View of The Biblical Image of Mary Magdalene in the Interpretation of Lesya Ukrainka, a Ukrainian Poet of the Turn of the 20th Century

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI Tom LXI,. MARTA KACZMARCZYK (REDA). HUMANISTYCZNE zeszyt 7 – 2013. . BIBLIJNY OBRAZ MARII MAGDALENY W INTERPRETACJI UKRAI SKIEJ POETKI PRZEOMU XIX I XX WIEKU ESI UKRAINKI Wybitna poetka ukrai ska, przedstawicielka tzw. wczesnego modernizmu ukrai skiego – esia Ukrainka (1871-1913) zapisaa si w historii literatury ukrai skiej jako autorka bogatej i rónorodnej twórczoci poetyckiej, ale przede wszystkim jako twórczyni nowego dramatu ukrai skiego, w którym przewaay nie tylko nowe formy czy obrazy, ale przede wszystkim nowy sposób ich odczytania i autorskiej interpretacji. Wród obrazów i motywów, które wystapiy w twórczoci autorki, niejednokrotnie pojawiaj si postacie, których intertekstualn matryc odnajdujemy w Pimie

(2) witym zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Ponadto pojawiaj si w twórczoci poetki równie sceny z ycia pierwszych chrzecijan. Sama obecno tych narratywów w twórczoci pisarki nie stanowi niczego nadzwyczajnego, gdy poszukiwanie róde inspiracji wanie w Biblii – jak potwierdza historia kultury, w tym literatury – stanowio zjawisko do popularne wród twórców rónych epok, okresów literackich, którzy w tej skarbnicy mdroci usiowali poszukiwa prawdy o czowieku i wiecie. Obecno oraz oddziaywanie Biblii na kultur i literatur naszego, europejskiego krgu kulturowego s bowiem tak szerokie, e – jak twierdzi Zygmunt Kubiak – „nie mona dla niej znale adnej analogii w dziejach ludzkiej kultury”1. Wielkie bogactwo stylu, metaforyki, rytmiki skadni, liczne motywy, obrazy, schematy fabularne, które mona nazwa mianem archetypowych, nawet gatunki biblijne. DR MARTA KACZMARCZYK (REDA) – adiunkt Katedry Literatury Ukrai skiej w Instytucie Filologii Sowia skiej KUL; adres do korespondencji: Al. Racawickie 14, 20-950 Lublin, e-mail: mreda@kul.pl. 1 Z. K u b i a k, Poezja Biblii, „Znak” 1960, nr 68–69, s. 182..

(3) 178. MARTA KACZMARCZYK. (przypowie , apokryf, kazanie itp.) przenikaj ca literatur europejsk, tworzc – jak stwierdzi Stefan Sawicki – „obowizujce [literatur europejsk – M.K.] pole tematyczne”2. Przy czym „wpyw Pisma witego – jak zauwaa Janusz Ossowski – nie ko czy si tylko na podejmowaniu pewnych wtków tematycznych, postaci, nie ogranicza si jedynie do sfery jzyka, sposobu obrazowania – ale narzuca konkretny, caociowy sposób widzenia Boga, czowieka, historii; odkrywa sensowno i celowo wiata”3. Poszerzanie tekstu Biblii przez liczne do niej nawizania jako do róda jedynej prawdy o czowieku w jego wymiarze doczesnym i wiecznym stanowio – zdaniem Sawickiego – swego rodzaju obowizek stojcy przed literatur4. Obecno Biblii w sferze literatury przyjmuje posta rónopoziomowych transformacji pre-tekstu biblijnego. „Mona – jak podkrela Ryszard Montusiewicz – mówi o parafrazie, […] a wic o traktowaniu Biblii jako uniwersalnego wzorca tekstu poetyckiego, mona pokaza róne sposoby i poziomy stylizacji, ujawni fakty przejcia fabu biblijnych, wtków, topiki, obrazowania, rozwiza. gatunkowych, struktur jzykowo-stylistycznych”5. W perspektywie kolejnych interpretacji Biblii, podejmowanych przez nastpujce po sobie pokolenia twórców, szczególne miejsce zajmuje literatura modernistyczna, w której obserwujemy rezultaty radykalnej jej recepcji, majcej miejsce w modernizmie. Biblia w wiadomoci i praktyce wielu twórców bya odczytywana i interpretowana z okrelonej perspektywy: jako

