Widok Zagadnienie światopoglądu w edukacji ekologicznej

Jacek W. CZARTOSZEWSKI*

Zagadnienie œwiatopogl¹du w edukacji ekologicznej

Cz³owiek w znanym œwiecie (kosmosie) jest jedyn¹ istot¹, która wie, ¿e istnieje. Ponadto zadaje sobie podstawowe pytania:

— Dlaczego istniejê? — Co mogê wiedzieæ? — Co powinienem czyniæ?

— W czym mogê pok³adaæ nadziejê? — Czym/kim jestem?

Tego rodzaju pytania z zakresu metafizyki, religii, etyki i antropolo-gii doszukuj¹ siê sensu ¿ycia cz³owieka oraz sk³aniaj¹ do wytworzenia œwiatopogl¹du, czyli zespo³u pogl¹dów stanowi¹cych ca³oœciow¹ wizjê rzeczywistoœci, wyznaczaj¹cych postêpowanie cz³owieka wzglêdem sie-bie, innych ludzi i œwiata przyrody1_.

Poszukiwanie w³asnego œwiatopogl¹du le¿y w naturze ludzkiej, gdy¿ inteligentny cz³owiek nie mo¿e ¿yæ w pró¿ni. Nie wystarczaj¹ mu frag-mentaryczne doznania i fragmentaryczna wiedza. Dlatego próbuje w sposób aksjologiczny stworzyæ we w³asnym umyœle uniwersaln¹ koncep-cjê œwiata, w którym umieszcza sam siebie oraz œrodowisko spo³eczne i przyrodnicze, które go otacza.

Pojêcie œwiatopogl¹du na poziomie intuicji wydaje siê jasne, lecz przy bli¿szym rozpatrywaniu bardzo czêsto rodz¹ siê w¹tpliwoœci.

1. Czym jest œwiatopogl¹d?

W jêzyku polskim termin „œwiatopogl¹d” sk³ada siê z dwu cz³onów „œwiat” i “pogl¹d”2_{. Jest pogl¹dem cz³owieka na ca³oœæ rzeczywistoœci,}

globaln¹ interpretacjê œwiata3_.

* _{Instytut Ekologii i Bioetyki Uniwersytetu Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie.} 1 _{J. HERBUT, Œwiatopogl¹d, w: Leksykon filozofii klasycznej, red. J. HERBUT, TN KUL Lublin}

1997, s. 502-503.

2 _{Niemieckie: Weltanschauung i Weltbild; francuskie: le point de vue sur la vie; angielskie:} world outlook.

3 _{S. KOWALCZYK, Podstawy œwiatopogl¹du chrzeœcijañskiego, Wroc³aw 1995, s. 7; A. B. STÊ} -PIEÑ, Uwagi o strukturze i typach œwiatopogl¹dów, w: Oblicza dialogu. Z dziejów teorii

dia-Studia Ecologiae et Bioethicae

1. 1. Œwiat

„Œwiat” (gr. kosmos; ³ac. mundus) jest pojêciem bardzo szerokim i wie-loznacznym. Ogólnie w znaczeniu filozoficznym to ogó³ bytów stanowi¹-cych relacyjn¹ ca³oœæ.

Szczegó³owsze okreœlenia ujmuj¹ œwiat pojêty: obiektywnie, subiek-tywnie, ontologicznie i egzystencjalnie.

1. Œwiat pojêty obiektywnie to ogó³ wszystkich bytów skoñczonych stworzonych przez Absolut-Boga. Mo¿na równie¿ pojmowaæ œwiat ³¹cznie ze Stwórc¹ jako ogó³ bytów realnie istniej¹cych.

2. Œwiat subiektywnie pojêty to ogó³ rzeczy, które s¹ dane w potocznym doœwiadczeniu, dokonywanym w zaspokojeniu codziennych, prak-tycznych potrzeb ludzkich. Jest, zatem obrazem rzeczywistoœci do-stêpnym cz³owiekowi lub grupie (wspólnocie).

3. Œwiat pojêty ontologicznie to ca³oœæ bytów cielesnych, jednolita, co do pewnych ich w³asnoœci, badana przez filozoficzn¹ kosmologiê.

4. Œwiat pojmowany egzystencjalnie to w tradycji biblijnej civitas terrena, czyli ogó³ ludzi polegaj¹cych na swych ludzkich si³ach oraz przeciw-stawny civitas Dei, czyli ogó³ ludzi poszukuj¹cych Boga.

