NunH!r B fJ49J SIERPIEŃ J96!1 Role XIII
p,.zegląd
6EOL06/CZNł'
---~----MIECZYSŁAW BlJIDKlEWICZ, ZBIGNIEW TOKJARSKIAlkademla Górnlczo-Hutmcza
NIEKTORE ISTOTNE ZAGADNIENIA SUROWCOW ILASTYCH W POLSCE
W Oikresie (IXliWO!jemnym 1Pańs11wlo!wa słu:i:lba geolo-giczna jalk 1r~jeż !l'eSIOir·bawe
IPlacówGt'i
bada.'Wme mogą IP'01SiZCZy1Ciić się jpOWa?inymi osiątgniędi'aan:i IWtza-kres.ie IPOOnaJn'ia i /Wy1kiorzYIStania Itirajowych złóż su-rowctiw .illaJStyoh. tBnzyGtład'oWio mOtima tu tylko
wy-mienić: .uddk:umen'tawand~ diUŻycll Ho@ci zasobów iJów
cerami.ozmY'Cih dbmeżelni·a Gór $więtolkłrzy!Skich d
re-jonu stlrz€!glOI!IlSkiego. Natllomilast do d'lllżyoh os.iąfjnięć
przemysłu należy uruchomienie kilku kopalń
od-krywkowych i wybudowanie trzech pieców obro-towi-ch dla oltrzymytwania ipa'loolki, $taal:awiących
jed-ne z najbatr'dlz)iej ~oozesnytC<h
oii:Xi.elld6w
rw Europie. J edmalkże rw pro~blemaityce Sl.llroWCÓW 'Llwstych, ob<Jik głównych ZaJg·adlnień, .il9tlni~ą i$pra·wy IPOWs.tla'jące , nie-co w oitelnisu, mejąiC·e r&vtnież glłó'wtne zmaczenie dla st!Wanz:61nia poldls.ta{w d:o tWiłelild!ch osiągmięć ocharaik-te~rze .u:ży{tikiQwyim.
. .Nrtyiwł n•iin.ie,i's.zy ma na .ceLu UWYlPUiklemie
tego
rodlza.ju 2atgadn!ień. OozY1WIWciie ill!ie wy,ozel'lplLje on
WIS'Zy\St'lcich ;wę<z:łoOiWyteh spratW ipOr.l.liS7JOinej
prOiblema-tyiki i .z tegJO pQWodJu daJne o cha:r·alklller'Ze d%kusyj-ny.m lUb ·lWUpefuia!j~ym mogą lWinieść wal'tościowy materiał dla ruzyjSkanJ:a pelm.egK> spojrzenia· na całość zagadnień
z
dz.iediQ!ny :s'l.ltrtQwctiw iQatsttych w Polsce.Sulr'owce daa<Ste lbuda:ą zai<ntare®Mram.ie licznych
dlzli:ed2'Jitn {Pil"zemysJJU, 'a plaiCó'W'kli na'llkdWe, laboratoria
.i IPTacawtnie TóżnyCih ~resartqw IProwadrzą badania UWieńCZJOlile męsrtlo IPQWa;imymi as'iągn;ię.ciaimi, które jedJnalk21e lnlie zaws~e .ZO\Sitarją optulbl:ii!OOwatne, a .tym
.samym nie wyohodizą poza wąis1rie grono 'll!żytjlkorwni ków. W i&JWslce lllde .byfu ddtyc.hrczli!s Jrolnfe'rencj.i po-św•ięconej .prablemattyce mi'nerałOw 'i ISkał i'la'&tY'Ch,
a wzajemine ooiąig!Ilięcia są rz:·na.ne jedytrtie z odcin-ko:WY!Oh pulbldlkacj'ł. Ośrodlkow ba~alwozych pracu.ją cyreh 'W r·amac·h W'Srpomlll.i·wne·j !Pl"Oblemartyik:i mamy baJI'dzo drużo i IIlliie sp!Qsób .diOkianać jalkieg.oś wy~że nia ioh IZa:sbutg. MOOma j€idyrnie zamnamyć, ,itż do IPOS.tę pu ·W'ieldlzy o rSUII'QWtCaCh dla•stY'Ch w ~rówlne.j mierrz:e p:rzYiozyrnriły się :wytzJs:ze <UICZelinile Kiratkdwa, WarszatWy,
G.łirwi.c i ;GdańSka, }ak Tówrn1ież 'hraiillżorwe i:tliS.tytuty
·naulkowe.
