A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA O E C O N O M IC A 169, 2003
W łodzim ierz Puliński*
POLITYKA RO LNA W SPÓ L N O T E U R O PE JSK IC H
1. Uwagi wstępne
T ru d n o byłoby o b ro n ić tezę, że losy integracji europejskiej były zd e te r-m inow ane przez probler-m y funkcjonow ania rolnictw a, nie r-m o żn a jed n ak nie docenić ich zasadniczego znaczenia dla przebiegu procesów integracyjnych W spólnoty Europejskiej. U w aga ta dotyczy także kwestii zw iązanych z jej planow anym rozszerzeniem .
O wadze, ja k ą W spólnota przywiązuje d o rolnictw a, najdobitniej świadczą następujące fakty: decyzja o utw orzeniu w spólnego rynku rolnego, z a w arta w trak ta cie rzym skim , była jednym z elem entów różniących E W G od innych u g ru p o w a ń integracyjnych, w spólna p o lity k a ro ln a (W P R ) jest n ajb ard ziej k o szto w n ą w śród w spólnotow ych po lity k , a p ra w o d aw stw o rolne stanow i ok o ło 40% całego praw odaw stw a W sp ó ln o ty 1.
Nie jest m ożliw e udzielenie sensownej odpow iedzi na pytanie, jakie byłoby eu ro p ejsk ie ro ln ictw o bez W P R . N ależy je d n a k p o d k reślić, że polityka ta w yw arła zasadniczy i pozytyw ny wpływ zarów no na zakres i tem p o p rzekształceń stru k tu ra ln y c h , ja k i na efektyw ność rolniczych czynników produkcji W P R , choć jednocześnie przyczyniła się d o po w stan ia now ych zagrożeń, w ynikających z nadm iernej intensyfikacji p rodukcji rolnej.
Szanse rozw oju ro ln ictw a zależą nie tyle od p olityki rolnej, ile są określone przez czynniki m ak ro ek o n o m iczn e - tem po w zrostu PK B , stopę
* D r h a b ., K a te d ra H istorii M yśli E konom icznej i H isto rii G o sp o d arczej U niw ersytetu Ł ódzkiego.
1 Z o rie n to w an y w tych kw estiach w ysoki u rzędnik K om isji E uropejskiej, A. van M o u rik , uw aża, że p raw o d aw stw o to jest tak o bszerne i sk o m p lik o w an e, że w Brukseli nie m a o soby, k tó ra w iedziałaby w szystko o regulacji dotyczącej p ro d u k tó w i ry n k ó w . A . v a n M o u r i k ,
W spólna p o lity ka rolna: historia i zasady funkcjonow ania reform y, [w:] Z a sa d y W spólnej P o lityki R olnej a krajow a p o lity ka rolna państw członkow skich, red. M . B rzóska, In s ty tu t E uropejski,
inflacji i bezrobocia, wielkość akum ulacji - by wym ienić najw ażniejsze. Inaczej m ów iąc, skuteczność polityki rolnej będzie tym w iększa, im szybciej będzie rozw ijać się g o spodarka. T u pojaw ia się je d n a k kolejny problem , k tó ry w ykracza p oza ram y tego o p raco w an ia - czy ekspansyw na po lity k a ro ln a nie koliduje z postulatem przyspieszenia w zrostu gospodarczego?
2. Przesłanki, zasady i cele wspólnej polityki rolnej
Z ręby W PR tw o rzo n o w latach 50., gdy u w a ru n k o w an ia polityczne i ekonom iczne były zupełnie inne niż obecnie. Po dośw iadczeniach II wojny światowej F ra n c ja , W łochy i N iem cy i pozostali sygnatariusze tra k ta tu rzym skiego z 25 m arca 1957 r. pragnęli stabilizacji i elim inacji źródeł groźby w zajem nych konfliktów . P od staw ą stabilizacji m iała być w sp ó ln o ta interesów gospodarczych. W tych latach istotne zagrożenie dla stabilności gospodarczej, społecznej i politycznej stw arzał deficyt żyw ności - p ro d u k c ja zbóż państw - sygnatariuszy tra k ta tu zaspokajała zapotrzeb o w an ie jedynie w 50% , a w o-łowiny w około 1/3. Zagadnienia bezpieczeństwa politycznego i żywnościowego stworzyły dw a zasadnicze filary T ra k ta tu Rzymskiego, a dążenie d o osiągnięcia b ezpieczeństw a żyw nościow ego n a kolejne dziesięciolecia za d ecy d o w ało o pro p ro d u k cy jn y m ch arak terze W P R , w idocznym także po 1979 r., gdy k ło p o ty zaczął spraw iać nie nied o b ó r, lecz nadw yżki p rodukcji rolnej.
W sp ó ln o to w ą politykę ro ln ą określa a rty k u ł 33 tra k ta tu (daw ny 39), w k tó ry m są za w arte jej przesłanki i cele. K o n ieczn o ść w yjątkow ego p o trak to w a n ia problem atyki wsi i rolnictw a o p a rto także na prześw iadczeniu, że działalność rolnicza m a szczególny c h a ra k te r w ynikający ze społecznej stru k tu ry rolnictw a oraz ze stru k tu raln y c h i przyrodniczych nierów ności, w ystępujących m iędzy różnym i regionam i rolniczym i2.
K olejną przesłankę W PR stanowi założenie, że w państw ach członkow skich rolnictw o nie m oże być sektorem odizolow anym od reszty g o sp o d ark i, przeciw nie, m a być z nią silnie związane.
Cele W P R sform ułow ano następująco:
• podniesienie wydajności rolnictw a, rozw ijanie postępu technicznego, zapew -nienie racjonalnego rozw oju produkcji rolnej w sposób pozw alający na optym alne w ykorzystanie rolniczych czynników produkcji, zw łaszcza pracy; • zapew nienie dzięki tem u odpow iedniego poziom u życia ludności rolniczej,
zw łaszcza poprzez w zrost d o ch o d ó w indyw idualnych uzyskiw anych dzięki pracy w rolnictw ie,
2 O w adze ja k ą przyw iązyw ano d o p ro b lem aty k i rolnej w tra k ta c ie rzym skim , św iadczy fa k t, że spo śró d 235 a rty k u łó w aż 133 dotyczyły ro ln ictw a i ry n k u roln eg o .
• stabilizacja rynków ;
• gw arancja i bezpieczeństw o zao p atrzen ia żyw nościowego; • zapew nienie um iarkow anych cen dla konsum entów .
Sform ułow anie celów polityki rolnej w trak ta cie rzym skim nie było rów noznaczne z ukształtow aniem się m etod i instru m en tó w jej realizacji. Proces uściślania celów, d o b o ru instrum entów i m etod trw ał o k o ło dziesięciu lat. D opiero w latach 1967-1968 w pełni zostały przyjęte zasady i w drożone wszystkie najw ażniejsze program y interw encji cenow o-rynkow ej.
P odstaw ow ym zadaniem realizow anej w tym okresie wspólnej polityki rolnej było osiągnięcie zasadniczego postępu w sferze produkcyjnej. C hodziło tu nie tylko o w zrost produkcji i osiągnięcie sam ow ystarczalności żyw noś-ciowej, lecz przede wszystkim o zainicjow anie organizacyjnej i technologicznej przebudow y rolnictw a.
P ostęp agrotechniczny, ow ocujący w zrostem w ydajności rolniczych czyn-ników produkcji, ziemi, pracy i kapitału , m iał stw orzyć solidne i trw ałe podstaw y relizacji polityki dochodow ej, stabilizacyjnej i cenowej. P rodukcyjny sukces W P R zrodził je d n a k najw ięcej krytycznych uw ag i w ątpliw ości zarów no w sto su n k u d o stosow anych instrum entów , jak i jej strategicznych celów. Z drugiej je d n a k stro n y na pod k reślen ie zasługuje trw a ło ść jej podstaw ow ych zasad, k tóre sform ułow ano n a konferencji w Stresie w 1958 r.:
- w spólnego rynku p ro d u k tó w rolnych, - preferencji europejskich,
- solidarności finansow ej.
Z asa d a jedności rynkow ej oznacza sw obodny o b ró t to w aram i rolnym i na całym obszarze W spólnoty, zasad a preferencji europejskich - ochronę rynku rolnego W spólnoty przed k o n k u ren cją im p o rtu z krajów trzecich lub - inaczej problem ujm ując - pierw szeństw o zbytu dla p ro d u k tó w wy-tw orzonych w pańswy-tw ach członkow skich. S olidarność finansow a polega na tym , że koszty interw encji na rynku rolnym są p o n oszone w spólnie przez wszystkie p aństw a członkow skie, niezależnie od tego, jak ieg o p ro d u k tu , w ytw órcy czy k raju dotyczą. F inansow anie kosztów interw encji odbyw a się przez budżet W spólnoty w ram ach uzgodnionych wcześniej zasad jego tw o rzen ia i ro z d y sp o n o w a n ia zgodnie z w ynegocjow anym i k ieru n k a m i interw encji na ry n k u rolnym .
W P R , tak ja k polityka han d lo w a i tra n sp o rto w a , podlega wyłącznej kom petencji W spólnoty, a to znaczy, że pań stw a członkow skie w całości i definityw nie przekazały u praw nienia d o jej tw orzenia i realizacji o rganom W spólnoty. W procesie podejm ow ania decyzji dotyczących W PR obow iązuje wyłącznie procedura konsultacyjna. Polega ona na tym, że K om isja E uropejska opracow uje d any a k t praw ny i przekazuje go R adzie M in istró w i P a rla m e n -towi E uropejskiem u. P arlam ent w yraża swą opinię i fo rm ułuje p opraw ki, ale d la R ady M inistrów nie są one w iążące i m oże je w całości odrzucić.
