Joanna Prędota
Obraz Polski i Polaków w
najnowszych filmach polskich i
możliwość ich wykorzystania w
edukacji kulturowej cudzoziemców
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 18, 321-325
K S ZT A Ł C E N IE P O L O N IS T Y C Z N E C U D Z O Z IE M C Ó W 18, 2011 Joanna Prę dota Uniwersytet Warszawski O B RA Z P O L S K I I PO L A K Ó W W N A JN O W SZ Y C H FIL M A C H P O L S K IC H I M O Ż L IW O Ś Ć IC H W Y K O R Z Y STA N IA W E D U K A C JI K U L T U R O W E J C U D Z O Z IE M C Ó W
Słowa kluczowe: Polska, Polacy, film, kultura, edukacja kulturowa
Autorka pokazuje rolę filmów polskich w nauczaniu jpjo. Szczególnie koncentruje się na najnow szych osiągnięciach polskiej kinematografii, ukazując, jak kształtuje się w nich obraz Polski i Polaków.
W poprzednich latach rozwoju glottodydaktyki polonistycznej kultura była elementem często niedocenianym czy wręcz pomijanym. Powstało wiele w aż nych pozycji dotyczących metodyki nauczania języka polskiego (Seretny, Lipiń ska 2005; Z zagadnień... 2006), niewiele natomiast uwagi poświęcano naucza niu kultury.
N a szczęście jednak coraz więcej osób interesuje się tym tematem i w pro wadza treści kulturowe na swoje zajęcia, nie ograniczając się jedynie do naucza nia cudzoziemców systemu gramatycznego czy leksyki. Należy zauważyć, że coraz większą rolę w nauczaniu kultury odgrywają materiały audiowizualne. Pozwalają one nie tylko urozmaicić zajęcia i odetchnąć od mozolnych ćwiczeń, lecz także poznawać kulturę polską w sposób najbardziej naturalny i przystępny. Coraz więcej ośrodków glottodydaktycznych wprowadza do swej oferty zajęcia poświęcone kulturze. Często wykorzystujemy na lektoratach teksty literackie, utwory muzyczne czy też fragmenty programów telewizyjnych. Organizowane są również wykłady lub warsztaty w całości poświęcone kulturze polskiej, sta nowiące uzupełnienie zajęć lektoratowych. Instytut Studiów Polonijnych i Et nicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego swego czasu przodował w organizacji wykładów i warsztatów teatralnych, w których z sukcesem uczestniczyli cudzo ziemcy, prezentujący różne poziomy zaawansowania znajomości języka pol skiego (Horbatowski 2004). W warszawskim Polonicum natomiast od lat pro wadzone są serie zajęć poświęconych filmowi polskiemu. Zajęcia te cieszą się
322 Joanna Prędota
powodzeniem, a prezentowane filmy budzą ożywione dyskusje, co mogłam ob serwować przy okazji pracy na zeszłorocznym kursie sierpniowym. Pokazy fil mów gromadziły zawsze niem ałą widownię, mimo że wiele z pokazywanych tam obrazów nie należało do najłatwiejszych. Sukces właśnie tego typu zajęć skłania do szerszego zastanowienia się nad zastosowaniem takich środków au diowizualnych, jakim i są filmy i nad tym, co pozytywnego m ogą one wnieść do edukacji kulturowej cudzoziemców.
Należy postawić sobie pytanie: jaki obraz Polski i Polaków możemy prze kazać studentom cudzoziemcom, prezentując im dzieła najnowszej polskiej ki nematografii? Jaki wizerunek Polaka, pozytywny czy negatywny, utrwala współczesne kino polskie? W arto zaprezentować trzy szczególnie ciekawe fil my. Ciekawe nie tylko ze względów poznawczych, lecz także dlatego, że były szeroko komentowane i odniosły duży sukces. Łączy je także to, że stworzyli je młodzi reżyserzy mający świeże spojrzenie i swój własny pomysł na kino. Po nadto akcja żadnego z przedstawionych filmów nie toczy się współcześnie - nie będą zatem opowiadały o tym, co dzieje się w Polsce na przestrzeni ostatnich dziesięciu-dwudziestu lat.