(4) wita Ksiga niosca silne oddziaywanie religijne lub jako dzieo sztuki danej kultury religijnej, co pozwalao na utrzymanie dystansu, traktowanie jej jako róda inspiracji. Na przeomie XIX i XX wieku zdecydowanie przewaaa lektura krytyczna Biblii, co stanowio przeciwwag dla utrwalonej postawy pokory wobec wykadni tekstu biblijnego, dokonywanej przez Koció katolicki. „Modernici – jak susznie podkrela Wojciech Kaczmarek – mieli ambicje napisania «nowej biblii», zawierajcej nowe znaczenia takich poj , jak: Bóg, Chrystus, Duch

(5) wity, raj, niebo, szczcie etc”6.. 2. Biblia a literatura. Wprowadzenie do obrad, [w:] Biblia a literatura, red. S. Sawicki, J. Gotfryd, Lublin 1986, s. 8. 3 Romantyczna lektura Biblii. „Ksi dz Marek” J. Sowackiego i „Trzy myli” Z. Krasiskiego – dwa sposoby odczytania Biblii (Na tle wybranych problemów epoki), [w:] Biblia a literatura…, s. 283. 4 Dz. cyt., s. 8. 5 Biblia w „ogrodzie mistycznym”. Uwagi o poezji Kaspra Twardowskiego, [w:] Biblia a Literatura…, s. 190. 6 Zamane pieczcie ksigi. Inspiracje biblijne w dramaturgii Modej Polski, Lublin 1999, s. 300..

(6) BIBLIJNY OBRAZ MARII MAGDALENY W INTERPRETACJI ESI UKRAINKI. 179. Wypeniajce przeom wieków XIX i XX pesymizm i zwtpienie, modne postawy dekadenckie, poczucie schykowoci, katastrofizm, nihilizm odbiy si na literaturze powstaej w tym okresie, w tym kontekcie równie na interpretacji (odbiorze) Biblii. Obrazy biblijne – jak twierdzi Joanna Jdrusiak – zostay przeksztacone w „dolin ez i cierpienia”7.

(7) wiat Starego i Nowego Testamentu zosta odwrócony do góry nogami. Pozbawiono Boga jego boskoci, obwiniono za wszelkie zo tego wiata, bdce wynikiem braku doskonaoci aktu stworzenia. Niemono oparcia si pokusie grzechu przez kolejnych przedstawicieli rodu ludzkiego nie bya jednoznacznie potpiana. Win za grzech Ewy czy Kaina obarczano Boga, który okaza si niedoskonaym stwórc. Modernici pozbawiaj atrybutów boskoci posta Chrystusa. Zakwestionowana zostaje zbawcza moc „krzya”, wiara w Zmartwychwstanie. Du rol w tym kontekcie odegraa praca Ernesta Renana ycie Jezusa (1863), któr zaczytywali si twórcy w drugiej poowie XIX wieku. Renan twierdzi, e bosko Jezusa jest dzieem Jego uczniów, którzy deifikowali Jego posta dla potrzeb chrzecija stwa. Takie podejcie do postaci Jezusa Chrystusa kontynuowali modernici, kwestionowali zarówno bosko , jak i boski akt zbawienia. W takim kluczu interpretacyjnym mieci si zaproponowany przez poetk ukrai sk narratyw zwizany z obrazem Marii Magdaleny (Miriam) z poematu dramatycznego O$3% (Optana). esia Ukrainka naleaa do grona twórców, którzy gruntownie przygotowywali si do kadego podejmowanego tematu. Jeeli chodzi o Bibli, to mona sdzi , e doskonale orientowaa si w tej tematyce. Warto w tym miejscu przypomnie , e poetka zajmowaa si prac nad tumaczeniem wybranych, poleconych przez wuja Mychaja Drahomanowa fragmentów Biblii. Czsto powicaa si lekturze