W zasadzie W PR podlega więc R adzie E u ro p y 3. W yłączność kom petencji W spólnoty ogranicza sw obodę krajów członkow skich. O graniczenie ow o polega n a tym , że W sp ó ln o ta m a wyłączność w stanow ieniu p raw a, ale jego stosow anie pozostaje w gestii p aństw członkow skich. N a przykład interw en-cjonizm rynkow y realizowany w danym kraju poprzez zastosow anie m echaniz-m ów cenow ych nie echaniz-m oże podw ażać postanow ień ogólnych dotyczących w spólnego rynku, ale w szczególnych przy p ad k ach , zw iązanych z o c h ro n ą zdrow ia, państw o członkow skie m oże zastosow ać środki o ch ro n n e, k tóre nie obow iązują w całej W spólnocie.
W PR jest m .in. instrum entem służącym d o uzyskania konsensusu w wielu spornych spraw ach. Ja k do tej pory, m im o różnych przeszkód i konfliktów , udaw ało się ten cel osiągnąć. N ie m o żn a je d n a k lekceważyć pojaw iających się i coraz silniej artykułow anych głosów, płynących szczególnie z Niem iec, H olandii i W ielkiej B rytanii, o potrzebie choć częściowej renacjonalizacji W P R , co p odw aża zasadę solidarności, ale tendencje te m o g ą się nasilić po rozszerzeniu W spólnoty o now e kraje.
3. Zróżnicowanie strukturalne i podstawowe cechy ustroju rolnego w krajach Unii Europejskiej
Z aw arte w tym podrozdziale inform acje, dotyczące stru k tu ry ag rarnej, w ydajności p racy i d o ch o d ó w rolniczych, służą u za sad n ien iu tezy, że stru k tu ra ln e i efektyw nościow e problem y funkcjo n o w an ia naszego rolnictw a nie tw orzą szczególnych barier integracyjnych.
R olnictw o unijne charakteryzuje się zarów no wielkimi różnicam i p rz y ro d -niczych w arunków produkcji rolnej, jak i głębokim zróżnicow aniem społeczno- -ekonom icznym i kulturow ym . N a jednym biegunie m ożna umieścić rolnictw o D anii, H olandii, F rancji i Niemiec, a na drugim G recji, P ortugalii i w pewnej m ierze - H iszpanii.
W śród naszych ekonom istów , zajm ujących się p ro b le m a ty k ą ro ln ą i in-tegracją, dom inuje tendencja do oceny w spólnotow ego rolnictw a na podstaw ie
1 P a rlam en t E uropejski m oże w różnych fo rm ach uczestniczyć w tw orzeniu w sp ó ln o to w eg o praw a. Przewiduje się tu procedury konsultacji, w spółpracy i w spółdecydow ania. O d ustanow ienia tra k ta tu am sterd am sk ieg o ta o sta tn ia p ro c ed u ra zdecydow anie przew aża, co oczywiście oznacza w zro st z n aczen ia P a rla m e n tu w zględem R a d y . U w aga ta nie d o ty c z y sp ra w zw iązanych z W PR . W odniesieniu d o rolnictw a p ro ced u ra w spółdecydow ania obow iązuje jedynie w kwestiach, m ających znaczenie d la bezpośredniej o ch ro n y zd ro w ia k o n su m en tó w , czyli fito san itarn y c h i w eterynaryjnych. P a trz Y. P e t i t , Organizacja instytucjonalna wspólnej p o lity k i rolnej, [w:]
W spólna p o lity k a rolna Unii Europejskiej - doświadczenia fra n cu skie. In sty tu t E u ro p ejsk i Ł ó d ź
analiz stosunków rolnych w ystępujących w pierwszej grupie w ym ienionych krajów . Jest to uzasadnione, poniew aż to one w decydującej m ierze określają zasady funkcjo n o w an ia rynku rolnego W spólnoty. N ależy je d n a k zwrócić uwagę, że pod takim i względam i, jak: w ydajność pracy i ziem i, kształt stru k tu ry agrarnej o raz kw alifikacje rolników nasze rolnictw o bliższe jest rolnictw u pozostałych trzech w ym ienionych krajów .
W 1986 r. w artość d o d a n a b ru tto rolnictw a, w ytw orzona w tych czterech krajach, w ynosiła 43,3% produkcji rolnej całej E W G . Po dziesięciu latach i pow iększeniu U nii o now e kraje członkow skie w skaźnik ten wyniósł 42,6% , czyli był niższy jedynie o 0,7 p u n k tu procentow ego, co w żaden sposób nie m oże podw ażyć wcześniej sform ułow anej opinii o szczególnym znaczeniu rolnictw a tych krajów w ram ach W spólnoty*.
N a przełom ie lat 80. i 90. funkcjonow ało w tych krajach 1795 tys. gospodarstw , czyli 25,8% ogółu farm w E W G . Ich średnia pow ierzchnia w ynosiła 25 ha, gdy w E W G ok o ło 16,5 ha, czyli była w iększa o ponad 50% . W 1993 r. w rolnictw ie tych czterech krajów zatru d n ien ie m ierzone w je d n o stk ac h pracy rocznej (ang. annual works unit - A W U , franc, unité
travail hom m e - U TW ; znaczenie tych pojęć zostanie w yjaśnione później)
w yniosło 2214,5 tys. A W U , co stanow iło 30,6% ogólnej w artości tego w skaźnika w rolnictw ie W spólnoty. W stosunku do 1983 r. w skaźnik ten zmniejszył się o 2,1 p u n k tu procentow ego. W ydajność pracy m ierzona w artością d o d a n ą b ru tto na A W U w ynosiła w tych k rajach w 1986 r. 15 957,8 E C U i była o 64,5% wyższa niż średnia w ydajność pracy w E W G . Po dziesięciu latach, w 1996 r., w ydajność pracy w tych krajach wyniosła 22 568,07 E C U i była o 39,2% w yższa niż śre d n ia w y d ajn o ść pracy w rolnictw ie unijnym 5.
Z powyższych inform acji m o żn a w yw nioskow ać, że w dalszym ciągu utrzym uje się przew aga tych czterech krajów we w szystkich analizow anych tu aspektach. Jed n ak zw raca uwagę w yraźne zm niejszenie dystan su , jaki dzielił średni w skaźnik wydajności pracy w rolnictw ie unijnym od wydajności pracy w rolnictw ie D anii, H olandii, F rancji i Niem iec, bo aż o 25,3 p u n k tu procentow ego.
W latach 80. n astąpiło tzw. południow e rozszerzenie Europejskiej W spól-noty G ospodarczej. C złonkam i ugru p o w an ia zostały: w 1981 r. G recja, a w 1986 r. - H iszpania i P ortugalia. P ro d u k cja k o ńcow a b ru tto rolnictw a (P K R ) tych krajów w ynosiła w 1988 r. 33 082 m in E C U i stanow iła 18,2% produkcji końcow ej rolnictw a E W G , w tym w G recji 7463 m in E C U , czyli 4 % P K R W sp ó ln o ty , w H iszpanii 23 380 m in E C U , czyli 12,6 P K R
4 O bliczenia w łasne n a p o d staw ie „ E u ro s ta t Y e a rb o o k " 1997, s. 350.
3 O bliczenia w łasne n a p odstaw ie: L a situation de ľ agriculture de la C om m unaute. Rapport
W spólnoty, a w P ortugalii 3038 m in E C U - co stanow iło 1,7 produkcji końcow ej rolnictw a w szystkich krajów członkow skich. W 1996 r. powyższe wskaźniki przedstaw iały się następująco: rolnicza PK B tych krajów w yniosła 21,5 p ro d u k tu w spólnotow ego, w tym w G recji 5,5% , w H iszpanii 17,7% , a w P ortugalii 2,3% , co świadczy o niewielkim w zroście udziału rolnictw a tych krajów w produkcji rolnej W spólnoty6.
Pod koniec lat osiem dziesiątych w tych krajach było 2627,4 tys. gos-podarstw , ich średnia wielkość w ynosiła 12 h a użytków rolnych (U R ). W skaźnik ten był jed n ak w tej grupie krajów bard zo zróżnicow any. W H isz-panii p rzeciętna w ielkość g o sp o d a rstw a w ynosiła 16 h a i była p o n ad trzy k ro tn ie wyższa niż w G recji (5,3 ha U R ) i praw ie d w u k ro tn ie wyższa niż w P ortugalii (8,3 h a U R ).
Z atru d n ien ie w rolnictw ie tych krajów stanow iło w tam ty m okresie 36,7% ogółu za trudnionych w krajach W spólnoty. G o sp o d a rk i te c h a ra k -teryzow ał p o n a d to duży udział zatru d n ien ia w rolnictw ie w sto su n k u do za tru d n ien ia ogółem . W G recji w 1983 r. (czyli w ro k u przystąp ien ia do E W G ) wynosił on 30% , w P ortugalii 26,7% , a w H iszpanii 18,8% (w skaź-niki te obejm ują także zatrudnienie w leśnictwie i rybołów stw ie). P rzecięt-ny udział rolniczego zatru d n ien ia w krajach W spólnoty w ynosił w tym okresie 9,3% (ale w D anii 7,4% , w N iem czech 5,7% , we F ran cji 8,4% , w H o la n d ii 5,6% ). Ja k w idać, niek o rzy stn e, w p o ró w n a n iu z innym i krajam i i średnią w spólnotow ą, kształtow anie się tego w skaźnika w Grecji, H iszpanii i P ortugalii nie stanow iło przeszkody w przyjęciu tych krajów d o E W G .