Rewers - to reżyserski debiut Borysa Lankosza, obsypany nagrodami nie
tylko w Polsce, lecz także za granicą. Akcja toczy się w dwóch planach czaso wych - w latach pięćdziesiątych i współcześnie. „Główną bohaterką jest Sabina, «szara myszka», która właśnie przekroczyła trzydziestkę. W jej życiu wyraźnie brakuje mężczyzny. M atka wie o tym najlepiej, dlatego próbuje za wszelką cenę znaleźć dla swojej córki odpowiedniego kandydata na męża. Całą sytuację kon troluje babcia, ekscentryczna dama o ciętym języku, przed którą nie uchowa się żadna tajemnica. W przedwojennej kamiennicy pojaw iają się kolejni adoratorzy. Żaden z nich nie wzbudza jednak zainteresowania Sabiny. Pewnego dnia, «jak spod ziemi», zjawia się uroczy, inteligentny i diabelsko przystojny Bronisław. Jego obecność rozpocznie serię zaskakujących zdarzeń, które ujaw nią drugą stronę kobiecej natury”1. Obraz ten ukazuje trzy pokolenia silnych kobiet, które m uszą radzić sobie w niełatwych pod wieloma względami czasach. Każda z nich reprezentuje zupełnie różne typy osobowościowe. Pierwsza - Sabina - począt kowo nieśm iała i zahukana, aby stawić czoła niebezpiecznym okolicznościom, musi stać się silna i zdecydowana. Jej matka to zahartowana przez życie, zdecy dowana i zaradna kobieta, babcia natomiast jest dystyngowaną starą dam ą o za skakująco otwartym umyśle. Jej stoicki spokój wobec przeciwności losu i spryt nie tylko baw ią widzów, lecz także budzą ich podziw.
Rewers to film ciekawy również pod innym względem. Jest on ważny dlate
go, że stanowi pewnego rodzaju rozliczenie się z trudną przeszłością, na płasz czyźnie jednostkowej i ogólnonarodowej.
Dom z ły to film w reżyserii W ojciecha Smarzowskiego. Akcja rozgrywa się
gdzieś na polskiej prowincji i, podobnie jak w Rewersie, w dwóch planach cza sowych, choć znacznie mniej od siebie oddalonych - w 1978 i 1982 r. Śledztwo w sprawie rozwiązania zagadki kryminalnej stanowi pretekst do ukazania Polski jako m iejsca pełnego bezprawia, gdzie los jednostki ludzkiej nie m a znaczenia, a nieuczciwe interesy łączą wszystkich bohaterów. Smarzowski pokazuje, że nie ma ludzi niewinnych. Każdy m a coś na sumieniu. Bohaterowie budują poczucie bezpieczeństwa na przekonaniu, które można krótko zdefiniować słowami ,ja mam coś na ciebie, ty masz coś na mnie” .
Istotnym elementem obrazu Polaka przedstawionego w filmie Smarzow skiego jest pijaństwo. W Domu złym piją wszyscy: od prostego pracownika pro wincjonalnego PGR-u, poprzez prokuratora, który zostaje niemal wniesiony na miejsce mającej się odbyć wizji lokalnej, gdyż jest tak pijany, że nie może utrzymać się na nogach, po kobietę - policjantkę w zaawansowanej ciąży.
Film ten, podobnie jak poprzedni głośny obraz tego reżysera, Wesele, utrwala od bardzo dawna funkcjonujący stereotyp Polaków jako nacji, która wyjątkowo dużo pije. Problem takiego postrzegania widać na podstawie wyni ków badań przedstawionych przez Piotra Garncarka w publikacji Św iat języka
polskiego oczami cudzoziemców, w której pisze, że wiedza cudzoziemców o pol
skiej skłonności do alkoholu została nabyta ju ż w Polsce i zaliczona jest jedno znacznie do obserwacji negatywnych. „O ‘pijakach na ulicach’, ‘pijanych Pola kach’ czy nawet ‘upitych cham ach’ wypowiada się co piąty respondent. Dość smutne jest to, że dla wielu respondentów pierwszym skojarzeniem z Polską jest - wódka. Zresztą o Polakach, którzy zamieszkują ich kraje, m ówią często, że ‘lubią w ypić’. W Polsce pijący są wszędzie, podstawowym alkoholem jest w ód ka. Sporadycznie wprawdzie, ale zauważa się, że ‘kobiety też piją’” (Garncarek
1997: 110). Należy jednak wspomnieć, że przywołane tu badania były przepro wadzone pod koniec lat 90. XX w. i od tamtej pory wiele się zmieniło. O wiele rzadziej można na polskich ulicach spotkać pijane czy zataczające się osoby, zmieniły się również upodobania Polaków: coraz częściej rezygnują z wódki na rzecz piwa czy wina. Niestety, wiele badań odnotowuje, iż obniżył się wiek, w którym sięgamy po alkohol. Pij ą już coraz młodsze osoby.
