,001o/o do l°/o wym ienionych H elioforów i Blancophoru. Tak przygo towane, naniesiono na płytki szklane (chodziło o niechłonne podłoże) i sprawdzano w ultrafiolecie występującą fluoresceneję. Rezultaty po dano w tab. 1.
Najlepsze w yniki przy m inimalnej zawartości barwnika we wszyst kich spoiwach otrzymano z Blancophorem (co zgadza się z poprzednimi 5 Blancophor R., jest to biały proszek — barwnik z grupy tzw. wybielaczy optycznych, pochodny stylbenu o wzorze strukturalnym —
Z wodą i alkoholem etylowym daje przeźroczyste roztwory o silnie błyszczącej intensywnie fioletowej fluorescencji, nie zmieniającej się z czasem zarówno w roz tworze, jak i po wysuszeniu, zob. : informacja reklamowa firmy prod. GAF Corpo ration 140 West 51 Street, New York. Heliofor CAS i SPN produkty Zakładów Chemicznych „Zachem” w Bydgoszczy. Są to barwniki w proszku o lekko żółtym zabarwieniu, rozpuszczają się w wodzie i alkoholu, o bliżej nieznanej budowie che micznej (prod. fabr.).
Maria Roznarska
badaniam i)6; uzyskano słabą fluorescencję spoiwa przy stężeniu 0,02°/o barwnika w spoiwie. K olejno dobre w yniki uzyskano z Helio forem SPM uzyskując słabą fluorescencję przy stężeniu 0,005e/o a bardzo dobre i do bre świecenie spoiwa pr zy zawartości 0,05% Heliofioru. Następnie z He- lio f o rem CAS, z którym pr zy 0,02% zawartości nie wystąpiło świecenie
T a b e l a 1
W pływ stężenia Blancophocru R oraz Helioforów na występowanie fluorescerocji spoiw
S p o i w o B a r w n ik ffliuorelscen-c y jm y 0,001 0.005 0.02 0,05 0Д 0.2 0.5 0,75 1·/« Aülkohol p o H la n o o jp h o r В + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + l i w i n y l o w y H e l. C A S — — — + + + + + + + + + + + + + + + + + + Ней. S P M — + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
A aranial Biam coplKxp н + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Щ . .CAS — — + + + + + + + + + + + + + + + + + + + Ней. S P M — + + + + + + + + + + + + + + + + + + + P o lio c t a n Baamoqphioil В + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + w in y lu Ней. G A ß — + + + + + + + + + + + + + + + + + + + H e l. S P M — + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + P r im a l B lainicqphor + + + + + + + + + + + + + . + + + + + + + + H e l. C A S — — — + + + + + + + + + + + + + + + + + H e l. S P M — + + + + + + + + + + + + + + + + + + + J a j k o B lan-oqpihor R ___ — + + + + ++ + + + + + + + + + + + + Ней. C A ® — — — + + + + + + + + + + + + + + + + + H e l. S P M — — — + + + + + + + + + + + + + + + + +
-i~H- silna fluorescencja +4- dobra fluorescencja
-r słaba fluorescencja — brak fluorescencji
w większości wypadków w ogóle, ujaw niając się dopiero bardzo inten sywnie po dodaniu 0,05% środków fluorescencyjnych.
Ad. 2. Badanie trwałości fluorescencji w ystępującej w spoiwach prze prowadzono w ykorzystując wykonane w poprzednim doświadczeniu prób ki. W badaniu stosowano te spoiwa, które z H elioforam i i Blancopho- rem R wykazyw ały bardzo silną fluorescencję (spoiwa od 0,2 do l°/o za wartości barwnika fluorescencyjnego).
Spoiwa poddano w ciągu 168 godzin działaniu Istałego naświetlania prom ieniam i UV z kw arcow ej lam py z filtrem Wooda, sprawdzając w y niki co 24 godziny. Jednocześnie poddano naświetleniu próbki spoiw bez barwników fluorescencyjnych. W yniki badań trwałości fluorescencji podaje tab. 2.
