Teresa Borowczyk, Halina Iljaszuk
Założenia dydaktyczno-metodyczne
podręcznika : "Język polski dla
cudzoziemców", cz. 1
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 6,
13-17
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
KSZTAŁCENIE POLONISTYCZNE CUDZOZIEM CÓW 6, 1996
Teresa Borowczyk, Halina Jljaszuk
ZALOŽENU DYDAKTYCZNO-METODYCZNE PODRĘCZNIKA:
JĘZYK POLSKI DLA CUDZOZIEM CÓW
CZ. 1. - T. BOROWCZYK I H. ILJASZUK
P rzeobrażenia, jakie d o k o n u ją się ostatnio we wszystkich sferach życia w Polsce, nie ominęły także glottodydaktyki. Ju ż teraz zm iany zachodzące w ram ach tej dziedziny nauki są zauważalne. Dow odem tego jest różnorodność prow adzonych badań i powstających podręczników do nauki języka polskiego ja k o obcego. M o żn a to było zaobserw ow ać podczas trw an ia w arsztatów naukow ych d la au to ró w podręczników do n auczania języka polskiego n a świecie. W arsztaty te zostały zorganizow ane przez Instytut B adań Polonijnych Uniw ersytetu Jagiellońskiego w styczniu 1993 r. przy współpracy M inisterstw a Edukacji N arodow ej. Poziom prezentow anych tam prac świadczy o postępie polskiej gottodydaktyki.
U dział w krakow skich w arsztatach naukow ych pozw olił nam ostatecznie sprecyzow ać nasze zam ierzenia dotyczące pracy n ad podręcznikiem do nauki języka polskiego ja k o obcego dla początkujących. W czasie trw an ia w arsztatów mogjyśmy skonfrontow ać swoje ustalenia z tendencjam i wyrosłymi n a gruncie innych ośrodków zajm ujących się n au k ą języka polskiego jak o obcego. R ezultatem tej konfrontacji są uwagi dotyczące założeń m etodyczno- -dydaktycznych podręcznika, n ad k tórego kształtem obecnie pracujem y.
T w orząc nowoczesny podręcznik do nauki języka obcego autorzy pow inni kierować się zasadam i porządkującym i. Z asad tych jest wiele, ale niewątpliwie cztery m a ją znaczenie priorytetow e: kogo, czego, w jak im celu i w jakim czasie m a uczyć podręcznik1.
1 Zasady te zostały sformułowane w referacie prof. W. Miodunki przedstawionym podczas warsztatów naukowych zorganizowanych przez IBP UJ w styczniu 1993 r. w Krakowie- -Przegorzałach.
14 Teresa Borowczyk, Halina Iljaszuk
Sprecyzowanie tych zasad było dla nas punktem wyjścia do zaplanow ania całokształtu pracy nad podręcznikiem . P o n ad to opracow anie planu całości pozwoliło nam na sformułowanie ustaleń o charakterze wskazówek metodycz- no-dydaktycznych dla ew entualnych au to ró w podręczników języka polskiego ja k o obcego.
A D R ESA T . C EL
N asz podręcznik m a służyć do nauczania cudzoziemców , którzy po raz pierwszy k o n ta k tu ją się z językiem polskim , a ich język ojczysty nie należy do strefy języków słowiańskich. Zakładam y również brak k ontaktu językowego - poprzez język pośredni - m iędzy nauczycielem a uczniem. W związku z tym podręcznik m usi być ta k skonstruow any, aby m aksym alnie pobudzić wyobraźnię i emocje ucznia i zachęcić go d o bezstresowego pokonyw ania barier językowych. O dbiorcą podręcznika będzie cudzoziemiec, który zam ierza podjąć studia n a dowolnej polskiej uczelni. D la tego typu adresa ta nasza książka będzie pom ocą dydaktyczną jedynie w pierwszym etapie przysw ajania języka polskiego. Będzie stanow ić d la niego tzw. kurs elem entarny, n a
którym nie m oże on zakończyć procesu poznaw ania języka.
Innym typem adresata, do którego kierujem y nasz podręcznik, m oże być cudzoziemiec, który w zupełnie innym celu k o ntaktuje się z Polską i językiem polskim , np. w celu turystycznym czy handlow ym . D la niego zasób k o m u nikacji językowej zaw arty w proponow anym podręczniku pow inien być wystarczający. Oczywiście, do zaspokojenia najbardziej elem entarnych potrzeb językowych.