Czêsto œwiat okreœlany jest na sposób:

1. Biologiczny jako œwiat ¿ycia otaczaj¹cy poszczególne gatunki istot ¿y-wych, przestrzeñ ¿yciow¹ lub œrodowisko, w którym ¿yje jednostka. 2. Kosmologiczny jako zbiorowisko cia³ niebieskich opisywane

teore-tycznie przez przyrodnicz¹ kosmologiê.

3. Historyczny jako myœlowe obrazy œwiata w okreœlonych warunkach dziejowych.

W praktyce filozoficznej za desygnat terminu „œwiat” uwa¿a siê: 1. Ca³oœæ przyrody.

2. Globaln¹ problematykê spo³eczno-polityczn¹. 3. Globalne zagro¿enia ¿ycia i zdrowia ludzi na ziemi. 4. Ujmowany ca³oœciowo postêp nauki, techniki i technologii, 5. Globalnie ujmowan¹ gospodarkê ludzk¹.

6. Rabunkow¹ eksploatacjê planety Ziemia4_.

W praktyce naszej kultury z nazw¹ „œwiat” wi¹¿¹ siê inne desygnaty, np.: 1. Okreœlony naród ze swoja kultur¹, dziejami, tradycj¹, pogl¹dami,

wk³adem do dziedzictwa œwiatowego, ideami, wartoœciami, itp. 2. Okreœlenie dziedziny ¿ycia, np. œwiat nauki, kultury, polityki, œwiat

dziecka.

3. Rzeczywistoœæ œwiecka odró¿niana od religii i Koœcio³a.

logu: chrzeœcijanie-marksiœci w Polsce, red. A. B. STÊPIEÑ, T. SZUBKA, KUL Lublin 1992, s. 7-12.

4. Kwalifikacja moralna œwiata, zazwyczaj negatywna (tradycja platoñ-ska).

5. ¯ycie duchowe lub religijne cz³owieka (œwiat duchowy).

6. Rzeczywistoœæ nadprzyrodzon¹, która z poziomu transcendencji po-zostaje w rozlicznych zwi¹zkach ze œwiatem doczesnym5_.

W ujêciach œwiatopogl¹dowych komplementarna wizja œwiata rozu-miana jest w kategoriach personalistycznych, to znaczy, ¿e „œwiat osoby ludzkiej” zostaje uznany jako nadrzêdny do œwiata materialnego, biolo-gicznego i zwierzêcego, choæ jest z nimi œciœle zwi¹zany oraz uwarunko-wany w swym istnieniu. Jawi siê jako podmiot tworz¹cy w pewnym sen-sie sen-siebie i dzieje wielu œwiatów wchodz¹cych w zakres rzeczywistoœci, np. œwiat kultury, nauki, polityki. Pomimo, ¿e nie jest bytem pierwot-nym, który ma moc decyzyjn¹ w stosunku do rzeczywistoœci, lecz jest by-tem wzglêdnym, wyros³ym na zastanej rzeczywistoœci, który nawet nie decyduje o swoim zaistnieniu, a rzeczywistoœæ poznaje w sposób bardzo partykularny. Chodzi o uznanie, ¿e œwiat zewnêtrzny istnieje niezale¿nie od jednostki ludzkiej. Jest przez ni¹ jedynie poznawany i nieznacznie modyfikowany.

1. 2. Pogl¹d

„Pogl¹d”, czyli „wiedzieæ ze zrozumieniem” wskazuje na podmioto-woœæ ogl¹du œwiata. Spostrzeganie jest nie tylko zewnêtrzn¹, pozapod-miotow¹ czynnoœci¹ ogl¹dania rzeczy, zjawisk, ludzi, procesów, itp. Jest równie¿ czynnoœci¹ ogl¹dania wnêtrza podmiotu, jego psychiki, ¿ycia duchowego. W sk³ad pogl¹du na œwiat wchodzi i kszta³tuje go wiedza pochodz¹ca z ca³oœciowego poznania cz³owieka, a wiêc z poznania po-tocznego, m¹droœciowego, naukowego, filozoficznego i religijnego6_.

1. 2. 1. Poznanie i wiedza potoczna

Wiedza potoczna, czyli zdroworozs¹dkowa (przednaukowa) jest naj-bardziej podstawowym i najpowszechniejszym typem wiedzy ludzkiej.

