ROCZN IK I FILO ZO FIC ZN E Tom XLV, zeszyt 4 - 1997
WŁADYSŁAW PRĘŻYNA Lublin
OBRAZ PARTNERA A JEGO ATRAKCYJNOŚĆ
I. WPROWADZENIE
P roblem atyce uw arunkow ań atrakcyjności pośw ięcono ju ż w iele bad ań (por. N ęcki 1990; C ash, Jan d a 1994). W iadom o ju ż , że źró d ło a tra k c y jn o śc i leży zarów no po stronie przedm iotu atrakcyjności - osoby o ce n ia n ej, ja k i po s tro nie jej podm iotu - osoby oceniającej (R auste von W right 1985). W pierw szym przypadku istotne zn aczenie m a ją cechy p o strze g an eg o o brazu p a rtn e ra . W przypadku osoby oceniającej w grę w chodzą jej w łaściw ości, k tóre sp ec y fik u ją ja k o ść cech u atra k cy jn iający c h p artnera. I tak np.: inn e cechy u a tra k c y jn ia ją w oczach kobiety, a inne w ocenie m ężczyzny, inne kiedy ocenia osoba z w yso k ą sam oakceptacją, a inne - z n isk ą sam o a k c e p ta c ją (por. P ręż y n a 1996).
B adania em piryczne nad atrakcyjnością k o n ce n tru ją się b ądź n a atrak cy jn o ści partnera, biorąc pod uw agę indyw idualny w skaźn ik a tra k c y jn o śc i, b ąd ź na atrakcyjności diady (atrakcyjności w zajem nej w diadzie). W drugim przypadku oblicza się jed en w spólny w skaźnik atrakcyjności dla diady, który je s t fu n k c ją atrakcyjności indy w idualnych obydw u jej p artn eró w . Z azw yczaj atrakcy jność indyw idualna partnerów diady je s t zróżnicow ana, zaś obliczany w skaźnik atrak cyjności diady je st uśrednionym w ynikiem tych pierw szych. W rezu ltacie b ad a nia prow adzone w schem acie diady z a w iera ją w sobie e lem e n t pew neg o u p ro szczenia w poszukiw aniu zależności zachodzącej m iędzy źród łem i poziom em atrakcyjności. W ydaje się, że zależność tę bard ziej precy zyjnie m ożna śledzić analizując problem z uw zględ n ien iem in d y w id u aln ej a tra k c y jn o śc i partn era. R ozstrzygn ięcie tej kw estii stanow iło by cenny p rzy czy n ek d la m eto d o lo g ii badań nad atrak cy jn o ścią. A rtyku ł n in iejszy , obo k sw ojej w a rstw y m ery to rycznej, zaw iera próbę o d n iesien ia się do w yżej p rz ed staw io n ej k w estii.
6 8 W ŁA D Y SŁA W PRĘŻYNA
II. PROBLEM, METODY I PRÓBKA
G łó w n y m p ro b lem e m artyku łu je s t p rześled ze n ie zależn ości zachodzącej m ięd zy p o strze g an y m obrazem p artnera i jeg o atrakcy jn ością. B ardziej szcze gółow o, ch o d zi o id en ty fik ac ję tych cech w ob razie p artn e ra, k tóre m a ją n a j bardziej isto tn e znaczenie w procesie form ow ania się jeg o atrakcyjności. Iden ty fik a c ja ta p rzep ro w ad zo n a zo stan ie z u w z g lę d n ie n iem zm iennych p o śre d n i czących : p łci o raz poziom u sam o ak cep tacji osoby o cen iającej,
W yniki uzyskane w zakresie przedstaw ionego problem u posłużą do sform uło w an ia o p in ii na tem at w cześniej p rz ed staw io n y ch kw estii m eto do log iczn ych ; chodzić będ zie o odpow iedź na pytanie: w jak im stopniu badanie atrakcyjności in d y w id u aln ej o raz b a d a n ie je j w schem acie d iady zm ien ia o b raz zależności zach o d zącej m iędzy cecham i o brazu p a rtn e ra i poziom em je g o atrakcy jn ości. O d p o w ie d ź tak a b ęd z ie m o żliw a do u zy sk a n ia p o p rzez p o ró w n a n ie w yników dotyczących zależności zachodzącej m iędzy poziom em indyw idualnej atrakcyj n o ści p a rtn e ra i je g o obrazem , z w ynikam i charakteryzującym i zależność m ię dzy o b ra zam i p a rtn e ró w d iady i p ozio m em je j atrak cyjno ści.
P o ró w n a n ie tak ie je s t m ożliw e, p o n iew aż m a te ria ł testo w y w ykorzystany w ob ydw u an alizach u zyskano w tej sam ej pró b ce i przy zasto so w an iu tych sam y ch m etod . W przy p ad k u m etod były to: S kala A trak cy jn o ści (SK A T ) w opraco w an iu N ęckiego (1975) oraz T est Przym iotnikow y G ou gh a i H eilbra- na w 37 -w ym iarow ej w ersji (Ju ro s, O leś 1993) służący do p om iaru obrazu p artn e ra.
Z w y k o rz y stan iem w ym ienio nych m etod przeb adan o grupę 120 osób (60 k obiet i 60 m ężczyzn), w w ieku od 22 do 36 roku życia, znających się - w po sz c z e g ó ln y c h d iad ac h - co n ajm niej od dw óch lat. B ad ani m ieli śred nie lub w yższe w y k szta łc en ie, re p rez en to w ali środow iska: in telig e n ck ie, rob otnicze i c h ło p s k ie 1.