Spośród na!}bardiziej a:kitruaJn)'lCh IZa;galdinień WYISU-wa-ją się na ClUl'lio ~'ralwy ;wrZJbogacaJnlia surowców i:
la-stych oraz IZa'WISze alld1Jualne paszUk:·LWal!l[a 11110iWych
złóż. Wydaje się, iiL zatg;akłinieni!e W7Jboga~ania rna'leży obecnie postawić na :pi.E!II'WSzym mi-ejscu. W okre'.sie pow~je1l11Ilym duri;a il•ość .złóż suraw~bw iil.a·s.tych zo-stała .udollrumeln/1iQwana illiośc.i.Qwo i JPO'Zinatna jakości.o w.o, jednakże w'łaśmwe kh .wy\lrorzy\Srtan1e .jes.t uza-le:iJnl'ane wyląc7mlie Oid opra1cowania rS!pOS.abów uszla-cbetnllan:ia. Alby p'ro'J:)lemy Ul~latehetnian'ia ~ią.g~nęły odlpowiOO/ni cięiax ga'turnllrowy należy ,pr:zede lWIS:Zyst
-UKD 553.611:622. 7(438)"1945/1965" kim ;poznać surowice głównie w zakresie mineralo-giCIZloo-pe!IrogJrafic:Zillym. Z kollei wylani:a .sdę 'tiu
Slpra-wa tUdZ'.iałtu
w1ieliu
s.pecj.a•liist6w o rwy!kis'Zi1ał<ceniu m'ilne-ralogicznym. W zasadzie obecnie kształci się niewielu
miJnrei~alogbw. Z ,tego !pOwodu ~e lkoniecz.n.ość &l'JE!rokie.go doszlkatlania aibsollwexitbw w tym klle:rUIIl-ku. Ni:ewą~tp!iiW'ie
rw
p<liSIWZegó.Jnych o9I"Oidk:acllwkra-j-u .jruż wyUw.cxrzyły się z~y 11\lk:łrZ'i o dOb'rym o;pa-n:awal!l·iu meMd badalwczyrch i tZI!lajomości
specydiircz-nej J.iterat1mry rodizilmej i obcoiję:zyiCZIIlerj. Obecnie
SJto-sowalnie ma1lold kom(pl.reks<t.wyc:h
w
lbatdatnd.u milllera-łów i Skał ill:alS'tyoh j-est już lzljalwilskiem oormallllym. Na!l.eży IPOdlkTreś1ić, że lnri~ó.re ośrOidlki pr61Cz QIPatnO-.warn'ia zrwyikłych metod ma'ją osią,@nięcila !piooietrskie.
Ze manY'Ch osi~ięć
z
tego rz.aklresu na,leży wy-miem.ić:L Qpa.n.awani·e
metod
lddla<tometryc:zinyC'h .2. ,za;stoodWain.ie metody stotpniraw61go ba11wtienia mi -lllerał6'W Llastycil; djdtychC'zatSowe metody bat1wi•ernda
wymagają U'leps!Zenia.