T a b e l a 2 W y n ik i ba da ń trwa łoś ci flu or es ce n cji sp oi w po n a św ie tl en iu pr omieniami UV pr z e z 16 8 g o d z. z za w a rto śc ią od 0,2 do 1% > H el io fo ró w i B la n co p h o ru R
88 Maria Roznerska
Analizując uzyskane wyniki, stwierdzić należy, że większość bada nych ma trwałość fluorescencji spoiw .przestała świecić pod w pływ em prom ieni UV. N ajszybciej zauważono osłabienie tego zjawiska w spoiwie przygotowanym z całego jajka. Osłabienie świecenia nastąpiło już po 3 dniach naświetlania a zanikło po czwartym dniu naświetlania z dwo ma barwnikami fluorescencyjnym i. Jeden dzień dłużej zjaw isko flu o- rescencji występowało w spoiwie z Helioforem CAS.
K olejno najszybciej nastąpiła utrata siły świecenia w polioctanie w i nylu. Po drugim dniu nastąpiło osłabienie, a w piątym całkowita utrata fluorescencji. W primalu natomiast w czwartym dniu naświetlania pro mieniowaniem UV nastąpiło osłabienie, w piątym zanik siły świecenia; w acronalu, całkowita utrata siły świecenia z wszystkim i środkami lu - minescencyjnym i nastąpiła w szóstym dniu. Najlepsze rezultaty uzyska no z alkoholem poliw inylow ym , którego fluorescencja przez cały czas badań nie zanikła, ani nie zolstała osłabiona.
Biorąc pod uwagę wyniki doświadczenia, alkohol poliw inylow y był w dalszych badaniach stosowany jako spoiwo farb do punktowania.
Ad. 3. W ychodząc z założenia, że niektóre pigmenty będą ham owały fluorescencję (pochłaniały prom ienie UV) farb z Helioforam i i m im o uzy skanych dobrych w yników przy niskich stężeniach H elioforów z alkoho lem poliw inylow ym , .stosowano do farb najważniejsze z badanych stę żeń środka tj. 0,75 i l°/o.
H eliofory w określonych w yżej stężeniach dodawano jak poprzednio do 5 % spoiwa (a nie w stosunku do masy barwnika) i ucierano odpo w iedniej gęstości far by, które nanoszono na m atowe płytki .szklane w celu sprawdzenia fluorescencji farb w plamie 7.
Rezultaty (badań 24 farb z trzema H elioforam i o dw óch różnych stę żeniach podają tab. 3, 4 i 5. Wynika z nich, że we wszystkich 3 wypad kach stężenie 1% zawartości H elioforów jest niew ystarczające do uzy skania fluorescencji wszystkich farb. Jednak przy tej zawartości uzyska no świecenie większości barwników stonowanych w m alowidłach ścien nych. Z obserw acji próbek wynika również to, że zwiększenie zawartości H elioforów pow inno przyczynić się do świecenia pozostałych farb.
Ad. 4. Przenosząc te same farby na zaprawę wapienno-piaskową z p o - białą, nanoszono farby podobnie jak nanosi się je przy punktowaniu m alowideł ściennych. Stwarzając celow o dosyć c hłonne podłoże uzyskano inne rezultaty, niż na podłożu stosowanym w poprzednich badaniach. M ianowicie na skutek częściowego pochłaniania spoiwa przez podłoże — wystąpiło wyraźne świecenie nie tylko kreski czy kropki, ale i otoczenia
7 Stosowano barwniki suche w proszku produkcji „Talens” , (Holandia) i barw niki polskie.
T a b e l a 3
Badanie fluorescencji farb z zawartością blancophoru R wykonane na płytkach szklanych matowych Farby (spoiwo 5“/o alkohol p o liw inylow y) Stężanie blanieophotra a,7S«/. Stężenlie iblanioaphoiru
l«/o Komitirola faiifb bez Iblairuooipharu
Ca (OH) 2 + + + + + + bez zimdain
(bez spoiwa
Kreda + + + + + + --- >· brązowy
Biel c y n --- >· żółty --- >- żółty --- > cytrynow y kowa
Biel tyta --- >■ jasn y fioüat --- ► jasny fioüet --- >- fiolat e ibminatayim
nowa odcieni eim
Ugier ++H — >· intensywne nie- + - H — >- im/tenisywine n ie- --- *■ torumiatoy toiasko-iiolet. ibidsiko-fioletowe
Sjena na H— * w .kier. fiolełto- Ą— »- fioletow o câeimnyim •--- >■ baindiziej brunatnym turalna w o-ciem n.