Przeszkodą nic były także (co jest istotniejsze) głębokie różnice wydajności pracy. W ydajność pracy w G recji, H iszpanii i P ortugalii, m ierzo n a w artością d o d a n ą b ru tto n a jednego zatru d n io n eg o w rolnictw ie, w ynosiła średnio dla tych krajów w 1989 r. 7 tys. E C U i była średnio 2,7 razy niższa niż w D anii, H olandii, F rancji i N iem czech, p o n a d to stanow iła 47% średniej w ydajności pracy we W spólnocie. Była też w tej grupie krajów m ocno zróżnicow ana: w G recji w ynosiła 6,48 E C U i była o 33% niższa niż średnia w ydajność w krajach W spólnoty, lecz aż 4,8 razy przew yższała w ydajność pracy w rolnictw ie P ortugalii, w której w ynosiła 1,8 tys. E C U i była 7,3 razy niższa niż średnia unijna.
N a to m iast w 1996 r. średnia w ydajność pracy w rolnictw ie tych trzech krajów w ynosiła 10 437,4 E C U i stanow iła 64,4% średniej w ydajności pracy w rolnictw ie W spólnoty. W dalszym ciągu utrzym yw ały się je d n a k duże różnice w ydajności pracy rolniczej w tej grupie krajów . Jeśli w ydajność pracy w H iszpanii przyjm iem y za 100% (14 462 E C U ), to w G recji wynosiła o n a 63,7% , a w P ortugalii jedynie 38,8% .
U trzym yw ał się także dystans w poziom ach w ydajności pracy m iędzy tą g ru p ą krajów a średnią w ydajnością pracy rolniczej w D anii, H olandii, F rancji i w N iem czech. W tym okresie była ona w tych k rajach 2,6 razy w iększa niż śre d n ia d la G recji, H iszpanii i P o rtu g alii. W p o ró w n a n iu z H o lan d ią była o n a 3,7 razy niższa, z D a n ią 3,04 razy niższa, z F ran c ją 2,09 razy niższa, a z N iem cam i 1,7 razy niższa7.
O znacza to, że zan otow any w tym okresie w zrost o 49% w ydajności pracy w G recji, H iszpanii i P ortugalii nie przyczynił się d o zm niejszenia d ystansu dzielącego rolnictw o tych krajów od rolnictw a D anii, H olan d ii, F ran c ji i N iem iec. Z m niejszyła się, i to znacznie, bo o 17,4 p u n k tu procentow ego, rozpiętość wydajności pracy w tych trzech krajach w stosunku d o średniej dla całej W spólnoty.
R óżnice w w ydajności pracy przek ład ają się na różnice w d o ch o d ach rolniczych. W praw dzie d o chody rolnicze w H iszpanii i G recji rosły w la-tach o siem d ziesiąty ch szybciej niż przeciętn e d o c h o d y we W sp ó ln o cie (w tym czasie d o chody rolnicze w P ortugalii właściwie nie uległy zm ia-nie), to jed n ak ten w zrost nie popraw ił m iejsca tych krajów n a m apie d o chodów rolniczych W spólnoty. T akże p orów nanie dynam iki zm ian d o -chodów rolniczych pozw ala stw ierdzić, że nie nastąpiły w ów czas istotniej-sze zm iany w stru k tu rze tych d o ch o d ó w w ram ach W spólnoty. W ro k u gospodarczym 1990/1991 65% gospodarstw E W G m ieściło się w dw óch najniższych grupach dochodow ych (poniżej 4000 E C U i od 4000 d o 8000 E C U ), w G recji takich gospodarstw było 95% (w tym 51% m ieściło się w najniższej grupie dochodow ej), w H iszpanii 68% (w tym 47 % w n aj-niższej grupie), w P ortugalii 94% (w tym 83% w grupie najaj-niższej). D la po ró w n an ia wskażm y, że w tych grupach dochodow ych w D anii znajdow ało się 51% farm (41% w grupie o najniższych d o ch o d a ch ), w H o -lan d ii 21% (i 14% ), we F ra n c ji 38% (i 17% ), w N iem czech 4 5 % (i 27% ). Jed n a piąta farm we W spólnocie osiągała d o ch o d y m ieszczące się w granicach 16 000-36 000 E C U , a jedynie 4 % spośród nich osiągało dochody przekraczające 36 000 E C U . W 1996 r. doch ó d n etto z działalności rolniczej na jed n o stk ę A W U w analizow anych tu krajach p rz ed -staw iał się następująco (w tys. ECU ): w D anii 22,5, w H olandii 21,5, we F rancji 21, w G recji 12, w H iszpanii 19,5 i w P ortugalii 4*. Przytoczone tu dane w skazują nie tylko na głębokie zróżnicow anie d o ch o d ó w m iędzy G recją i P ortu g alią a pozostałym i krajam i, lecz także pozw alają stw ier-dzić, że w krajach bogatszych istotny odsetek farm osiąga jedynie m in i-m alne dochody.
7 O blicznia własne n a podstaw ie „ E u ro s ta t Y e a rb o o k ” 1997, s. 350; „ E u r o s ta t” 1990,
s. 228; „ E u ro s ta t” 1997, s. 121.
* O bliczenia własne n a podstaw ie Rapid Reports, „ E u r o s ta t” 1992, N o 6, s. 7; „ F a rm Incom es in th e E u ro p ea n C o m m u n ity ” 1990/1991, s. 16—17; „ E u ro s ta t Y e arb o o k 1997, s. 33.
N a głębokie zróżnicow anie d o ch o d ó w rolniczych w krajach W spólnoty w skazują Jo an n a W iśniewska i Andrzej Czyżewski. Piszą oni, że z 89 regionów W spólnoty do ch o d y najniższe osiągają rolnicy z 4 regionów , niskie z 21 gionów , średnie z 52 regionów , w ysokie z 7 regionów , a najwyższe z 5 re-gionów . A utorzy ci zw racają także uwagę n a d y sp ary tet docho d o w y w ro l-nictwie W spólnoty. Jedynie w 10 z 89 regionów przeciętny dochód z rolnictw a jest rów ny lub praw ie rów ny doch o d o m pozarolniczym , a dy stan s m iędzy najbogatszym i i najbiedniejszymi jest tym większy, im bogatszy jest dany kraj9.
Przedstaw iona wyżej ch a rak tery sty k a rolnictw a krajów W spólnoty m iała, m .in. w skazać na dzielące je różnice. N ależy zatem zad ać pytanie: co łączy tę ró ż n o ro d n ą, najsilniej zw iązaną z tradycją i n a ro d o w ą specyfiką, dziedzinę g o spodarow ania? O dpow iedź nie nastręcza wielu trudności - spoiwem tym jest rodzinny ch a ra k te r w spólnotow ego rolnictw a. Z n ajd u je to w yraz w prze-pisach stanow iących fu n d am en t u stroju praw nego ro lnictw a W spólnoty, dotyczących zarów no stosunków własności w rolnictw ie, jak i określających statu s praw ny gospodarstw . P odstaw ę regulacji sto su n k ó w w łasnościow ych w rolnictw ie stanow i pojęcie „ro d zin n a (chłopska) w łasność ro ln icza” .
R o d zin n a w łasność rolnicza stanow i specyficzną, zarezerw ow aną dla tej dziedziny g o sp odarow ania, form ę własności pryw atnej. C echą w yróżniającą tę k ateg o rię w łasności od innych form jest przy p isan y jej obow iązek pełnienia pewnych funkcji społecznych. R odzinna własność rolnicza (szczególnie w łasność ziem i) je st u san k cjo n o w an y m tra d y c ją pojęciem zaw ierającym z a ró w n o treści ekono m iczn e - zw iązane z pełnieniem przez ro ln ictw o funkcji producenta żywności, jak i treści społeczne - wynikające ze specyficznej kulturow o i narodow o twórczej roli chłopów -rolników . D o datkow ym u zasad-nieniem w y o d ręb n ien ia tej k ateg o rii w łasności jest to , że jej skład n ik i pow stają także ze środków publicznych (subw encji). W zw iązku z tym instytucje w ładzy publicznej (o rg an a W spólnoty, p ań stw o ) regulują zasady o b ro tu ziemią, ustalają norm y obszarow e gospodarstw rolnych, m aksym alne rozm iary produkcji w pewnych działach rolnictwa. W łasność ta jest obarczona praw nym obow iązkiem racjonalnego w ykorzystania g runtów rolnych.
Idealnym typem g o spodarstw a rolnego w państw ach W spó ln o ty jest rodzinne g o spodarstw o rolne. D yrektyw a nr 159 RM E W G z 17 kw ietnia 1972 r. określiła ogólne kryteria, które m uszą być spełnione, aby gospodarstw o m ogło być uznane za rodzinne. W zasadzie dotyczą one dw óch problem ów : k ierow ania gospodarstw em i jego wielkości.
R odzinne g o spodarstw o rolne m usi być kierow ane przez szefa g o sp o d a r-stw a, dla którego p raca ta jest zajęciem podstaw ow ym . M usi on p osiadać w ystarczający do prow adzenia g o sp o d arstw a zasób wiedzy zaw odow ej. D o
9 J. W i ś n i e w s k a , A. C z y ż e w s k i , P roblem y niskodochodow ego rolnictw a - wnioski
określenia optym alnej wielkości gosp o d arstw a rodzin n eg o w ykorzystano wcześniej zasygnalizow ane pojęcie jedn o stk i pracy ludzkiej10. P rzyjęto, że ta w ielkość gosp o d arstw a rolnego pow inna być u stalo n a w granicach od 1,5 d o 3 LJTH.
Ja k w idać, p raw o w spólnotow e pozostaw ia państw om członkow skim wiele sw obody w konkretyzacji cech rodzinnego g o sp o d arstw a rolnego, ograniczając się d o ogólnego, lecz obligatoryjnego d la państw członkow skich, pojęcia „ ro d zin n o ść” 11.
W rolnictw ie krajów W spólnoty jest także m iejsce dla przedsiębiorstw rolnych, k tóre m o g ą przybierać form ę:
- pryw atnych przedsiębiorstw zespołow ych, - rolniczych spółdzielni produkcyjnych,
przedsiębiorstw państw ow ych (realizujących za d an ia z zakresu postępu biologicznego i agrotechnicznego).
