TOMASZ HOFMAN
NIEWYPŁACALNO
ĝû
JAKO PRZESŁANKA OGŁOSZENIA UPADŁO
ĝCI
W
ĝWIETLE PROJEKTOWANYCH ZMIAN
Cechami charakterystycznymi narodowej gospodarki od przełomu w latach dziewiĊüdziesiątych1 jest niestabilnoĞü i niepewnoĞü. ZwiĊkszają one ryzyko działalnoĞci gospodarczej podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym. PrzedsiĊbiorca, który błĊdnie zarządza firmą oraz ryzykiem związanym z prowadzeniem działalnoĞci gospodarczej2, moĪe okazaü siĊ niewypłacalny. Ryzyko to posiada wymiar finansowy i w szczególnoĞci wiąĪe siĊ z wyborem Ĩródła i rodzaju finansowania działalnoĞci gospodarczej3. Ustawodawca w drodze
zmian legislacyjnych dostosowuje regulacje związane z ryzykiem działalnoĞci gospodarczej, zwłaszcza prawo upadłoĞciowe i naprawcze4 do aktualnej sytuacji gospodarki narodowej oraz rynku miĊdzynarodowego5. Prawo, które nie
Mgr TOMASZ HOFMAN – licencjonowany syndyk, doktorant, Katedra PostĊpowania Administracyjnego, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu JagielloĔskiego; email: tomasz.hofman@uj.edu.pl
1
W latach 1945-1989 upadłoĞü przedsiĊbiorców praktycznie nie istniała, a w kierunku bankructwa zmierzała, co najwyĪej, załamująca siĊ kilkukrotnie gospodarka PRL. Dopiero lata dziewiĊüdziesiąte były dla Polski okresem transformacji i odrodzenia siĊ procedury upadłoĞciowej.
2
JuĪ F. Bastiat w swoim dziele PaĔstwo ([w:] Dzieła zebrane, t. I, Warszawa 2009, s. 115), zauwaĪył doĞü celnie, Īe Īycie na kredyt, czyli „zjadanie przyszłoĞci”, to metody, dziĊki którym osiągamy niewielkie korzyĞci bieĪące, ryzykując wielkie straty w przyszłoĞci. Taki sposób postĊpowania przybliĪa widmo bankructwa.
3
Do Ĩródeł ryzyka związanego z prowadzeniem działalnoĞci gospodarczej moĪemy równieĪ zaliczyü m.in. ryzyko niedotrzymania warunków umowy, ryzyko siły wyĪszej, ryzyko stopy procentowej, ryzyko inflacji, ryzyko operacyjne czy polityczne.
4
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłoĞciowe i naprawcze (Dz. U. Nr 175, poz. 1361) [dalej cyt.: pr.u.na.].
5
Jak twierdzi E. ŁĊtowska w ksiąĪce O prawie i o mitach (Warszawa 2013, s. 18), prawo „to przecieĪ z natury rzeczy projekt na przyszłoĞü”. Jest to projekt kłopotliwy dla prawodawcy, gdyĪ trudno przewidzieü co moĪe siĊ wydarzyü w przyszłoĞci.
uwzglĊdnia zmian zachodzących w jego otoczeniu, moĪe byü podłoĪem trwałej recesji6.
Problematyka przesłanek ogłoszenia upadłoĞci stanowi jedno z najwaĪniej-szych zagadnieĔ prawa upadłoĞciowego i naprawczego. NiewypłacalnoĞü jako jedna z przesłanek ogłoszenia upadłoĞci, jest nierozerwalnie związana z obrotem gospodarczym i jest jego naturalnym elementem, swoistym katharsis7. DłuĪnik nieposiadający zobowiązaĔ, nie moĪe ogłosiü upadłoĞci. Ze zobowiązaniami wiąĪe siĊ z kolei niewypłacalnoĞü. W niniejszym opracowaniu, po przedstawieniu definicji niewypłacalnoĞci oraz poglądów na temat sposobu rozumienia tego pojĊcia, omówione zostaną projektowane zmiany w odniesieniu do niewypła-calnoĞci jako przesłanki upadłoĞci, zawarte w Rekomendacjach Zespołu Ministra SprawiedliwoĞci ds. Nowelizacji Prawa UpadłoĞciowego i Naprawczego8, a nastĊpnie – europejskie regulacje związane z niewypłacalnoĞcią przedsiĊbior-ców. Celem nadrzĊdnym prac zespołu jest ochrona dłuĪnika borykającego siĊ z problemami finansowymi. Rekomendowane zmiany z jednej strony zasługują na aprobatĊ, chociaĪby z uwagi na fakt, iĪ obecna definicja niewypłacalnoĞci jest wysoce spekulatywna. Skądinąd, moĪna jednak zauwaĪyü, Īe zmiana uĪytej terminologii w odniesieniu do definicji niewypłacalnoĞci na powrót zmierza do uregulowaĔ zawartych w rozporządzeniu Prawo upadłoĞciowe oraz prawo o postĊpowaniu upadłoĞciowym9, w wyniku czego zostanie wzmocniona pozycja dłuĪnika kosztem wierzycieli, a to z kolei pozwoli w mniejszym stopniu realizowaü podstawowy cel prawa upadłoĞciowego, jakim jest ochrona wierzycieli jako kolektywu10. Z uwagi na to, proponowane zmiany w odniesieniu do definicji niewypłacalnoĞci są niezmiernie waĪne dla narodowej gospodarki.
Ustawodawca wprowadził do ustawy pr.u.na. dwie przesłanki niewypłacal-noĞci. Pierwsza odnosi siĊ do wszystkich przedsiĊbiorców i dotyczy utraty płynnoĞci finansowej w regulowaniu wymagalnych zobowiązaĔ. Druga odnosi siĊ do spółek oraz niebĊdących spółkami jednostek organizacyjnych posiadających zdolnoĞü prawną i jest związana z nadmiernym zadłuĪeniem, tj. stanem, w którym
6
Por. D.C. N o r t h, Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge, NY 1999.
7
Gr. țȐșĮȡıȚȢ – oczyszczenie.
8
Rekomendacje Zespołu Ministra SprawiedliwoĞci ds. Nowelizacji Prawa UpadłoĞciowego i Naprawczego, Ministerstwo SprawiedliwoĞci, Warszawa 2012 [dalej cyt.: Rekomendacje].
9
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 paĨdziernika 1934 r. – Prawo upadłoĞciowe oraz prawo o postĊpowaniu układowym (Dz. U. R. P. Nr 28, poz. 221) [dalej cyt.: pr.u.).
10
Najistotniejszą funkcją pr.u.na. z 2003 r. jest funkcja windykacyjna, która polega na maksymalnej ochronie wierzycieli oraz ich równomiernym i jak najwyĪszym zaspokojeniu wzglĊdem dłuĪnika, wtórną zaĞ ochrona interesów dłuĪnika.
długi przewyĪszają wartoĞü całego majątku dłuĪnika. Szczegółowa analiza przesłanek niewypłacalnoĞci oraz proponowanych zmian w tym zakresie powinna słuĪyü pomocą przy analizie i wykładni przepisów ustawy pr.u.na., a w szczegól-noĞci zmusiü czytelnika do refleksji nad kierunkiem zmian przedmiotowej definicji niewypłacalnoĞci wynikającej z art. 11 pr.u.na. WaĪne jest, aby nie było to rozwiązanie doraĨne, ale uwzglĊdniające skutki w długofalowej perspektywie.
1. DEFINICJE NIEWYPŁACALNOĝCI W PIĝMIENNICTWIE Podstawą wszczĊcia postĊpowania upadłoĞciowego jest niewypłacalnoĞü. NiewypłacalnoĞü stanowi niezdolnoĞü do spłaty wymagalnych zobowiązaĔ. Podstawy niewypłacalnoĞci naleĪy upatrywaü w załamaniu finansowym dłuĪ-nika11. Skutkiem niewypłacalnoĞci jest bankructwo i w dalszej kolejnoĞci upad-łoĞü. Słownik jĊzyka polskiego M.S.B. Lindego, bĊdący pierwszym jednojĊzycz-nym słownikiem polszczyzny, definiuje bankruta jako dłuĪnika niemającego sposobu do zaspokojenia wierzycieli12. RównieĪ współczesny Uniwersalny
słow-nik jĊzyka polskiego okreĞla bankruta m.in. jako niewypłacalnego dłuĪnika, a
tak-Īe osobĊ, która straciła znaczenie, wpływy i zaufanie13. Z kolei dłuĪnik
niewypła-calny to osoba niemogąca siĊ wywiązaü ze swoich zobowiązaĔ finansowych, niebĊdąca w stanie spłaciü długów14. Zgodnie ze słownikową definicją, niewypła-calnoĞü jest zatem stanem niemoĪnoĞci wywiązania siĊ ze zobowiązaĔ pieniĊĪ-nych15. Słowo to ma kilka znaczeĔ, np. niewypłacalna jest osoba, która nie jest w stanie spłaciü bieĪących zobowiązaĔ z posiadanego aktualnie majątku, ale równieĪ osoba, która wyzbyła siĊ całego swojego majątku.