(8) witej Ksigi, w której – jak sama pisaa – „ \^> ?|}\\ q\\, >v|v `\ ^vq\<q\ _\/<, >/q |~q\, \` \?\ q/ `Qv=”8. Ponadto esia Ukrainka znaa i studiowaa wspomnianego wyej Renana: „|Qvqq q <v?<Q\ `Qv= /qvqv ?|/ \^`?v= >/^`` |// [...]”9. Poetka nie pozostawaa jednak bezkrytyczna wobec tego „nowego proroka”, co wyrazia w licie do wuja: „[…] <vQ}| >/q /qvq v^/>q/ Qv q/Q~ q/vq\qq`>` ?vq/>` ?|`>` v_\^`v>`, |/, _/?q/, {\\ vQ\-. 7. Motyw Judasza w dramacie Modej Polski, [w:] Dramat biblijny Modej Polski, red. S. Kruk, Wrocaw 1992, s. 194. 8 List do M. Drahomanowa (2.01.1892), [w:] . ^ v q v, \4q

(9) 4 * 12 ., t. X, s. 125. 9 List do L. i M. Drahomanowów (18.08.1894), s. 250..

(10) 180. MARTA KACZMARCZYK. `}/ ?`\?vqq |}\>~ ?`q\=”10. Wszystkie te uwagi znalazy swe odzwierciedlenie w sposobie interpretacji znanego i do popularnego obrazu Marii Magdaleny. Na temat Marii Magdaleny Biblia nie mówi do duo, ale wiadomo, e bya to jedna z kobiet, z których Jezus przepdzi „siedmiu zych duchów” (k 8,2). Najprawdopodobniej bya to kobieta niezamna, prawdopodobnie wdowa, która po nawróceniu towarzyszya Jezusowi w czasie Jego publicznej dziaalnoci, bya wiadkiem Jego mierci i zmartwychwstania11. Posta Marii Magdaleny jako jednej z kobiet podajcych za Jezusem, obok Joanny i Zuzanny pojawia si ju u ukasza ewangelisty jeszcze w Galilei (k 8: 1-3). Pozostali ewangelici wspominaj o niej dopiero w odniesieniu do pobytu w Judei (Mt 27: 56; Mk 15: 40; J 19: 25). We wszystkich ewangeliach pisze si o niej jako o tej, która pierwsza przybya do grobu, spostrzegszy, e grób jest pusty, zawiadomia o tym Szymona Piotra. Jej jako pierwszej ukaza si zmartwychwstay Jezus, którego pomylia z ogrodnikiem (Mk 16,9; J 19,25; Mk 16,10). Maria Magdalena poprzez swoje zanurzenie w grzechu i wyjcie z niego stanowia doskonay materia na bohatera modernistycznego. Jej dwa ywoty: grzeszny, przepeniony cielesnoci, erosem, oraz wiat duchowej, czystej mioci, byy w stanie odda dowiadczenia przeomu XIX i XX wieku. By moe to stanowi przyczyn tak duej popularnoci jej przedstawie w literaturze tego okresu (Antoni Szandlerowski, Maria z Magdalii, 1906; Krystyn Ostrowski, Judasz i Magdalena, czyli rozpacz i nadzieja, 1881). Nowotestamentowa posta Marii Magdaleny znalaza swoje intertekstualne odbicie w twórczoci esi Ukrainki we wspomnianym ju utworze dramatycznym `$3%. Utwór powsta w cigu jednej nocy z 17 na 18 stycznia 1901 roku w Mi sku. esia Ukrainka przebywaa wówczas u przyjaciela – Serhija Mery skiego, którym opiekowaa si podczas cikiej i miertelnej choroby. Utwór powsta na okoo pótora miesica przed mierci Mery skiego. Bya to jedna z tych nocy, o których pó niej napisze esia Ukrainka: „[...] ? Qv~ q _`|vv, _| \, _/?q/, ~~ \?\ `Q`, \` ?/ Q\ `?v \|Qvv|}. qv?Q} _`|vv, q/ _/^/Q^v?`?` Q~`, v/ ? |v>\>~ v_\/. ` >/q/ Q\ |_`Qv?, < Q\\ ?|}\\ `?v ?`{v, Q\ Q/ >\v ?_\?|Q`: «J’en ai. 10. List do M. Drahomanowa (28.08.1894), tame, s. 250. Encyklopedia katolicka, t. XI, red. S. Wilk, E. Ziemann, R. Sawa, K. Gód , J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, Lublin 2006, kol. 1319. 11.