Obejmuje ona informacje, które wyrastaj¹ bezpoœrednio z potrzeb ¿y-cia codziennego oraz powstaj¹ spontanicznie, przypadkowo, pozaplano-wo. St¹d wiadomoœci te w swej subiektywnoœci s¹ bardzo czêsto nace-chowane utylitaryzmem, niedok³adnoœciami, czy nawet sprzecznoœciami. Stanowi¹ one zlepek rozmaitych ujêæ, zbitkê obrazów pochodz¹cych z ró¿nych punktów widzenia oraz czêsto odmiennych pogl¹dów. Zdrowy

5 _{M. RUSECKI, Ku pojêciu œwiatopogl¹du, w: Z zagadnieñ œwiatopogl¹du chrzeœcijañskiego,} red. M. RUSECKI, TN KUL Lublin 1989, s. 14.

rozs¹dek, który towarzyszy zdobywaniu wiedzy nie jest dostatecznym weryfikatorem-kontrolerem, st¹d podmiot nara¿ony jest na b³êdy i nie-spójnoœci. Zdobywaniu tej wiedzy towarzyszy bardzo czêsto poœpiech, brak g³êbszych przemyœleñ, nieostro¿noœæ, brak racjonalnoœci. Czêsto te¿ nadmierny wp³yw w uznaniu wiedzy za prawdziw¹ ma wola podmiotu poznaj¹cego. Wreszcie wiedzy potocznej rzadko towarzyszy systema-tycznoœæ i uporz¹dkowanie, co prowadzi do licznych luk i braku powi¹-zañ, a w rezultacie do sprzecznoœci.

Zdobywanie tej wiedzy nie wymaga wykszta³cenia, ani specjalnych umiejêtnoœci. St¹d praktycznie ka¿dy cz³owiek osi¹ga j¹ w miarê swych po-trzeb i s³u¿y mu ona stale. Jest wiêc to wiedza podstawowa i powszechna. Ponadto nie wymaga ona falsyfikacji, co powoduje jej trwa³oœæ.

Pomimo fragmentarycznoœci, niedok³adnoœci, niesystematycznoœci, braku gruntownych uzasadnieñ, niespójnoœci to jednak wiele stwierdzeñ w niej zawartych jest prawdziwych, pewnych i nieomylnych7_.

1. 2. 2. Wiedza m¹droœciowa

M¹droœæ w znaczeniu najbardziej rozpowszechnionym to zdolnoœæ wrodzona lub nabyta, która wskazuje cz³owiekowi w³aœciwy kierunek ¿ycia i pomaga mu zapewniæ sobie pomyœlnoœæ, a nawet szczêœcie. Nie pokrywa siê ze szczegó³ow¹ wiedz¹, choæ j¹ zak³ada w tym stopniu, w którym jest ona potrzebna do w³aœciwego postêpowania w konkretnych okolicznoœciach. ród³em m¹droœci jest zarówno doœwiadczenie osobiste, jak i zdroworozs¹dkowa obserwacja zachowania ludzi oraz prawid³owo-œci przyrody. Przejawy m¹droprawid³owo-œci s¹ zale¿ne od danej kultury, w szcze-gólnoœci od religii i filozofii8_{. St¹d wiedza potoczna poddana analizie,}

która ma za podstawê wieloaspektowe doœwiadczenie i prze¿ywanie osobowe rzeczywistoœci ze znajomoœci¹ przyczyn bytu oraz uporz¹dko-wanie jej wed³ug aksjologicznej hierarchii staje siê wiedz¹ m¹droœciow¹. M¹droœæ zapodmiotowana w cz³owieku pozwala mu na zachowanie dy-stansu wobec problemów spotykanych w ¿yciu, które nie maj¹ wielkiej wagi, widzi je bowiem w szerszej perspektywie wartoœci naczelnych, z którymi wi¹¿e swoje ¿ycie. Na m¹droœæ tego typu sk³adaj¹ siê osobiste doœwiadczenia, obserwacja i przemyœlenia cz³owieka, a tak¿e doœwiad-czenia innych ludzi i narodów przekazywane poprzez tradycjê, wiedzê naukow¹ i religijn¹9_.

7 _{S. KAMIÑSKI, Œwiatopogl¹d – religia – teologia. Zagadnienia filozoficzne i metodologiczne,} TN KUL Lublin 1998, s. 20.