NiewypłacalnoĞü nie jest równoznaczna z upadłoĞcią. O niewypłacalnoĞci mówimy wtedy, gdy przedsiĊbiorstwo traci płynnoĞü finansową i opóĨnia siĊ ze spłatą zobowiązaĔ. Natomiast upadłoĞü to procedura zaspokojenia w maksymal-nym stopniu wszystkich wierzycieli upadłego dłuĪnika. Krótkotrwała niewypła-calnoĞü nie musi prowadziü do zakoĔczenia działalnoĞci przedsiĊbiorstwa, w przeciwieĔstwie do długotrwałej, której skutkiem jest bankructwo i ogłoszenie
11
K. P i a s e c k i, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2004, s. 35.
12
M.S.B. L i n d e, Słownik jĊzyka polskiego, t. I, Lwów 1854, s. 55.
13
Uniwersalny słownik jĊzyka polskiego, red. S. Dubisz, t. I, Warszawa 2003, s. 193.
14
TamĪe, t. II, s. 1192.
15
upadłoĞci16. NiewypłacalnoĞü oznacza, „iĪ przedsiĊbiorstwo (lub inny podmiot prawa) nie jest zdolne do regulowania swoich zobowiązaĔ pieniĊĪnych w chwili ich prawnej wymagalnoĞci (tj. płatnoĞci)”17. Dopełnieniem powyĪszego wywodu jest stwierdzenie S. Gurgula, iĪ niewypłacalnoĞü objaĞnia siĊ za pomocą zwrotu: „nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązaĔ”, co jest jednoznaczne ze zwrotem uĪytym w rozporządzeniu: Prawo upadłoĞciowe: „zaprzestał płacenia długów”18. J. Korzonek napisał, Īe „ustawodawca polski poszedł inną drogą i porzuciwszy abstrakcyjne pojĊcia niewypłacalnoĞci, przyjmuje jako podstawĊ ogłoszenia upadłoĞci stan faktyczny zaprzestania płacenia długów przez dłuĪnika”19. W. Podel i M. Olszewska akceptują to stanowisko twierdząc, Īe kto nie płaci w terminie swoich wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych, staje siĊ niewypłacalny. Rozumowanie to nakazuje uznaü, iĪ niewypłacalnoĞü powstaje nastĊpnego dnia po dniu, w którym dłuĪnik winien spłaciü chociaĪby dwa swoje zobowiązania20.
WymagalnoĞü wierzytelnoĞci21 jest potencjalnym stanem, w którym wierzyciel posiada prawną moĪliwoĞü zaspokojenia przysługującej mu wierzytelnoĞci22. Zdaniem R. Lewandowskiego i P. Wołowskiego, przez zwrot: „zobowiązania pieniĊĪne” naleĪy rozumieü nie tylko takie zobowiązania, których pierwotnym przedmiotem jest Ğwiadczenie pieniĊĪne, ale równieĪ zobowiązania niepieniĊĪne z zastĊpczym Ğwiadczeniem pieniĊĪnym spełnionym w wysokoĞci i zamiast zobowiązania niepieniĊĪnego23. Przedwojenne prawo upadłoĞciowe nie zawierało wyraĨnego postanowienia, iĪ niewypłacalnoĞü powstaje wskutek niewywiązy-wania siĊ z zobowiązaĔ pieniĊĪnych, niemniej jednak w opinii J. Korzonka „decydujące znaczenie dla pojĊcia zaprzestania płacenia długów ma niemoĪnoĞü dłuĪnika wywiązania siĊ z jego zobowiązaĔ pieniĊĪnych”24. Odmienne
16
A. W ó j c i c k a, Szacowanie prawdopodobieĔstwa niewypłacalnoĞci firmy na podstawie
wybranych metod oceny ryzyka kredytowego (rozprawa doktorska, Uniwersytet Ekonomiczny
w Poznaniu) PoznaĔ 2010, s. 32-33.
17
A.G. H a r l a, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Zarys wykładu, Warszawa 2011, s. 32.
18
S. G u r g u l, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, wyd. IX, Warszawa 2013, s. 35.
19
J. K o r z o n e k, Prawo upadłoĞciowe i prawo o postĊpowaniu układowym. Komentarz, t. I, Bydgoszcz 1992, s. 11.
20
W. P o d e l, M. O l s z e w s k a, UpadłoĞü w praktyce, Warszawa 2012, s. 38.
21
Por. Wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 8 wrzeĞnia 2009 r., I SA/bd 203/09, Lex Omega nr 560426.
22
Z. ĝ w i e b o d a, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2006, s. 39.
23
R. L e w a n d o w s k i, P. W o ł o w s k i, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze, Warszawa 2011, s. 76-77.
24
stanowisko na gruncie pr.u. wyraził M. Allerhand, utrzymując, iĪ „wyjątkowo niewykonywanie zobowiązaĔ niepieniĊĪnych moĪe stanowiü podstawĊ ogłoszenia upadłoĞci w przypadku, gdy przedsiĊbiorstwo dłuĪnika polega na obrocie towarami zamiennymi, zwłaszcza posiadającymi cenĊ rynkową”25. A zatem niewypłacalnoĞü w Ğwietle art. 11 ust. 1 pr.u.na. nie zachodzi, gdy dłuĪnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązaĔ niepieniĊĪnych. W takiej sytuacji zobowiązanie niepieniĊĪne musiałoby zostaü przekształcone w zobowiązanie pieniĊĪne, którego dłuĪnik nie wykona. Z kolei, gdy wierzyciel w związku ze zobowiązaniem niepieniĊĪnym uzyska zobowiązanie pieniĊĪne, wówczas zastosowanie znajdzie art. 11 ust. 1 pr.u.na.26 Innego zdania jest WSA w Łodzi, który w wyroku z dnia 20 lipca 2010 r. stwierdził: „Dla okreĞlenia, czy dłuĪnik jest niewypłacalny nieistotne jest teĪ, czy nie wykonuje wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych czy teĪ niepieniĊĪnych. Niewykonywanie zarówno jednych, jak i drugich powoduje, Īe dłuĪnik jest niewypłacalny w rozumieniu art. 11 ust. 1 P.u.n.”27.
Nie w kaĪdym przypadku, gdy przedsiĊbiorca nie spłaca długów, poniewaĪ uznaje je za sporne, dochodzi do sytuacji okreĞlonej w art. 11 ust. 1 pr.u.na., tj. do niewypłacalnoĞci w wyniku niewykonywania swoich wymagalnych zobowiąĪ-zaĔ28. Nie moĪna równieĪ przyjąü, Īe dłuĪnik jest niewypłacalny, jeĪeli nie uregulował w terminie wymagalnoĞci jednego z wiĊkszej liczby zobowiązaĔ29. Jakkolwiek niewypłacalnoĞü powinna powstaü na skutek okolicznoĞci i zdarzeĔ niezaleĪnych od dłuĪnika30.
NaleĪy równieĪ odróĪniü termin „niewypłacalnoĞü” od „stanu zagroĪenia niewypłacalnoĞcią”. S. Gurgul opowiada siĊ, w głównym nurcie swoich rozwa-ĪaĔ, za bezwzglĊdnym warunkiem wszczĊcia postĊpowania naprawczego, którym powinno byü bieĪące wykonywanie zobowiązaĔ przez przedsiĊbiorcĊ. Z momen-tem zaprzestania spłaty wymagalnych zobowiązaĔ, chociaĪby w minimalnej czĊĞci, dłuĪnik staje siĊ niewypłacalny w rozumieniu art. 11 pr.u.na.31 Stan
25
L e w a n d o w s k i, W o ł o w s k i, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze, s. 77.
26
A. Ja k u b e c k i, F. Z e d l e r, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2010, s. 35.
27
Wyrok WSA w Łodzi z dnia 20 lipca 2010 r., I SA/łd 224/10, Lex Omega nr 673733.
28
Postanowienie SN z dnia 3 marca 2004 r., III CK 360/02, Lex Omega nr 283324, por. orzeczenie SN z dnia 29 kwietnia 1938 r., III C 487/38, Lex Omega nr 495435, oraz orzeczenie SN z dnia 29 lutego 1936 r., II C 2907/35, Lex Omega nr 4301.
29
Prawo upadłoĞciowe i naprawcze, s. 36.
30
R. A d a m u s, A.J. W i t o s z, A, W i t o s z, UpadłoĞü konsumencka. Komentarz praktyczny, Warszawa 2009, s. 12.
31
wypłacalnoĞci musi byü według stosownej analizy pewny, a nie hipotetyczny32. Zdaniem F. Zedlera, nieistotna jest przyczyna niewypłacalnoĞci ani zakres niewykonanych zobowiązaĔ. Bez znaczenia pozostaje równieĪ powód niewyko-nywania swoich zobowiązaĔ pieniĊĪnych oraz fakt, czy dłuĪnik wykonuje je w całoĞci, czy tylko w czĊĞci33.