3. Batda.nia m!inerałów d•lasty.oh w podczerwian'i. 4. WiPrdwad!zanie mkOaJilalilzy termiczno-różnic<J wej.
Ogól:nire moima ocanić, tie matody tbad:ań .s.urowców ila.styrch s1:.osawaJne w labora'tor'iacrh 'k•ra•jowych są na dobrym potiomie. N-albomias.t .wyda~e się, i:ż me-tody o charalkltetr.ze CZYiSto filzyoz:n.ym wymagają :wy-raź.n'ie ud<l'SkonraJ.ełnia. Pl"Zede IW'szystlklilm chodtzii tu
o QIPe<racje ;pozlWatLaJjące na rwy!d:zielEmie frakcJi mrono-miJne:ra:hnyrC'h i IlliOOlddyiSjpe'l'syrjnych
oraJZ
o badania ok:rehla'jące skład gran'llllometryc·zny skał pelitowy.ch. W tbardzo słatbym 5ltqpnJu są IS>tosloiW.ane mettody roz-drrabniaJillia zd·1age'nezowalnych s-kał i'lwstych, a więcstC>SQWal!lie rtilltlr~źmdęlków lrub metod chemłcznych. Prrace nad iwl:zlboga;eertiem surowców ]laJStych !Są ru na's pr.orwad~e IW ldość ogiran'iiCrZonyim :zlalk'resie. Dotych-czas Jekl)'lnie Ittwty;tlult Plr:rernYISłu Szlkła i Ceramilki w Warrsza,'w.ie, ·]inrsty!tut Matariałów Oginilotrrwałych
W Głlirw'icarch, ltniStYIM Geol.ogi'CIZI!ly IOTa!Z Kalteda"y Przerai)ki !Mechallricmn.e'j i SurdWców Minera:l!nych AGH rw balrdrziej zaarwans.owam.y SQ>OCSÓb pracują nad
tymli mgadnien'iami. IIIJJterasujące jeS~t, że
wz:boga-carnie .swrorwc6w i1a1Styc·h ilaiPO'OZąiVkawan'O .u .nats nie
tYillkO 1na kaoJ..ima.roh ,fjprace Katedrry 'I'echm.oLogii Ce-ramti Pdl!iJtechiil'ilki W'l"'C'łaiw1sikej - 11951 r.), lecz rÓW1Ilie.ż na mlatter'iaJ.e ltmllldinym, jalkim LSą ,gUny. Za- -decydrdWały o tYim ~~ględy użyitikldwe. Próby wZbo -gacania wykonywane na skalę laboratoryjną stały się podstaJWą do ustatlenia .założeń ·s.zlamc.wm w Ze-brzydowej zapro.jekitdwaJnerj :na skarlę przemYISłlową.
Lokalizacja piertws;zej w P<Jilisce &ZlamOWilli św.Lad
ozy o zain!terelsOIWa:ni'u przemYISbu gililnami, występuj
cymi na terenie niecki bolesławieckiej. Badaniami
ob-jęto pr.zede wszys1lkim utlWory 1!J.aste o chaa-akterze piaszczyStym. K'Oilltlras~ć wz'iam.ienia oraz n~ska zawal'ltość żelarz;a, a ~e wszytStldm moill.ilwiość (peł
IIlego wyllrorzystalnia w &7Jk!lans11Wiie diraik!oji pialszozy-Sitej <:zy1Il'j.'
te
jły wrawcem goidnylm W!Zibogacania. W7l'bogaca!lllie /Wytk<l!Ilymainlo na hy'd:riOCytklioolach.W ~tatnlilch llaitaiCh !Wy1lrona.Ill0 r(1wndeż badania nad ujeldlnolica!Ilielm i iWI1ft)oga.caJOiem :ilłów towarzyszących
pakładiom ,węgła łlrlllnaltlnego w T.urQWie. Próby
mia-ły lila .ceLu w;talenie moiJJ.'Wości zastosowania tych
iłów jako stm"o'wica do prodlJklcji fa'jamu, poroolitu i .kamd'OI!'Iadi. Badalilia wykio.nyJWoainO ró'wlniież na hyckp-cylklonach. POOobne baldalllia, pmy .użyci/U hy'd'rocyddo-nów, poidijęto .nad .kaollilnem ,z lkopalllni ".A!ndxzej" rw Zaa-QWie. Jako mCI/te<rliał .wy}.§c.jo'wy lllŻY'flo kaotliln.u
o
n.i!Skiej ~rtid1lrlwał.ości (1•58/1'61 s. iP·>· Po . WtZboga-ceniu uzyl9ka1Ilo proclJulkrt; o ogJniota">w.ałości ZJWylk:łej17'5A177 s. iP· ·
Do cielkaJWy,ch ekSiperymentów .moima :z!alłiczyć
.pró-by wrz<blogacaiilii.a kra•.}ldwycih wrowcó'w !i·laiS'tych
meto-dą SIU!chą. WIZ)bogacalniilu jpOiddarwaiilo g'liiny odpadowe z niecki bolesł:a!Wliecdt~ej, stosując sepwraJtory po'Wiełtrz
ne .. Wi7Jbogacadie ISY\S'temem JPOWietrz!Ilym z.a~Sotosowano
tailcie .przy oczysa;czaJniu glin jarosrzo'Wisk~oh, uży\Wa
nych do pr:odiulroj.i .ołówlków.