4. Finanse Wspólnej Polityki Rolnej
Począwszy od 1988 r. przew idyw ane w ydatki W spólnoty o k reślane są w tak zw anych perspektyw ach finansow ych. Są one z reguły u stalan e n a okresy siedm ioletnie i d o chw ili obecnej obejm ow ały lata: 1988-1992, 1993-1999 i 2000-2006 (perspektyw y finansow e na ten o statn i okres zaw arto w dokum encie znanym pod nazw ą „A g en d a 2000” ). Perspektyw y finansow e określają najw ażniejsze rodzaje w ydatków , w ynikających z przew idyw anych prio ry tetó w W spólnotow ych polityk, k tó re obejm ują tak ie o bszary, jak: rolnictw o, przekształcenia stru k tu raln e , pom oc przedakcesyjną, w ydatki na adm inistrację, n a tw orzenie rezerw itp.
10 W y raż a o n a ro czn y czas p ra cy czło w iek a p ra c u ją c e g o w yłącznie w g o sp o d a rstw ie ro ln y m , przy czym jeg o w ielkość u sta la ją sam e p a ń stw a członkow skie, uw zględniając w aru n k i klim atyczne i ok res w egetacji roślin upraw nych. W sp ó ln o to w e n o rm y w ym agają, aby u stalo n y czas p racy d la ow ych jed n o ste k o d p o w ia d ał co najm n iej 6-m iesięcznem u okresow i p ra cy poza rolnictw em w d an y m k ra ju i nie p rzek raczał 9 miesięcy, górn y zaś p u ła p nie p rz ek ra cz ał 2300 go d zin rocznie. Są to u sta le n ia d la p ra cy w y k o n y w an ej przez m ężczyzn. P racę k o b iety w g o sp o d arstw ie ro ln y m u sta lo n o n a 0,8 jed n o stk i pracy.
11 Polski p ro je k t ustaw y sejm ow ej o ro d zin n y m go sp o d arstw ie ro ln y m z 1995 r., ja k piszą we w p ro w ad z en iu jeg o a u to rz y , zo stał p o d p o rz ą d k o w a n y z ało żen io m W P R , a d efin icja ro d zin n eg o g o sp o d a rstw a ro ln eg o w nim z aw a rta w istotnych kw estiach nie o d b ieg a od definicji w spólnotow ej. P atrz: St. B a r t o s z e k , R. B o n d y r a , J. K a l i n o w s k i , St. M a s -t e r n a k , J. M i c h a l i k , M. S a w i c k i , J. S o s k a , R. S -t a n i b u ł a , J. W i e r z b i c k i ,
P erspektyw y finansow e „rz ą d z ą się” d w o m a zasadam i:
wszystkie kw oty określone w perspektyw ach stan o w ią pułapy d o p u sz -czalnych w y d atk ó w , k tó ry c h nie m o ż n a p rz ek ra cza ć, w iad o m o zatem , jak im i kw otam i dysponow ać będą poszczególne fundusze np. w 2005 r.;
- obow iązuje też zasad a nie przenoszenia środków z jednej pozycji do innej.
Te zasady są rygorystycznie p rzestrzegane12.
Ja k łatw o jed n ak zauw ażyć, planow anie w ydatków n a okres siedm ioletni wiąże się z pew nym ryzykiem . Z tego względu przew iduje się m ożliw ość corocznej aktualizacji p lan u ze względu na inflację bądź zdarzenia losowe. A ktu alizacja nie m oże jed n ak złam ać pow yższych zasad. O znacza to, że jeśli w ydatki zw iązane ze zdarzeniam i losow ym i są w iększe niż zap la n o w an a rezerw a, to trzeba zm odyfikow ać cały siedm ioletni plan, ale nie m oże się to o d b y ć kosztem uszczuplenia śro d k ó w p rz ezn a czo n y c h na realizację innych celów. Nie m o żn a zm niejszyć w ydatków przeznaczonych na politykę ro ln ą lub stru k tu raln ą .
A by zdać sobie spraw ę z realnego obciążenia państw członkow skich kosztam i realizacji W P R , należy zw rócić uwagę, że w latac h 90. łączne w ydatki z budżetu W spólnoty nie przekroczyły 1,2% ich PN В i 2,4% ich w ydatków publicznych13. N a sfinansow anie w ydatków F E O G A przeznaczono odpow iednio oko ło 0,6% ich PN B i 1,2% ich w ydatków publicznych. M im o to zarów no kw estia partycypacji państw członkow skich w w ydatkach na W P R , ja k i ich wielkość bu d zą wiele sp o ró w i emocji.
W ydatki W sp ó ln o ty p o k ry w a n e są z d o c h o d ó w p łynących z o p ła t rolnych, ceł, p o d a tk u VAT i z tzw. „czw artego ź ró d ła ” . C zw arte źró d ło to inaczej bezpośrednie w płaty państw członkow skich d o b u d że tu W sp ó ln o ty 14. Ich wysokość została system ow o pow iązana z PK B pań stw członkow skich i z wielkością luki budżetow ej. Jej ro zm iary określone są ja k o różnica między planow anym i i zatw ierdzonym i w ydatkam i a wpływami z pozostałych trzech źródeł. N ie d o b ó r śro d k ó w m usi być w ypełniony b ezpośrednim i w płatam i członków W spólnoty. U stanow ione w 1988 r. w płaty bezpośrednie m ają zasadnicze i ciągle rosnące znaczenie w tw orzeniu d o ch o d ó w bu d że-tow ych. W 1988 r. przynosiły one oko ło 10% d o ch o d ó w , w 1995 r. praw ic
19% , a w 2001 r. ponad 48% .
P ow iązanie w ysokości w płat na czw arte źró d ło z udziałem p aństw członkow skich w tw orzeniu w spólnotow ego P N B pow oduje, że są one w bardzo różnym stopniu obciążone obow iązkiem finan so w an ia w ydatków
I’ Y. P e t i t , Finansowanie wspólnej p o lity k i rolnej, [w:] Wspólna p o lity k a rolna..., s. 90. " L. O r ę z i a k , S y stem fin a n so w y W spólnot Europejskich, [w:] Unia Europejska. P rzyg o
-tow ania P olski do członkostw a, red. E. K aw eck a-W y rzy k o w sk a, E. Synow iec, IK iC H Z
W arszaw a 2001, s. 454. 14 Ibidem , s. 465.
budżetow ych, w tym szczególnie przeznaczonych na pokrycie w ydatków F E O G A , których udział w budżecie w 2001 r. wyniósł prawie 47% , a w latach wcześniejszych był dużo wyższy np. w ro k u 1988 w yniósł p o n ad 67% , a w ro k u 1991 praw ie 5 9 % IS).
W latach 1999-2001 udział N iem iec we w płatach d o w spólnego budżetu w ynosił średnio o k o ło 24% , F rancji praw ie 17% , W ielkiej B rytanii ponad 14% , W łoch o k o ło 12-13% , czyli w płaty z tych krajów tw orzyły około 68% budżetu. N a to m iast ich udział w w ydatkach budżetow ych wyniósł średnio za ten okres ok o ło 53% . R óżnica m iędzy w płatam i i w ypłatam i w ynikła z zaangażow ania Niem iec i W ielkiej B rytanii. Przew aga w płat do b u d żetu nad w ypłatam i w ynosiła w p rz y p ad k u N iem iec śre d n io 10% , a W ielkiej B rytanii 4 -5 % .
Największymi beneficjentami w spólnotow ych polityk są G recja, H iszpania, Irla n d ia i P ortugalia. U dział tych krajów w tw orzeniu d o ch o d ó w budżetu W spólnoty wyniósł w tym okresie około 12% , n ato m iast ich udział w w ydat-kach budżetow ych W spólnoty - praw ie 4 0 % 16.
Poniżej om ów im y form alną stronę działania system u finansow ania W P R , nato m iast analiza rodzajów , wielkości i stru k tu ry w ydatków ponoszonych w jej ram ach zam ieszczona zostanie w części dotyczącej polityki rynkow ej i stru k tu raln e j. Podjęcie decyzji o ustanow ieniu W P R zrodziło konieczność udzielenia odpow iedzi na pytanie o form y jej finansow ania. M ożliw e są tu dw a rozw iązania: pozostaw ienie finansow ania polityki rolnej w gestii państw członkowskich (co wymaga jedynie opracow ania aktów praw nych, regulujących te kwestie) b ądź grom adzenia w spólnych zasobów , co oczywiście oznacza centralizację decyzji, dotyczących ich w ykorzystania. N ależy tu zauw ażyć, że centralizacja środków finansow ych nie jest celem sam ym w sobie, lecz stan o w i p o c h o d n ą fu n d a m e n taln ej zasady ustrojow ej W sp ó ln o ty , czyli zasady solidarności.
Od 1988 r. W PR finansow ana jest ze środków Sekcji G w arancji F E O G A , n ato m iast środki Sekcji O rientacji przeznaczone są na realizację polityki
IS R ok 1991 byl o sta tn im , w któ ry m udział w y d atk ó w n a fin an so w an ie W PR był tak d uży. K olejne lata przynosiły jego obniżenie. M o ż n a tu w skazać n a dw ie przyczyny: relorm y W PR o ra z w prow adzenie zasady, że ro czn a sto p a w zrostu w yd atk ó w n a cele W PR nie m oże być wyższa niż 74% stopy w zrostu PN B . Ibidem.