DefinicjĊ niewypłacalnoĞci ustaloną na potrzeby postĊpowania upadłoĞcio-wego oraz jej przesłanki ustawodawca okreĞlił w art. 11 pr.u.na. W omawianym artykule wskazał dwie przesłanki ogłoszenia upadłoĞci, pierwsza to niewykony-wanie wymagalnych zobowiązaĔ, druga zaĞ – nadmierne zadłuĪenie. Przy czym szczególną cechą pierwszej przesłanki jest to, Īe odnosi siĊ do wszystkich przedsiĊbiorców i ma charakter powszechny, natomiast druga tylko do osób prawnych i jednostek organizacyjnych posiadających zdolnoĞü prawną.
2. OGÓLNA PRZESŁANKA NIEWYPŁACALNOĝCI
ZWIĄZANA Z UTRATĄ PŁYNNOĝCI FINANSOWEJ
Ustawodawca ustanowił ogólną przesłankĊ niewypłacalnoĞci w art. 11 ust. 1 pr.u.na., zgodnie z którym dłuĪnika uwaĪa siĊ za niewypłacalnego, jeĪeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych. PojĊcie „wymagalnych zobowiązaĔ” nie dotyczy sytuacji, gdy dłuĪnik zalega z zapłatą wyłącznie jednego zobowiązania. UĪyte w liczbie mnogiej okreĞlenie musi odnosiü siĊ do co najmniej dwóch zobowiązaĔ i to wobec róĪnych wierzycieli. Zaspokojenie wierzycieli jako kolektywu jest praktycznie najwaĪniejszym celem prawa i postĊpowania upadłoĞciowego. Ustawodawca wykluczył moĪliwoĞü wszczĊcia postĊpowania upadłoĞciowego, gdy dłuĪnik posiada kilka nawet wysokich i wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych w stosunku do jednego wierzyciela, gdyĪ taki wierzyciel moĪe dochodziü ich zaspokojenia na drodze postĊpowania egzekucyjnego.
Niewykonywanie wymagalnych zobowiązaĔ to zaprzestanie płacenia długów34, a w Ğwietle ustawy pr.u.na. równieĪ tych niezwiązanych z prowadze-niem działalnoĞci gospodarczej. Definicja niewypłacalnoĞci w pr.u.na. jest zbliĪona do niemieckiej definicji ujĊtej w Insolvenzordung35 i w tym zakresie
32
R. A d a m u s, Prawo naprawcze przedsiĊbiorcy, Warszawa 2009, s. 211.
33
F. Z e d l e r, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze w zarysie, wyd. II, Warszawa 2009, s. 44.
34
Por. Wyrok SA w Poznaniu z dnia 13 wrzeĞnia 2006 r., I ACa 354/06, Lex Omega nr 298583.
35
Niemieckie prawo upadłoĞciowe, Insolvenzordung, z 5 paĨdziernika 1994 r. (BGBL. IS. 2866) [dalej cyt.: Inso].
odnosi siĊ do wszystkich wierzycieli upadłego dłuĪnika36. Aby dłuĪnik miał zdolnoĞü upadłoĞciową, to – zgodnie z wykładnią literalną art. 2 oraz art. 11 pr.u.na. – musi posiadaü dwa wymagalne zobowiązania w stosunku do co najmniej dwóch wierzycieli. W Ğwietle tej definicji kaĪdorazowe niewykonanie zobowiązaĔ, co najwaĪniejsze – w terminie wymagalnoĞci, bĊdzie skutkowało uznaniem, Īe zachodzi stan niewypłacalnoĞci dłuĪnika. Ponadto zapłata przez dłuĪnika kwoty nominalnej zobowiązania „stanowi jedynie spełnienie Ğwiadcze-nia, co automatycznie nie oznacza wykonania zaciągniĊtego zobowiązania, gdyĪ do tego niezbĊdne jest zaspokojenie wierzyciela”37.
Przykładowo, jeĞli spółka X nie uregulowała w terminie dwóch zobowiązaĔ wynikających m.in. z umów na dostawĊ wody oraz gazu, to na podstawie art. 21 ust. 1 pr.u.na. powinna w terminie dwóch tygodni od dnia ich wymagalnoĞci złoĪyü do sądu upadłoĞciowego właĞciwego dla zakładu jej głównego przed-siĊbiorstwa wniosek o ogłoszenie upadłoĞci, chyba Īe wniosła o otwarcie postĊpowania naprawczego. Stan niewypłacalnoĞci powstaje nastĊpnego dnia po dniu, w którym spółka powinna uregulowaü swoje dwa wymagalne zobowiązania. Nieistotny jest rozmiar niewykonanych przez spółkĊ zobowiązaĔ oraz to, czy nie wykonuje ona wszystkich zobowiązaĔ, czy tylko niektórych38. Nie ma równieĪ znaczenia, czy nie wykonuje ona swoich wymagalnych zobowiązaĔ o charakterze cywilnoprawnym czy publicznoprawnym39. Stan niewypłacalnoĞci stwierdzany z uwagi na tĊ przesłankĊ, istnieje takĪe wtedy, gdy dłuĪnik nie wykonuje zobowiązaĔ z innych przyczyn niĪ brak Ğrodków pieniĊĪnych. Nieistotne jest to, z jakiego powodu nie wypełnia on swoich wymagalnych zobowiązaĔ, jaki jest okres tego opóĨnienia, ani teĪ, jaka jest wysokoĞü długu w porównaniu do stanu jego aktywów. Nie ma równieĪ znaczenia to, czy wierzytelnoĞci w stosunku do dłuĪnika są stwierdzone tytułem egzekucyjnym czy wykonawczym40. W sytuacji, gdy dłuĪnik nie chce wykonywaü swoich wymagalnych zobowiązaĔ, w tym pieniĊĪnych, a jest wypłacalny, niewypłacalnoĞü wynikająca z pr.u.na. nie obejmie tego przypadku. NiewypłacalnoĞü bowiem nie jest jednoznaczna
36
S. G u r g u l, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010, s. 55.
37
B. M e r l e w s k a - B u d z i k, Prawo upadłoĞciowe i naprawcze, Warszawa 2005, s. 8; por. Wyrok SN z dnia 22 grudnia 2000 r., II CKN 358/00, Lex Omega nr 52545; Wyrok SN z dnia 28 wrzeĞnia 1993 r., I CRN 74/93, Lex Omega nr 4036.
38
Por. Wyrok WSA w Szczecinie z dnia 17 marca 2010 r., I SA/Sz 876/09, Lex Omega nr 604742.
39
Wyrok WSA w Lublinie z dnia 29 stycznia 2008 r., I SA/Lu 717/07, Lex Omega nr 462713.
40
z zaprzestaniem wypłat i z tego powodu ustawodawca w okresie mi Ċdzywo-jennym przyjął za podstawĊ ogłoszenia upadłoĞci zaprzestanie wypłat41.
W aktualnym stanie prawnym, w związku z restrykcyjną interpretacją art. 11 ust. 1 pr.u.na. oraz z uwagi na konsekwencje niezłoĪenia wniosku we właĞciwym czasie, lepiej jest złoĪyü wniosek o ogłoszenie upadłoĞci, nawet jeĞli zaprzestanie dokonywania spłat przez dłuĪnika nie jest trwałe, licząc na to, iĪ sąd ewentualnie oddali go na podstawie art. 12 ust. 1 pr.u.na.42 Z badania przeprowadzonego przez Polską AgencjĊ Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci wynika, Īe definicja niewypłacal-noĞci ujĊta w pr.u.na. związana z utratą płynnoĞci jest znana przedsiĊbiorcom. Warto w tym miejscu zacytowaü dwie wypowiedzi przedsiĊbiorców definiują-cych niewypłacalnoĞü związaną z przesłanką płynnoĞciową. Jeden z nich stwierdził, Īe wystĊpuje ona, „kiedy [przedsiĊbiorca] traci płynnoĞü finansową i zalega z płatnoĞciami”, a drugi, Īe „chyba w momencie gdy traci [przedsiĊ-biorca] płynnoĞü finansową. […] WłaĞciwie to taka chyba główna przyczyna”43.
3. NADMIERNE ZADŁUĩENIE
JAKO PRZESŁANKA NIEWYPŁACALNOĝCI
W ODNIESIENIU DO OSÓB PRAWNYCH I JEDNOSTEK
ORGANIZACYJNYCH POSIADAJĄCYCH ZDOLNOĝû PRAWNĄ
Zgodnie z art. 11 ust. 2 pr.u.na. dodatkową przesłanką niewypłacalnoĞci osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowoĞci prawnej, którym odrĊbna ustawa przyznaje zdolnoĞü prawną, pomimo bieĪącego regulowania zobowiązaĔ, jest przerost zobowiązaĔ nad majątkiem. Zgodnie z wyĪej cytowanym artykułem, dłuĪnika bĊdącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowoĞci prawnej, której odrĊbna ustawa przyznaje zdolnoĞü prawną, uwaĪa siĊ za niewypłacalnego takĪe wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartoĞü majątku, nawet wówczas, gdy na bieĪąco te zobowiązania wykonuje. Druga przesłanka niewypłacalnoĞci dotyczy zatem sytuacji, gdy zobowiązania dłuĪnika bĊdącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowoĞci prawnej, której odrĊbna ustawa
41
J. P e t r a n i u k, UpadłoĞü i jej podstawy w prawie upadłoĞciowym i naprawczym, PPH 2003.12.17, teza nr 2, Lex Omega nr 41662/2.