Powstaje zatem pytanie: czy w takim razie powinno się popularyzować tego typu opinię na tem at Polaków poprzez pokazywanie takich filmów jak właśnie
Dom z ły cudzoziemcom? Ważne jest, aby w pracy z cudzoziemcami nie unikać
trudnych tematów, gdyż dzięki nim właśnie rodzą się najbardziej interesujące i owocne dyskusje. Ukazywanie słabości Polaków za pośrednictwem Smarzow skiego może prowokować studentów do rozmowy na tem at stereotypów w od niesieniu nie tylko do Polski czy Polaków, lecz także innych nacji. Ponadto m o że stać się kluczem do przezwyciężenia kolejnego stereotypu, o którym w spo mina autor cytowanych badań, dotyczącego pewnego rodzaju polskiego zadufa nia i myślenia o sobie jako o narodzie lepszym niż inne (Garncarek 1997) oraz
324 Joanna Prędota
pokazania, że Polacy m ają dystans do swoich narodowych wad i nie boją się mówić o nich otwarcie.
Wszystko co kocham w reżyserii Jacka Borcucha opowiada o grupie nasto
latków, których pasją jest muzyka. Film m a charakter wspomnieniowy, nostal giczny. Akcja toczy się pomiędzy rokiem 1981 a 1982. W nadmorskim m ia steczku osiemnastoletni Janek, syn oficera marynarki wojennej, zakłada zespół punkrockowy, by głośno krzyczeć o rzeczach dla niego najważniejszych. Jego życie wypełnia muzyka i pierwsza wielka miłość - Basia, nic jednak nie jest trwałe. „Solidarność” walczy o wolność i demokrację, w kraju narasta napięcie. Komuniści potajemnie planują wprowadzenie stanu wojennego.
W ażny w kontekście postrzegania naszego kraju przez cudzoziemców jest fakt, że w filmie Wszystko co kocham nie m a podziału na „tych złych kom uni stów” i „tych dobrych, którzy w alczą z systemem”. Historia i polityka stanowią tło dla przeżyć bohaterów, zupełnie zwykłych ludzi. W rodzinie bohatera ojciec jest wojskowym i od rozpoczęcia stanu wojennego większość czasu spędza w koszarach, mama natomiast jest pielęgniarką, członkinią „Solidarności”, je d nak taka różnica poglądów nie wpływa negatywnie na relacje między kochają cymi się osobami.
W filmie tym Polska jest pokazana jako kraj młodości bohaterów, miejsce, w którym dzieją się istotne dla historii świata rzeczy, lecz także miejsce, które na zawsze będzie kojarzyć się z pewnego rodzaju wolnością i marzeniami.
Nietrudno zauważyć, że każdy z filmów, które tu przywołałam, jest zupeł nie inny i opowiada o innej Polsce i innych Polakach niż pozostałe. Rewers - to portret trzech wyjątkowych, silnych kobiet, które m uszą radzić sobie z życiem w Polsce lat pięćdziesiątych, pełnej politycznych rozgrywek i ciągłego strachu o siebie i najbliższych. Dom z ły - obnaża najgorszą i najm roczniejszą stronę wszystkich postaci, o których opowiada. Wszystko co kocham to historia o m a rzeniach i pierwszych rozczarowaniach, wspomnienie szczęśliwej młodości w nie do końca szczęśliwych czasach.
Przedstawione filmy warte są włączenia do edukacji kulturowej cudzoziem ców, gdyż m ogą im ukazać najnow szą historię Polski w zupełnie nowej perspek tywie, dać im świeże, zupełnie niepodręcznikowe spojrzenie na to, co działo się w Polsce na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu lat, a to dlatego, że opisują hi storie zwykłych ludzi i dzięki tem u zyskują bardziej uniwersalny wymiar.
BIBLIOGRAFIA
G a r n c a r e k P., 1997, Światjęzyka polskiego oczami cudzoziemców, Warszawa.
H o r b a t o w s k i P., 2004, Program zajęć teatralnych w Instytucie Studiów Polonijnych i Et
nicznych UJ, [w:] Wrocławska dyskusja o języku polskim jako obcym, red. A. Dąbrowska,
Oswajanie chrząszcza w trzcinie, czyli o kształceniu cudzoziemców w Instytucie Polonijnym Uni wersytetu Jagiellońskiego, 1999, red. W. Miodunka, J. Rokicki, Kraków.
S e r e t n y A., L i p i ń s k a E., 2005, ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego, Kraków.
Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego, 2006, red. E. Lipińska, A. Seretny,
Kraków.
S um m ary
The author presents the role of the Polish films in teaching Polish as a foreign language. She especially concentrates on the latest achievements of the Polish cinema, showing how they present the image of the Polish people and Poland.