III. WYNIKI
W an a liz ie danych em p iry c zn y ch poszu k iw an o ilościow ych w skaźników za le żn o ści m iędzy in te n sy w n o śc ią p o szczegó ln ych cech o brazu p artn e ra oraz
1 B a rd z ie j s z c z e g ó ło w ą c h a ra k te ry s ty k ę b io g r a f ic z n ą b a d a n y c h o s ó b zo b . P rę ż y n a (1 9 9 6 , 7 6 -7 7 ).
O B R A Z PA R TN ER A A JEG O A TRA K C Y JN O ŚĆ 6 9
poziom em jego atrakcyjności2. A nalizę ta k ą przeprow adzo no w grupach kobiet (k), m ężczyzn (m )3, osób z w ysokim (W ) i niskim (N) poziom em sam
oakcepta-•■4 c j i .
U zyskane w yniki k o relacy jn e m iędzy a tra k c y jn o śc ią p a rtn e ra (rk i) i p o z io m em je g o (jej) atrak cy jn o ści p rz ed staw ia tab ela 1.
O becnie p rzed staw io n a zostanie charakterystyka p sy cho lo g iczn a stw ierd zo nej zależności statystycznej kolejno w zakresie poszczególnych skal A C l-u; dla większej przejrzystości analiza ta będzie przepro w ad zon a w blokach o b ejm u ją cych p o szczególne zespoły skal A C L -u (por. Juro s, O leś 1993).
A. W grup ie skal „m odus o p eran d i” n ajb ard ziej zn a czą ca - zw ła szcz a w grupie k o b iet (p= .000) - d la atrak cy jn o ści p artn e ró w o k a z a ła się sk ala Fav. U w szystkich badanych poziom atrakcyjności p artn e ra w zrasta w raz z d o strze ganiem u niego takich cech, jak: łatw ość przystosow ania, w ychodzenie n ap rze ciw innym , opiekuńczość, w ydajność w pracy, pogo da ducha, naw et w k o n tak cie z przeciw nościam i losu (Fav), a także takt i m niejsza skłonność do o braża nia się (-U nfav). W ym ienione cechy szczególnie w yraźnie w a ru n k u ją atrak cy j ność partnera w oczach kobiety i to niezależnie od poziom u je j sam oakceptacji (por. tabela 1). W przypadku w yłącznie k obiet istotn e znaczenie d la u atra k cy j nienia partn eró w m a p o strze g an ie ich ja k o godnych za u fan ia, o b iek ty w n y ch w obec innych, niesk ręp o w an y ch w re la cjac h m ięd zy lu d zk ich (C om ).
B. Skale potrzeb: układ potrzeb jak o podstaw a atrakcyjności b ardzo w yraź nie zm ienia się w pow iązaniu z p łcią partnerów oraz - choć ju ż w yraźnie m niej znacząco - z poziom em ich sam oak cep tacji. I tak, d la k o b iet a tra k cy jn y staje się m ężczyzna: dążący do tego, by być wybitnym w pracach o sp ołeczn ie u zn a nym znaczeniu (A ch), poszukujący i u trzy m u jący rolę lid era w g ru p ie oraz wpływ i k ontrolę w relacjach interpersonalnych (D om ), m ający w reszcie silne p oczucie obow iązku, sum ienny i w ytrw ały w re alizac ji p o d ję te g o za d an ia (End). Z k olei dla m ężczyzny, zw łaszcza z n is k ą sam o ak c ep tac ją , atra k cy jn a staje się partnerka potrzebująca w sparcia w stresach i k ry z y sach , m niej sam o w ystarczalna, zab ie g ając a o w sparcie em o cjo n a ln e od inn ych , u n ik a ją c a
kon-2 W a n alizie ilo ścio w ej d an y ch e m p iry c z n y c h z a s to s o w a n o te s ty k o re la c y jn e : r -- P e a rs o n a o ra z k ro k o w ą re g re s ję w ie lo k ro tn ą.
3 K o b ie ta o c e n ia ła o b ra z i a tra k c y jn o ść m ę ż cz y z n y (P k ), m ę ż c z y z n a k o b ie ty (P m ). 4 Ja k o m iarę p o z io m u s a m o a k c ep ta cji p rz y ję to o d le g ło ś ć m ię d z y re a ln y m o ra z id e a ln y m o b ra ze m sieb ie.