42
M. P i e t r u s z yĔ s k a, P. Z i m m e r m a n, TrwałoĞü zaprzestania spłaty długów a stan
niewypłacalnoĞci – powrót do Ĩródła?, teza nr 2, PPH 2013.2.48, Lex Omega nr 163819/2. 43
Prawo sprzyjające realizacji Polityki II szansy w Polsce, red. B. Groele, Warszawa 2011, s. 47.
przyznaje zdolnoĞü prawną, przekroczą wartoĞü jej majątku. Stan niewypła-calnoĞci w rozumieniu art. 11 ust. 2 pr.u.na. nie zaistnieje, gdy dłuĪnik bĊdzie miał tylko jednego wierzyciela, nawet jeĞli jego wierzytelnoĞü przewyĪszy stan czynny majątku dłuĪnika44. Ponadto wystąpienie przesłanki z art. 11 ust. 2 pr.u.na. wyklucza moĪliwoĞü przeprowadzenia postĊpowania naprawczego, gdyĪ przedsiĊbiorca niewypłacalny nie posiada zdolnoĞci naprawczej45. PamiĊtaü naleĪy, Īe badając majątek przedsiĊbiorcy nie moĪna opieraü siĊ wyłącznie na bilansie, który jedynie porządkuje dane o majątku przedsiĊbiorcy według Ĩródeł jego finansowania, gdyĪ np. kapitały własne są umieszczane w nim po stronie pasywów46. Ponadto, wartoĞü majątku powinna byü ustalana nie tylko z uwzglĊdnieniem wymagalnych zobowiązaĔ, ale i wszystkich wierzytelnoĞci i zobowiązaĔ dłuĪnika. Majątek dłuĪnika postrzegaü naleĪy wyłącznie jako aktywa w rozumieniu prawnorzeczowym, o stałej i pewnej wartoĞci i nie powinny byü nim objĊte wierzytelnoĞci i roszczenia47. W związku z powyĪszym spółka X moĪe prowadziü działalnoĞü gospodarczą nie zgłaszając wniosku o ogłoszenie upadłoĞci, o ile posiada majątek równy przynajmniej wartoĞci zobowiązaĔ. Stosowanie omawianego kryterium stanowi pewien problem w sytuacji, gdyby spółka X poczyniła inwestycje na majątku podmiotu Y, co nie naleĪy do sytuacji wyjątkowych (np. firmy budujące autostrady). W takim przypadku inwestycje spółki X obejmujące np. obcy majątek nie mogą zostaü zakwalifikowane jako jej aktywa. Pomimo wykładni literalnej art. 11 ust. 2 pr.u.na., upadłoĞci nie moĪe usprawiedliwiaü przerost zobowiązaĔ nad aktywami wynikający z automatycz-nego porównania sum bilansowych bez oceny i analizy przedsiĊbiorstwa, np. wyceny wartoĞci rynkowej (zbywczej) jego aktywów48.
4. PROPOZYCJE ZMIAN DEFINICJI NIEWYPŁACALNOĝCI Zarządzeniem z dnia 14 maja 2012 r. Minister SprawiedliwoĞci powołał zespół ds. nowelizacji prawa upadłoĞciowego i naprawczego, którego celem było opracowanie załoĪeĔ reformy prawa upadłoĞciowego i naprawczego na podstawie
44
I. F l o t yĔ s k a, Ł. L i p o w i c z, Pozytywne i negatywne przesłanki ogłoszenia upadłoĞci
spółek handlowych – uwagi praktyczne, cz. 3, teza nr 3, Pr.Spółek.2011.9.44, Lex Omega nr
135723/3.
45
K. K o h u t e k, WszczĊcie postĊpowania naprawczego, teza nr 1, PPH 2004.1.14, Lex Omega nr 42103/1.
46
Wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 14 lipca 2009 r., I SA/Bd 301/09, Lex Omega nr 536936.
47
Wyrok SN z dnia 1 kwietnia 2003 r., II CK 484/02, OSP 2004, Nr 3, poz. 38, s. 160.
48
dyskusji, doktryny oraz praktyki. Efektem prac zespołu jest obszerna publikacja zawierająca analizĊ problemów wystĊpujących w polskim prawie upadłoĞciowym i naprawczym oraz propozycje zmian m.in. w odniesieniu do definicji niewypłacalnoĞci, które z uwagi na nieliczne komentarze w piĞmiennictwie, zostaną omówione w dalszej czĊĞci opracowania49.
4.1. PROPOZYCJE ZMIAN
W ODNIESIENIU DO OGÓLNEJ PRZESŁANKI NIEWYPŁACALNOĝCI
ZWIĄZANEJ Z UTRATĄ PŁYNNOĝCI FINANSOWEJ
Rekomendacje zespołu zmierzają do zmiany pojĊcia niewypłacalnoĞci ustalonego w art. 11 ust. 1 pr.u.na.50 Zespół rekomenduje nadanie zacytowanemu
przepisowi nastĊpującego brzmienia: „1. DłuĪnik jest niewypłacalny, jeĪeli ocena jego sytuacji finansowej wskazuje, Īe utracił on zdolnoĞü do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych. 2. Domniemywa siĊ, Īe dłuĪnik jest niewypłacalny jeĪeli w chwili złoĪenia wniosku o ogłoszenie upadłoĞci lub o wszczĊcie postĊpowania układowego lub naprawczego opóĨnienie w wykonaniu zobowiązaĔ pieniĊĪnych przekracza trzy miesiące”51.
Według proponowanych zmian, ocena sytuacji finansowej dłuĪnika wykaĪe czy jest on wypłacalny, a wiĊc czy posiada zdolnoĞü do dalszego regulowania zobowiązaĔ i prowadzenia działalnoĞci gospodarczej. O ile moĪna ustaliü, czym jest zdolnoĞü, która w uproszczeniu oznacza m.in. potencjalną sprawnoĞü, moĪnoĞü robienia czegoĞ, zdatnoĞü do czegoĞ, o tyle w rekomendacji nie sprecyzowano, na czym miałaby polegaü przedmiotowa ocena zdolnoĞci do wykonywania wymagalnych zobowiązaĔ. Prawdopodobnie terminem tym okreĞlono analizĊ ekonomiczną, ale nie sprecyzowano, czy miałaby ona polegaü na modelowaniu matematycznym, czy zwykłym zestawieniu kapitałów do zobowiązaĔ. Aktualnie na podstawie pr.u.na. kaĪde zaprzestanie regulowania zobowiązaĔ wobec co najmniej dwóch wierzycieli stanowi przesłankĊ ogłoszenia upadłoĞci. Odnosząc powyĪsze na grunt rekomendacji, zespół proponuje powrót do tradycyjnej definicji niewypłacalnoĞci, której stosowanie zobliguje sąd nie tylko do ustalenia faktu zaprzestania regulowania zobowiązaĔ, ale równieĪ
49
Rekomendacje Zespołu Ministra SprawiedliwoĞci ds. Nowelizacji Prawa UpadłoĞciowego i Naprawczego, Warszawa 2012.
50
DłuĪnika uwaĪa siĊ za niewypłacalnego, jeĪeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych.
51
trwałoĞci tego stanu52. Ponadto domniemywaü siĊ bĊdzie, iĪ dłuĪnik jest niewypłacalny, jeĪeli opóĨnienie w regulowaniu wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych przekraczaü bĊdzie trzy miesiące. Tym samym trudniej bĊdzie ogłosiü upadłoĞü oraz wymusiü spłatĊ naleĪnoĞci pozorowanym wnioskiem o ogłoszenie upadłoĞci53. Analizując uzasadnienie rekomendowanych załoĪeĔ, nasuwa siĊ wniosek, iĪ nowa definicja uwzglĊdniaü bĊdzie wskaĨniki ekonomiczne oraz rzeczywisty stan finansów przedsiĊbiorcy54. W ocenie autora jest to pozytywne rozwiązanie, dlatego Īe nie da siĊ dokonaü rzetelnej analizy przedsiĊbiorstwa pod kątem jego niewypłacalnoĞci bez analizy ekonomicznej przedsiĊbiorstwa oraz tendencji makroekonomicznych w kraju i za granicą. Ponadto warto zwróciü uwagĊ na fakt, iĪ w obecnym stanie prawnym definicja niewypłacalnoĞci jest definicją bardziej szczegółową od definicji rekomendo-wanej, co jest sprzeczne z poglądami czĊĞci Ğrodowiska prawniczego zaintereso-wanego zmianami, które przyznaje, Īe aktualne prawo jest nieprecyzyjne, a przedsiĊbiorca nie wie, kiedy wystąpiü z wnioskiem o ogłoszenie upadłoĞci i co to oznacza?55 PowyĪsze stwierdzenie jest swoistą sprzecznoĞcią, gdyĪ obecna definicja jest restrykcyjna i precyzyjna w stosunku do obecnej sytuacji rynkowej. NaleĪałoby rozluĨniü przedmiotową definicjĊ niewypłacalnoĞci zgodnie z zaleceniami zespołu chociaĪby na wzór angielski56, poniewaĪ w Ğwietle powyĪszego stwierdzenia, przedsiĊbiorcy w wyniku rekomendowanych zmian w wiĊkszym stopniu niĪ obecnie staną siĊ nieĞwiadomi, kiedy tak naprawdĊ powinni złoĪyü wniosek o ogłoszenie upadłoĞci.