1,1 W tym czasie u dział H iszpanii w tw orzeniu d o c h o d ó w budżetow ych w ynosił średnio 7 -7 ,7 % , a w ypłaty n a jej rzecz w ahały się w granicach 14,9-19,8% bu d żetu w 2001 r. (co oznacza, że w tym ro k u praw ie 1/5 w sp ólnotow ych śro d k ó w trafiło d o lego k raju ). U dział G recji we w p łatach d o bu d żetu w ynosił śred n io 1,5% , a w w y p łatach w ahał się w granicach 7 ,6 -1 0 % , Irlandii o d p o w ied n io 1,2% i od 3,3 d o 4 ,2 % , a P o rtu g alii 1,3% i od 4 ,3 % d o 5,6 % . N ależy tu p o dkreślić, że w uboższych k rajach W sp ó ln o ty przew agę m ają w ydatki na cele stru k tu ra ln e , w k rajach zam ożniejszych z reguły n a realizacją W P R . O bliczenia w łasne n a p o d staw ie A llocation o f operating expenditure b y m em ber sta te (za lata 1999, 2000, 2001), B russels 2000, 2001, 2002, 16-106.
stru k tu raln ej. Środki Sekcji G w arancji służą głów nie finansow aniu interw en-cjonizm u rynkow ego, ale także finansow aniu p ro g ram ó w rozw ojow ych. G łów nym celem interw encjonizm u rynkow ego jest za g w aran to w an ie p o żą-d anego poziom u żą-d o chożą-dów rolniczych - stążą-d nazw a tej sekcji, n ato m iast ukierunkow anie (orientacja) oznacza udzielanie pom ocy, m ającej na celu zainicjow anie rozw oju wsi i ro ln ic tw a 17. F u n d u sz ten został u tw orzony przez R adę W spólnot E uropejskich 4 kw ietnia 1962 r., w 1964 r. w yodręb n io n o w nim Sekcję O rientacji i Sekcję G w arancji. O prócz przeznaczenia w ydatki Sekcji G w arancji różnią się od w ydatków Sekcji O rientacji tym , że te pierwsze stanow ią kategorię w ydatków obligatoryjnych (pozostają w wyłącznej gestii R ady W spólnoty), n ato m iast te drugie są n ieobligatoryjne (decydujące słow o m a P arlam ent E uropejski).
F inansow anie interw encjonizm u rynkow ego śro d k am i w spólnotow ym i nie zam yka możliwości wspierania własnych producentów za pom ocą budżetów krajow ych. P om oc ta nie m oże je d n a k ich uprzyw ilejow yw ać względem rolników z innych krajów członkowskich, bowiem jest to niezgodne z zasadam i jedno liteg o rynku. P om oc m oże być udzielona jedynie za zgodą K om isji Rolnej, a jeśli m im o braku takiej zgody pom oc zostanie udzielona i ujaw niona, to K o m isja zażąda w płacenia na k o n to W spólnoty kw ot bezpraw nie za-płaconych. P aństw o, k tó re złam ało praw o, m usi płacić podw ójnie, swoim p ro d u cen to m i B rukseli18.
W ydatki z Sekcji G w arancji podlegają wieloszczeblowej i ścisłej kontroli. S kłada się o n a z form alnej i rzeczowej analizy spraw o zd ań finansow ych o raz z au d y tu rolnego (czyli ko n tro li legalności w ydatków ). K o n tro le te są u zasadnione tym , że funduszam i F E O G A zarząd zają p ań stw a członkow skie, k tó re odp o w iad ają za płatności dla rolników , d o k o n y w a n e p o przez up o w aż-nione instytucje krajow e. Bieżąca k o n tro la polega n a tym , że rządy państw członkow skich m uszą przedstawić Komisji comiesięczne spraw ozdania z w ydat-ków , poniesionych w danym m iesiącu i d o p iero w op arciu o nic K om isja R o ln a je zw raca. Z w roty te są tra k to w a n e ja k o zaliczki (w ypłacane z około dw um iesięcznym opóźnieniem ), k tó re podlegają dalszej w eryfikacji. Pod kon iec d an e g o ro k u finansow ego K om isji p rz e d k ła d a n e są rozliczenia roczne, sporządzane zgodnie z m iędzynarodowym i standardam i rachunkow ości.
Od 1995 r. obow iązuje dw u etap o w a p ro c ed u ra weryfikacji przedłożonych d o k u m en tó w . Pierwszy etap obejm uje k o n tro lę finansow ą, podczas której spraw dza się form alną praw idłow ość rach u n k ó w , a po jej zakończeniu, do 30 kw ietnia n astępnego ro k u , K om isja podejm uje roczną decyzję o przyjęciu
17 S k ró t F E O G A p o ch o d zi od francuskiej nazw y tego fu n d u szu - F o n d s d ’O rie n la tio n el d e G a ra n tie A gricole, używ a się też sk ró tu angielskiego E A G G F (od E u ro p ea n A g ricu ltu ral G u id a n ce an d G u a ra n te e F o u n d ).
P atrz także: P. P i о l e t , Stosow anie wspólnej p o lity k i rolnej we Francji, [w:] W spólna
sp raw ozdań, k tó re są następnie opub lik o w an e w D zienniku U rzędow ym W spólnoty Europejskiej. Um ieszczenie spraw ozdań w D zienniku nie kończy jed n ak ostatecznie p rocedur w eryfikacyjnych, spraw o zd an ia m o g ą bowiem ulec zm ianom po przeprow adzeniu audytu. K o n tro le zgodności z praw em przedłożonych spraw ozdań p rzeprow adzane są w poszczególnych państw ach. R ocznie p rzeprow adza się ich ok o ło 140. Po stw ierdzeniu niepraw idłow ości K om isja występuje o zw rot nienależnych kw ot, k tóre powinny być przekazane d o w spólnego budżetu w ciągu 24 m iesięcy, m oże też nałożyć k ary sięgające od kilku d o kilkudziesięciu p rocent zakw estionow anych w ydatków .
Spory w tym zakresie rozstrzyga specjalnie pow ołany kom itet rozjem czy, a gdy jeg o sta ra n ia , p o d ejm o w an e w celu u zyskania k o n sen su su , nie przynoszą rezultatów , m oże wystąpić, za pośrednictw em K om isji R olnej, o rozstrzygnięcie spornych kwestii przez T ry b u n a ł Spraw iedliw ości19.
5. Interwencjonizm rynkowy
Interw encjonizm rynkow y obejm uje d ziałania n a w spólnym rynku oraz na jego granicach. W tym drugim p rzypadku chodzi o jego o ch ro n ę przed nadm iernym im portem o raz o prom ocję ek sp o rtu w łasnych p ro d u k tó w rolnych, a więc o zapew nienie unijnym farm erom właściwych dochodów .
W ydatki ponoszone w ram ach interw encjonizm u są finansow ane ze śro d -ków Sekcji G w arancji F E O G A . W 1999 r. wynosiły one 39 540,6 m ld € , czyli praw ie 88% ogółu w ydatków tego funduszu. N ależy jed n ak podkreślić (a jest to tendencja rosnąca), że część środków Sekcji G w arancji przeznaczona jest na finansow anie program ów rozwojowych. W 2000 r. w ydatki tej sekcji wynosiły ogółem 40 994,6 m ld € , z czego 36 910 m ld przeznaczono na interw encję rynkow ą, a 4 084 m ld, czyli 9,7% , n a rozw ój wsi20.
S tru k tu ra w ydatków na cele interwencji rynkow ej w 2000 r. w yglądała następująco. T rzy najważniejsze rynki to rynek zbóż, w ołow iny i p ro d u k tó w
19 P atrz: Y. P e t i t , op. cii., s. 96-98.
O bow iązujące p ro c ed u ry k o n tro ln e nie elim inują jed n a k (bow iem nie o g ran iczają ro z -b udo w an ej -b iu ro k racji) pom yłek i nadużyć. B rak inform acji, jak i p ro cen t oszustw u d aje się w ykryć, ale te, k tó re zostały u jaw nione św iadczą o pom ysłow ości farm erów . N a przykład: G re c ja o trz y m a ła d o ta c je d o e k sp o rtu oliw y z oliw ek, a w rzeczyw istości e k sp o rto w a ła nielegalnie im p o rto w a n y olej palm ow y; we W łoszech są tak ie up raw y oliw ek, k tó re istnieją ty lk o n a papierze; w Irlan d ii zwykłe k row y zam ieniają się w prem io w an e „ m a m k i” , karm iące cielęta. W y k ry to też fikcyjny e k sp o rt d ro b iu i w ołow iny d o k rajó w a rab sk ic h , p rem io w an y k w o tą 62 m in euro. J. P a w l i c k i , W spólna fa rm e rska d ykta tu ra , „ G a z e ta W y b o rcz a ” , 16 lipca 2002 r.
20 O bliczenia w łasne n a pod staw ie d an y ch z The com m on agricultural p olicy 2000 review, s. 17-18.
m leczarskich, na ich w sparcie przeznaczono 23 841 m ld € , czyli 64,6% ogółu środków przeznaczonych na interw encję. Spośród tych trzech rynków najwięcej środków pochłaniał rynek zbóż - 1 641 m ld € , czyli 45,1% ogółu środków , o raz 69,8% kw ot przeznaczonych d la tych trzech najw ażniejszych rynków . Interw encjonizm na rynku w ołow iny kosztow ał 4 456 m ld € , czyli udziały w finansow aniu ogółem i w odniesieniu d o analizow anych tu trzech rynków wynosiły odpow iednio 12,1% i 18,7% . N a interw encję na rynku p ro d u k tó w m leczarskich w ydano 2 735 m ld € , czyli odpo w ied n io 7,4% i 11,5%.
W ażniejszym i rynkam i są także rynek oliwy z oliw ek, cu k ru , warzyw i ow oców , b a ra n in y i m ięsa koziego, ty to n iu i w ina. Ł ączn ie na ich w sparcie przeznaczono 9 342 m ld euro, czyli 25,3% ogółu w ydatków na interw encję. Pozostałe rynki d o finansow ano kw otą 3 727 m ld € , co oznacza, że ich udział w łącznych w ydatkach wyniósł 10,1 % 2'.