Żółcień --- *- intensywna izmiama na --- »- amiarna зга Ikalor --- >- k olor minii
kadm owa k olor minii minii
Żółcień --- *- taumaitaia zieleń --- >- brunatna zieleń --- >- tarunaitma zieleń chrom ow a
Żółcień --- >- oliw kow a izieleń --- > oliwlkoiwa Bieleń — -*■ oliwitoowia zieleń cynkowa
Żółcień --- »- oliwkowa- zieleń --- »- oliwikoiwa zieleń --- »- oliwikowa zieleń strontowa
Żółcień --- >- oliw kow a izleleń --- ► oliwikoiwa zieleń --- ► oliiwikowa zieleń barowa
Żółcień n e- --- > szarobrunatnym --- ► szarobrunatn. --- ► szairoibinniiartn. apolitańska
Masykot — — —
Cynober --- zmiaina inltan. --- *■ intern. wiśniowy --- >■ initen. w iśniow y w iśniow y
Czerwień + + + + + + --- >■ briumaitny
żelazowa
Czerwień --- >- ciem nowiśn. --- > clemnowiiśn. --- >· cieurunoiwińn. kadm owa
Minia --- <· jasnorudym --- >- ijaismomuidyim --- > jaismomUdyim
Ziemia + + + + + + --- >- (t»rą»oiwy
zielona
Zieleń --- * oMwikowo-torązowy --- >- oliwteowo-lbrąBoiwy --- > oHiwIkowo-zielony chrom owa
Zieleń --- »· eieimnabłĘlkltao- --- >- ciem nobłękitno- — ibeœ amiani w UV
szmarag -zielony -zielony
dow a
Zieleń --- >■ ciem nozielono- --- y eiem nozielono- — bez zmiam. iw UV
Rinmanna -Ozamnia чсиашпа
Ultramaryna + + + + + + ---1 ibejz Bmian
Błękit + + + + + +
---kobaltow y
Błękit --- >- fioletow y odicień --- >- fioleitoiwy odcień ---pruski
Błękiit + + + + + +
---m anganowy
Ceruleum + + + + + + —
Sadza ___ — toaz zm ian w UV
Czerń — — —
drzew na
+ + + iS-itoa fluorascencoa — fonak fluarescesncji
+ + .dofara flu ora scesn icja--- ► brak fluorescencji i жгйапа kolonu (W 'kierunku..
T a b e l a 4
Badanie fluorescencji farb z zawartością CAS wykonane na płytkach szklanych matowych Farby . (spoiwo 5% alkohol po liwinylowy) Stężanie 01,75*/· w 100 ml
alkoholu ipodiwmylowym afllkohodu (poliwinylowym Kontrola iaiPb bez heliofoiruStężenie i·/· w 100 ml
Ca (OH) : +++ +++ be>z zimian.
(bez spoiwa dodatko wego)
Kreda +++ +++ — ikolor hru/natny
Biel cyn -*■ lekko ńwieicąoe po -* świecenie po taraegach — ->- kolor cytrynowy
kowa brzegach
Biel tyta ++ ++ ----► kolor brązowy
nowa
Ugier +++ +++ ----*- ciemny brąz
Sjena na +++ +++ ----V ciemny brąz
turalna
Żółcień kotar iminłł -*■ (kolor minii ---->■ kolor minii kadmowa
Żółcień -> jaBny fiolelt + jasnofloHeltowe --- koOor brunatny chromowa
Żółcień + żółtoibłęMitoie ++ żódto-tolęlkltne, ffliuore- ----> jasna oliwka cynkowa jasna ffliuOresceinioja scenqja
Żółcień żółto-ibłgldjtna świecenie po brzegaicih ----»· jiasna oliwka strontowa Ouarescencja