8 _{J. HERBUT, M. ¯ARDECKA, M¹droœæ, w: Leksykon, s. 351-352.} 9 _{M. RUSECKI, tam¿e, s.17-18.}

1. 2. 3. Poznanie naukowe

Nauka charakteryzuje siê skrupulatnoœci¹ w determinacji swojego pola badañ, co prowadzi do w¹skiej specjalizacji, zaprowadza porz¹dek w odniesieniu do jêzyka oraz do twierdzeñ, które przyjmuje. Ponadto za najwa¿niejsze kryterium naukowoœci uwa¿a siê kontrolowalnoœæ spójno-œci i uprawomocnienia tez oraz uznanie ich jako prowizoryczne, niepew-ne, hipotetyczne. Wreszcie nauka dba o obiektywnoœæ, uporz¹dkowanie rzeczowe i logiczne10_.

Poznanie naukowe napotyka szereg trudnoœci, które nie pozwalaj¹ mu zachowaæ metodologiczn¹ czystoœæ zawart¹ w za³o¿eniach. Podstaw¹ tych trudnoœci jest najczêœciej cz³owiek, który czasami do procesu po-znawczego wprowadza elementy wolitywne i emocjonalne.

Z osi¹gniêciami nauki winien liczyæ siê ka¿dy, tym niemniej nauka bardzo czêsto nie tylko nie rozwi¹zuje wszystkich problemów wchodz¹-cych w zakres œwiatopogl¹du, ale nawet ich nie podejmuje11_.

1. 2. 4. Poznanie filozoficzne

Filozofiê w aspekcie œwiatopogl¹dowym mo¿na pojmowaæ jako my-œlenie ludzkie, które za cel stawia sobie rozwi¹zywanie ogólnych proble-mów dotycz¹cych ca³ej rzeczywistoœci, dok³adniej proble-mówi¹c, która wyja-œnia w kategoriach ostatecznych istnienie bytu jako bytu, czyli ca³ej rze-czywistoœci, co w sposób szczególny interesuje cz³owieka. Zadanie to wynika z natury samej filozofii, która chce byæ nauk¹ o ca³ej rzeczywi-stoœci, wyjaœniaj¹c¹ j¹ i t³umacz¹c¹ w œwietle racji ostatecznych. D¹¿¹c¹ do znalezienia racji istnienia wszystkiego, co istnieje, czyli znalezienia przes³anek sensownie wyjaœniaj¹cych istnienie bytu jako bytu12_.

Dane dostarczane przez filozofiê, rozumian¹ jako dziedzina wiedzy ludzkiej wyjaœniaj¹ca istnienie ca³ej rzeczywistoœci w aspekcie racji osta-tecznych, wnosz¹ wiele cennych elementów niezbêdnych do formowania pogl¹du na œwiat.

1. 2. 5. Wiedza religijna

Poznanie ludzkie nie mo¿e w pe³ni swym zasiêgiem obj¹æ ca³ej rze-czywistoœci realnie istniej¹cej, gdy¿ nale¿y do niej œwiat nadprzyrodzo-ny. Istnienie bytu mo¿e jedynie wskazywaæ na niego, œwiadczyæ o nim. Nie zajmuje siê jednak nim wprost, ani te¿ jego bezpoœrednim

stosun-10 _{S. KAMIÑSKI, tam¿e, s. 21; J. HERBUT, Wiedza, w: tam¿e, s. 537-530.} 11 _{M. Rusecki, tam¿e, s. 20.}

12 _{M. A. KR¥PIEC, Filozofia i Bóg, w: Studia z filozofii Boga, red. B. Bejze, t. 1, Warszawa} 1968, s. 345.

kiem do rzeczywistoœci. St¹d poznajemy œwiat nadprzyrodzony jedynie na poziomie objawienia. Przyjmuj¹c i interpretuj¹c to, co Bóg udostêpni³ cz³owiekowi.

Objawienie Bo¿e jest poznawalne dla cz³owieka nie bezpoœrednio, lecz w znakach i poprzez znaki epifanijne, które s¹ adresowane do œwiadków objawienia. Ci zaœ odczytuj¹c ich sens przekazuj¹ rozpoznane i zwiastowa-ne im orêdzie Bo¿e wszystkim chc¹cym je rozpoznaæ w wierze. Znaki ob-jawienia poddawane s¹ krytycznej ocenie i podlegaj¹ uzasadnieniom.

Pe³niê objawienia urzeczywistni³a siê w osobie Jezusa Chrystusa, któ-ry w sposób najpe³niejszy i najdoskonalszy objawi³ ludzkoœci Boga. Chrzeœcijanin wierzy ze wzglêdu na Chrystusa, Jego ¿ycie, naukê, dzie³a, mêkê i œmieræ dobrowolnie przyjêt¹ oraz zmartwychwstanie.