W spólną organizacją rynków rolnych nie są objęte tak ie p ro d u k ty , jak: ziem niaki, m iód, alkohol rolniczy, kaw a i zioła. M im o tych w yjątków , praw ie 98% produkcji rolniczej obejm uje jakaś form a wspólnej organizacji i wsparcia.
In sty tu cjo n aln a organizacja w spólnych rynków rolnych została prze-p ro w a d zo n a w latach 60. W 1962 r. uregulow ano rynki zbóż, m ięsa w ieprze-p- iep-rzow ego, w arzyw i ow oców , w ina, d ro b iu i ja j, w 1964 r. w ołow iny, cielęciny i cukru, w następnych latach rynki oliwy z oliwek i ty to n iu . W końcu 1970 r. proces ten został zak o ń czo n y 22.
Posługując się kryterium głębokości i skali interw encji, m o żn a wyróżnić cztery rodzaje organizacji rynków :
- wewnętrznej interw encji i ochrony przed nadm iernym im portem ; ten typ organizacji obejm uje ok o ło 70% p rodukcji rolnej W spólnoty, tak jest zorganizow any najw ażniejszy rynek, czyli rynek zbóż;
- zew nętrznej ochrony i nieobligatoryjnej interw encji, czyli podejm ow anej n a określo n y czas i d la o k re ślo n y ch p ro d u k tó w , na m ocy k o n k re tn e j decyzji, tak na przykład zorganizow any jest rynek wołow iny;
- zew nętrznej ochrony, w tym p rzypadku jed y n ą o ch ro n ą rynku są cła im portow e,
- bez zew nętrznej ochrony i interw encji; w tym p rz y p ad k u do ch o d y rolników podtrzym uje się za pom ocą dopłat bezpośrednich, tak zorganizow ane są rynki roślin oleistych i w ysokobiałkow ych23.
N ajw ażniejszym instrum entem regulacji w spólnego rynku są w spólne ceny i do p łaty bezpośrednie. P o n a d to określa się kw oty p rodukcyjne, ustala
21 Ibidem , s. 17.
22 Z. D o l i w a - K l e p a c k i , Integracja europejska, W ydaw nictw o T em id a 2, B iałystok 2000, s. 231-232.
25 Szerzej n a te m a t org an izacji ry n k ó w pisze I. J ę d r z e j e w s k i ( Unia Europejska.
norm y techniczne, organizuje się skup nadw yżek p ro d u k tó w nie objętych ograniczeniam i ilościowym i. O chronie rynku przed nadm iernym im portem służą cła, kontygenty i kalendarze im portow e, n ato m iast ek sp o rt prom uje się za p o m o cą prem ii ek sp o rto w y ch , ale w szczególnych p rz y p ad k ac h spodziew anego nied o b o ru własnej produkcji m o żn a zastosow ać cła eks-portow e.
N a w spólnotow ych rynkach rolnych istnieją w zasadzie trzy rodzaje cen: cena w skaźnikow a, k tó ra dla różnych p ro d u k tó w m oże m ieć różne nazwy (np. n a rynku cukru i p ro d u k tó w mlecznych nazyw ana jest ceną kierunkow ą, a na rynku b u rak ó w cukrow ych i wołowiny podstaw ow ą), cena ryn k o w a i cena interw encyjna Pochodnym i cen interw encyjnych są ceny wejścia na rynek W spólnoty.
C eny w skaźnikow a i interw encyjna są ustalane adm inistracyjnie, zaś cena rynkow a w ynika z relacji m iędzy popytem a podażą. O znacza to, że celem interw encjonizm u cenow ego nie jest, z założenia, elim inacja d ziałania m echanizm u rynkow ego, lecz stabilizacja cen i d o ch o d ó w rolniczych, co nie znaczy, że w praktyce nie pozostaje on w kolizji z rynkow ym m echanizm em alokacyjnym , co m oże być i jest bard zo różnie oceniane. P ojaw ia się tu bowiem problem w ystąpienia konflik tu m iędzy czysto ekonom icznym i a sp o -łeczno-ekonom icznym i kryteriam i oceny jego skutków .
C ena w skaźnikow a to cen a p o ż ą d a n a , czyli ta k a , k tó ra je st przez K om isję E uro p ejsk ą uznana za optym alną. S tanow i o n a dla p ro d u c en ta sygnał o preferowanych przez władze W spólnoty zm ianach struktury produkcji. Jest u stalan a corocznie przez R adę M inistrów , w zależności od oceny sytuacji na rynku danego p ro d u k tu .
D la producentów ważniejsza jest cena interw encyjna (gw aran to w an a), także u stalan a przez R adę M inistrów , bowiem p o tej cenie skup o w an e są nadw yżki, co pow oduje, że cena rynkow a właściwie nie sp ad a poniżej ceny gw aran to w an ej24. Ceny w skaźnikow a i gw arancyjna, z reguły, w yznaczają g ó rn ą i d o ln ą granicę w ahań cen rynkow ych.
System cen gw arantow anych przy b ra k u ilościowych ograniczeń skupu spow odow ał, że stały się one efektyw nym instrum entem w ytw arzania n a d -wyżek, co było szczególnie widoczne na przełom ie lat 80. i 90.25 Były też instrum entem polaryzacji dochodow ej prod u cen tó w , bowiem oko ło 80% kw ot w ypłacanych w ram ach interw encjonizm u rynkow ego trafia ło d o 20% najw iększych farm .
24 N a ro k g o sp o d arczy 2000/2001 w yniosła o n a 110,25 e u ro za 1 to n ę stan d ard o w ej jak o ści zbóż, a n a lata n astęp n e jej w ysokość u sta lo n o n a 101,1 С za tonę.
25 W styczniu 1991 r. zapasy zbóż w ynosiły 18 m in to n , a w k o ń c u 1992 r. szaco w an o je n a o k o ło 30 m in to n , czyli 15% rocznej p ro d u k cji, w latach 1989-1990 p o zio m sa m o w y sta r-czalności w p ro d u k cji zbóż w yniósł 120% . P atrz także: A. G ą s o w s k i , R olnictw o p olskie
P am iętając o tym , że m echanizm y ochrony przed nadm iernym im portem stosow ane są obecnie we w szystkich w spólnych o rganizacjach ry n k u , ich działanie prześledzim y na przykładzie najw ażniejszego z nich, czyli rynku zbóż. R ynek ten jest chro n io n y systemem certyfikatów im p o rto w y ch oraz system em ceł.
W szystkie cła n a zboża oblicza się w odniesieniu do cen zbóż a m ery k ań -skich. D zieje się tak z dw óch pow odów : U SA są jednym z najw ażniejszych dostaw ców zbóż n a rynki św iatow e, p o n a d to o b o w iązu ją tam przejrzyste, giełdowe m echanizm y kształto w an ia cen, co u tru d n ia m an ip u lo w an ie nimi. C enę C IF (zaw ierającą koszty frach tu ) d la p o rtu w R o tte rd am ie określa się w odniesieniu d o cen zam knięcia am erykańskich giełd zbożow ych. O p ła ta celna stanow i różnicę m iędzy 1,55 ceny interw encyjnej a ceną C IF . Jak widać, n a wysokość cła wpływają trzy czynniki: wysokość ceny interwencyjnej, koszty frach tu i i w ysokość ceny F O B (ceny w porcie am erykańskim ). Przy innych w a ru n k a c h niezm ienionych w zrost ceny interw encyjnej p o d n o si wysokość cła. C ło m aleje, gdy ro sn ą koszty frach tu i gdy jest w ysoka lub rosnąca cena FO B . System ten sprzyja im portow i zbóż najw yższego gatu n k u , k tórych cena jest stosunkow o w ysoka. D ziała on bow iem o d w ro tn ie niż system ceł liczonych od w artości im portow anych zbóż. W tym ostatn im przy p ad k u , im wyższa jest w artość im p o rtu (przy danej staw ce celnej), tym wyższa jest o p ła ta celna. W ysokość op łat celnych oblicza się codziennie, lecz są one zm ieniane dw a razy w m iesiącu. D o puszcza się m ożliw ość wcześniejszej zm iany, jeśli w ystąpią duże w ahania cen św iatow ych.
K om isja E uropejska m oże obniżyć stawki celne, aż d o poziom u zerowego, w p rz y p ad k u przy zn an ia bezcłow ego k o n ty n g e n tu im p o rto w eg o , lub je podw yższyć, gdy z pew nych pow odów uzna, że pow inny one pełnić rolę in stru m en tu dyskrym inacji d anego p artn e ra.
O prócz opłacenia cła im p o rtera obow iązuje uzyskanie certy fik atu (cer-tyfikaty nie są w ym agane w przyp ad k u im p o rtu partii zbóż, liczącej nie więcej niż 35 ton), k tó ry jest ważny 45 dni. W tym czasie im p o rter zbóż m usi uregulow ać zobow iązania celne. P o n a d to , aby go uzyskać, należy wnieść o płatę gw arancyjną, k tó ra p rzepada, jeśli im port nie zostanie zrea-lizowany w przew idzianym term inie. C ertyfikat jest podstaw ow ym elem entem k o n tro li im p o rtu i eksportu zbóż. W przyp ad k u zagrożenia bezpieczeństw a w spólnego rynku ich w ydaw anie m oże być ograniczone lub w strzym ane.
Ja k widać, także eksport zbóż w ym aga uzyskania certyfikatu. Przyznanie certyfikatu eksportow ego um ożliw ia skorzystanie (lecz nie jest to ró w n o -znaczne) z d o p łat eksportow ych. Istnieją tak że certyfikaty ek sp o rto w e bez d o p ła t. Stosow ane są w tedy, gdy eksportuje się w ram ach przyznanych przez im p o rtera kontyngentów bezcłowych. C hodzi tu o to, by nie pogorszyć sytuacji prod u cen tó w rolnych w k ra ju , z którym się ta k ą um ow ę zaw arło. U zyskanie certyfikatu eksportow ego m oże się także wiązać z koniecznością uiszczenia opłaty eksportow ej. Dzieje się tak w tedy, gdy chce się zapobiec
n a d m iern em u ek sp o rto w i. O płaty te są obecnie sto so w an e w yjątkow o. W zam ian „ p o z w ala się” ro sn ą ć cenom n a w spólnym ry n k u zgodnie z tendencjam i kształto w an ia się cen na rynkach św iatow ych.