Żółcień -* jaiania oUjwtoa -*■ jasna oUwllca ---->· jasna oLwlca barowa
Cynober (wiśniowy -*· wiśniowy ----► wiśniowy
Czerwień +++ +++ ----► famnartmy
żelazowa
Czerwień -*■ ciiemnowiśniowy idamnowiśnioiwy ----*■ demmowiśniowy kadmowa
Minia rudy -*■ mu/dy -* — rudy
Ziemia +++ +++ -*· — umbna ma/tumataa
zielona
Zieleń -► ciemny granat -»■ diamny granat ----»- oliwkowy chromowa
Zieleń + odideń .hJękdrtjny + odcień błęMltony — bez izmian szmarag
dowa
Zieleń + odcień bJękdtoy + Odicdień taJęMJtny ---->■ cdemniede Rinmanna Ultramaryna +++ +++ ---->■ demniede Błękit +++ +++ ----► detmmiede kobaltowy Błękit + + ----► ciem-niede pruski Błęldit +++ +++ — ciemnieje manga nowy Ceruleum +++ +++ ----*■ demniede
Sadza + + — bez zmian
Czerń — _ — bez amian
drzewna
T a b e l a 5
Badanie fluorescencji farb z zawartością SPM wykonane na płytkach szklanych matowych
Farby (spoiwo 5·/« alkohol po liwinylowy)
stężanie SiPM 75'/· iS tężenie SIPM 1·/. ECoratrola Æailb Ibez heimforu
Ca (OH)2 + + + + + + bez tamlam
(bez spoiwa) dodatko wego)
Kreda + + + + + + ---*■ tarumatay
Bied cyn --- >- lakiko Hodebowy + świeci na tanawędiz. --- ► cytrynowy
kowa
Biel tyta + + + + --- >- brunatny
nowa
Ugier + + + + + + — + d en m y ibrąz
Sjena na + + + + ---h demny torąz
turalna
Żółcień -*· kolor minii --- >- tootor mirtl ---*· kolor minii
kadmowa
Żółcień + jasny fiolet + jasny flodet — -*· jasna oliwka
chromowa
Żółcień -*■ oliwka ---*- oliwka ---*■ oliwka
cynkowa
Żółcień oliwtoa ---*■ oliwka --->· oliwka
strontowa
Żółcień -*■ oliwSca — * -*■ błękitna oliwka ---(- oOłwika żółta
barowa
Cynober ---*■ wiśniowy --- *· wiśniowy --- *- wiśniowy
Czerwień + + + + + + —
żelazowa
Czerwień --- ► idemmowlśnlowy ---*■ derrmowdânioiwy —
kadmowa
Minia — nudy — muldy —
Ziemia +++ +++ --- V brązowy
zielona
Zieleń --- ► diemmobrąBowy --- <- demmobrązowy --- ». ciemnobrązowy
chromowa
Zieleń -*■ + + błękitny -*■ + + fołęlkitny — bez zmian w
ultra-szmarag fiolede
dowa
Zieleń -> + słalbofbłękiiiteny -«■ + słaibotołekitny — baz mrrHain w TJV
Rinmanna
Ultramaryna +++ +++ — (baz zmian w UV
Błękit +++ +++ — deiminiede (kobaltowy BłęM/t + + — demmiede, pnawie «ват pruski ту BłęMit +++ +++ — ciemnieje manganowy Ceruleum +++ +++ — demmieje
Sadza ++ — .bez zmian w UV
Czerń — ++ — bez zmian w UV
drzewna
• — pnzy większym stężeniu prawdopodobnie wyatąpiłołby świecenie P ate objaśnienia do tab. 3.
92 M aria Roznerska
miejsca punktowanego. Wykonano także fragment rekonstrukcji cało ściowej celowo uszkodzonych partii specjalnie przygotowanego fragmen tu malowidła ściennego (fot. 1 i 2).