NiemoĪnoĞü regulowania wymagalnych zobowiązaĔ moĪe wynikaü z róĪnych przyczyn, takich jak utrata płynnoĞci finansowej czy nierzetelny kontrahent. Zgodnie z rekomendacjami, samo nieuregulowanie dwóch drobnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych nie bĊdzie oznaczaü niewypłacalnoĞci w sytuacji, gdy dłuĪnik posiada Ğrodki pieniĊĪne przewyĪszające wartoĞü zobowiązaĔ. Zaistnieü bĊdzie musiała pewna trwałoĞü zaprzestania spłaty wymagalnych zobowiązaĔ oraz fakt, Īe pomimo woli dłuĪnik nie jest w stanie ich spłaciü. Z brzmienia proponowanych regulacji moĪna wyciągnąü wniosek, iĪ sam brak zapłaty kilku zobowiązaĔ nie
52
M. D o m a g a l s k i, Powrót do tradycyjnej niewypłacalnoĞci, „Rzeczpospolita” z 25.10.2011, s C3.
53
T e nĪ e, Mniej likwidacji firm, wiĊcej napraw, „Rzeczpospolita” z 11.12.2012, s. C2.
54
Zespół wskazuje na Krajowy Standard Rewizji Finansowej nr 1 oraz MiĊdzynarodowy Standard Rewizji Finansowej nr 570 „Kontynuacja DziałalnoĞci”.
55
M. S u c h o d o l s k a, A kto bankrut ten nie Īyje, „Dziennik Gazeta Prawna” z 26.04.201, s. 32.
56
Zgodnie z sec. 123(1) Insolvency Act z 1986 r., dłuĪnik jest niewypłacalny, jeĪeli nie zaspokoi lub nie zabezpieczy swojej wierzytelnoĞci przekraczającej 750£, w terminie trzech tygodni po otrzymaniu wezwania od wierzyciela.
bĊdzie Ğwiadczył o niewypłacalnoĞci dłuĪnika57. Z tego punktu widzenia przedmiotowa rekomendacja stanowi odzwierciedlenie art. 2 pr.u., zgodnie z którym krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejĞciowych trudnoĞci nie wystarcza do załoĪenia, iĪ dłuĪnik zaprzestał płacenia długów. RozluĨnienie definicji niewypłacalnoĞci zawiera równieĪ orzecznictwo, jak np. wyrok SA w GdaĔsku z dnia 27 czerwca 2013 r., który stanowi: „Trwałego (art. 12 ust. 2 p.u.n.) niewykonywania wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych (art. 11 ust. 1 p.u.n.) nie moĪna utoĪsamiaü z nieuiszczeniem jednego długu ani teĪ z sytuacją, gdy pomimo nieuiszczenia kilku długów zachodzi tylko wstrzymanie wypłat. W kaĪdym przypadku naleĪy ustaliü, kiedy doszło do zaprzestania płacenia długów, a kiedy zachodziło jeszcze tylko przejĞciowe wstrzymanie wypłat. Zwłaszcza sytuacja, w której trudnoĞci płatnicze wynikają z braku zapłaty ze strony kontrahentów dłuĪnika moĪe byü uznana za trudnoĞü o charakterze przejĞciowym”58. Podobne stanowisko zajął Sąd NajwyĪszy w wyroku z dnia 19 stycznia 2011 r., w którym wskazuje, Īe: „Krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejĞciowych trudnoĞci nie jest podstawą ogłoszenia upadłoĞci, gdyĪ o niewypłacalnoĞci w rozumieniu art. 11 ust. 1 p.u.n. moĪna mówiü dopiero wtedy, gdy dłuĪnik z braku Ğrodków przez dłuĪszy czas nie wykonuje przewaĪającej czĊĞci swoich zobowiązaĔ”59. Warto w tym miejscu przytoczyü odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, który w wyroku z dnia 14 lutego 2013 r., skonstatował, Īe „kaĪdorazowo brak realizacji zobowiązania w wymaganym terminie bĊdzie skutkował uznaniem, iĪ w przypadku dłuĪnika zachodzi stan jego niewypłacalnoĞci”60, jak i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi, który w wyroku z dnia 8 kwietnia 2011 r., stwierdził: „Nawet niewykonywanie zobowiązaĔ o niewielkiej wartoĞci oznacza jego (dłuĪnika) niewypłacalnoĞü w rozumieniu art. 11 p.u.n.”61 De facto rekomendacje w odniesieniu do definicji niewypłacalnoĞci – o czym juĪ wspomniano – zmierzają na powrót do uregulowaĔ miĊdzywojennych, gdzie „ogłoszenie upadłoĞci powinno nastąpiü tylko wtedy, gdy nie ma widoków zaspokojenia wszystkich wierzycieli dłuĪnika, wtedy bowiem okazuje siĊ, Īe przedsiĊbiorstwo nie moĪe byü dalej utrzymywane […]”62.
57
J. K o z d r oĔ, Wierzyciele przestaną straszyü upadłoĞcią, „Dziennik Gazeta Prawna” z 14.11.2013, s. B5.
58
Wyrok SA w GdaĔsku z dnia 27 czerwca 2013 r., III AUa 1293/12, Lex Omega nr 1342231.
59
Wyrok SN z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 211/10, Lex Omega nr 738136.
60
Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 14 lutego 2013 r., I ACa 24/13, Lex Omega nr 1313462.
61
Wyrok WSA w Łodzi z dnia 8 kwietnia 2011 r., I SA/łd 161/11, Lex Omega nr 992066.
62
M. A l l e r h a n d, Prawo upadłoĞciowe. PostĊpowanie układowe. Komentarz, Bielsko-Biała 1999, s. 14.
4.2. PROPOZYCJE ZMIAN CO DO „NADMIERNEGO ZADŁUĩENIA”
JAKO PRZESŁANKI NIEWYPŁACALNOĝCI
W ODNIESIENIU DO OSÓB PRAWNYCH I JEDNOSTEK
ORGANIZACYJNYCH POSIADAJĄCYCH ZDOLNOĝû PRAWNĄ
Zespół proponuje równieĪ zmianĊ podstawy ogłoszenia upadłoĞci związanej z nadmiernym zadłuĪeniem, wynikającej z art. 11 ust. 2 pr.u.na.63, na treĞü: „1. DłuĪnik bĊdący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowoĞci prawnej, której odrĊbna ustawa przyznaje zdolnoĞü prawną, jest niewypłacalny takĪe wtedy gdy jego zobowiązania pieniĊĪne przekroczą wartoĞü jego majątku, a stan ten utrzymuje siĊ przez okres przekraczający 24 miesiące, przy czym do sumy zobowiązaĔ nie wlicza siĊ zobowiązaĔ z czynnoĞci prawnych okreĞlonych w art. 14 § 3 kodeksu spółek handlowych; 2. W szczególnych okolicznoĞciach, gdy nie ma zagroĪenia, Īe dłuĪnik utraci zdolnoĞü do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych w niedługim czasie, sąd moĪe oddaliü wniosek o ogłoszenie upadłoĞci; 3. Niniejszy przepis nie ma zastosowania do spółek osobowych okreĞlonych w kodeksie spółek handlowych, w których co najmniej jednym wspólnikiem odpowiadającym za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem, jest osoba fizyczna”64.
Rekomendacje zakładają zatem utrzymanie przesłanki „zadłuĪeniowej”, z tym Īe wprowadzają 24-miesiĊczny okres, w którym stan zobowiązaĔ przewyĪsza majątek i w którym to okresie dłuĪnik nie jest zobligowany do złoĪenia wniosku o ogłoszenie upadłoĞci. Niestety, w dalszym ciągu pozostają nieuregulowane zasady wyceny majątku dłuĪnika65. Rekomendowane zmiany w zakresie przesłanki nadmiernego zadłuĪenia mają sprawiü, Īe upadłoĞü likwidacyjna bĊdzie taĔsza i szybsza, ale przede wszystkim ma zachĊciü przedsiĊbiorców do wykorzystania procedury naprawczej66. W konsekwencji wystĊpowanie stanów przewyĪszania zobowiązaĔ nad majątkiem, nawet jeĪeli osiągnie znaczny rozmiar, powinno byü dopuszczalne, gdyĪ moĪe wynikaü z zaplanowanej strategii rozwoju przedsiĊbiorcy67. Zdaniem M. Allerhanda, nie moĪe byü mowy o
63
DłuĪnika bĊdącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowoĞci prawnej, której odrĊbna ustawa przyznaje zdolnoĞü prawną, uwaĪa siĊ za niewypłacalnego takĪe wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartoĞü jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieĪąco te zobowiązania wykonuje.