(11) BIBLIJNY OBRAZ MARII MAGDALENY W INTERPRETACJI ESI UKRAINKI. 181. fait un drame…”12. Ten wymowny komentarz pozwala przychyli si do teorii, zgodnie z którymi tragiczne obrazy umierajcego w zapomnieniu, bliskiego sercu przyjaciela poetki odbiy si w tekcie poematu dramatycznego `$3%.

(12) mier Mery skiego to – wedug badacza Abrama Hozenpuda – jedno z najtragiczniejszych wydarze w yciu poetki13. Nie dziwi zatem fakt, e pozostawia tak wymowny i dramatyczny lad w twórczoci pisarki ukrai skiej. Dramat osobisty poetki w pewnym sensie przysuy si do powstania utworu dramatycznego. Sama esia Ukrainka – jak ju wyej wspomniano – w licie do Iwana Franki pisaa: „J’en ai fait un drame…”. Wykorzystany tu obraz Mesjasza pomóg poetce podnie swoj strat i tragedi osobist do wymiaru tragedii ogólnoludzkiej. Jak ju o tym bya mowa, utwór `$3% zosta napisany w cigu jednej nocy, jednak obrazy, które w nim przemówiy, kryy w wiadomoci poetki duszy czas. Pod koniec 1900 roku powstay poezje q, =!' $

(13) $

(14) *…, <

(15) , %

(16) 3, !'! 4 $* $

(17) …, które wykorzystuj te same obrazy, co napisany pó niej poemat dramatyczny – obraz Mesjasza, Marii Magdaleny, ukrzyowanie. Korespondencja poetki z tego okresu dostarcza wielu cennych informacji na temat stanu psychicznego, duchowego, jej przey , co pozwala zrozumie ide poematu `$3%, uchwyci alegori obrazów. Obraz Mesjasza-Chrystusa, który wykorzystuje esia Ukrainka zarówno w pojedynczych poezjach, jak i w poemacie `$3%, pojawia si tu na skutek autorskich skojarze zwizanych z cierpieniem miertelnie chorego Mery skiego. Fatum, towarzyszce jej przeczucie zbliajcej si mierci, brak ju jakiejkolwiek nadziei na cud, konieczno przyjcia i pogodzenia si z tym, co nieuniknione, wywoay w poetce sprzeciw i uczucie nienawici w stosunku do moralnoci chrzecija skiej, goszcej postawy pokory, miosierdzia i przebaczenia. Wszystkie te emocje, wewntrzne rozdarcie wykrzyczaa esia Ukrainka ustami swojej Miriam (Marii Magdaleny). Utwór `$3% skada si z 4 czci. Kada z nich intertekstualnie odnosi si do wydarze z ycia Chrystusa, chronologicznie zbliajcych do Krzya i Zmartwychwstania. Poemat otwiera scena przedstawiajca sceneri pustynn. Pokazany jest Mesjasz pogrony w rozmylaniach, samotny na pustyni. Miriam bka si poród kamieni nad brzegiem jeziora, wypatruje Mesjasza. Mona sdzi , e ta scena odwouje si do pobytu Jezusa na pustyni. Otwierajcy utwór 12 13. List do Iwana Franki, [w:] ^ v q v, \4q

(18) 4..., t. XII, s. 18. . " \ < / q _ ~ ,

(19) " , `? 1947, s. 41..