Do kalteg!Oirii .pioarielis1d1Ch prac na•leżą u nas ~bby
elelktroforeltycZillego IOidlwadln'ianlia prodlukltu otr. zyma-nego ze ~bogaca!Ilia g'J.iln bolesłalwieokich na hydro-cykl<liilie. W l%2 r. .rozlpoczęto rówtnież :badanlia nad
mJOżli!w!Ośdią Wylbielania sul"QWców illa51tyoh. Badamia te są p'rowad!zloine w a:amac!h d;zdałal:ności RWlPG. Po-nadto kaolin z Kamienia był wzbogacany w celu otrzymal!llia SIUTowca nadającegJO .się na nośnilk su.b-stancj.i owaJddb~YJCh oa:az do •wyrobu prup~·eTIU ·i gu-my. W .badainliach posl!ugilwallllO .się hydrocylldonami i sejpaTatorami ,pcjWialnttnymli.
SUTawcami jlaSitymli, •kltóre !WZbuldiZiły zailnte:reso-Wa!Ilie jako InaJteriał do fW.Zibogaca.nia, .były pr.ze/de wszystikim ~rowice illaste głOwnie z rejoou Dolnego
SląSika. Kaolilny piel1Wdtne .były podida'wane próbom
W12lbogaca!Ilia w wąiSikim z.alktr~e. !TymczaiSoem
.w
Pol-sce w a:e]O!nde masy,WIU g;ranilflorw€'go SltrzE~gom - So-batika, a zwłasZICoZa ,w .po!bli•żu JaJw,oa:a i ŚWidnicy znamy ZIIlaczną Uość wytSitępoiWań glłó'Wlllie pi-enwot-nych ikaoJ.'iinÓIW, k't6ry~h miąższość !WY':iąllkldwo docho-dzi naJWe/t do 100 an, a !Zasoby .są ollbi1zym:ie. Podobnie w rejonlite Stftl.eiJ..ilna mamy dalsze złoża, k'tóre
wy-dają się m.niej .zaiSidbne w1skutelk niawiellkiegp .zak•resu me1odycznych badań geoJ.ot?JjiCZI!lyJCh dotyChczas . wy-kona!Ilych, il'E!'Cz JallrościOIWo pl"Zed·staJWia•ją S'ię korzyst-niej. Wszysltikie te złoila mQ.gą być wykorzystaiDe i
to
na w.ięlk·szą skalę, jeżetli i-ch suro\Vce zostaną pod-dan•e wzlbogacanilu. Moż'li'wości i ceiloWIOŚdi tego
do-Wkldlzą nasi ll)Ołn.OCilni'OWi sąsied'Zi. W Wlikiiila'w'ie,
znaj-dują'Cej .się Vuż pr;zy granicy, .jest e'kisploa,towany i uszJacllertmiany :kaolin, będący od!Powliednilkiem s· u-raw!Ca naa>o.tylk:anego wśród sikaol!ilnizlowa.nych paa1ii
· granUtu ma sYfWIU Sbr:zelliln - Otimluchów. Analoglicz-nie - lkao1iny rej!oniu Swildlniocy wytka7;U!ją wyraŹIIle
pod,iolbieńs·tiwo gemetyczne ze !ZłOżami karlawaTskim~.
kt&e diOISitaa:czają słyinn.eg\0 ka~i•oo sed1eckiego.
W celnl rOZISzea:zenia zainteresowań W!Zbogaca.niem
kaolli1Ilt'1w ,Pie!l'lWotlllyoh .Kated.ra fuzeróllk'i
!Mecha.niocz-nej i Suraw;ców Milllera·laly>eh AGH r~poozęia bada-nia wstępne nad kaOlinem ,z Zaa:owa. Jalk wiadomo jest
to
jedyinoe .złoże !kadlilnu w Polis'Ce, zna.jdujące .sięw elksploatacji. Wytn'ilki .badań kaoldnu z ZaTowa
wy-raźnie .w.s!kazują, że możma go ;w2'Jboga~eać flotacyjnie.
