Pojmowanie własności : aspekty prawne i ekonomiczne

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 733. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Zofia Mierzwa Katedra Mikroekonomii. Pojmowanie własności. Aspekty prawne i ekonomiczne 1. Istota własności „Własność jest równie wszechobecna jak człowiek, będąc podstawową tkanką całego społeczeństwa”. Ta wypowiedź w zwięzły sposób określa miejsce własności w społeczeństwie i życiu każdego człowieka. Własność jest obiektywnie (immanentnie) związana z istotą ludzką, tkwi w naturze człowieka, dlatego każdy „nosi w sobie” własność, wiążąc ją z wyłącznością korzystania z rzeczy o pewnej wartości. Odbiera ją przy tym jako coś naturalnego, przynależnego tylko jemu, zawsze „obecnego”. Dopiero spór o własność i groźba jej utraty uświadamia ludziom, że we własności, nawet niewielkiej, są zakorzenione podstawy ich bytu, rozwoju, przyszłości własnej i rodziny. R. Pipes pisze w związku z tym: „historia wszystkich społeczeństw, od najprymitywniejszych do najbardziej rozwiniętych wykazuje powszechność roszczeń własnościowych oraz fiasko wszelkich prób stworzenia wspólnot wolnych od pojęcia własności, czy to podejmowanych dobrowolnie, czy pod przymusem”. Zwraca równocześnie uwagę, że historię niemal tak długą jak własność mają dyskusje i spory wokół niej. I tak: „1. Polityczny argument na rzecz własności głosi, że (jeśli nie jest rozdzielana w rażąco nieuczciwy sposób) pomaga ona w stabilizacji i ogranicza uprawnienia rządu. Polityczny argument przeciw własności utrzymuje, że nierówność, która jej towarzyszy, jest źródłem społecznych niepokojów. . R. Pipes, Własność a wolność, Muza, Warszawa 2000, s. 179–180.. A. Rybarski, Systemy gospodarcze a własność [w:] Wprowadzenie do ekonomii, red. Z. Dach, AE w Krakowie, Kraków 1995, s. 95. . 4. K_733.indb 65. M. Kuniński, Własność i wolność, http://www.omp.org.pl/kuninski9.htm, z 03.10.2005. R. Pipes, op. cit., s. 19.. 1/16/08 2:05:53 PM.

(2) 66. Zofia Mierzwa. 2. Z moralnego punktu widzenia powiada się, że własność jest uprawniona, ponieważ każdy ma prawo do korzystania z owoców swojej pracy. Spotyka się to z odpowiedzią krytyków, iż wielu posiadaczy zdobywa swój majątek bez wysiłku oraz że podobna logika wymaga, aby wszyscy mieli równe szanse w zyskiwaniu własności. 3. Psychologiczna obrona własności podkreśla, że wzbogaca ona poczucie tożsamości i godności własnej jednostki. Inni twierdzą, że degeneruje ona osobowość poprzez skażenie jej chciwością. 4. Ekonomiczna linia rozumowania na rzecz własności utrzymuje, że jest to najskuteczniejszy sposób tworzenia dobrobytu, podczas gdy według oponentów gospodarcza aktywność, napędzana pościgiem za prywatnym zyskiem, prowadzi do rozrzutnej konkurencji”. Własność istnieje w dwóch skrajnych postaciach – jako własność publiczna i własność prywatna. Przedmiotem zainteresowania niniejszego opracowania będzie w głównej mierze własność prywatna jako podstawa systemu gospodarki rynkowej, zaś jego celem – próba uporządkowania poglądów na własność oraz wskazanie niektórych skutków przemieszania dwóch odmiennych, tj. ekonomicznego i prawnego, sposobów ujmowania własności. Własność decyduje w silniejszym stopniu niż jakiekolwiek inne zjawiska gospodarcze i społeczne o warunkach życia ludzi. Jest postrzegana jako instytucja uniezależniająca ludzi od innych, jeśli chodzi o sposób i zakres zaspokajania własnych potrzeb, wzmacniająca ich poczucie bezpieczeństwa, własnej wartości i pewności siebie. Jest ściśle powiązana z wolnością człowieka. Związki między własnością i wolnością są tak silne, że trudno ustalić, czy własność jest przyczyną wolności, czy też wolność leży u źródeł własności. Skoro zaś własność wiąże się z wolnością posiadania czegoś i