7 0 W ŁA D Y SŁA W PRĘŻYNA
T a b e la 1. P o z io m k o re la c ji m ię d z y a tra k c y jn o ś c ią p a rtn e ra (rk i) i w y m iaram i (sk a lam i) je g o (jej) o b ra z u p rz y u w z g lę d n ie n iu p ici o ra z p o z io m u sa m o a k c e p ta c ji o so b y o cen iają ce j
S k a le P k Pm W N W N r P< r P< r P< r P< N o C k d .458 .011 _ _ _ _ _ _ F av .738 .0 0 0 .611 .0 0 0 .359 .051 .3 6 0 .051 U n fa v - .7 1 6 .0 0 0 - .5 4 5 .002 - .4 9 5 .005 - -C o m .5 5 9 .001 .4 8 4 .007 - - - -A ch .5 9 4 .001 .4 2 4 .019 - - - -D o m .3 7 2 .043 .591 .001 - - - -E n d .361 .0 5 0 .358 .0 5 2 - - - -In t .701 .0 0 0 .489 .0 0 6 .382 .037 - -N u r .757 .0 0 0 .561 .001 .458 .011 .475 .008 A ff .6 3 6 .0 0 0 .579 .001 .511 .004 .452 .012 H et .7 0 4 .0 0 0 .643 .0 0 0 .438 .0 1 6 .593 .001 A ut - .4 9 3 .0 0 6 - - - .4 3 6 .016 - -S u e - - - .5 2 0 .003 A ba - - - .383 .037 Del" .5 1 5 .0 0 4 395 .031 .371 .043 - -Crs - .5 3 8 .0 0 2 - - - .4 2 5 .019 - .4 3 3 .017 S-Cfd .6 4 7 .0 0 0 .6 3 4 .0 0 0 - - - -P - A d j .5 7 6 .001 .491 .006 - - - -C p s - - - .361 .0 5 0 Iss .5 6 7 .001 .447 .013 .4 7 2 .009 - -M is .5 8 2 .001 .398 .029 .365 .047 - -M as - - .491 .006 - - - -F em .4 2 8 .018 .432 .017 - - .591 .001 C.P - .4 3 5 .0 1 6 - - - -N P .6 7 9 .0 0 0 .561 .001 .530 .003 - -A .4 1 2 .0 2 4 .437 .0 1 6 - - - -F C .411 .0 2 4 - - .4 7 6 .008 .4 8 4 .007 A C - .4 9 6 .005 - .4 0 9 .025 - .4 2 2 .0 2 0 - -A - l - - - .401 .028 A -2 -.4 2 2 .0 2 0 -.5 9 5 .001 -.5 2 3 .003 - -A-3 .5 2 4 .003 .3 7 8 .039 - - .448 .013 A-4 .3 8 7 .0 3 4 .413 .023 - - -
-fron tacji z innym i, akceptu jąca silniejszych (S ue) oraz podporządkow ująca się ży c zen io m i w ym aganiom in n y ch , p o d atn a n a do św iad czan ie p o czu cia winy i p o c z u c ia n iższo śc i (A ba).
O B R A Z PA R TN ER A A JEG O A TR A K C Y JN O ŚĆ 71
W przyp adku obydw u płci, i to n ieza leżn ie od p o ziom u sam o ak c ep tac ji, atrakcyjny staje się p artn e r szukający to w arzy stw a i c z e rp ią c y e m o c jo n a ln ą satysfakcję w kontaktach z osobam i płci przeciw nej (Het), naturalny i taktow ny w sposobie bycia, lubiący ludzi, w spółpracujący z n im i, w sp ó łcz u ją cy i po m a gający innym , a także utrzym ujący o sob iste przyjaźnie z nim i n aw et kiedy sam odznacza się m niej p o g łę b io n ą a u to re fle k sją (N ur, A ff).
W reszcie d la kobiety oraz m ężczyzny z w y so k ą sa m o a k c e p ta c ją atra k cy jn i s ta ją się partnerzy preferujący aktyw ność p o zn a w cz o -in te lek tu aln ą, p ró b u jąc y rozum ieć za chow ania w łasne oraz innych (Int), a je d n o c z e śn ie sum ienni, c ie r pliw i, gotow i zad o w alać się podrzędnym i rolam i w sto su n k ach z in ny m i, ale bez utraty p o cz u cia w łasnej godności (D ef).
A trakcyjni dla osób - kobiet i m ężczyzn - z w y so k ą a k c e p ta c ją sie b ie są p artnerzy o raczej niskiej intensyw ności p o trzeb y au to n o m ii, a w ięc b ard ziej konw encjonalni, unikający ryzyka i chętnie poddający się kierow nictw u przeło żonych, któ rych d a rz ą zaufaniem (-A ut). M ężczyźni z n isk ą sa m o a k c e p ta c ją c e n ią p artn erk i m niej sam ow ystarczalne, p o szu k u jąc e w sp a rc ia ze stron y in nych (Sue), gotow e uznać sw oją niższość i ew entualnie w inę, a także u nik ające konfliktów (A ba).