1. Rekonstrukcja całkowita wykonana farbami fluorescencyjnymi. Zdjęcie wykonane w świetle zwykłym. Rekonstrukcja niewidoczna gołym okiem
2. Rekonstrukcja całkowita wykonana farbami fluorescencyjnymi. Zdjęcie doku mentacyjne w świetle UV uwidaczniające dokładnie wszystkie miejsca zrekonstruo
94 Maria Roznerska
II. OMÓWIENIE WYNIKÓW
Analizując dotychczasowe w yniki należy stwierdzić, że wstępne próby stasowania dw óch H elioforów i Blancophoru R jako barwników fluores cencyjnych w badanych spoiwach dały pozytyw ne rezultaty. Wszystkie spoiwa, tj. alkohol poliw inylow y, acronal, polioctan winylu, primal i ja j- ko już przy zawartości 0,05n/o środka dały dobrą i bardzo dobrą fluores- cencję spoiw . Jednak badania trwałości fluorescencji w ykluczyły z dal
szych doświadczeń większość spoiw. K olejno traciły fluorescencję — spoi wo jajkow e, polioctan winylu, primal i acronal. Jedyne spoiwo, z którym uzyskano pozytywne w yniki, tj. trwałość fluorescencji — to alkohol po liw inylow y. Jak stwierdzono w badaniach kontrolnych bez barwnika fluorescencyjnego, ispodwa te z czasem uległy zżółknięciu, co prawdopo dobnie m iało poważny w pływ na zahamowanie świecenia spoiw. To ne gatywne zjawisko nie wystąpiło przy alkoholu poliw inylow ym , którego fluorescencja nie osłabła, a w ięc nie zm ieniła się do końca badań. Dla tego stosowano go w dalszych badaniach jako spoiwo do farb do punkto wania. Analizując w yniki fluo rescencji farb stwierdzić można, że świe cenie uzupełnionych m iejsc w ystępuje zawsze. Może się tylko zlokalizo wać w zależności od charakteru podłoża, które nie zawsze jest jednorod ne. Jeżeli będzie ono niezbyt chłonne z całą pewnością nastąpi świecenie całej plamy. Jeżeli c hłonne, wówczas stw orzy się obwódka w okół m iej sca punktowanego, również podkreślając uzupełnienia konserwatorskie. Oczywiście można zapobiec wsiąkaniu spoiwa w chłonne podłoże nano sząc w m iejsce ubytku odpowiednie spoiwo jako izolację, względnie nie izolując uprzednio, nakładać farbę kilka razy. Stwierdzono, że już po dwukrotnym naniesieniu farby w tym .samym m iejscu, powoduje się intensywne świecenie m iejsca uzupełnionego. Należy przypuszczać, że przy w yższych stężeniach H elioforów w farbach, nawet przy chłonnych podłożach uzyska się od razu fluorescencję uzupełnianych m iejsc. Rów nież stwierdzono, że porównanie barwników fluorescencyjnych wypadło na korzyść polskiego Helioforu CAS, który daje lepsze wyniki w farbach od im portowanego Blancophoru R.
III. WNIOSKI
Przeprowadzone badania pozwalają wnioskować, że stosowanie H elio forów umożliwia odróżnianie punktowań i rekonstrukcji m alowideł ścien nych od oryginału w wypadku stosowania uzupełnień całościowych. Uzu pełnienia te, choć niewidoczne gołym okiem, niezw ykle czytelne są w pro mieniach ultrafioletow ych. Dają one intensywną fioletow ą fluorescencję odróżniającą m iejsca u zupełniane od oryginału. Uzyskuje się przez stoso wanie barwników fluorescencyjnych świecenie całej plam y zrekonstruo wanej lub obw ódki w okół m iejsca zrekonstruowanego. Można także m
4. Zdjęcie w świetle UV. Miejsca zrekonstruowane zaznaczone na powierzchni pio nową kreską przy użyciu farby fluorescencyjnej (spoiwo + CAS), a także widoczne uzupełnione wgłębienia kwiatków oraz obwódki wokół karnacji, włosów. Podkre
Zastosowanie farb fluorescencyjnych do odróżniania punktowań. 97
see rekonstruowane zaznaczyć farbą bez barwnika fluorescencyjnego uwidaczniając je przez zakreskowanie, nałożenie kropki itp. barwnikiem fluorescencyjnym w spoiwach odróżniając je od oryginalnej powierzch ni. Takie postępowanie jest także dokumentacją przeprowadzonych czyn ności w obiekcie (fot. 3 i 4).
Dowodem dodatkowym wykonanych punktowań ozy rekonstrukcji powinna być fotografia w świetle ultrafioletow ej lum inescencji rejestru
jąca, podobnie jak w malarstwie sztalugowym, zmiany w konserwowa nym m alowidle ściennym.
M a r i a R o z n e r s k a
APPLICATION OF FLUORESCENT PAINTS
FOR DISTINGUISHING OF POINTINGS AND RECONSTRUCTIONS FROM ORIGINAL ON MURAL PAINTINGS
(Summary)
Problem of pointing or complementing of parts on mural paintings is connected with readability o f these interventions being the matter of often discussions. Exami nations of the fluorescent paints usability have shown that the paints make possible to distinguish the complements from the original even at complete reconstruction.