dysponowania czymś, to jej zakres określa, czy i w jakim stopniu jest się właścicielem. F. Zweig tak opisywał tę zależność: „Własność prywatna jest potrzebna do tego, by cieszyć się wolnością, ale i odwrotnie, wolność jest podstawą i korelatem własności prywatnej (…). Kto broni własności prywatnej musi bronić i wolności. A jeśli wolności nie broni, własność prywatna zmarnieje (…). Tylko człowiek posiadający jest naprawdę człowiekiem wolnym, żyjącym swobodnie w społeczeństwie. Człowiek pozbawiony własności pozbawiony jest i wolności”.. . Ibidem, s. 20–21.. Cz. Strzeszewski, Własność. Zagadnienie społeczno-moralne, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1981 s. 52. . . M. Kuniński, op. cit., s. 2.. F. Zweig, Zmierzch czy odrodzenie liberalizmu, Lwów–Warszawa 1938, s. 559–560, za: W. Kwaśnicki, Historia myśli liberalnej, PWE, Warszawa 2000. . K_733.indb 66. 1/16/08 2:05:53 PM.

(3) Pojmowanie własności. Aspekty prawne…. 67. Własność ma wymiar interdyscyplinarny. Znajduje się w kręgu zainteresowania wielu dyscyplin naukowych m.in. socjologii, etyki, teologii, przede wszystkim zaś nauk prawnych i ekonomii. Własność jest zjawiskiem socjologicznym, ponieważ wpływa na bytowanie człowieka. Jest związana z etyką, ponieważ dotyczy działalności człowieka zgodnej z jego naturą i przeznaczeniem. Zajmuje teologię, jako że jest ona wyrazem władzy człowieka z mandatu Bożego nad dobrami materialnymi. Stanowi problem prawny, ponieważ instytucja własności podlega przepisom prawa pozytywnego, będąc zakorzenioną w prawie naturalnym. Nauka ekonomii wiąże własność przede wszystkim ze sposobem wykorzystywania tak zwanych rzadkich zasobów, tj. zasobów występujących w ograniczonej ilości w stosunku do nieograniczonych potrzeb, których zaspokojeniu służą. Własność stwarza najogólniejsze ramy, w których obrębie dokonuje się proces gospodarowania (tj. proces produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji). Wpływa znacząco na postawy ludzi (uczestników) życia gospodarczego, wyzwalając inicjatywę, przedsiębiorczość, pracowitość, odpowiedzialność, skłonność do podejmowania ryzyka; kreować może jednak także postawy bezradności, bierności, roszczeń, a nawet oszustwa. Zasadnicze znaczenie przypisuje ekonomia własności podstawowych czynników produkcji, zwłaszcza dóbr kapitałowych, która w stosunkowo największym stopniu wpływa na motywacje ludzi uczestniczących w procesach gospodarczych, na efektywność gospodarowania i w konsekwencji na poziom bogactwa narodowego i bytowania społeczeństwa10. Własność dóbr kapitałowych rozstrzyga w istocie rzeczy o charakterze systemów ekonomicznych, kreując oparte na własności prywatnej systemy rynkowe albo wynikające z własności społecznej systemy scentralizowane. Przyczyną wymiany i rynku, a w konsekwencji rynkowego systemu gospodarczego, jest własność prywatna. Czym jest więc własność, jak wyrażana jest jej treść? Okazuje się, że własność – kluczowa instytucja (fundament) życia społecznego i gospodarczego – jest paradoksalnie kategorią niejednoznaczną i nie do końca określoną. Opinię tę dokumentują jej wybrane, spotykane w literaturze określenia11. Według L. i M. Tannehill „własność stanowi każda rzecz, którą ktoś posiada. Posiadanie jest prawem do zachowywania, używania oraz zbywania wszystkich rzeczy, do których dana 10. Cz. Strzeszewski, op. cit., s. 13.. Podstawy ekonomii, red. R. Milewski, PWN, Warszawa 1999, s. 11.. W. Kwaśnicki podaje, że pierwsza pełna definicja własności jest zawarta w Instytucji Justyniana z VI w., w której określa się ją jako „pełne władztwo nad rzeczą”. Atrybutami tego władztwa są: posiadanie rzeczy, używanie, pobieranie pożytków oraz dysponowanie. W. Kwaśnicki, op. cit., s. 246. 11. K_733.indb 67. 1/16/08 2:05:54 PM.