C. W zakresie tzw. Skal tem atycznych pow iązanie m iędzy obrazem p artn era
i je g o a tra k c y jn o śc ią je s t dosyć złożone i zarazem zró żn ico w a n e ze w zględ u n a płeć i p oziom sam oakceptacji. I tak, dla k o b ie t i m ężczy zn - w d ru gim przypadku, tylko z w y so k ą sam o ak c ep tac ją - atra k cy jn y staje się p artn e r, którego ch arak tery zu je: efektyw no ść w kontak tach m ięd zy lu d zk ich , zd o ln o ść osiąg an ia celu naw et w p o łączen iu z p e w n ą k o n c e n tra c ją na w łasn y m „ ja ” (Iss); szeroko rozum iana um iejętność przyw ódcza, zo rientow anie n a w y p e łn ia nie pow inności i podjętych zobow iązań, spraw ność o rgan izacy jn a i skuteczność w re alizacji obranych celów (M is). W y łączn ie k o b iety , i to n iez a le ż n ie od poziom u sam oakceptacji, p re fe ru ją p a rtn e ra o d zn a cza ją ceg o się za u fan iem do siebie, sw oich zdolności w osiąganiu celów , stanow czego i p rz e d się b io rc z e g o (S-Cfd), a jedno cześn ie m ającego p ożytyw ną postaw ę do życia, to w arzyskiego, zdolnego „kochać i p ra co w ać” , W p rzy padku niskiej sa m o ak c ep tac ji k ob iety p re fe ru ją także p artnera am bitnego i stanow czeg o, szybko p o d e jm u ją c e g o in i cjatywę, sprawnego i w ytrw ałego w osiąganiu celów (M as). Z kolei dla m ężczy zny z n isk ą sam o ak c ep tac ją atra k cy jn a staje się p a rtn e rk a g o to w a do w sp ó ł pracy, rad o sn a i serdeczna, ce n ią ca intym ność i w zajem n o ść w re la cjac h z in
7 2 W ŁA D Y SŁA W PR ĘŻY N A
nym i (F e m )5, a tak że tw órcza, śm iała, m ądra, o szerokich zainteresow an iach i niepozbaw iona wrażliw ości estetycznej (C ps). N ie sprzyja natom iast atrakcyj ności postrzeg an ie je j jako: inteligen tnej, autonom icznej, a jed no cześnie nieza d o w o lo n e j ze sw ego p ołożenia, m ającej kłopoty z w y p ełn ian iem „ról k o b ie c y c h ” , d y sta n su ją c e j się, ch ło d n ej. Z ko lei d la kobiety, zw łaszcza z w y so ką sam o a k c e p ta c ją , nie je s t atrak cy jn y p artn e r p rz ejaw iają cy brak zau fan ia do siebie, w ycofujący się z życia, m ający problem y w zakresie kontaktów m iędzy ludzkich i n iezd o ln y do ciesz en ia się życiem (-C rs).
D. A n aliza tran sak cy jn a - skale przynależne do tego zespołu stan ow ią pod staw ę uatrakcyjnienia partnera głów nie w oczach kobiety (tabela 1). Atrakcyjny staje się d la niej m ężczyzna z cecham i D orosłego , W ycho w aw czego R odzica, a pozbaw iony cech Adoptow anego Dziecka. Tak więc w oczach kobiety - nieza leżnie od poziom u je j sam o ak cep tacji - atrak cy jn o ści p artn e ra sprzyjają: jeg o w y d a jn o ść w pracy, n iezaw o d n o ść, w ew n ętrzn a d y scy p lin a, obow iązko w o ść, ale w p o łącz en iu ze sp o n ta n ic z n o śc ią i u m ie ję tn o śc ią ciesz en ia się w y tch n ie niem i c is z ą (A ); p rzy w iązan ie do trad y cy jn y ch w artości, tro sk a o popraw ne re la c je z innym i, n ieza leżn ie od w ieku i pozy cji (N P). A tra k cy jn o ści tej nie s p rz y ja ją nato m iast: b rak n ieza leżn o śc i, n iep ew n o ść w obec w ym agań życia, u n ik a n ie tru d n y ch problem ów , b rak odp o rn o ści w sytu acjach stresu i traum y (-A C ). C echy zw iązane z dw iem a ostatnim i skalam i (NP, -AC) sprzy jają także u a tra k c y jn ie n iu kob iety w oczach m ężczyzny z w ysok ą sam o ak c ep tac ją (por. tab ela 1).
D la m ężczyzny - n iezależn ie od poziom u sam oak cep tacji - oraz kobiety z w y so k ą sa m o a k c e p ta c ją atrak cy jn y staje się p artner: p rzed sięb io rczy , za baw ny, ch o ć nie pozbaw iony poryw czości i skłonności do pogoni za przy jem nościam i (FC ). N a koniec w arto dodać, że u kobiety z w yso ką sam oakceptacją trac i n a a tra k cy jn o ści m ężczyzna: ego cen try czn y , sk on centro w an y na sobie, o b ojętny na spraw y innych, łatw o w p ad ający w złość w sytu acji n apotkanych p rz eszk ó d i p rz eciw n o śc i (-CP).
E. S kale o ry g in aln o ści - in telig e n cji: skale przy n ależn e do tego zespołu s ta n o w ią p sy ch o lo g icz n e pole u a tra k c y jn ie n ia p artn e ra przed e w szystkim w o czach k o b iety , i to n ieza leżn ie od poziom u je j sam oak cep tacji. Przy czym charakterystyczne je s t to, że źródłem tej atrakcyjności są cechy zw iązane z tzw.
5 C echy zw iązan e ze sk alą Fem uatrak cy jn iają tak że p a rtn e ra w o czach k o b iety , i to n iez ale ż n ie o d p o z io m u je j sa m o a k c e p ta c ji.
O BR A Z PA R TN ER A A JEG O A TR A K C Y JN O ŚĆ 7 3
niską o ryginalno ścią obejm ującą: cierpliw ość, otw artość, zadow olenie z p e łn io nej roli (A -3); lo giczność, u zd o ln ien ia in telek tu aln e, zd y sc y p lin o w a n ie w e w nętrzne i sk u tecz n ą w ytrw ałość w realizacji celów (A -4), ale b ez n ad m iern ej sam ow ystarczalności i o ry g in aln o ści w m yśleniu, k tó re m iały by w y stęp o w ać kosztem intym ności i syntonii em ocjonalnej (-A -2); te ostatn ie cech y w ażn e są rów n ież w oczach m ężczyzny p o strze g ające g o a tra k cy jn o ść p a rtn e rk i (por. tab ela 1).