CZAS
Przygotow yw any przez nas podręcznik nie stanow i książki-sam ouczka. N ie m oże być w ykorzystany do samodzielnej pracy ucznia w pokonyw aniu problem ów językowych. Jest to m ateriał dydaktyczny przeznaczony do pracy przy pom ocy nauczyciela, najlepiej native-speakera, ale niekoniecznie. W związku z tym czas realizaqi zadań dydaktycznych zależy od nauczyciela. M y przew idujem y realizację program u zaw artego w podręczniku w czasie 8 tygodni. Jeżeli uw arunkow ania (zmienne dydaktyczne) będą inne, czas realizacji m ateriału zaw artego w podręczniku m oże się nieznacznie skrócić lub wydłużyć.
Założenia dydaktyczno-metodyczne podręcznika 15
Z A W A R T O ŚĆ
1. B aza m etodyczna. U kład treści podręcznika w ynika z naszych wielo letnich doświadczeń w pracy z cudzoziem cam i. Ale jednocześnie jest u sy tu owany n a tle najnowszych tendencji w m etodyce nauczania języków obcych. N ie traktujem y bowiem języka polskiego ja k o wyjątkow ego tw oru, zdecy dow anie odrębnego n a tle innych języków europejskich. W zw iązku z tym św iatowe osiągnięcia w dziedzinie m etodyki nauczania języków obcych są teoretycznym wyznacznikiem naszej książki. Z a podstaw ę n au k o w ą podręcz n ika przyjęłyśmy eklektyczne podejście do nauczania języka polskiego jak o obcego.
K ształtując podręcznik uwzględniam y zarów no m etodę bezpośrednią, bazującą n a zm ysłow o-intuicyjnym poznaw aniu rzeczywistości językowej, ja k i m etodę kognityw ną, ciągle ak tu aln ą w glottodydaktyce. Nie unikam y też elem entów sugestopedii i innych m etod nazyw anych hum anistycznym i.
2. D o b ó r słow nictw a i tem atyki. D ialogi i teksty. R o la rysunków . W ybór m inim um leksykalnego do celów dydaktycznych jest bardzo trudny. Szczególnie wtedy, gdy odbiorcą m a być ktoś, kto pierwszy raz zetknął się z danym językiem. M inim um leksykalne opanow ane dzięki podręcznikow i m a m u ułatw ić znalezienie się w odpowiedniej sytuacji życia codziennego. Leksyka, ja k ą zaw iera nasz podręcznik, została d o b ra n a głównie w oparciu o nasze dośw iadczenia w nauczaniu języka polskiego ja k o obcego. W ybrane słownictwo podporządkow ane jest bogatej i różnorodnej tem atyce. O prócz tem atów służących do zaprezentow ania typowych sytuacji życia codziennego (np. „P o czta” , „Z ak u p y ” , „W izyta u lekarza” ), ju ż od początkow ych lekcji w prow adzam y tem aty dotyczące potencjalnych zainteresow ań uczniów (m u zyka, sport, technika, turystyka, film), co pow inno służyć podtrzym aniu m otyw acji uczenia się.
W książce eksponow ane będą najbardziej typow e zjaw iska językow e polszczyzny ogólnej. A by egzemplifikacja była ja k najbardziej n atu raln a, proponujem y form ę dialogu. Język dialogów jest potoczny, żywy, zaw iera frazeologizmy i popularne idiom y, jest nacechow any em ocjonalnie. D ialogi są tak skonstruow ane, aby mogły służyć do inscenizacji albo być wykorzystane ja k o scenariusze filmowe.
O prócz dialo g ó w w p ro w ad zam y d o p o d rę c z n ik a tek sty n a rra c y jn e , będące opisem sytuacji, zjawiska, obiektu czy postaci. A by zm inim alizow ać stopień trudności, stosujem y przede wszystkim teksty opracow ane d y d a k tycznie, preparow ane. Jed n ak , chcąc przyzwyczaić ucznia d o odbioru tekstów oryginalnych, zamieszczamy stosunkow o proste, autentyczne teksty z gazet. Są to przede wszystkim różnego rodzaju ogłoszenia, k ro n ik a w ypadków , prognoza pogody, program y telewizyjne i radiow e. W niektórych jednostkach
16 Teresa Borowczyk, Halina Ujaszuk
lekcyjnych zam iast tek stu zostaw iam y pod dialogiem p u ste m iejsce na sam odzielne kontynuow anie tem atu przez ucznia. T em at tekstu z a p ro p o n o w any jest przez nas w dialogu i bezpośrednio w ynika z przedstaw ionej tam sytuacji. W ydaje się nam , że będzie to elem ent niespodzianki d o d atn io w pływający na m otyw ację uczenia się, a jednocześnie zabaw a w twórcę. T a k więc, od czasu do czasu, uczeń będzie m ial okazję być autorem swojego podręcznika.