(20) 182. MARTA KACZMARCZYK. monolog Miriam prezentuje jej stosunek do swego nauczyciela. Akcentuje si tu osamotnienie, a przez to nieszczcie Mesjasza: , v Q\ v^v /|=, \ |?Q ^Q~, ~Q`! |> vQ` v|Q q/v|q`> ~Q`, q/v|q`>, Qv, \ \`q\`>14.. Jest to pierwsza, zarazem jedyna cz utworu dramatycznego, w której esia Ukrainka pozwala swojej Miriam rozmawia ze swoim Nauczycielem. Zawarty tu dialog prezentuje znany z Biblii obraz Jezusa oraz nieznan

(21) witej Ksidze postaw kobiety, która nie poddaje si nauce Jezusowej, nie tylko nie chce przyj Jego sów, ale stara si przekona do swoich racji. Warto jednak zauway , e intertekstualn matryc wanie takiej postawy Miriam–Marii Magdaleny mog stanowi apokryfy, które znaa poetka, a w których prezentowany jest obraz Marii Magdaleny jako uczennicy i rozmówczyni Jezusa (EwTm 114), doskonale pojmujcej nauk swego Nauczyciela, pozwalajcej sobie na zadawanie pyta 15. U esi Ukrainki Miriam wystpuje jako równoprawny rozmówca Mesjasza. Kobieta pozwala sobie wstpowa w dynamiczne dysputy na argumenty po to, by broni swoich racji – bezzasadnoci ofiary. W tym miejscu warto zauway , e ta postawa równoci kobiety w relacjach z mczyzn jest cech charakterystyczn wszystkich innych obrazów kobiecych zaproponowanych nam przez poetk (Kasandra, donna Anna). Wród wartoci, które houbia poetka i którym pozostawaa wierna przez cae ycie, na pierwszym miejscu znajduje si wolno , która ma posta wielowymiarow. Na pierwszym miejscu chodzio o wolno narodu, krytyk jakiegokolwiek podda stwa i zalenoci. W paszczy nie ludzkiej chodzio o wolno i równo midzy lud mi, na któr kwestia pci nie powinna mie wpywu. Std te Miriam esi Ukrainki pozwala sobie na prowadzenie rozmowy z pozycji równy z równym. Naley podkreli , e w zawartych tu dysputach uwaga zdecydowanie zwrócona jest w stron obrazu Miriam. Posta Mesjasza peni funkcj ta, kontekstu. Warto w tym miejscu zaznaczy , e poetka miaa zamiar nada tym obrazom taki sam ciar, o czym wiadczy fakt, e pocztkowy wariant tytuu utworu brzmia: !4 4

(22) $3%16. Jednak, w trakcie prac nad poematem esia Ukrainka zrezygnowaa z takiego tytuu i koncepcji 14. ^ v q v, \4q

(23) 4..., t. III, s. 127. Zob. Encyklopedia katolicka…, kol. 1319. 16 Zob. ^ v q v, \4q

(24) 4..., t. III, s. 382. 15.