P rzep row adzone w cześniej analizy w sk az u ją na bardzo ro z le g łe ilo ścio w o i znaczące jakościow o uw arunkow ania atrakcyjn ości p artnera tre śc ią p o strze g a nego je g o obrazu. Z ależn o ść tę stw ierdzon o w zak resie 31, na 37 m o żliw y ch, w ym iarów tego obrazu (skal A C L -u). P rzy czym o b raz p a rtn e ra staje się w a ż niejszym źródłem atrak cy jn o ści, kiedy p o strze g a go k o b ieta (o b e jm u je 28 w ym iarów ) niż m ężczyzna (20 w ym iarów ). W reszcie p o w iązan ie ob razu p a rt nera z poziom em jeg o atrakcyjności okazuje się w ięk sze w p rzy p ad k u w yższej sam oakcep tacji osoby - kobiety i m ężczyzny - p o strz e g a ją c e j p a rtn e ra (por. tab ela 1).
W p oszuk iw aniu bardziej stru k tu raln e g o zw iązku z a c h o d zą ceg o m iędzy badanym i zm iennym i w ykorzystano k ro k o w ą re g resję w ie lo k ro tn ą , w której funkcję zmiennej niezależnej pełniły w ym iary obrazu p artn e ra a zm iennej zależ nej poziom jeg o atrakcyjności. U zyskane w yniki w tej analizie p rezen tu je ta b e la 2.
G en eraln ie w yniki te p o tw ie rd z a ją zależn ości w c ześn iej w y o d ręb n io n e, a nadto p rz y n o szą in tere su ją ce u zu p e łn ie n ia w tym zak resie. I tak, p rzed e w szystkim okazało się, że badane w ym iary obrazu ja k o źródło atrakcy jn o ści są bardziej w ew nętrznie pow iązane w postrzeganiu obrazu partnera p rzez kobietę. W je j przypadku w yodrębnione zespo ły sk ła d a ją się z w iększej ilo śc i w y m ia rów i m ają w yraźnie w ięk sz ą m oc p re d y k ty w n ą w za k resie p rzew id y w an ej w ariancji w yników określających poziom atrakcyjności partnera (por. tab ela 2). O bok tego zespoły te sk ła d a ją się z in nych w ym iarów u k o b iety i m ężczy zny , inne też są w przypadku różnego poziom u sam oakceptacji osoby postrzeg ającej obraz partnera.
S truktura i psycho logiczna ch a rak tery sty k a tych zesp ołów je s t następująca. D la m ężczyzny z n isk ą sam o a k c e p ta c ją (N ) atra k cy jn a staje się kob ieta, w której obrazie dostrzega cechy zw iązane g łó w n ie ze skalam i: H et, Sue i Un- fav (por. tabela 2). Przy czym je s t to zależn o ść pozytyw na, czyli a tra k cy jn o ść w zrasta w raz z p rzyrostem w yników w w ym ieniony ch skalach. W n o sić z tego m ożna, że dla m ężczyzny atrakcyjna staje się k ob ieta: p rz e ja w ia ją c a p o trze b ę kontaktów z p łcią p rzeciw n ą i um iejętn o ść cz erp a n ia em o cjo n a ln e j saty sfak cji
7 4 W ŁA D Y SŁA W PRĘŻY N A
z tych k o n tak tó w ; za b ie g ając a o sym patię i w sp arcie em o cjo n aln e od innych i m niej pew n a siebie. Ł ąc zn ie ten zesp ó ł cech ja k o zm ienna n iezależna tłum a czy 76% w a rian cji w zak resie atra k cy jn o ści kobiety w oczach m ężczyzny z n is k ą sam o ak cep tacją.
T a b e la 2. R e g re s ja w ie lo k ro tn a d la a tra k c y jn o śc i (zm . z a l.) m ę ż cz y z n y i k o b iety - o ró ż n y m p o z io m ie s a m o a k c e p ta c ji - w z g lę d e m o b ra z u p a rtn e ra (zm . n iez a l.) O b ra z y P o z io m sa m o a k c e p ta c ji S k a le A C L -u B eta t P< W N P .4 3 2 2 .7 8 .0 1 0 FC .358 2.31 .029 R = .6 3 , F = 8 .9 6 , p==.001; R 2= .4 0 (p ró b k a ), .35 (p o p u l.) P m H et .686 4 .3 6 .000 N S ue .409 3 .1 0 .005 U n fav .347 2 .2 4 .034 R = .7 6 , F = 1 1.9, p==.000; R 2= .7 6 (p ró b k a ), ,5 8 (p o p u l.) N u r .658 8 .3 6 .0 0 0 W C P S .525 5 .8 7 .0 0 0 M as -.5 3 5 -5 .4 2 .0 0 0 A ch .3 2 2 3.5 9 .001 N ck .2 6 7 3.41 .002 R = .9 4 , F = 3 6 .6 3 , p = .0 0 0 ; R 2= .8 8 (p ró b k a ), .86 (p o p u l.) P k H et .448 4 .7 7 .0 0 0 S ue -.4 5 5 -5 .0 9 .000 N A -2 -.3 5 8 -3 .6 9 .001 N o C k d .253 2 .8 6 .009 S -C n -.3 4 5 -3 .3 2 .003 F ern .2 9 6 2 .5 8 .017 R = .9 1 , F = 1 8 .7 8 , p = .0 0 0 ; R 2=.83 (p ró b k a), .79 (p o p u l.)