(4) 68. Zofia Mierzwa. osoba ma uzasadnione moralne roszczenie”12. Dla A. Rybarskiego „istota własności wyraża się w wiązce uprawnień, jakie początkowo na mocy zwyczaju i tradycji, a następnie na mocy przepisów prawa przysługują właścicielowi. Uprawnienia te przyjęto nazywać prawami własności. Prawa te ustanawiają legalnego właściciela zasobów i wyszczególniają, w jaki sposób zasoby te mogą być użyte”13. W. Kwaśnicki stwierdza, że „własność łączy się zawsze z posiadaniem rzeczy o pewnej wartości i – co się z tym wiąże – z prawami, odpowiedzialnością i ograniczeniami, jakie mogą odnosić się do tej rzeczy względem reszty społeczeństwa”14. Cz. Strzeszewski uważa, że „własność jest zjawiskiem przede wszystkim gospodarczym i moralnym, w związku z czym jej istotę najlepiej oddaje spojrzenie z tych dwóch punktów widzenia. Z punktu widzenia gospodarczego własność jest to suma dóbr gospodarczych i przychodów z nich osiąganych, stanowiąca przedmiot gospodarstwa jednostkowego, narodowego lub międzynarodowego. Zgodnie z prawem moralnym prawo własności jest uprawnieniem jednostki lub zbiorowości do posiadania dóbr gospodarczych i czerpania z nich korzyści zgodnie z dobrem wspólnym”15. Encyklopedia nauczania społecznego Jana Pawła II zawiera następujące ujęcie własności: „własność – taka relacja osoby do rzeczy, w której osoba mająca prawo do posiadania danej rzeczy, i tylko ta osoba, może dysponować tą rzeczą, jakakolwiek by ona była, tzn. zachowywać ją, oddalać od siebie, modyfikować, zniszczyć itp. Prawo własności jest podstawową formą władania dobrami. Występuje jako prawo umożliwiające władanie, pobieranie pożytków i rozporządzanie rzeczą w granicach wyznaczonych przez ustawy prawne, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarczego”16. Teoria praw własności – przyjmując, że obiektem własności są w rzeczywistości prawa użytkowania zasobów i rozpatrując prawo własności w wąskim sensie – wyróżnia następujące jego elementy: 1) prawo używania obiektu (usus), 2) prawo przyswajania korzyści płynących z obiektu (usus fructus), 3) prawo przekształcania formy i (lub) substancji obiektu (abusus)17. J. Majka określa własność jako panowanie osoby nad rzeczami, wskutek czego osoba uważa daną rzecz za „swoją”, czyli w taki sposób do niej przynależną, że można jej „używać”, tzn. użytkować ją i dysponować nią według własnego uznania. Ten stosunek panowania osoby nad rzeczą wynika z prawa własności w ści12 13 14 15. L. i M. Tannehill, Rynek i wolność, Fijor Publishing, Chicago–Warszawa 1993, s. 96.. A. Rybarski, op. cit., s. 92.. W. Kwaśnicki, op. cit., s. 246.. Cz. Strzeszewski, op. cit., s. 24.. Encyklopedia nauczania społecznego Jana Pawła II, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2003, s. 571. 16. J. Tittenbrun, Ekonomiczny sens prywatyzacji, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 1995, s. 10–11. 17. K_733.indb 68. 1/16/08 2:05:54 PM.