64
Rekomendacje, s. 34.
65
Wycena na podstawie wartoĞci ksiĊgowych czy rynkowych.
66
D o m a g a l s k i, Mniej likwidacji firm, wiĊcej napraw.
67
M. P i a s e c k a - S o b k i e w i c z, UpadłoĞü likwidacyjna bĊdzie ostatecznoĞcią, „Dziennik Gazeta Prawna” z 10.12.2012, s. B10.
miernym zadłuĪeniu, jeĪeli dłuĪnik wykaĪe, Īe bilansowa wartoĞü jego aktywów jest niĪsza od rynkowej, faktycznej68. A zatem, podobnie jak w pr.u., rekomendacje zakładają obliczanie zadłuĪenia uwzglĊdniając rynkową (zbywczą) wartoĞü aktywów przy załoĪeniu kontynuacji prowadzenia działalnoĞci, nie uwzglĊdniając tym samym niektórych pozycji biernych, jak np. kapitału zapasowego, rezerwowego, czy kapitału zakładowego, które mogą byü spłacone dopiero po zaspokojeniu długów69. W dłuĪszej perspektywie stan nadmiernego zadłuĪenia jest niekorzystny dla przedsiĊbiorcy. Ta refleksja prowadzi do wniosku, iĪ ustawodawca powinien ułatwiü stosowanie procedury upadłoĞciowej. W związku z brakiem ustawowego obowiązku badania stanu przedsiĊbiorstwa przez sądy gospodarcze pod kątem relacji jego zobowiązaĔ do majątku, powinno siĊ postulowaü zwiĊkszenie obowiązków przedsiĊbiorców w zakresie sprawozdawczoĞci finansowej, co znacznie obniĪyłoby koszty postĊpowania.
Byü moĪe warto byłoby wprowadziü regulacje, dziĊki którym sądy bĊdą analizowały sprawozdania finansowe przedsiĊbiorstw oraz dane podatkowe. W przypadku krytycznej sytuacji finansowej przedsiĊbiorstwa, jak i braku interwencji ze strony zarządu, sąd mógłby wszcząü postĊpowanie naprawcze bądĨ likwidacyjne w zaleĪnoĞci od stanu finansów przedsiĊbiorstwa. Podobne uregulowania wystĊpują w Belgii, gdzie sądy gospodarcze monitorują przedsiĊbiorstwa pod kątem ich niewypłacalnoĞci. W tym zakresie naleĪałoby wdroĪyü platformĊ obejmującą m.in. sprawozdania finansowe albo dane podatkowe. Wskazane byłoby posługiwaü siĊ przy tym algorytmami, które na podstawie zgromadzonych danych bĊdą analizowały stan finansowy przedsiĊbiorstw i ostrzegały w sytuacji zagroĪenia niewypłacalnoĞcią. Pozostaje jednak pytanie, jak na taką propozycjĊ zareagują przedsiĊbiorcy i jakie bĊdą jej koszty?
4.3. NADMIERNE ZADŁUĩENIE
A ZOBOWIĄZANIA WSPÓLNIKÓW I AKCJONARIUSZY
Na tle powyĪszego wypada równieĪ przedstawiü rekomendacje zespołu w zakresie zmiany w art. 14 § 3 Kodeksu spółek handlowych70, którego skutki nierozerwalnie związane są z wyceną majątku dłuĪnika przy okreĞlaniu jego niewypłacalnoĞci wynikającej z nadmiernego zadłuĪenia. Zdaniem zespołu, przy
68
A l l e r h a n d, Prawo upadłoĞciowe, s. 18.
69
TamĪe.
70
Ustawa z dnia 15 wrzeĞnia 2000 r. – Kodeks spółek handlowych, Dz. U. Nr 94, poz. 1037 [dalej cyt.: k.s.h.].
obliczaniu wysokoĞci zadłuĪenia w przedmiocie ogłoszenia upadłoĞci, niesłuszne byłoby uwzglĊdnianie zobowiązaĔ dłuĪnika z czynnoĞci prawnych okreĞlonych w art. 14 § 3 k.s.h.71 W tym zakresie zespół rekomenduje wprowadzenie przepisu: „WierzytelnoĞü wspólnika albo akcjonariusza z tytułu poĪyczki lub innej czynnoĞci prawnej o podobnych skutkach w szczególnoĞci dostawy towaru z odroczonym terminem płatnoĞci, dokonanej na rzecz spółki kapitałowej, uwaĪa siĊ za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłoĞci w terminie piĊciu lat od dnia zawarcia umowy poĪyczki lub dokonania innej czynnoĞci prawnej”72. Przy czym przepisu tego nie stosuje siĊ m.in. do poĪyczek oraz innych czynnoĞci prawnych o podobnych skutkach dokonanych w toku postĊpowania układowego albo naprawczego, jak równieĪ na skutek zawartego układu, a takĪe poĪyczek oraz innych czynnoĞci prawnych o podobnych skutkach dokonanych przez wspólników albo akcjonariuszy dysponujących mniej niĪࡆ 10% głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu spółki, chyba Īe są oni członkami organów spółki lub faktycznie prowadzą jej sprawy. Pomimo ochronnego celu przedmiotowego przepisu, który uniemoĪliwia wspólnikom obchodzenie przepisów o wkładach do spółki z pokrzywdzeniem wierzycieli, warto zastanowiü siĊ, czy objĊcie czynnoĞci z art. 14 § 3 k.s.h. postĊpowaniem upadłoĞciowym nie zachĊciłoby wspólników do interwencji w przypadku złej kondycji finansowej przedsiĊbiorstwa. Wspólnik, który nie zostanie objĊty postĊpowaniem upadłoĞciowym, nie uczestniczy w podziale funduszów masy upadłoĞci, a zatem jego wkład pieniĊĪny w przypadku nieudanej próby ratowania przedsiĊbiorstwa, a w konsekwencji ogłoszenia upadłoĞci – przepada. Nie moĪna zatem zakładaü, iĪ poĪyczka wspólnika ma zawsze odroczony termin płatnoĞci lub zawsze wiąĪe siĊ z objĊciem akcji czy udziałów. Ponadto warto zwróciü uwagĊ, Īe bardzo czĊsto udziałowcy posiadający wiĊcej niĪ 10% głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu spółki, mogą nie mieü wpływu na działalnoĞü spółki. Nie wnikając w zasadnoĞü wczeĞniej rekomendowanych zmian w odniesieniu do art. 14 § 3 k.s.h., bardziej słuszna wydaje siĊ alternatywna rekomendacja zespołu, aby dla roszczeĔ z poĪyczek wspólników lub akcjonariuszy, czy teĪ innych czynnoĞci prawnych o podobnych skutkach, wprowadziü na wzór niemieckiego prawa upadłoĞciowego
71
WierzytelnoĞü wspólnika albo akcjonariusza z tytułu poĪyczki udzielonej spółce kapitałowej uwaĪa siĊ za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłoĞci w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy poĪyczki.
72
osobną, czwartą kategoriĊ zaspokajania, przy czym warunkiem jest uchylenie art. 14 § 3 k.s.h.73
5. NIEWYPŁACALNOĝû W UNII EUROPEJSKIEJ –
– UPADŁOĝû TRANSGRANICZNA
Krajowe regulacje prawne dotyczące upadłoĞci nie są jedynymi obowiązującymi w Polsce. UpadłoĞü wykraczającą poza obszar jednego paĔstwa członkowskiego nazywamy upadłoĞcią transgraniczną. W systemie europejskiego prawa upadłoĞciowego moĪna wyróĪniü postĊpowanie upadłoĞciowe główne oraz uboczne, co ma znaczenie przy okreĞlaniu stanu niewypłacalnoĞci. Ogłoszenie upadłoĞci głównej ma skutki co do całego majątku dłuĪnika połoĪonego w Unii Europejskiej, natomiast ogłoszenie upadłoĞci ubocznej ma ograniczony skutek co do terytorium paĔstwa wydania orzeczenia. Aktem normatywnym regulującym postĊpowanie upadłoĞciowe w Unii Europejskiej jest rozporządzenie Rady Unii Europejskiej nr 1346/2000 z 29 maja 2000 r.74 Twórcy rozporządzenia przyjĊli metodĊ odwołania siĊ do przepisów paĔstw członkowskich regulujących postĊpowanie upadłoĞciowe, przez co nie zdołali wprowadziü jednolitego i zharmonizowanego europejskiego postĊpowania upadłoĞciowego75. Zgodnie z przedmiotowym rozporządzeniem, zdefiniowanie stanu niewypłacalnoĞci naleĪy do poszczególnych ustawodawstw krajowych. Ogłoszenie upadłoĞci w jednym z paĔstw członkowskich Unii Europejskiej skutkuje powstaniem domniemania, Īe dłuĪnik stał siĊ niewypłacalny takĪe w innych paĔstwach, w których prowadził działalnoĞü gospodarczą. TreĞci zawarte w rozporządzeniu konkretyzuje wyrok ETS z dnia 21 stycznia 2010 r.76, w którym Trybunał orzekł, iĪ właĞciwe organy innego paĔstwa członkowskiego, w którym nie zostało wszczĊte wtórne postĊpowanie upadłoĞciowe, są zobowiązane, z wyjątkiem wystąpienia przyczyn odmowy przewidzianych w art. 25 ust. 3 i art. 26 rozporządzenia, do uznania i wykonania wszystkich orzeczeĔ dotyczących tego głównego postĊpowania upadłoĞciowego.