Inny ze sp ó ł cech w obrazie kobiety ma istotn e znaczen ie d la je j u atra k cy j n ienia w oczach m ężczyzny z w y so k ą ak cep tacją siebie (W ). Z espół ten tw orzą dw ie skale: N P i FC (tabela 2). W tym przypadku atrakcyjna staje się kobieta: p re fe ru ją c a c iąg ło ść i k u lty w o w an ie daw nych w artości, starająca się p o d trzy m yw ać p o zy ty w n e re la cje z innym i, ro zw ijać u cz u c ia w zajem neg o szacunku, a zarazem spontaniczna, przedsiębiorcza, inicjująca w spólne zabawy dostarcza
O BR A Z PA RTN ER A A JEG O A TR A K C Y JN O ŚĆ 7 5
ją c e w zajem nej p rzyjem ności. W sum ie ze sp ó ł ten tłu m aczy 40% zm ien n o ści w yników w atra k cy jn o ści k o b iety 6.
B ardziej ro zbudow ane s ą zespoły cech b ęd ący ch źró d łe m u a tra k c y jn ie n ia m ężczyzny w oczach kobiety, i to zarów no z w ysokim , ja k i n iskim poziom em jej sam oakceptacji (por. tab ela 2).
D la kobiety z niską sam oakceptacją istotne w procesie u atrak cy jn ian ia
męż-n
czyzny są cechy zw iązane ze skalam i: H et, Sue, A -2, N o C kd, S-C n i F em . A trakcyjny w ięc dla k obiety staje się m ężczyzna: p o szu k u jąc y em o cjo n a ln e j saty sfak cji w re la cjac h z osobam i p łci p rzeciw n ej (H et), n ie z a le ż n y , pew ny siebie, skuteczny w staw ian iu i osiąg an iu celó w (-S u e), a je d n o c z e ś n ie p ra k tyczny w kontaktach z innym i (-A-2), choć bez nadm iernej sam okontroli (S-Cn); budzący pozytyw ne re ak cje u innych, gotow y do w spółpracy z innym i (Fem ). W y m ieniony zesp ó ł cech w y jaśn ia 83% zm ien no ści w a tra k cy jn o ści m ężczyzny p o strzeganego p rzez ko b ietę z n is k ą sam o ak cep tacją.
Z kolei dla kobiety z w ysoką sam o akcep tacją atrakcyjny staje się m ężczyz na, w którego obrazie dostrzega: gotow ość do zachow ań dostarczających innym m aterialnych i em ocjonalnych korzyści (N ur); w rażliw ość, szerokość za in te re sowań, uzdolnienia intelektualne i dojrzałość reakcji (Cps); uprzejm ość, d elikat ność w kontaktach z innym i, d o ce n ia n ie w ew n ętrzn y ch p rzeży ć, ob ecn o ść intuicji w reakcjach interpersonalnych (-M as), a jed n o cz eśn ie dążenie do tego, by być w ybitnym w pracach o społecznie uznanym znaczeniu (A ch). T ak więc jest to mężczyzna dojrzały społecznie, o bogatym życiu em ocjonalnym , m ający znaczące osiągnięcia społeczne. Ten zespół cech tłum aczy 88% w ariancji je g o atrakcy jn o ści w oczach kobiety.
N a koniec p o zo staje do o m ów ienia zasyg n alizo w an y n a w stęp ie p ro b lem m etodologiczny - konsek w en cji d iag n o sty czn y ch w za k resie u w a ru n k o w ań atrakcyjności badanej w schem acie d iady oraz in d y w id u aln ej a tra k cy jn o ści partnerów . W analizie tego zagadnienia w ykorzy stan o m ateria ł zam ieszczo n y w tabeli 3 oraz dane - dla atrakcyjności diady - ju ż o pu bliko w an e (por. Pręży- na 1996, 129).
6 P o ró w n u ją c w skaźniki przew idyw anej w ariancji atra k cy jn o ści k o b iety p rz y z ró żn ico w an y m p o z io m ie s a m o a k c e p ta c ji m ęż cz y zn y w n o s ić m o żn a , że ja k o ś ć o b ra z u k o b ie ty m a w y ra ź n ie w ięk sze z n a c z e n ie w u a tra k c y jn ia n iu p a rtn e rk i w p rz y p a d k u n isk ie j je g o s a m o a k c e p ta c ji.
7 W z es p o le tym ty lk o d w ie sk ale: H et i S ue (ale z k o re la c ją u jem n ą) p o w ta rz a ją się w s to su n k u d o o d p o w ie d n ie g o z e s p o łu P m (N ).