Pooadto nota-cja może ,być róWnież U7Jlla!Ila za ce111ną metodę dla wyose'lekejonOJWan•ia 'kaoli'nitu spośród mj.e-szanliny zlia'I'Ill k'wM"cu i łuselk milk, znajdujących się
w ~p.loatawanej skale. ·
Następnym zagadltlien.iem, obiolk wzbogacan.ia, jest spraiWa śleldzenia i myllrorzysty,wan'ia skał ilastych
to-wa'l'Tlys:ząeych różinytrn waa:tlościdWylm złorom
surorw-c&.w oraa: «"ejoestracja i opracowyma!Ilie utlworów
ila-334
sty.ch .napotyka:nych .w IWierceniac·h IPOSZ.U.kiwa•wczych. Zagadnienie
to
moo7ma ;z:1l!UJSitrotwać w sposób :wła.ścoilwyloillllroma przykładami. Ogóllniie wiadomo, że złoża węgła br.UillaJtlllegJO ;powsttają w IWall"IUIIlka·ch,
sprzyóa-jącytelh sedymentacji illastlej. Z teg10 pdwodlu.JW spągu.
jallro ,przerosty oa:az n'i'E!'k'ie'dy w stropie pookładów węgla, napotyka się sikaiły .ilaste o mią2lszości nawet
krJlkiuicllziasięC!ilu metrów. U naszyoh sąsiadów zachocl-niob od dziesiąltelk ilaJt .Hy przym~e są gOS!P'Odar-czo wyirol1Zystywane na dużą skaJę. Były naJWet eks-portowane do A!mrerytki Poił'Udlnliowej. Na obszarach Saik's<liil'i:i i !JUżyc ~1owtuje się tego rodizaju g:llillly jaJko :s·tr.rdwioe~C do ,produkiQ,ii szamiObu oraz wyrobów kami'<llldrowyclt. Ozęst.o iły .te są SUil'Qwlcem WY'Wko-plas:tyocznytrn i posiadają ogniotlliwałość rzędu 173/1175 s. p. I1n1teresujący :jels.t fatkt, że ,g·Lilny z .warstw
mio-ceńs'k>ich Noi'ilu tPollskiego mogą .być wy1lrorzy:Sta!Ile do otrzymywania g>llioo. W:ielllta przY'sziość !Węgla br·
u-.na.1lnego jaJko surCAA"Ca emteTgetycznego ,w naszej gos-poda:rce na'l'Odiowej oj. rwiąiżąoe s.ię z ,tym możliiWości
e'ks.p!ioata.cyljne nalkłada1ją na nas obowiąa:ek pLlnego
śledzenia moilliwości użytikowa'Il'ia surowców ilastych
towamytSIZą(:ych Z'Iorżiom węgla bruna11Ile.gl0.
Innym k1~yc'Lnyan prlZytkładem poruszonYJCh
zagad-nień jeslt sbwi.erdzenie wy~StępOwalnia ilłów
kaolil!lJi.tx:>-·wy\CJl podiczas wie:rttiniczyeh badań il)Oszllki/wa·wczych
prow.adz.cmych lkolllo WSi Wls:cbowa IW woj. zie•
l<X!logór-skian. Badan!ia te .wy.k:onał prz€1IIlytSł n.a-:fbowy.
N8dJQt-kano tam
w
osada~h mioceń·Skich iP1a.sttyczne glilll!kibialłalw€ o mlią7Js7JOŚoi •(sąldlząc z danych IPTOf.iJIU otworu
i r!liP<)l'ltów wiertniozyc·h)
do
80 .m. Ma·ją onecharak-ter potlda.dlawy. SID:"qpem !Złoża ·iiłów jest węgiel br. u-natny, t1wo'rzący trzy Wkłady, z lk>tó'rych najgrubszy ma 80 m. Nadk!ład ]est dość duży, jednalkże
zaobser-wowane 1Jjalwislka gladtelkltoniczne oraz ogólme na-chy.Ienie <pokładów n.ie wylk;lucza moż.1iwości na!POflka-nia parot'i'i złoża o .korzysbni~szyoh waorunlkach .wystę
powania. Iły naiWliercone w rejonie WIS'C'howej nie
sta!Ilowią oczYfW'iśme jaikieM rawe1a•cj.i, natomiast
wsikatzU!ją, IŻe nałeiŻy uiWa7mie śled1zić JWylniti wierceń
poszuk.i!waJWozy.ch Lulb .słlrluJkotn.lralalyoh.