Wszystkie religie s¹ fenomenem powszechnym w sensie historycz-nym i geograficzhistorycz-nym, wszystkie bazuj¹ na objawieniu Boga poprzez stworzenie i w stworzeniu. Objawienie daje cz³owiekowi nowe pole wi-dzenia siebie i wszystkiego, co go otacza. St¹d wp³yw religii na pogl¹d dotycz¹cy œwiata i cz³owieka oraz na ich interpretacjê jest powszechny13_.

1. 3. Problemy œwiatopogl¹dowe

Ka¿dy cz³owiek w swoim ¿yciu podejmuje procesy poznawcze, które s¹ mu potrzebne do rozwi¹zywania problemów ¿yciowych, b¹dŸ zaspo-kojenia zainteresowañ, czy znalezienia sensu swego ¿ycia. Prowadzi to do osi¹gniêcia pewnego zasobu wiedzy, która ca³oœciowo wp³ywa na ro-zumienie (pojmowanie) otaczaj¹cej rzeczywistoœci14_.

Oczywiœcie cz³owiek w miarê narastania pytañ dotycz¹cych œwiata i cz³owieka dodaje od siebie twierdzenia dotycz¹ce obyczajów, moralno-œci, estetyki, prawa, religii, eschatologii, teologii, filozofii i przyrody. Suma tych twierdzeñ wp³ywa na osobisty, niepowtarzalny pogl¹d na œwiat, konkretnej osoby. Nie jest to oczywiœcie wszystko, co dany cz³o-wiek wie, lecz tylko ta czêœæ jego wiedzy, która wyra¿a jego osobiste przekonanie, co do tego, jak jest. Przy czym wiedza ta ma charakter m¹-droœciowy. Zawiera bardziej lub mniej ostre odpowiedzi15_.

Œwiatopogl¹d jest ¿ywy, ci¹gle zmienia siê lub umacnia, bowiem ka¿-de nowe pytanie powoduje wprowadzenie odpowiedzi w postaci dzenia, które jest mechanicznie dodawane do posiadanej ju¿ sumy twier-dzeñ. Ta suma poszerza siê i stanowi coraz dojrzalszy, pe³niejszy (gdy twierdzenia s¹ prawdziwe) obraz œwiata i cz³owieka16_.

13 _{M. RUSECKI, tam¿e, s. 21-23.}

14 _{A. STÊPIEÑ, Elementy filozofii, Lublin 1980, s. 50.}

15 _{W. D£UBACZ, O kulturê filozofii, Lublin 1994, 51-52; S. KOWALCZYK, tam¿e, s. 7-10.} 16 _{M. GOGACZ, Okruszyny, Niepokalanów 1993, s. 29-31.}

Ta prywatna wizja œwiata potrzebna cz³owiekowi jest do uzasadnia-nia codziennych dzia³añ, w chwili, gdy nie wie jak post¹piæ, jak zacho-waæ siê, by móg³ w niej szukaæ podstawy rozstrzygniêæ. Oczywiœcie, nie ka¿de twierdzenie zakodowane w œwiatopogl¹dzie ma tak¹ sam¹ war-toœæ. Lecz zawsze œwiatopogl¹d jest stanowiskiem, z którego wszystkie inne sprawy s¹ oceniane, a cz³owiek nie mo¿e wykroczyæ poza swoje za-³o¿enia17_.

Œwiatopogl¹d spe³nia potrzebê posiadania wiedzy, potrzebê pewno-œci i wewnêtrznego spokoju, ¿e dana osoba postêpuje s³usznie. Pe³ni psy-chologicznie wa¿n¹ rolê w ¿yciu ka¿dego cz³owieka18_.

Œwiatopogl¹du nie mo¿na jako ca³oœci naukowo uzasadniæ, gdy¿ nie ma takiej metody. Jest on niedowodliwy, poniewa¿ pod wzglêdem for-my jest spraw¹ wiary a nie nauki19_.

2. Ekologia

Wspó³czeœnie termin „ekologia” i „ekologiczny” jest bardzo ró¿nie rozumiany:

1. „ekologia” to jedna z dziedzin biologii badaj¹ca wzajemne relacje miê-dzy organizmami a œrodowiskiem ¿ycia tych organizmów. Jako dzie-dzina nauki nie zajmuje siê bezpoœrednio problemami ochrony przy-rody i ochrony œrodowiska.20

2. „ekologia cz³owieka” to

3. „ekologiczny” to przyrodniczy, nieska¿ony, œrodowiskowy.