73
TamĪe, s. 39.
74
Rozporządzenie Rady (WE) NR 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postĊpowania upadłoĞciowego (Dz. U. L 160 z dnia 30 czerwca 2000 r.).
75
P. F i l i p i a k, Podstawy wszczĊcia wtórnego postĊpowania upadłoĞciowego, Warszawa 2013, s. 25.
76
Wyrok TSUE z dnia 21 stycznia 2010 r., 2010/C 63/02 (Dz. U. C 63, t. 53 z dnia 13 marca 2010 r.).
NajczĊĞciej stosowanym kryterium niewypłacalnoĞci w porządkach prawnych paĔstw członkowskich jest brak moĪliwoĞci wykonywania wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych. Przy czym niejednolicie okreĞla siĊ czas trwania niemoĪnoĞci regulowania wymagalnych zobowiązaĔ pieniĊĪnych. Ustanawiane są ponadto domniemania istnienia stanu niewypłacalnoĞci77.
Kolejną miarą niewypłacalnoĞci w odniesieniu do spółek oraz osób prawnych niebĊdących spółkami jest stan nadmiernego zadłuĪenia. Kryterium to jest równieĪ niejednolite i w zaleĪnoĞci od paĔstwa członkowskiego róĪnicuje przede wszystkim sposób kwalifikowania składników majątkowych do aktywów i pasywów78. A zatem dany podmiot moĪe byü wypłacalny na terenie paĔstwa postĊpowania ubocznego, a niewypłacalny na terenie paĔstwa postĊpowania głównego. Zgodnie z treĞcią art. 27 rozporządzenia, niewypłacalnoĞü dłuĪnika nie moĪe byü badana w postĊpowaniach w przedmiocie wszczĊcia postĊpowania wtórnego79. W związku z tym, iĪ niewypłacalnoĞü nie jest badana z racji uprzedniego jej zbadania, moĪliwe jest ogłoszenie upadłoĞci dłuĪnika niewypłacalnego we Francji, a wypłacalnego w Polsce80.
6. NIEWYPŁACALNOĝû W NIEMIECKIM SYSTEMIE PRAWNYM
W tym miejscu przedstawiona zostanie definicja niewypłacalnoĞci w niemiec-kim systemie prawnym prawa upadłoĞciowego – ustawa Inso, z uwagi na fakt, iĪ na niej było oparte prawo upadłoĞciowe z 1934 r. i z której współczeĞnie korzysta prawo upadłoĞciowe i naprawcze.
Zgodnie z § 17 ust. 1 Inso, ogólnym powodem wszczĊcia postĊpowania upadłoĞciowego jest niewypłacalnoĞü. DłuĪnik jest niewypłacalny w sytuacji, gdy nie jest w stanie wykonaü wymagalnych zobowiązaĔ płatniczych, tj. gdy zawiesił płatnoĞci. Zadaniem sądu jest rozróĪnienie, czy problemy dłuĪnika z regulowa-niem wymagalnych zobowiązaĔ mają charakter okresowy czy trwały81. Nie moĪna przyjmowaü niewypłacalnoĞci dłuĪnika w przypadku, gdy braki finanso-we wynoszą mniej niĪ 10%82. DzieĔ utraty płynnoĞci finansowej ustala siĊ za pomocą bilansu płatnoĞci, w którym porównuje siĊ zobowiązania z dostĊpnymi
77
F i l i p i a k, Podstawy wszczĊcia wtórnego postĊpowania, s. 156.
78
TamĪe, s. 156-157.
79
TamĪe, s. 159.
80
Por. Wyrok TSUE z dnia 22.11.2012r., C-116/11 (Dz. U. UE. C.2013.26.4/2).
81
Wyrok BGH z dnia 24 maja 2005 r., IX ZR 123/04, http://dejure.org/dienste/vernetzung/ rechtsprechung?Text=IX%20ZR%20123/04
82
Ğrodkami pieniĊĪnymi dłuĪnika. Przy czym wystarczy, aby jedno zobowiązanie nie zostało spełnione83. Ponadto, zgodnie z treĞcią § 19 ust. 1, w przypadku osoby prawnej nadmierne zadłuĪenie, podobnie jak w Polsce, równieĪ jest powodem wszczĊcia postĊpowania upadłoĞciowego. Niemiecki ustawodawca definiuje w § 19 ust. 2 nadmierne zadłuĪenie jako sytuacjĊ, gdy majątek dłuĪnika nie pokrywa juĪ istniejących zobowiązaĔ, chyba Īe kontynuacja działalnoĞci przedsiĊbiorstwa, po uwzglĊdnieniu tych okolicznoĞci, jest prawdopodobna. Definicja ta nakazuje badanie dwóch podstawowych elementów, tj.: liczbowego nadmiernego zadłuĪenia oraz prognozy kontynuowania działalnoĞci gospodarczej84. Podobnie jak w krajowym porządku prawnym, niemiecki ustawodawca wprowadził regulacjĊ, zgodnie z którą nie uwzglĊdnia siĊ zobowiązaĔ dotyczących wierzytelnoĞci z tytułu udzielonej poĪyczki przez wspólników. Zobowiązania z tego tytułu zaspokaja siĊ w niĪszej kategorii zgodnie z § 39 Inso85.
*
Rekomendacje w zakresie zmiany definicji niewypłacalnoĞci wprowadzają kilka istotnych zmian mających na celu wzmocnienie pozycji dłuĪnika kosztem wierzycieli. Zespół zmierza do tego, aby prawo upadłoĞciowe nie słuĪyło wyłącznie jako instrument do ĞciągniĊcia wierzytelnoĞci, ale by posiadało mechanizmy pozwalające przedsiĊbiorcy „stanąü na nogi”. Przeprowadzona analiza proponowanych zmian w odniesieniu do definicji niewypłacalnoĞci ujĊtej w pr.u.na., pozwala dokonaü pewnej oceny. Z jednej strony, proponowaną zmianĊ definicji niewypłacalnoĞci moĪna oceniü pozytywnie z uwagi na fakt, Īe obecna definicja zawarta w pr.u.na. jest zdezaktualizowana i nie sposób oprzeü siĊ wraĪeniu, iĪ w jej Ğwietle wiĊkszoĞü przedsiĊbiorstw w Polsce jest w stanie niewypłacalnoĞci. W związku z tym czyni ją to regulacją oderwaną od rzeczywistoĞci – czego ustawodawca zapewne był Ğwiadom przystĊpując do procesu legislacyjnego. Z drugiej strony, pomimo pozytywnych aspektów zmiany definicji niewypłacalnoĞci, skutki złagodzenia przepisów pr.u.na. związanych z niewypłacalnoĞcią mogą nie byü zgodne z intencjami zespołu. Na plan pierwszy naleĪy wysunąü zarzut, Īe proponowana definicja niewypłacalnoĞci związana z przesłanką płynnoĞciową staje siĊ nadmiernie nieprecyzyjna i nieostra, a wobec
83
S. M o r a w s k a, PrzedsiĊbiorca w obliczu upadłoĞci. Diagnoza i propozycje zmian systemu
instytucjonalnego w Polsce, Warszawa 2013, s. 71. 84
TamĪe, s. 72.
85
niedookreĞlenia uĪytych w niej pojĊü, trudno wskazaü na ich desygnaty. Proponowane rozwiązania w zakresie definicji niewypłacalnoĞci nie uproszczą w znacznym stopniu struktury postĊpowania i nie zapewnią w sposób dostateczny sprawnego przebiegu postĊpowania. PrzewlekłoĞü postĊpowaĔ upadłoĞciowych oraz wysokie koszty postĊpowania upadłoĞciowego w stosunku do niskiej wartoĞci odzyskanych wierzytelnoĞci, nie mogą byü argumentami za ochroną interesów dłuĪnika kosztem wierzycieli. Wszystkie powyĪsze zmiany prowadzące do wzmocnienia pozycji dłuĪnika są konsekwencją znikomej iloĞci postĊpowaĔ naprawczych oraz niedroĪnoĞcią infrastruktury upadłoĞciowej, która powinna zostaü unowoczeĞniona i przeprojektowana. Niemniej jednak w Ğwietle powyĪszego nie sposób nie zgodziü siĊ z poglądem P. Zimmermana i M. Pietru-szyĔskiej, iĪ niewypłacalnoĞü jest (i stanie siĊ w jeszcze szerszym zakresie) stanem w duĪej mierze ocennym86.