(25) BIBLIJNY OBRAZ MARII MAGDALENY W INTERPRETACJI ESI UKRAINKI. 183. ideowo-kompozycyjnej, umieszczajc zarówno w tytule (`$3%), jak i w tekcie poematu dramatycznego obraz Miriam (Marii Magdaleny) jako centralny w utworze. Pozostae trzy czci utworu `$3% s cile zwizane z misterium mki, mierci i zmartwychwstania. esia Ukrainka wykorzystuje obraz modlitwy w Ogrodzie Oliwnym, scen pod krzyem oraz moment po zmartwychwstaniu. Do samego ko ca przy swym Mesjaszu trwa Miriam. Czuwa z Nim w Ogrójcu: \/! <q\? ?q \`q\`{, / ^/, q ? _~|Q`q! =` Q?/^ ? v>qq... q \Qv> /`Q} Q\{ ~/q`, \ – =` v~Q} – ~`Q/= < ~| qv{\^\`{, v |_`Q} ?q, ?|, – Q?/^/, >\/, \ qv{>\\`{... \qv q/ |_=, ?~_ < q`> |Q^vv=, Q~Q /, _\^~, Qv q>v, >~^ \/{, q/ ?`qv, | Qq}, Qv, >\? q/ =`qv, Qv, qv/ ? >/q/ ~ q/>v...17.. Bohaterka osdza uczniów Mesjasza za to, e pozostawili swego Nauczyciela, e nie czuwaj razem z nim. Krytykuje ukochanego ucznia czyli Jana, który równie zasn, jak wszyscy pozostali. Tylko ona jedyna czuwa i cierpi razem ze swoim Mesjaszem. Jest niema jak cie , ale jest obecna i wiadoma tego, co ma si wydarzy . W pewien sposób ten obraz odnosi si do obrazów z ycia osobistego poetki – wspominane ju chwile przy ou umierajcego Mery skiego, samotne i nieme noce spdzane przy chorym, kbice si myli, wspóczucie i al do bliskich Mery skiego, którzy zapomnieli o nim w chwili cierpienia18. Miriam samotnie czuwa równie pod krzyem Mesjasza: „!v "\}\. !. ^` ^/|Q` < ^\<_Q`>`, ?/ >/^Q?`>`. v ?v^Qv, q` = / { q / > v, Q } ` ^ v > | v > v _ ^ / | Q \ > / | ”19 [podkr. – M.K.], a take po mierci Jezusa. Stan osamotnienia bohaterki jest wynikiem braku oparcia na nauce chrzecija skiej mioci. Samotno jest zatem postrzegana jako kara moralna. Dlatego te uwiadamiajc sobie swój udzia w ukrzy17. Tame, s. 137. Informacji tych dostarcza gównie korespondencja do Wiry Kryaniwskiej-Tuczapskiej. Zob. list do W. Kryaniwskiej-Tuczapskiej (29.01.1901), [w:] ^ v q v, \4q

(26) 4..., t. XI, s. 209-210. 19 \4q

(27) 4..., t. III, s. 139. 18.

(28) 184. MARTA KACZMARCZYK. owaniu Mesjasza, Miriam podejmuje decyzj o mierci, wiadomie prowokujc tum do podniesienia na ni rki (scena kamienowania), a wszystko po to, by dowie swojego oddania Mesjaszowi. Reasumujc, warto zaznaczy , e esia Ukrainka wykorzystuje w utworze pojedyncze interteksty ewangeliczne – obrazy z ycia Jezusa, czynic je tem dla prezentacji wasnej – jak to okreli M. Zerow – „`QQ}\?\ \|\”20, a dalej twierdzi, e „q q\` q/ >\v _\>`^`Q`| < \|q\?v>` ^`|Qq|}\\ |?Q\~”21. „/^`>v ~\>”22 Miriam nie moe przyj nauki Jezusa: „nadstawiania drugiego policzka”, a jeszcze bardziej przebaczenia nie tyle przyjacioom, ile przede wszystkim wrogom. Przyczyna tego tkwi w buntowniczej, mona zaryzykowa stwierdzenie – prometejskiej naturze Miriam, która nie potrafi przyj nakazu „kochaj bli niego”. Miriam kocha swego Nauczyciela, gotowa jest odda wasne ycie, potpia jednak ludzkie saboci tych, których On wybra na swoich uczniów, potpia tych, którzy pozwolili Go ukrzyowa , a po Jego mierci i zmartwychwstaniu s na tyle zastraszeni, e boj si gono o Nim wspomina . Wreszcie oddaje swoje ycie przez ukamienowanie. Miriam esi Ukrainki to posta optana swoj „egoistyczn” mioci do Mesjasza, mioci, która ma cechy raczej ziemskie ni boskie, przy czym nie chodzi tu o cielesno i erotyzm. Ta Miriam, jeeli nawet interpretowa j przez pryzmat biblijnej nierzdnicy, jest postaci typow dla maniery pisarskiej poetki ukrai skiej – kobiet „nieposiadajc ciaa”. Warto w tym kontekcie zwróci uwag na osobiste stosunki esi Ukrainki z Mery skim. Uczucia, którymi darzya przyjaciela, byy na tyle silne, e popchny j do Mi ska, do oa chorego, jednoczenie byy na tyle platoniczne, e nie byo tam mowy o jakiejkolwiek cielesnoci. Takie obrazy pojawiaj si w liryce poetki tego okresu. / q\\, \ Q` q/ \{>v? >/q/ q\`, |/ q\\, \ > qv>` q/ ~\ |_\v~ _^\ _\~q`, \, _~ \ Q// < qv{}q` \{>?, ? qv{|\\` _\~q?! }` < Q\\= q/ |v>v, Q}` < Q\\= q/ qv ~`q. }` Q` ?> ^Q~?vQ` >/q/ ? |v>\ |//. <