(5) Pojmowanie własności. Aspekty prawne…. 69. słym tego słowa znaczeniu, tj. prawa do posiadania jako jednego z podstawowych praw osoby18. Dla R. Pipesa „własność odnosi się do prawa właściciela lub właścicieli formalnie potwierdzonego przez władze publiczne, zarówno do wyłącznego korzystania z majątku, jak i dysponowania nim w drodze sprzedaży lub w jakiś inny sposób”19. Brak precyzji i należytej staranności w określaniu własności może być powodem nieporozumień, konfliktów, a nawet nadużyć. Oznacza także brak punktu odniesienia w wypadku powstawania sporów na tle własności. Są one nieuchronne, chociażby ze względu na materię własności, którą stanowią „dobra rzadkie”20. Trudności z uporządkowaniem kategorii własności wynikają m.in. ze wspomnianego już wcześniej jej interdyscyplinarnego wymiaru oraz z szerokiego zakresu pojęciowego własności21. W zaprezentowanych określeniach zauważalne jest przemieszanie dwóch odmiennych sposobów ujmowania własności – prawnego i ekonomicznego. 2. Prawne i ekonomiczne rozumienie własności Dla nauk prawnych punktem wyjścia przy określaniu własności jest stosunek podmiotu do przedmiotu własności, stosunek ludzi do rzeczy. Przedmiotem własności są rzeczy (jakiekolwiek), a podmiotem – osoby, przy czym eksponowane są zwłaszcza osoby prawne, takie jak np. przedsiębiorstwo, państwo, gmina, miasto, uniwersytet22. Instytucje własności regulują normy prawa cywilnego, których źródła sięgają do dorobku prawa rzymskiego. S. Grzelak wyjaśnia, że „w najszerszym ujęciu przez prawo własności należy rozumieć wszelkie w danej społeczności prawo określające, kto, jakie czynności, w stosunku do jakich przedmiotów, w jakim zakresie i przy jakiej ochronie może wykonywać. Na. 18 J. Majka, Etyka życia gospodarczego, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1980, s. 89. 19 20. R. Pipes, op. cit., s. 15.. M. Machaj, Utrudnił czy uprościł, „Najwyższy Czas” 2003, nr 39.. Postulat uporządkowanego określania własności nie oznacza domagania się jakiejś uniwersalnej definicji własności, mieszczącej w sobie wielość sposobów jej postrzegania przez różne nauki. Należy zgodzić się z S. Grzelakiem, że odrębność rozumienia pojęcia „własność” przez różne nauki jest usprawiedliwiona tym, że każda z nich posiada swą specyfikę, posługuje się odmiennym językiem, realizuje różne funkcje aplikacyjne i poznawcze. Zob. tegoż, Uwagi na temat pojęcia „własność” [w:] Własność prywatna, red. T. Wawak, Uniwersytet Jagielloński, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków 1993. 21. 22. K_733.indb 69. Podstawy ekonomii, s. 42.. 1/16/08 2:05:54 PM.