7 6 W ŁA D Y SŁA W PRĘŻY N A T a b e la 3. R e g re s ja w ie lo k ro tn a a tra k c y jn o śc i k o b ie ty (k ) i m ęż cz y z n y (m ) w z g lę d e m ich o b ra zó w : re a ln e g o (R ), id e a ln e g o (I) o ra z p a rtn e ra (P) O b ra z y S k a le B eta t P< R k H et .6 5 4 5 .7 8 .0 0 0 0 D e f -.8 3 6 -5 .2 8 .0 0 0 0 A gg -.5 5 8 -3 .6 0 .0007 U n fa v .413 3 .5 4 .0008 C o m .3 0 6 2 .5 0 .0 1 5 4 R = .7 1 , F = 1 0 .9 5 , p = .0 0 0 0 ; R 2= 5 0 (p ró b k a ), .46 (p o p u l.) R m Fe .2 7 6 2 .1 9 .0325 R = .2 8 , F = 4 .8 0 , p = .0 3 2 ; R 2= .0 8 (p ró b k a ), .06 (p o p u l.) Ik B ra k is to tn y c h z ale ż n o śc i Im S ue .4 3 9 3 .9 2 .0002 A -l -.271 -2 .4 2 .0 1 8 9 R = .5 5 , F = 1 2 .2 2 , p = .0 0 0 0 ; R 2= .3 0 (p ró b k a ), .28 (p o p u l.) P k 8 H et .426 5 .4 0 .0 0 0 0 A -l -.2 2 9 -3 .0 2 .0038 S -C fd .5 2 4 5 .2 6 .0 0 0 0 E xh -.3 3 6 -3 .7 8 .0 0 0 4 R = 8 3 , F = 3 0 .9 4 , p = .0 0 0 0 ; R 2= .6 9 (p ró b k a ), .67 (p o p u l.) P m H et .295 2.13 .0 3 7 6 M as -.2 8 6 -2 .6 0 .01 1 8 C rs -.3 0 4 -2 .1 8 .0 3 3 4 R = .6 0 , F = 1 0 .6 4 , p = .0 0 0 0 : R 2= .3 6 (p ró b k a ), .33 (p o p u l);
W an a liz ie tej u zyskano n astęp u ją ce w yniki. Z espo ły cech w arunkujących in d y w id u a ln ą atra k cy jn o ść p a rtn e ra oraz atrak cy jn o ść diady s ą p raw ie id en ty czn e, k iedy cechy te o cen ia k o b ie ta 9. K iedy nato m iast o cen iający m je st m ężczyzna, układ cech w zespołach je st zupełnie odm ienny. W przypadku atrak cyjno ści diady s ą to skale: H et, P -A dj, A ba i E nd, a w przypadku indyw idual nej a tra k cy jn o ści partnerki skale: H et, M as i Crs. B iorąc pod uw agę psycholo
8 W sk ła d te g o z e s p o łu w c h o d ziła tak że sk ala F av, k tó ra w y p ad ła po d o łą c z e n iu sk ali E xh. 9 W a n a liz ie tej n ie ró ż n ic o w a n o p o z io m u s a m o a k c e p ta c ji o s o b y o c e n ia ją c e j.
O B R A Z PA RTN ER A A JEG O A T R A K C Y JN O ŚĆ 7 7
giczne znaczenie w ym ienionych skal w ydaje się, że in d yw idu aln a atrak cyjno ść kobiety łączy się z zespołem cech charakterystycznych d la „k o b ieco ści” , a więc takich jak: uprzejm ość, d elik atn o ść w k o n tak tach z innym i, m n iejsza pew ność siebie, skłonności m arzycielskie, d ocenianie em ocji, in tu ic y jn o ść (-M as) oraz pew na subm isyjność, ro la tow arzyszki ży cia podatnej na k iero w n ictw o innych (-C rs). K iedy zaś o b razem p artnerki w yjaśniam y a tra k cy jn o ść d iad y , isto tn e znaczenie m ają cechy „społeczne” tego obrazu; cechy w ażne w b u do w ie relacji interpersonalnej: p o staw a obronna, o b n iżo n e p o czu cie p ew n o śc i (-P -A d j); znaczny sam okrytycyzm , gotow ość przyznaw ania się do winy i własnej n ieudol ności (Aba); poczucie obow iązku, sum ienność, unikanie fryw oln ości, zachow y w anie tego, co społeczn ie spraw dzone (E nd). W oby dw u p rz y p ad k ac h w a żn a je st tylko po trzeb a kontaktów z osobam i płci przeciw n ej (H et).
U zyskane w yniki w skazują, że sposób b ad a n ia a tra k c y jn o śc i n ie zm ien ia zakresu cech w arunkujących tę atrak cy jn o ść, ale tylko w ów czas, k ied y cech y te p o strzeg a kob ieta. Isto tn ie n ato m iast zm ien ia się u k ład ty ch cech , kied y je ocenia m ężczyzna. N a tej podstaw ie w nosić można, że w iększy w pływ n a atrak cyjność diady ma atrakcyjność postrzegana przez kobietę niż p rzez m ężczyznę. W nioski płynące z tego stw ierdzenia m a ją obok znaczenia ogólnop ozn aw czeg o także praktyczne.
N a koniec w arto dodać, że w d oborze cech w a ru n k u jący c h atra k c y jn o ść - zarów no indyw id ualną, ja k i diady - o k reślo n e zn a czen ie m a w łasn y o b ra z siebie partnerów . O kazuje się przy tym , że idealny o b raz sieb ie k o b ie ty nie odgryw a tutaj w iększej roli, nato m iast w ażny je s t je j o b raz re aln y , zw ła szcz a w przypadku atrak cy jn o ści in dyw id ualnej (R 2= .50). U m ężczyzn w z g lę d n ie duże zn aczen ie m a idealny obraz siebie, i to przy obydw u sp o so b ach b ad a n ia atrakcyjności, natom iast realny tylko w przypadku bad an ia atrakcy jn o ści diady (R =.36). Problem ten, w stępnie tutaj zasygnalizow any, m ógłby być p rzed m io tem dalszych badań.
B IB L IO G R A F IA
C ash Th. F., Janda L. H., B y rn e D ., M u rste in B. I., M erig h i J. R ., M a llo y T. E. (1994). In terper- so n al A ttrac tio n . W: A. W ay n e , A. L esk o (red .), R e a d in g s in S o c ia l P s y c h o lo g y : G en era l,
C la ssic a n d C o n te m p o r a r y S e le c tio n . B o sto n .