4. „ekologiczny” to produkt naturalny, zdrowy w odró¿nieniu od „sztucznego”, wytworzonego przez cz³owieka.

5. „ekologia” to dla wielu wspó³czesnych ludzi teoria i praktyka ochro-ny œrodowiska.

6. „ekologia” to credo ideologii ruchów spo³ecznych, „partii zielonych” (zwolenników „œwiêtoœci natury”, wszelkiego ¿ycia, itp.).21

3. Potrzeba œwiatopogl¹du ekologicznego

Miêdzy twierdzeniami wp³ywaj¹cymi na dany pogl¹d na œwiat mo¿e-my wyró¿niæ dominuj¹ce. One wyznaczaj¹ charakter i odmianê

œwiatopo-17 _{JANPAWE£II, Fides et ratio, 29.} 18 _{J. HERBUT, Œwiatopogl¹d, s. 502-503.}

19 _{J. M. BOCHEÑSKI, Sens ¿ycia i inne eseje, Kraków 1993, s. 163-171.}

20 _{Kompendium wiedzy o ekologii, red. J. STRZA£KO IT. MOSSOR-PIETRASZEWSKA, s. 360-361.} 21 _{Z. HULL, Œwiatopopgl¹d ekologiczny a ekologia i nauki o ochronie i kszta³towaniu}

gl¹du. St¹d mo¿emy wyró¿niæ œwiatopogl¹dy: aksjologiczne, estetyczne, prawnicze, religijne, eschatyczne, teologiczne, filozoficzne, przyrodnicze, itd.22_{. Wœród nich powinniœmy równie¿ wyró¿niæ œwiatopogl¹d oparty na}

myœleniu ekologicznym, przyjmuj¹cy okreœlone wartoœci ekologiczne. Po-winien on mieæ treœci dotycz¹ce godnoœci cz³owieka, który jest skazany na uzale¿nienie od obecnych trybów systemu technokratycznego, cierpi¹cego z powodu ska¿enia œrodowiska naturalnego, konsumpcjonizmu i nieogra-niczonej socjotechniki. Uœwiadamiaæ winien on te¿ to, i¿ dewastacja œrodo-wiska naturalnego nie jest z³em koniecznym, wynikaj¹cym z uprzemys³o-wienia œwiata, lecz rezultatem u³omnego, mechanistycznego myœlenia23_.

3.1. Trudnoœci

Niestety wiedzê wp³ywaj¹c¹ na œwiatopogl¹d cz³owiek czerpie nie tylko z powa¿nych publikacji, wyk³adów i prelekcji odpowiedzialnych nauczycieli, lecz przede wszystkim z domu rodzinnego, s¹siedztwa (po-dwórka), kontaktów z ludŸmi w grupach: rówieœniczych, zawodowych, okazjonalnych (np. rozmowy w poci¹gu, w wojsku, itd.); z prasy, radia, telewizji, prywatnych lektur, szko³y, z nauczania religijnego. Niema³y wp³yw na œwiatopogl¹d maj¹ przeciwnoœci ¿yciowe, prze¿ycia artystycz-ne i estetyczartystycz-ne oraz problemy o pod³o¿u ekonomicznym. Doceniæ powin-niœmy te¿ ogromn¹ rolê zdrowia psychicznego oraz rozwój duchowy ka¿dego cz³owieka. Zarówno pozytywn¹, jak i negatywn¹. St¹d pogl¹d mówi¹cy o œwiatopogl¹dzie opartym na filozofii ekologicznej (ekofilozo-fii) jest jedynie marzeniem ekologów i sozologów24_.

W zasadzie wystêpuj¹ w populacji takie œwiatopogl¹dy, jakie s¹ spo-³ecznoœci, jakie funkcjonuj¹ w nich rodziny, jacy ¿yj¹ w nich ludzie, jakie wyznaczaj¹ sobie cele ¿yciowe, jakie wartoœci stawiaj¹ sobie i spo³eczno-œciom na pierwszych miejscach.

Obecnie w spo³eczeñstwach koñca dwudziestego wieku mo¿emy za-obserwowaæ nadmiar informacji docieraj¹cych do cz³owieka. Informacje te bardzo czêsto zaprzeczaj¹ sobie nawzajem, co powoduje utratê spraw-noœci wiedzy, chaos (szum informatyczny), któremu cz³owiek nie jest w stanie zaradziæ. Czêsto prowadzi to osobê do ucieczki od realistycznego pojmowania œwiata. Cz³owiek nie znajduj¹c mo¿liwoœci rozumowego poj-mowania otaczaj¹cej rzeczywistoœci (sprawnoœci poznawczej intelektu) przechodzi na poziom wyobra¿eñ, uczuæ, z którego wobec zaniku cnoty zwanej roztropnoœci¹ nie jest w stanie sam oderwaæ siê. Wp³ywa to na b³êdny (niepo¿¹dany) rozwój œwiatopogl¹du danej osoby.