(6) 70. Zofia Mierzwa. gruncie prawa polskiego została skonstruowana tzw. triada praw własności, rozumiana jako prawo: posiadania rzeczy, czerpania pożytku oraz rozporządzania23. Własność w sensie ekonomicznym – zdaniem R. Milewskiego – jest stosunkiem między ludźmi, który powstaje w związku z faktycznym i niekoniecznie odzwierciedlonym w przepisach prawa dysponowaniem (zarządzaniem itp.) czynnikami produkcji oraz korzystaniem przez ludzi z rezultatów działalności gospodarczej. Przedmiotem własności nie są tu wszelkie rzeczy, ale czynniki produkcji (tj. praca, kapitał, ziemia – zasoby naturalne) oraz ostateczne rezultaty działalności gospodarczej, tj. środki konsumpcji. Podmiotem własności są nie tyle osoby prawne, co konkretni ludzie, czyli osoby, rodziny lub grupy osób, społeczności lokalne, społeczeństwo, czerpiący relatywnie największe korzyści z tego obiektu oraz mający relatywnie największy udział w decydowaniu o nim (zarządzaniu nim)24. „Mieszanie” obu ujęć własności czy też opieranie się w analizie ekonomicznej na prawnych określeniach własności jest nieuprawnione. Prawo wskazuje właściciela danego obiektu na podstawie obowiązujących w danym kraju przepisów prawa (ustaw, norm prawnych niższego rzędu); ekonomia eksponuje właściciela rzeczywistego, tj. tego, który w największym stopniu decyduje o danym obiekcie i z niego korzysta25. Utożsamianie tych dwóch ujęć własności byłoby dopuszczalne tylko wtedy, gdyby „realne stosunki ekonomiczne w danym społeczeństwie w pełni odpowiadały ich odzwierciedleniu w prawie, i z drugiej strony – prawo wyrażałoby te realne (obiektywne) stosunki w sposób w pełni adekwatny”26. Tak jednak nie jest. Stosunki własności w sensie ekonomicznym mogą występować niezależnie od istnienia i obowiązywania prawa własności. (W przeszłości sytuacje takie wynikały z tego, że własność była znana wcześniej, niż zaistniało państwo i prawo). Bycie ekonomicznym właścicielem jakiegoś obiektu nie musi więc bezwzględnie wymagać posiadania tytułu prawnego do niego. Przykładowo występowanie podziemia gospodarczego oznacza realne istnienie sfery własnościowych stosunków ekonomicznych, mimo że sfera ta jest całkowicie pominięta przez regulacje prawne, a własność faktyczna – ekonomiczna, nie znajduje usankcjonowania w prawie własności. J. Tittenbrun wskazuje w związku z tym, że „ekonomiczne stosunki własności mogą się opierać nie tylko na umowach i gwarancjach praw-. 23 S. Grzelak, op. cit., s. 8. Szeroką prawną interpretację własności zawiera m.in. praca W. Pańki O prawie własności i jego współczesnych funkcjach, Uniwersytet Śląski, Katowice 1984. 24 25 26. K_733.indb 70. Podstawy ekonomii, s. 42–43.. Ibidem.. Ibidem.. 1/16/08 2:05:55 PM.

(7) Pojmowanie własności. Aspekty prawne…. 71. nych, lecz także na porozumieniach nieformalnych, określanych przez zwyczaj, obyczaj, konwencję itp”27. Okazuje się również, że dany tytuł prawny do własności może mieć różnorodną treść ekonomiczną, tj. obejmować kilka odmiennych ekonomicznych stosunków własności. I tak, identyczny tytuł prawny może dotyczyć przedsiębiorstwa zyskownego lub takiego, które przynosi straty i z tego powodu jest niezbywalne. W tym ostatnim wypadku „prawo własności nie ma «wartości» ekonomicznej i nie istnieje z punktu widzenia ekonomicznego, w odróżnieniu od prawnego”28. Z drugiej strony ten sam ekonomiczny stosunek własności może się realizować w różnych formach prawnych. Np. ekonomiczny właściciel akcji, tj. określony beneficjent dywidendy i zysków kapitałowych, może wejść w ich prawne posiadanie na wiele sposobów: bezpośrednio lub drogą pośrednią przez fundusz inwestycyjny względnie przez podstawionego nominalnego właściciela29. Rozróżnienie między prawnym i ekonomicznym podejściem do własności obiektu staje się szczególnie trudne i zarazem ważne, wtedy gdy przychodzi zidentyfikować właściciela w wypadku zbiorowych (wspólnych) form własności (zarówno prywatnej, jak i publicznej). Dobrą ilustrację tego zagadnienia stanowi spółka akcyjna (korporacja), której pojawienie się wprowadziło istotne