Kolejnym instrum entem regulacji wspólnego rynku jest skup interwencyjny. W krajach leżących w naszej strefie klim atycznej o dbyw a się od 1 listo p ad a d o 3 m a ja (term in ten dotyczy większości krajów W spólnoty). S kupuje się zboża spełniające ustalone norm y jakościow e, a ryzyko d o starc zen ia zboża nieodpow iedniej jakości sp ad a n a p ro d u c en ta *.
N a tery to riu m W spólnoty obow iązują jed n o lite ceny skupu. Są to ceny hurtow e wypłacane przedsiębiorstwu organizującem u skup. C ena dla producen-ta pom niejszona jest o m arżę p o b iera n ą przez firm ę m ag azy n u jącą zboże. C ena interw encyjna jest tylko form alnie ceną jed n o litą. W rzeczywistości jest zróżnicow ana w zależności od rodzaju i jakości zboża. C ena ta jest system atycznie, w każdym m iesiącu trw a n ia skupu, podw yższana o stałą kw otę po to, aby uniknąć spiętrzeń podaży i uczynić skup bardziej płynnym . S kupem interw encyjnym obejm uje się partie zbóż, liczące m inim um 80 t. T a d o ln a granica m oże być podw yższona na m ocy decyzji państw człon-kow skich, nie m oże być jed n ak obniżona. D la osiągnięcia tego lim itu rolnicy m ogą się organizow ać w popierane we W spólnocie grupy producenckie.
N astępnym , zyskującym coraz większe znaczenie, instrum entem regulacji wspólnego rynku rolnego są dopłaty bezpośrednie. Są one form ą rekom pensaty za obniżenie cen interw encyjnych i m ogą być przyznane p ro d u c en to m zbóż, bydła rzeźnego, hodow com krów m am ek i jałów ek ras m ięsnych, a od roku 2005/2006 przewiduje się wprow adzenie d opłat bezpośrednich d la producentów m leka. W odniesieniu d o produkcji zwierzęcej i m leczarskiej obow iązują kw oty p rodukcyjne (ilości referencyjne), objęte prem iow aniem .
P łatności bezpośrednie są w ypłacane p ro d u cen to m n a ich wniosek w za-m ian za zza-m niejszony dochód. D la prod u cen tó w zbóż zostały w prow adzone w 1993 r. ja k o rekom pensata za obniżenie cen interwencyjnych o ponad 20% . U zyskanie tej pom ocy jest uzależnione od p rzestrzegania zasad ochrony środow iska, a także od przeznaczenia części gruntów d o odłogow ania. Obecnie wskaźnik odłogow ania wynosi 10%. Obowiązek ten nie dotyczy jednak małych gospodarstw , które prod u k u ją mniej niż 92 t zbóż, co nie znaczy, że nie m ogą one d o b ro w o ln ie wyłączyć części swych g ru n tó w spod uprawy*7.
24 D o silosów przed sięb io rstw uczestniczących w skupie interw encyjnym zboże jest p rz y -jm o w an e p o p rzep ro w ad zen iu lab o ra to ry jn e j k o n tro li jego jak o ści. Jeśli k o n tro la w ykaże, że nie spełnia o n o w ym aganych n o rm , p ro d u c e n t m usi o d eb rać swe zboże i po n ieść wszelkie koszty tra n s p o rtu . D la un ik n ięcia p rzy k ry ch niespodzianek p rz ep ro w a d z a się też k o n tro le b ezp o śred n io u p ro d u c en ta.
27 W yłączenie g ru n tó w spod up raw y oznacza, że nie w o ln o n a nich u p raw iać roślin p rzezn aczo n y ch n a cele paszow e lub k o n sum pcyjne. Z iem ie te m ogą być w y k o rzy stan e np. d o p ro d u k cji biopaliw .
P o d sta w ą o bliczenia w ysokości d o p ła t b ez p o śred n ich są tzw . d a n e historyczne, czyli faktyczna pow ierzchnia upraw i w ysokość plonów z wy-znaczonego okresu (dla określenia pow ierzchni u p raw przyjęto uśrednione d an e z lat 1989-1991). T e dane są niezm ienne, na ich p o d staw ie w yliczono wielkość płatności bezpośrednich dla każdego z p iętn astu państw czło n k o w -skich. P odział rekom pensat uw zględnia krajow e i regionalne różnice w ydaj-ności. W ypłat d o k o n u je się na podstaw ie planów regionalizacji, k tó re każde p ań stw o członkow skie m usi d o starc zy ć K om isji E u ro p e jsk ie j. P lan ten o kreśla krajo w ą pow ierzchnię upraw i plany odłog o w an ia, p o n a d to zaw iera p odział tej pow ierzchni ze względu na różnice stru k tu ra ln e i w ydajność. M o żn a też pow ierzchnię u ży tk ó w roln y ch podzielić w edług k ry teriu m rodzajów upraw .
K w o ta , k tó rą otrzym uje p ro d u c en t, jest w yznaczona przez trzy czynniki: średnią w spó ln o to w ą staw kę d o p ła t (jej w ysokość wynosi 63 € ) , regionalny w skaźnik wielkości plonów i wyjściowy w skaźnik pow ierzchni u p ra w 2". T a k ą sam ą m etodę stosuje się d o odliczenia wysokości d o p łat za odłogow anie gruntów . Jeśli pow ierzchnia w yjściowa, w skaźnik w ydajności lub w skaźnik o dło g o w an ia zo stan ą przekroczone, to o o d p ow iednią wielkość zostanie o b n iżo n a k w o ta d opłat.
W prow adzenie d o p ła t bezpośrednich w ym agało stw orzenia kosztow nego zintegrow anego system u zarządzania i ko n tro li (IA C S), sieci inform atycznej, bazy d anych um ożliw iających w eryfikację pow ierzchni upraw i pogłow ia bydła.
Instru m en tem reglam entacji podaży p ro d u k tó w rolnych są także kw oty p rodukcyjne, k tó re obow iązują w sek to rach cukrow niczym i m leczarskim . K w oty określają m aksym alne wielkości p rodukcji, objęte g w arancją skupu. Ich przekroczenie uru ch am ia działanie zasady w spółodpow iedzialności fin a n -sowej producentów .
K w oty m leczne w prow adzone w 1984 r. m iały obow iązyw ać przejściow o i służyć likwidacji przysłowiowych „rzek m leka” i „gór m asła” , ale obow iązują d o chwili obecnej i będą na pew no obow iązyw ać d o 2006 r. O bow iązujące d o 2000 r. kw oty m leczne zostały ustalone w 1994 r. M o g ą zostać podw
yż-21 O gółem w 2000 r., w edług ra p o rtu K om isji E uro p ejsk iej, d o p ła ty b ezp o śred n ie w yniosły 22 345 mld € , z czego o k o ło 73% otrzym ali p ro d u cen ci zbóż. D o p ła ty te zo stały rozdzielone p om iędzy 4,5 m in ro ln ik ó w , ale aż 50% z nich o trzy m ało m niej niż 1250 € , m niej niż 2000 d o sta ło pow yżej 300 000 € , a 50% w szystkich d o p ła t b ezp o śred n ich trafia d o 5% g o sp o d arstw . Ś redni w skaźnik p lo n ó w d la W sp ó ln o ty w ynosi 4,9 t, a d la P olski 3,1 t. O bo w iązu jący d la naszego k raju , w pierw szych latach czło n k o stw a, tzw. u p ro szczo n y system d o p ła t pozw ala unik n ąć kom plikacji zw iązanych z fu nkcjonow aniem system u ewidencji i kontroli (rolnicy m o g ą liczyć n a d o p łatę z bud żetu U nii w w ysokości o k o ło 312 zł d o jed n e g o h e k ta ra U R , bez względu n a w ielkość p ro d u k cji, przez pierw sze trzy lata czło n k o stw a).
szone dla d an eg o kraju , ale w ym aga to uzyskania zgody na odpow iednie obniżenie lim itów w innych k ra ja c h 29.
System kw ot produkcyjnych pozostaje w szczególnej kolizji z działaniem m ech an izm u ryn k o w eg o , p etry fik u je u sta lo n ą ad m in istracy jn ie w ielkość pro d u k cji, nie pozw ala na elastyczne d ostosow anie krajow ej pro d u k cji do zm iennych p o trzeb , u tru d n ia ew olucję w sektorach objętych lim itow aniem , m a też je d n a k pew ne zalety. Dzięki niem u udało się, w skali W spólnoty, zlikw idow ać nadw yżki produkcyjne. U stalenie kw ot p rodukcji m lek a dla każdego g o sp o d arstw a um ożliw ia m ałym gospodarstw om utrzy m an ie się na rynku, czyli sprzyja rozproszeniu p rodukcji, co jest w ażne ze w zględów środow iskow ych, bowiem stw arza barierę d la kum ulacji zanieczyszczeń, zw iązanych z hodow lą bydła.
6. Polityka strukturalna realizowana w ramach WPR
W podrozdziale tym została przedstaw iona po lity k a s tru k tu ra ln a , fin an -sow ana ze śro d k ó w Sekcji G w arancji F E O G A , poniew aż fundusze Sekcji O rientacji, E uropejski F und u sz R ozw oju R egionalnego, E uropejski F u n d u sz Społeczny, F u n d u sz Spójności oraz F inansow y In stru m e n t O rientacji R y b o -łów stw a służą finansow aniu w spólnej polityki regionalnej (stru k tu ra ln e j) - nazw tych używ a się zam iennie.