22 _{GOGACZ, tam¿e, s. 31-32.}

23 _{S. KOZ£OWSKI, W drodze do ekorozwoju, Warszawa 1997, s. 46.} 24 _{Tam¿e, s. 46-48.}

Oczywiœcie na rozwój œwiatopogl¹dów poszczególnych ludzi ¿yj¹cych w naszym spo³eczeñstwie mo¿emy i powinniœmy wp³ywaæ. Poprzez edu-kacjê pojêt¹ ca³oœciowo oraz zapewnienie bezpiecznego funkcjonowania w spo³eczeñstwie. Poczynaj¹c od ochrony biologicznej i spo³ecznej prawid³o-wego rozwoju p³odu ludzkiego ju¿ w ³onie matki. Dalej poprzez zapew-nienie rozwoju w zdrowej, dobrej, kochaj¹cej siê rodzinie. PóŸniej dobra szko³a skierowuj¹ca na realistyczne rozumienie otaczaj¹cego œwiata po-przez ca³oœciowe kszta³cenie w zakresie nauk humanistycznych, spo³ecz-nych i przyrodniczych nie zapominaj¹c o wychowaniu do poszanowania otaczaj¹cego œrodowiska. Wreszcie ochrona cz³owieka przed socjotechnik¹ nastawion¹ na konsumpcjê, czy interesy jakiejœ grupy (np. partii, korpora-cji, grupy zawodowej, itp.). Niema³¹ rolê w kszta³towaniu poprawnego œwiatopogl¹du ekologicznego ma zastane ska¿enie œrodowiska i problemy z niego wynikaj¹ce. Pamiêtaæ te¿ trzeba o tym, i¿ brak problemów zwi¹za-nych ze ska¿eniem bez uwra¿liwienia powoduje œwiatopogl¹dowe pomija-nie problemów. St¹d potrzeba dobrej edukacji ekologicznej.

4. Kszta³towanie œwiadomoœci ekologicznej

Œwiadomoœæ ekologiczna dot¹d nie zosta³a jednoznacznie okreœlona. G³ówn¹ przyczyn¹ tego stanu s¹ trudnoœci wyodrêbnienia ze stanu ludz-kiego myœlenia sfer dotycz¹cych ekologii. Ujmuje siê j¹ w sposób opiso-wy i postulatywny.

Definicje opisowe podaj¹, ¿e œwiadomoœæ ekologiczna to:

1. Warstwa œwiadomoœci spo³ecznej, w której rozpoznawane s¹ warunki i mo¿liwoœci realizacji wartoœci ludzkich maj¹cych zwi¹zki z otaczaj¹-cym œwiatem przyrody25_;

2. Ca³okszta³t idei, pogl¹dów i wyobra¿eñ oraz poznanych zasad kszta³-towania stosunków spo³eczeñstwo-przyroda26_;

3. Zespó³ informacji i przekonañ na temat œrodowiska naturalnego oraz postrzegania zwi¹zków miêdzy stanem i charakterem œrodowiska na-turalnego a warunkami i jakoœci¹ ¿ycia cz³owieka27_;

4. Stosunek cz³owieka do œrodowiska przyrodniczego, zespó³ informacji i przekonañ na jego temat, a tak¿e system wartoœci, jakim ta osoba kieruje siê wobec niego w swoim postêpowaniu28_.

25 _{K. £ASTOWSKI, M. RAFIÑSKI, S³owo wstêpne, w: Idee ekologii w œwiadomoœci spo³ecznej,} Poznañ 1992, s. 4.

26 _{B. POSKROBKO, Wybrane aspekty œwiadomoœci ekologicznej mieszkañców Bia³ostocczyzny,} „Region Bia³ostocki. Studia Ekonomiczno-Spo³eczne”, t. 9, Bia³ystok 1990, s. 47.