zmiany w tradycyjnie pojmowanej koncepcji własności30. Spółka akcyjna jest, jak wiadomo, osobą prawną. Oznacza to m.in., że z prawnego punktu widzenia posiada ona takie same prawa własności jak osoba fizyczna; jest więc na gruncie prawa właścicielem kapitału. Spółka akcyjna jest też przedsięwzięciem własności wspólnej. Własność akcyjna charakteryzuje się zwykle znaczną liczbą wspólników (akcjonariuszy), współwłaścicieli. To zaś sprawia, że właściwie niemożliwe staje się bezpośrednie zarządzanie tym przedsiębiorstwem przez każdego akcjonariusza. Funkcje zarządcze zostają więc przez akcjonariuszy powierzone profesjonalistom – zawodowym menedżerom31. Zjawisko to jest powszechnie określane jako oddzielenie funkcji własności od funkcji zarządzania (kontroli) lub jako profesjonalizacja zarządzania.. 27 28 29 30. J. Tittenbrum, op. cit., s. 26. Ibidem, s. 24.. Ibidem.. Ibidem, s. 28.. Teoretycznie można sobie wyobrazić bezpośrednie uczestnictwo każdego akcjonariusza w podejmowaniu decyzji w spółce akcyjnej. Jednakże biurokratyczne koszty takiego rozwiązania byłyby tak wysokie, że przewyższyłyby korzyści wiązane z akcyjną formą przedsiębiorstwa. Zob. ibidem, s. 14. 31. K_733.indb 71. 1/16/08 2:05:55 PM.

(8) 72. Zofia Mierzwa. Ta skomplikowana konstrukcja własności w spółce akcyjnej skłoniła teoretyków praw własności do zadania istotnych pytań: – czyją własnością, w sensie ekonomicznym, jest spółka akcyjna, – jaka jest pozycja własnościowa zarządzających spółką akcyjną w imieniu akcjonariuszy. Przeniesienie rozważań na grunt ekonomiczny wymaga odniesienia przedmiotu własności do osób fizycznych (tj. konkretnych ludzi lub ich zbiorowości), ponieważ tylko one są w ujęciu ekonomicznym podmiotami własności. Jeśli przyjąć za R. Milewskim, że ekonomiczny sens własności wyraża się w uprawnieniach (inaczej prawach własności) obejmujących dwa ich podzbiory: 1) faktycznego korzystania w różny sposób z obiektu własności (np. czerpania dochodów), 2) bezpośredniego lub pośredniego udziału w zarządzaniu nim (czyli podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących jego wykorzystania), to okaże się, że we współczesnej spółce akcyjnej pierwszorzędną rolę odgrywają nie zwykli, szeregowi akcjonariusze, lecz dwie grupy osób: menedżerowie i wielcy udziałowcy. Zgodnie z ekonomicznym sensem własności to oni stanowią trzon właścicieli ekonomicznych czynników produkcji, których właścicielem w sensie prawnym jest sama spółka. Oni bowiem posiadają realną władzę i oni w głównej mierze czerpią korzyści z osiąganych przez spółkę wyników gospodarczych. Oprócz nich do grupy głównych właścicieli ekonomicznych spółek akcyjnych należą posiadacze znaczących pakietów akcji, niezaangażowani bezpośrednio w zarządzanie spółką, czołowi menedżerowie posiadający pokaźne pakiety akcji zarządzanych spółek, jak również ci spośród nich, którzy wprawdzie akcji nie posiadają, ale mogliby je w każdej chwili posiąść, wymieniając na nie swe wysokie wynagrodzenia osiągane w spółce akcyjnej32. Powstaje pytanie, jak w tej sytuacji potraktować drobnych akcjonariuszy, których wpływ na kierowanie spółką i korzyści z osiąganych przez nią wyników są znikome. Nie spełniają oni przecież wymienionych wyżej warunków, niezbędnych do uzyskania statusu właściciela w sensie ekonomicznym. Czy nie oznacza to wyzucia ich z własności ekonomicznej? Interesujące w tym zakresie stanowisko reprezentują niektórzy przedstawiciele teorii praw własności. A.A. Alchian i H. Demsetz stwierdzają, że kapitał (akcyjny czy pożyczkowy), zasilający korporację, pochodzi z reguły od innych osób niż te, które kierują jego użytkowaniem. Proponują zatem, aby zamiast uznawać akcjonariuszy za współwłaścicieli, ujmować ich jako inwestorów, podobnych do posiadaczy obligacji. „Jeśli traktować posiadaczy obligacji, posiadaczy akcji uprzywilejowanych, posiadaczy zamienialnych akcji uprzywilejowanych i posiadaczy listów zastawnych jako po prostu różne kategorie inwestorów (…), dlaczegóż miano 32. K_733.indb 72. Podstawy ekonomii, s. 48.. 1/16/08 2:05:56 PM.