J u ro s A ., O le ś P. (1 9 9 3 ). S tru k tu ra c z y n n ik o w a i s k u p ie n io w a T e s tu P r z y m io tn ik o w e g o A C L H. G. G o u g h a i A. B. H e ilb ru n a . W : J. B rz e z iń s k i, E. H o rn o w s k a (re d .), Z p sy c h o m e tr y c z -
n y c h p r o b le m ó w d ia g n o s ty k i p s y c h o lo g ic z n e j. P o z n a ń .
7 8 W ŁA D Y SŁA W PR ĘŻY N A
N ę ck i Z. (1 9 9 0 ). W za je m n a a tr a k c y jn o ś ć . W arsz a w a .
P rę ż y n a W . (1 9 9 6 ). O b ra z sie b ie i p a rtn e ra a w z ajem n a a tra k cy jn o ść . R o c z n ik i F ilo z o fic z n e , 44 (4 ), 7 5 -1 3 3 .
R a u s te v o n W rig h t M ., v o n W rig h t J. (1 9 8 5 ). O b ra z w ła sn e j o so b y a p o s trz e g a n ie lu d zi. P r z e
g lą d P s y c h o lo g ic z n y , 3, 6 8 7 -6 9 8 .
T H E IM A G E O F P A R T N E R V E R S U S H IS A T T R A C T IV E N E S S
S u m m a r y
T h e p a p e r se e k s to id e n tif y su ch a ttrib u te s o f a p a rtn e r's im a g e w h ich a re e sse n tia l fo r his o r h er a ttra c tiv e n e s s . It is a ssu m e d h e re th a t th e q u a lity o f th o s e a ttrib u te s d e p e n d s on sex and th e lev e l o f s e lf-a c c e p ta n c e o f th e p e rso n w ho e v a lu a te s th a t im a g e an d on th e p a rtn e r's a ttra c tiv e n e s s . T h e a n a ly s is ta k e s in to a c c o u n t in d iv id u a l a ttra c tiv e n e s s o f th e p a rtn e rs , as d iffe re n t fro m a p o s s ib le a ttra c tiv e n e s s o f th e d ia d fo rm ed by th em (cf. P r^ z y n a 1996).
T h e s o lu tio n to th e p ro b le m w as so u g h t in e m p irica l re s e a rc h . T h e im a g e o f p a rtn e r w as e x a m in e d b y m ea n s o f th e A d je c tiv e C h e c k L ist (A C L ) in its 3 7 -s c a le v e rsio n . T h e S cale o f A ttra c tiv e n e s s (S K A T ), as w o rk e d o u t b y N ?ck i (1 9 7 5 ), w as e m p lo y e d to stu d y a ttra c tiv e n e ss. T h e s u b je c ts (1 2 0 ) w e re m en an d w o m e n (6 0 m ix e d d ia d s ), w ho had k n o w n e ach o th e r fo r at le a s t tw o y e ars. T h e m ean w as 2 6 .2 y e ars. T h e s u b je c ts w ere g ra d u a te s o f se c o n d a ry sch o o ls (6 2 % ) o r u n iv e rs itie s (3 8 % ). T h ey w e re m a rrie d (4 8 % ) o r s in g le (5 2 % ).
T h e fin d in g s h a v e c o n firm e d th e th e s is a b o u t a b ro a d r e la tio n s h ip b e tw e e n th e lev el o f a ttra c tiv e n e s s a n d th e a ttrib u te s (31 o u t o f 37 su b je cts) o f th e p artn er. It has tu rn ed o u t th at the m o st im p o rta n t so u rc e o f a ttra c tiv e n e s s is th e im a g e o f p a rtn e r, w h en it is e v a lu a te d by a w o m an , and w h en th e e v a lu a tin g p erso n - w om an and m an - is ch ara cte riz ed by a h ig h er level o f s e lf-a c c e p ta n c e (cf. tab. 1). F u rth e rm o re , an a n a ly sis o f m u ltip le re g re s s io n (cf. tab. 2) has a llo w e d u s to s ta te th a t a p a rtic u la r d im e n s io n s o f th e im a g e u n d e r stu d y a re m o re in te rre la te d w h en th at im a g e is p e rc e iv e d by a w om an. T h e g ro u p s co n sist th en o f a larg e r n u m b er o f d im e n sio n s , a re q u a lita tiv e ly d iffe re n t th an in th e c a s e o f a m an , an d e x p la in th e b ig g e r p e rce n ta g e o f v a ria tio n s o f a ttra c tiv e n e s s (fo r th e w o m a n o f a lo w s e lf-a c c e p ta n c e - 8 3 % an d 8 8% , w ith h ig h s e lf-a c c e p ta n c e ; an d fo r a m an 7 6 % an d 7 0 % re sp e c tiv e ly .
F in a lly , c o m p a rin g th e re la tio n s h ip b etw een th e im age o f p a rtn e r w ith h is in d iv id u a l a ttra c tiv e n e s s , as p e rc e iv e d b y a w o m an an d a m an , and th e a ttra c tiv e n e s s o f the d iad created by the p a rtn e rs, o n e m ay d e d u c e th at a ttrac tiv e n e ss p e rc e iv e d b y th e w o m an h as a g re a te r in flu e n ce on m a k in g th e d ia d m o re a ttra c tiv e .