(29) 6 ! 3$ =*'

(30) ’%

(31) $%…23. 20. % / ^ \ ?, 0! >6..., s. 180. Tame, s. 180. 22 ^ v q v, \4q

(32) 4..., t. III, s. 126. 23 Tame, t. I, s. 257. 21.

(33) BIBLIJNY OBRAZ MARII MAGDALENY W INTERPRETACJI ESI UKRAINKI. 185. Miriam naley do grona typowych bohaterów neoromantycznych. To silna osobisto („nadczowiek”) zaprezentowana w swojej „walce” z otaczajcym, w jej przekonaniu, zem i niesprawiedliwoci. Indywidualizm bohatera modernistycznego jest w tym wypadku realizowany w bezkompromisowoci i maksymalizmie Miriam. Bohaterka wierzca w pewne wartoci i prawdy nie potrafi skoni swego „karku” pod jarzmo nieograniczonego miosierdzia i mioci do bli nich, które prezentuje Mesjasz. Pojawia si w tym kontekcie polemika z krzyem i jego zasadnoci, co koreluje z modernistycznym krytycyzmem i sceptycyzmem wobec „zbawienia przez krzy”. Miriam traktuje krzy – powicenie Mesjasza – jako daremny, poniewa ci, za których si powici, nie s tego warci. Bohaterka kwestionuje sam fakt zbawienia przez krzy: q/ ?^=, \ ?q ?\|^/|, \ ?` Q\\ q/ ?v^Q!24. Podsumowujc, trudno okreli jednoznacznie intertekstualn matryc dla obrazu Miriam, tym bardziej, e to biblijne imi pochodzenia hebrajskiego nosiy przynajmniej trzy kobiety w Nowym Testamencie – trzy Marie. Miriam to przecie odpowiednik imienia Maria, które nota bene pochodzi od imienia Miriam. W jzyku polskim, podobnie jak w ukrai skim utrwali si wariant imienia Maria, gównie ze wzgldu na brak tak charakterystycznej ko cówki -a (imiona e skie) w wariancie Miriam. Warto zatem zastanowi si, dlaczego esia Ukrainka nazywa swoj Mari – Miriam. Moe wykorzystany obraz posiada jedynie utosamiane z biblijnym kontekstem imi? Te pytania rodzi fakt, e aden z obrazów biblijnych Marii nie odpowiada obrazowi skonstruowanemu przez esi Ukraink. Poetka w monologu Miriam zdradza jedynie, e jej bohaterka poda za Mesjaszem od czasów nauczania w Galilei, czyli od samego pocztku: v ~v =^v <v q`>, ?q \`? _\ "v/. \q`{ ?|Q` Q\^q~Q` \ \/~, \ ^v{ _vv /|, Q}` Q\^q~Q` q/ _\|>v, \ q\\ _^\|`Q} q/ >vv ? q}\\: q <\^\?’, q |Q^v?` qv /<’. q/ <qv=, \\ {v < =^\=...25. 24 25. Tame, t. III, s. 142. Tame, s. 127..