(9) Pojmowanie własności. Aspekty prawne…. 73. by uważać akcjonariuszy za właścicieli w jakimkolwiek sensie różnych od innych finansowych inwestorów”33. J. Tittenbrun, nawiązując do tej wypowiedzi, dodaje, że skoro efektywna własność, tj. efektywna kontrola majątku, skupia się na mocy prawa w rękach zarządu, to ów wąski zespół zarządzający staje się faktycznie właścicielem. Akcjonariusze przekształcają się w pożyczkodawców kapitału akcyjnego – „akcjonariusze posiadają naprawdę jedynie akcje, a nie korporację”34. Poruszone zagadnienie jest zaledwie ułamkiem obszernej, złożonej i nie do końca rozpoznanej problematyki własności. Wydaje się jednak ważne, ponieważ tylko wyraziste, jednoznaczne przedstawianie własności umożliwia jej rzetelną interpretację, zrozumienie i propagowanie w warunkach trudnej i często kontestowanej przez społeczeństwo transformacji stosunków własnościowych. Literatura Encyklopedia nauczania społecznego Jana Pawła II, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2003. Grzelak S., Uwagi na temat pojęcia „własność” [w:] Własność prywatna, red. T. Wawak, Uniwersytet Jagielloński, Wydawnictwo Informacji Ekonomicznej, Kraków 1993. Kuniński M., Własność i wolność, http://www.omp.org.pl/kuninski9.htm. Kwaśnicki W., Historia myśli liberalnej, PWE, Warszawa 2000. Machaj M., Utrudnił czy uprościł, „Najwyzszy Czas” 2003, nr 39. Majka J., Etyka życia gospodarczego, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1980. Pipes R., Własność a wolność, Muza, Warszawa 2000. Podstawy ekonomii, red. R. Milewski, PWN, Warszawa 1999. Rybarski A., Systemy gospodarcze a własność [w:] Wprowadzenie do ekonomii, red. Z. Dach, AE w Krakowie, Kraków 1997. Strzeszewski Cz., Własność. Zagadnienie społeczno-moralne, Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1981. Tannehill L. i M., Rynek i wolność, Fijor Publishing, Chicago–Warszawa 1993. Tittenbrun J., Ekonomiczny sens prywatyzacji, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 1995. Understanding Ownership. Legal and Economic Aspects Ownership is a key social and economic institution. It defines the character of the economic system and impacts on the standard of living of societies and individuals alike. 33 A.A. Alchian, H. Demsetz, Production, Information, Cost and Economic Organisation, „American Economic Review” 1972, nr 52, za: J. Tittenbrun, op. cit. 34. K_733.indb 73. J. Tittenbrun, op. cit., s. 29.. 1/16/08 2:05:56 PM.

(10) 74. Zofia Mierzwa. However, the very category of ownership is not unambiguous. It is often subject to the influence of other academic disciplines, which may give rise to misunderstandings, conflicts, and even pathologies in the sphere of property relations, as well as belittle this economic category. A clear, unequivocal definition of ownership in economic analysis is a condition of its honest interpretation, understanding, and application in society.. K_733.indb 74. 1/16/08 2:05:56 PM.

(11)