27 _{T. BURGER, Uwagi o œwiadomoœci ekologicznej, „Przegl¹d Powszechny” 12 (1986), s. 374.} 28 _{D. KIE£CZEWSKI, Ekologia spo³eczna, Bia³ystok 1999, s. 20.}

Jedna z definicji postulatywnych okreœla œwiadomoœæ ekologiczn¹ jako g³êbokie, doprowadzone do automatyzmu zrozumienie nieroze-rwalnej wiêzi cz³owieka i ludzkoœci z przyrod¹ oraz zale¿noœæ dobroby-tu od ca³oœciowej i wzglêdnej niezmiennoœci nadobroby-turalnego œrodowiska cz³owieka29_.

Jak widaæ z powy¿szych definicji œwiadomoœæ ekologiczna jest tylko zespo³em elementów wchodz¹cych w sk³ad œwiatopogl¹du cz³owieka. Wa¿ny jest tu czynnik aksjologiczny, który kszta³tuje postawê cz³owieka.

Zakoñczenie

Wiek XXI niesie wyzwanie dla ludzkoœci w postaci uœwiadomienia braków (nieprawid³owoœci) w stanie œrodowisk spo³ecznych jak równie¿ ogromne ska¿enie œrodowiska przyrodniczego. Problem ten mo¿e roz-wi¹zaæ jedynie uœwiadomienie miejsca cz³owieka w œwiecie wzglêdem Absolutu i innych bytów przygodnych, oraz powszechna zmiana œwia-domoœci ludzi polegaj¹ca na wzmocnieniu mi³oœci do innych ludzi, która naprawi z³o umiejscowione miêdzy ludŸmi, po³¹czona ze zmian¹ mental-noœci polegaj¹cej na samoograniczeniu korzystania z dóbr materialnych (oszczêdnoœci w zu¿ywaniu z energii i surowców) oraz zadbania o pozo-stawienie dla przysz³ych pokoleñ œrodowiska przyrodniczego w stanie lepszym ni¿ obecnie. Wymaga to stworzenia na wysokim poziomie po-czucia œwiadomoœci ekologicznej. Niesie to przed sob¹ koniecznoœæ wy-pracowania w spo³eczeñstwach nowego œwiatopogl¹du ukierunkowane-go na myœlenie ekologiczne, przyjmuj¹ceukierunkowane-go wartoœci ekologiczne.

Œwiatopogl¹d ten unikaj¹c idealizmów i nieœcis³oœci powinien byæ oparty na realnych podstawach w orientacji arystotelesowsko-tomistycz-nej. Ponadto musi unikaæ luk w wiedzy, st¹d spo³ecznoœci oprócz wiedzy przyrodniczej, technicznej, prawniczej i ekonomicznej powinny posiadaæ wiedzê humanistyczn¹ dotycz¹c¹ zw³aszcza antropologii, aksjologii, teo-dycei i religii, zdobywanej w sposób kompleksowy przy pomocy pozna-nia zdroworozs¹dkowego, m¹droœciowego, naukowego, filozoficznego i religijnego. W przeciwnym razie luki, nieœcis³oœci, a nawet sprzecznoœci w rozumieniu œwiata zdominuj¹ i doprowadz¹ do k³ótni i antagoni-zmów.

St¹d p³ynie ogromne wyzwanie dla elit, które powinny wzi¹æ na swe ramiona odpowiedzialnoœæ za przysz³oœæ naszej planety i ludzkoœci.

29 _{G. DOBRZAÑSKI, B. M. DOBRZAÑSKA, D. KIE£CZEWSKI, Ochrona œrodowiska przyrodniczego,} Bia³ystok 1997, s. 298-299.

The structure of ecological outlook

SUMMARY

The XXI century for humanity is a challange in awarness of failures in condition of social environment as well in huge contamination of nature. This problem can be resolved only on the way of grasping junctures man in the world toward Absolute and the others adventitious entities. There is necessa-ry general change of human awarness, which will strengthen love to the other people and amends an evil site between mankind. It should be joined with changing mentality reducing consumption material goods (savings in using up energies and industrial goods) and taking care of remaining for succe-eding generations natural environments on better condition than that nowa-days. It also needs to create new high level of outlook upon ecology, which accept ecological values.

This outlook eschewing idealism and inaccuracies should be based on the real ground of aristotelic and thomistic orientation. Moreover it must avoid hatchway in the knowledge, from here society aside from knowledge natures, technical, juridical and economical should own knowing humanistic, which regards antropology, axioms, theology and religion (get into completely mode with helping of recognition common sense, wisdom, scientific, philosophic and religionist). On the other way hatchways, inaccuracies, and even contra-rieties into understanding the world will become dominant and lead to quar-rels and antagonisms.

From here floats huge challenge for leaders, who should take on their own shoulder responsibility upon future of our planet and humanity.