(34) 186. MARTA KACZMARCZYK. Wskazywaoby to na posta , któr wspomina ukasz ewangelista (k 8, 1-3) jako jedn z kobiet podajcych za Jezusem obok Joanny i Zuzanny. Jednak blisze przyjrzenie si tej postaci pozwala stwierdzi , e obraz zaproponowany przez esi Ukraink daleki jest od biblijnego intertekstu. Jest to kolejny dowód na to, e poetka ukrai ska twórczo wykorzystywaa znane obrazy czy narratywny, które poddawaa swojej autorskiej interpretacji, czynic z nich to dla rozwaa. o charakterze uniwersalnym i ogólnoludzkim.. BIBLIOGRAFIA. Encyklopedia katolicka, t. XI, red. S. Wilk, E. Ziemann, R. Sawa, K. Gód , J. Herbuta, S. Olczak, R. Popowski, Lublin 2006. J d r u s i a k J., Motyw Judasza w dramacie Modej Polski, [w:] Dramat biblijny Modej Polski, red. S. Kruk, Wrocaw 1992, s. 193-240. K a c z m a r e k W., Zamane pieczcie ksigi. Inspiracje biblijne w dramaturgii Modej Polski, Lublin 1999. K u b i a k Z., Poezja Biblii, „Znak” 1960, nr 68-69, s. 182-190. M o n t u s i e w i c z R., Biblia w „ogrodzie mistycznym”. Uwagi o poezji Kaspra Twardowskiego, [w:] Biblia a literatura, red. S. Sawicki, J. Gotfryd, Lublin 1986, s. 189206. O s s o w s k i J., Romantyczna lektura Biblii. „Ksi dz Marek” J. Sowackiego i „Trzy myli” Z. Krasiskiego – dwa sposoby odczytania Biblii (Na tle wybranych problemów epoki), [w:] Biblia a literatura, s. 283-307. S a w i c k i S., Biblia a literatura. Wprowadzenie do obrad, [w:] Biblia a literatura, s. 610. " \ < / q _ ~ .,

(35) " . (%4

(36) 0!4 >6), `? 1947. % / ^ \ ? ., 0! >6.

(37) -q4

(38) 4" !, [w:] >6!' !'%!

(39) , red. . ~`>v, `? 2003. ^ v q v ., \4q

(40) 4 * 12 ., `? 1975-1979..

(41) BIBLIJNY OBRAZ MARII MAGDALENY W INTERPRETACJI ESI UKRAINKI. 187. $!$ % "! !#' ! # % ££ ££ . ! /<=>/ ?Q\^v |QvQQ _^/</qQ~ \^v< ^v> – /^\q ^v>vQ`q\ _\/>` `$3% v?Q\^|Q?v ~^vq|}\ _\/Q/|` <v>~ ££ ££ |Q. /| ^vq`. qQ/^_^/Qv \^v<~ <{|q=Q}| <v \_\>\\= Q/\^ qQ/^Q/|Q~v}q\|Q, <v?` { >\qv _\v<vQ` q ^?q <qv/q} <?’<?, < `>` _\?’<vq`{ \^v<.. THE BIBLICAL IMAGE OF MARY MAGDALENE IN THE INTERPRETATION OF LESYA UKRAINKA, A UKRAINIAN POET OF THE TURN OF THE 20TH CENTURY Summary The Biblical image of Mary Magdalene in the interpretation of Lesya Ukrainka, a Ukrainian poet of the turn of the 20th century The author of this article presents the image of Miriam - the protagonist of the poetic drama entitled Oderyma [A Woman Possessed] by Lesya Ukrainka, a well-known Ukrainian poet composing at the turn of the 20th century. The interpretation of the poetic image rests on the theory of intertextuality, which allows the author to exhibit and expound all the levels of senses and references that the image relates to. Sowa kluczowe: obraz Marii Magdaleny, Biblia, intertekstualno , modernistyczna interpretacja.

(42) : \^v< v^ vv`q`, , qQ/^Q/|Q~v}q|Q}, >\/^q|Q`qv qQ/^_^/Qv. Key words: image of Maria Magdalene, the Bible, intertextuality, modernist interpretation..

(43)