W latach 2000 2006 łączne w ydatki na W PR oraz na politykę struk tu raln ą sięgną praw ie 82% ogółu w ydatków budżetow ych, z tym , że łączne w ydatki na cele stru k tu ra ln e będą m niejsze niż koszty interw encjonizm u na rynku rolnym . W ro k u 2000 stanow iły one 99% w ydatków na cele rynkow e, w 2001 r. 92,3% , a planow any n a rok 2003 ich udział wyniesie 87,8% (w kolejnych latach nieco w zrośnie - do ok o ło 90% w 2005 i 2006). D la tego sam ego okresu średnioroczne w ydatki Sekcji G w arancji n a interw encję rynkow ą w yniosą 38,1 m ld € , a na cele rozw ojow e 4,3 m ld € , co stanow i
” N a p rzy k ład w e W łoszech w 2000 r. spożycie w ynosiło 16 m in t, a k w o ta 10 m in t. P. P i o t e t , Ewolucja wspólnej p o lity k i rolnej, [w:] W spólna p o lity k a rolna..., s. 38. W latach g o sp o d arczy ch 2000/2001 i 2001/2002 w odniesieniu d o pięciu k rajó w p o d n iesio n o k w oty p ro d u k c y jn e (dla W łoch o 600 tys. t, d la H iszpanii o 550 tys. t, d la G recji o 70 tys. t, dla Irlan d ii o 150 tys. t i d la W ielkiej B rytanii o praw ie 20 tys. t). I. J ę d r z e j e w s k i , op. cit., s. 229. Z w iększone lim ity p o d n o sz ą w sp ó ln o to w ą k w otę m leczną o 1,2% , od 2005 r. dla w szystkich p ań stw członkow skich przew iduje się p o dniesienie lim itów o kolejne 1,2% . P o d -w yższenie lim itó-w od 2005 r. z-w iązano z obniżeniem cen inter-w encyjnych. R e k o m p e n sa tą dla p ro d u c en tó w m leka będą p łatn o ści b ezpośrednie, k tó re jedynie w 50% w y ró w n ają straty, w ynikłe z obniżenia cen. Patrz: E. P e t e l , A genda 2000, [w:] W spólna p o lity k a rolna..., s. 195. K w o ta m leczna d la Polski wynosi 8,9 m in t; w ram ach tej k w o ty polskie m leczarnie m ogą p rzetw o rzy ć 8,5 m in t (obecnie faktyczny p rzeró b naszych m leczam i szacuje się n a 7,4 m in t).
10,1% w y d a tk ó w tej sekcji. R oczne udziały w y d a tk ó w s tru k tu ra ln y c h w w ydatkach ogółem Sekcji G w arancji są d o tej średniej b ard zo zbliżone - w ahają się w granicach od 9,9% w 2003 r. d o 10,5% w 2006 r .3n
Przytoczone dane skłaniają do sform ułow ania wątpliwości, czy deklarow ana przez w ładze U nii chęć reorientacji polityki w spólnotow ej n a rzecz w zm oc-n ieoc-nia d ziała ń rozw ojow ych kosztem ioc-n terw eoc-n cjo oc-n izm u ry oc-n k o w eg o m a rzeczywiście miejsce. Z drugiej strony sam ą stabilizację relacji w ydatków na cele rynkow e i stru k tu ra ln e m o żn a interp reto w ać ja k o sukces opcji pro- stru k tu raln e j, gdy pam iętać będziem y o wcześniejszym dynam icznym ich wzroście (w latach 70. na cele stru k tu ra ln e p rzeznaczano jedynie o k o ło 4% budżetu).
Ś rodki na rozw ój wsi, pochodzące z funduszy Sekcji G w aran cji, prze-w idziane na lata 2000-2006 ro zd zielo n o n astęp u ją co : F ra n c ja o trz y m a
17,5% , Niem cy 16,1% , W łochy 13,7% , H iszp a n ia 10,6% , Irla n d ia 7,3% (czyli te pięć państw o trzym a ponad 65% śro d k ó w ), n a to m ia st D a n ia , H o lan d ia i Belgia otrzy m ają po nieco p o n ad 1% przew idzianych funduszy, zaś uboższe kraje U nii P o rtu g alia i G recja, o trzy m a ją odpo w ied n io po 4,6% i 3,0% śro d k ó w 31.
Z a d a n ia p olityki stru k tu ra ln e j n a la ta 2000-2006 sk o n k re ty z o w a n o w trzech głów nych celach:
1. pro m o w an ie rozw oju i do sto so w ań stru k tu raln y c h w regionach o p ó ź nionych. G łów nym kryterium upraw niającym d o o trz y m a n ia pom ocy w ra -m ach tego celu jest niski pozio-m PK B na jednego -m ieszkańca regionu. M usi być niższy niż 75% średniego PKB na m ieszkańca W spólnoty (liczonego w edług siły nabyw czej) Celem tym objęto rów nież tereny niedostatecznie zalu d n io n e i peryferyjne.
2. w spieranie ekonom icznych i społecznych przem ian w regionach zm a-gających się ze szczególnymi problem am i stru k tu raln y m i. O bjęte są nim także u padające obszary rolnicze.
3. udzielanie pom ocy w przeciw działaniu b ez ro b o ciu , d y sk ry m in acji etnicznej, lub ze względu na wiek i płeć, w spieranie p rogram ów edukacyjnych i m odernizacyjnych32.
F u n d u sze Sekcji G w arancji służą finansow aniu tych p ro g ram ó w rozw oju wsi i rolnictw a, k tó re nie są objęte celem n r 1. Z tego funduszu m o g ą więc być finansow ane inwestycje w gospo d arstw ach rolnych, p o m o c dla m łodych ro ln ik ó w , szkolenia zaw odow e, up raw y leśne i p rzem ian y stru k tu ra ln e
10 O bliczenia w łasne n a p odstaw ie: General R eport on the A ctivities o f the European Union
1999, E u ro p e a n C om m ission, B ru ssels-L u x em b o u rg 2000, s. 332; The com m on agricultural po licy..., s. 17; General budget o f the European Union fo r the fin a n c ia l yea r 2002 - the fig u res,
E C D ire cto rate G en eral fo r the B udget 2002, s. 7, 13, 19. 11 The com m on agricultural policy..., s. 12.
obszarów wiejskich na tych terenach, gdzie P K B na jed n eg o m ieszkańca p rzekracza 75% średniego PKB w całej W spólnocie.
Te sam e program y, w regionach upraw nionych d o k o rz y sta n ia z pom ocy udzielanej w ram ach polityki stru k tu raln e j, finansow ane są z funduszów Sekcji O rientacji. P o n a d to Sekcja O rientacji, na terenie całej W spólnoty, finansuje tzw. inicjatyw ę L eader -+. Inicjatyw a ta m a służyć prom o w an iu lokalnych pom ysłów rozw iązyw ania problem ów środow iska wiejskiego. M a także pom óc w m iędzynarodow ej w ym ianie dośw iadczeń. P riorytetow ym i za g ad n ien iam i są: w ykorzystanie tech n ik in fo rm aty czn y ch w re g io n ach ro ln icz y ch , p o p ra w a jak o ści życia sp ołeczności w iejskich, p ro m o w a n ie p ro d u k tó w lokalnych, w ykorzystanie w ja k najlepszy sposób środow iskow ych zasobów n a tu ra ln y c h i w alorów sp o łecz n o -k u ltu ro w y ch , w yrów nyw anie szans m łodzieży i k o b iet” .
N a obszarze całej W spólnoty ze środków Sekcji G w arancji finansuje się następujące program y: przechodzenia na wcześniejsze em erytury, pom ocy dla obszarów słabo rozw iniętych lub z ograniczeniam i środow iskow ym i, zalesień i ochrony środow iska n atu ra ln eg o w rolnictw ie.
Ja k widać, w części dotyczącej w spierania wsi i ro lnictw a podział na politykę rolną i politykę stru k tu ra ln ą m a właściwie fo rm alny c h a ra k te r i w ynika z przyjętego system u ich finansow ania.
U zyskanie pom ocy udzielanej w ram ach polityki rozw oju wsi i rolnictw a w ym aga spełnienia szeregu kryteriów . M o żna je podzielić na dw ie części. Pierw sza o k re śla m eryto ry czn e w aru n k i p rz y zn an ia pom o cy , w drugiej zw arte są zasady w spółfinansow ania p rogram ów rozw ojow ych.
P om oc inw estycyjna dla gospodarstw rolnych m a przyczynić się do w zrostu ich dochodow ości i popraw y w aru n k ó w bytow ych rodzin ro l-niczych. M ogą ją otrzym ać tylko ci farm erzy, którzy p o siad ają w ym agane kw alifikacje i p rzed staw ią w iarygodny p ro g ram p o p ra w y efektyw ności g o sp o d a rstw a , u w zględniający w a ru n k i o c h ro n y śro d o w isk a i hod o w li zw ierząt.
P om oc dla m łodych rolników m oże być p rzyznana tym , którzy nie ukończyli 40 ro k u życia, m ają w ystarczające kw alifikacje, nie prow adzili wcześniej w łasnego gospodarstw a, a to, k tó re zam ierzają objąć m usi spełniać kry teria efektyw nościow e i ochrony środow iska.
W cześniejszą em eryturę m oże otrzym ać rolnik, k tó ry bezpośrednio przed osiągnięciem wieku upraw niającego d o jej otrzy m an ia, czyli 55 lat, co najm niej 10 lat prow adził gospodarstw o. Jego następca m usi posiadać w ym agane kw alifikacje rolnicze.
P o d obne k ryteria cfektyw nościow o-ekologiczne stosuje się w odniesieniu d o pozostałych rodzajów subwencji.