W ażnym elementem eksponuącym treści podręcznika są rysunki, za po m o cą k tó ry ch przyporządkow ujem y słow a odpow iednim desygnatom . W założeniu są one nie tylko ilustracją poszczególnych segm entów jednostki dydaktycznej, ale pow inny prow okow ać do wypowiedzi, w yrażania opinii, py tań , dyskusji. Rysunki m ogą też służyć do zabaw językowych.
3. K o m en tarz gram atyczny. K ońcow ym segmentem każdej jednostki lekcyjnej jest kom entarz gram atyczny podany w form ie niewerbalnej. M a o n kształt uporządkow anej, przejrzystej syntezy graficznej. Pozw ala na szybką orientację w tak trudnym dla cudzoziem ców problem ie, jakim jest np. fleksja im ienna. W pełni zdajemy sobie spraw ę z tego, że podanie polskich zasad gramatycznych w syntetycznej formie diagram u jest niezupełnie m ożliwe. W związku z tym zamieszczamy także k om entarz porządkujący m ateriał gramatyczny w formie opisowej. Opis danego zjawiska gramatycznego planujem y uwzględnić na tzw. stronie d la nauczyciela. T a w yodrębniona kolorystycznie stro n a m a w jakiejś mierze zastąpić, tak ostatnio popularny, podręcznik d la nauczyciela.
S tro n a d la nauczyciela, oprócz kom entarza gram atycznego w form ie werbalnej, zawierać będzie w skazówki m etodyczne dotyczące sposobu prze prow adzenia danej jednostki lekcyjnej.
4. Ćwiczenia. Ja k ju ż stwierdziłyśmy, baza m etodyczna naszego podręcznika nie je st jednolita. Stanowi ją eklektyczne potraktow anie sposobu n auczania języka. A zatem proponujem y bardzo zróżnicow any zestaw ćwiczeń uwzględ niający w ielorakie potrzeby i możliwości percepcyjne uczniów. Są to szeroko stosow ane w dotychczasowych podręcznikach ćwiczenia, k tó re nazyw am y tradycyjnym i. N ależą d o nich: dryle, ćwiczenia alternatyw ne, substytucyjne. Z aletą tego rodzaju ćwiczeń jest ich spraw dzona skuteczność, niestety, jedynie w u trw alan iu refleksyjnego sto su n k u d o przysw ajanego języka. Przypuszczam y jednak, że proponow any przez nas rodzaj ćwiczeń będzie pom ocny w doskonaleniu podstaw ow ych sprawności językow ych, tzn. słu chania ze zrozum ieniem , m ów ienia, czytania ze zrozum ieniem , w m niejszym stopniu - pisania.
Inny rodzaj ćwiczeń zamieszczony w podręczniku to ćwiczenia rozwijające intuicję językow ą. Tw órczy ch arak ter tych ćwiczeń pom oże nauczycielowi w utrzym aniu niezm iennie wysokiego poziom u m otyw acji ucznia. W iększość ćwiczeń jest zredagow ana w ten sposób, że um ożliw ia pracę w p arach lub
Założenia dydaktyczno-metodyczne podręcznika 17
kilkuosobow ych grapach. Oczywiście, te sam e ćwiczenia są przystosow ane d o indyw idualnego to k u nauczania.
Chcąc uatrakcyjnić proces dydaktyczny w prow adzam y d o podręcznika ćwiczenia polegające n a zaznaczaniu, zakreślaniu, rysow aniu, kolorow aniu a naw et wycinaniu. W prow adzają one elem ent zabaw y, rozryw ki i hum oru. M ogą być p o trak to w an e przez nauczyciela ja k o przeryw nik w dogodnym m om encie lekcji. T en rodzaj ćwiczeń zamieścimy je d n a k w odrębnym tom ie, w tzw. zeszycie ćwiczeń. Z uwagi n a niewielki stopień trudności ćwiczenia zaw arte w zeszycie ćwiczeń m o g ą być przeznaczone do sam odzielnej pracy ucznia.
M am y nadzieję, że podręcznik - atrakcyjnie wydany, w raz z k asetą m agnetofonow ą (lub video) i zeszytem ćwiczeń - stanowić będzie wartościow ą pozycję d o nauki języka polskiego ja k o obcego.