BIBLIOGRAFIA
ħródła prawa
Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłoĞciowe i naprawcze (Dz. U. Nr 175, poz. 1361). Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 paĨdziernika 1934 r. – Prawo
upadłoĞciowe oraz prawo o postĊpowaniu układowym (Dz. U. R. P. Nr 28, poz. 221). Ustawa z dnia 15 wrzeĞnia 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037). Rekomendacje Zespołu Ministra SprawiedliwoĞci ds. Nowelizacji Prawa UpadłoĞciowego i
Na-prawczego, Ministerstwo SprawiedliwoĞci, Warszawa 2012.
Niemieckie prawo upadłoĞciowe, Insolvenzordung, z 5 paĨdziernika 1994 r., BGBL. IS. 2866. Rozporządzenie Rady (WE) NR 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie postĊpowania
upadłoĞciowego (Dz. U. L 160 z 30 czerwca 2000 r.).
Orzecznictwo
Orzeczenie SN z dnia 29 lutego 1936 r., II C 2907/35, Lex Omega nr 4301. Orzeczenie SN z dnia 29 kwietnia 1938 r., III C 487/38, Lex Omega nr 495435. Postanowienie SN z dnia 3 marca 2004 r., III CK 360/02, Lex Omega nr 283324. Wyrok SN z dnia 28 wrzeĞnia 1993 r., I CRN 74/93, Lex Omega nr 4036. Wyrok SN z dnia 22 grudnia 2000 r., II CKN 358/00, Lex Omega nr 52545. Wyrok SN z dnia 1 kwietnia 2003 r., II CK 484/02, OSP 2004, Nr 3, poz. 38, s.160. Wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2006 r., V CSK 39/06, Lex Omega Nr 376485.
Wyrok SA w Poznaniu z dnia 13 wrzeĞnia 2006 r., I ACa 354/06, Lex Omega nr 298583. Wyrok WSA w Lublinie z dnia 29 stycznia 2008 r., I SA/Lu 717/07, Lex Omega nr 462713. Wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 14 lipca 2009 r., I SA/Bd 301/09, Lex Omega nr 536936. Wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 8 wrzeĞnia 2009, I SA/bd 203/09, Lex Omega nr 560426. Wyrok WSA w Szczecinie z dnia 17 marca 2010 r., I SA/Sz 876/09, Lex Omega nr 604742.
86
M. P i e t r u s z yĔ s k a, P. Z i m m e r m a n, TrwałoĞü zaprzestania spłaty długów a stan
Wyrok WSA w Łodzi z dnia 20 lipca 2010 r., I SA/łd 224/10, Lex Omega nr 673733. Wyrok SN z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 211/10, Lex Omega nr 738136.
Wyrok WSA w Łodzi z dnia 8 kwietnia 2011 r., I SA/łd 161/11, Lex Omega nr 992066. Wyrok SA we Wrocławiu z 14 lutego 2013 r., I ACa 24/13, Lex Omega nr 1313462. Wyrok SA w GdaĔsku z dnia 27 czerwca 2013 r., III AUa 1293/12, Lex Omega nr 1342231. Wyrok BGH z dnia 24 maja 2005 r., IX ZR 123/04, http://dejure.org/dienste/vernetzung/
rechtsprechung?Text=IX%20ZR%20123/04.
Wyrok TSUE z dnia 22.11.2012r., C-116/11 (Dz. U. UE.C.2013.26.4/2).
Wyrok TSUE z dnia 21.01.2010 r., 2010/C 63/02 (Dz. U. C 63, tom 53, z dnia 13 marca 2010 r.).
Literatura
A d a m u s R.: Prawo naprawcze przedsiĊbiorcy, Warszawa 2009.
A d a m u s R., W i t o s z A.J., W i t o s z A.: UpadłoĞü konsumencka, Komentarz praktyczny, Warszawa 2009.
A l l e r h a n d M.: Prawo upadłoĞciowe. PostĊpowanie układowe. Komentarz, Bielsko-Biała 1999. B a s t i a t F.: Dzieła zebrane, t. I, Warszawa 2009.
D o m a g a l s k i M.: Powrót do tradycyjnej niewypłacalnoĞci, „Rzeczpospolita” z 25.10.2011. D o m a g a l s k i M.: Mniej likwidacji firm, wiĊcej napraw, „Rzeczpospolita” z 11.12.2012. Uniwersalny słownik jĊzyka polskiego, red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
F i l i p i a k P.: Podstawy wszczĊcia wtórnego postĊpowania upadłoĞciowego, Warszawa 2013. F e i s t H.: Deutsches Insolvenzrecht, Cremlingen 2013.
F l o t yĔ s k a I., L i p o w i c z Ł.: Pozytywne i negatywne przesłanki ogłoszenia upadłoĞci spółek handlowych – uwagi praktyczne, cz. 3, teza nr 3, Pr.Spółek.2011.9.44, Lex Omega nr 135723/3. Prawo sprzyjające realizacji Polityki II szansy w Polsce, red. B. Groele, Warszawa 2011.
G u r g u l S.: Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2010.
G u r g u l S.: Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, wyd. IX, Warszawa 2013. H a r l a A.G.: Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Zarys wykładu, Warszawa 2011.
J a k u b e c k i A., Z e d l e r F.: Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2010.
K o h u t e k K.: WszczĊcie postĊpowania naprawczego, teza nr 1, PPH 2004.1.14, Lex Omega nr 42103/1.
K o r z o n e k J.: Prawo upadłoĞciowe i prawo o postĊpowaniu układowym. Komentarz, t. I, Bydgoszcz 1992.
K o z d r oĔ J.: Wierzyciele przestaną straszyü upadłoĞcią, „Dziennik Gazeta Prawna” z 14.11.2013. L e w a n d o w s k i R., W o ł o w s k i P.: Prawo upadłoĞciowe i naprawcze, Warszawa 2011. L i n d e M. S. B.: Słownik jĊzyka polskiego, t. I, Lwów 1854.
N o r t h D. C.: Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge, NY 1999. P e t r a n i u k J.: UpadłoĞü i jej podstawy w prawie upadłoĞciowym i naprawczym, PPH
2003.12.17, teza nr 2, Lex Omega nr 41662/2.
P i a s e c k a – S o b k i e w i c z M.: UpadłoĞü likwidacyjna bĊdzie ostatecznoĞcią, „Dziennik Gazeta Prawna” z 10.12.2012.
P i a s e c k i K.: Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2004.
P i e t r u s z yĔ s k a M., Z i m m e r m a n P.: TrwałoĞü zaprzestania spłaty długów a stan niewypłacalnoĞci – powrót do Ĩródła, teza nr 5, PPH 2013.2.48, Lex Omega nr 163819/5. P o d e l W., O l s z e w s k a M.: UpadłoĞü w praktyce, Warszawa 2012.
S u c h o d o l s k a M.: A kto bankrut ten nie Īyje, „Dziennik Gazeta Prawna” z 26.04.2013. ĝ w i e b o d a Z.: Prawo upadłoĞciowe i naprawcze. Komentarz, wyd. III, Warszawa 2006. Wielka Encyklopedia PWN, red. J. Wojnowski, t. XXVIII, Warszawa 2005.
W ó j c i c k a A.: Szacowanie prawdopodobieĔstwa niewypłacalnoĞci firmy na podstawie wybranych metod oceny ryzyka kredytowego (rozprawa doktorska, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu), PoznaĔ 2010.
Z e d l e r F.: Prawo upadłoĞciowe i naprawcze w zarysie, wyd. II, Warszawa 2009.
NIEWYPŁACALNOĝû JAKO PRZESŁANKA OGŁOSZENIA UPADŁOĝCI
W ĝWIETLE PROJEKTOWANYCH ZMIAN
S t r e s z c z e n i e
NiewypłacalnoĞü jest nieodłącznym elementem prowadzenia działalnoĞci gospodarczej. W wyniku ogłoszenia upadłoĞci, zobowiązania wobec wierzycieli zabezpieczane są z majątku firmy. NiewypłacalnoĞü moĪe wynikaü z nierozliczonych albo nadmiernych zobowiązaĔ finansowych. Obydwie przesłanki są od siebie niezaleĪne. Prezentowany artykuł ma za zadanie omówiü przesłanki niewypłacalnoĞci, jak równieĪ zaproponowaü zalecenia i propozycje dotyczące ogłoszenia upadłoĞci. Poruszone są takĪe regulacje prawa niemieckiego dotyczące niewypłacalnoĞci.
Słowa kluczowe: prawo upadłoĞciowe i naprawcze, upadłoĞü, masa upadłoĞci.
INSOLVENCY AS A CONDITION OF DECLARATION OF BANKRUPTCY
IN THE LIGHT OF PROPOSED AMENDMENTS
S u m m a r y
Insolvency is an integral element of business and economic relations. As a result of a declaration of bankruptcy, the creditors’ interest is secured against the bankrupt estate. Insolvency may result from unsettled liabilities or excessive liabilities. Both premises are independent from each other. This paper aims to present the premises of insolvency as well as to offer recommendations and suggestions related to bankruptcy declaration. It also discusses German insolvency regulations.
Key words: insolvency law, bankruptcy, bankruptcy estate.