Da:lszy lpr'Zyilclad mogą s-tanowić g.łiny z nadkładu
złóż ·kaollhn.u naw~ercone rw Teljooie ŚW'id!Illicy. Należą
OIIle do i~liw silnie pla!Stycmy.ch, lk!tóre rw stanie w-rowym .wy.k:a'ZiU'ją ognlidtrlwałość 173 s. p. l'ły te czę
sto .wyStępują ply'tko, g'dytż na głębokości paru
me-traw miąriisrość ich 'je5t Zlllac1Jtla.
In111ym ciekawym za•gad.n:ieniem z problematyki su-Towców i·laSitych Jest. spraJ'Wa wy.kor.zySitania
przero-stłiw ~(iw ogni'Otrwałyoh :z potkładów węgla ka-miennego
tww.
,lkamie:ni ,polea:o'wlnilozY'ch". Dotychcza'S surowce tego tyjpU amane .są z .szeregu kopalń pol-sk>ilc'h zagłębi •węg'.lawy.ch. W 1mią2llru z ll"OZibudov,:ą nielktćtryoh rejonów :węg.liOrwych wyłalilia sdę spr<~~wa śledzenia rrowych odsłonięć z gos.poda~rezo wa•l'tościowymi ,przerostami. Dotyczy
to
s:zczególln1e Rylbnickie-go OkręgTU Węgl'Orwego, tgdlzi·e ,;kamienie .polerOWIIlioze" naopotka~no w n10rw~h pozoomach stratygrafiCZIIlych.Interewjące j.esit, że przerooty te wykaiZJUją duże
po-dobieństiW'o z IIlieildtbryimli przeros:tami Zagłębia
OstraJW.s'kiegiO, .co .stiwarza możliwości korelacji stra-tygu-aficZIIlych.
Osobnym zagadnieniem jest sprawa
wykorzystywa-nia JW w'ię'kszym niż ddty:chozas za'klresie Sikał ila'Sitych ze stropu •i 51Pąig1U ,pdldadów węgła .kamliEitliilegiO. Zlna-.ne jest, :ile na wj'IC'hodiniach ilastych wartstw ka-rbol;l-skkh zakładane są mliejscami cegiellnie. Ba'r'dzo cen-ne zasbosolwa!Il•ie zna)j'dują łu,Plti ka:r~bońSkie do pro-dukcji tWysokie'j ~ak ości kJ.'iinjkieru. J edlnalk!że osady karhOlilu niewąltipiilwie ka:Y'ją jres.roze nie'jedną
nie-~iankę SU!roWcdwą. MoŻIIla się sopodiziewać, że
tegp rodzaju .stkaiy m'Ogą staln:owić wartościoiWe su-rowce ognliolbrtwałe. JeSzcze przed lkiHlrunastu Iaty
stlwier'dzooo m. in., że na kopalni "Janilna" w
Li-biąŻIU 51P0tyka się wśr6id osadów bsty.ch pokłady
1uJPk8w
ogniofu'iwałyc!h dl\l:żej mlią:źsirości. •I :wreMcie.tedlny:m z na.jjpowaeiJnie'js·zych osiągnięć nau•korwych jest odik>ry:Cie i opraC'orwanie jaikościlowe złoża
s.urorw-ców bentoniltowych, •WY<Sił.@ującego .wśród skał kar-boń\Skkh Gómoślą·Skiegto IZa•głębia •Węglowego.
Stale ,powię.kiszaJjąca !Się ilość złóż SIUTOWCÓW illa-styeh, odkrywanych w iplaszukiwa'njalc.h ,planowych dlulb ubocrzm.ie stw=a lronlieOZJllość prze(proWadizemia ob-szerny.ch badań podstawdwyeh. Powilruny ()(Ile
z
kollej dostarezyć oharakterystytk mineraJio€Jkzno-petrogra-ficzmychi
pr!Zyozyiniić się do UJStalenia gł6w1Ilych pa-rametrów teC'hlnologiiC2ny.Cih surowców ila:sty:ch. Tego !IIodlza j u prace o SIZerokłilm rza ~ięgu oz os, ta ły przE!fPl"''Wa-d:zone nad .surow.Cami cegla'l"slkimi w Kateidi"rze Tech-oolQgii Cera•rro!ozm~ch J:VIalterialłćW Buld!Oiwlalnych AGH. WYtnilki ty.ch badań 1Jjpra'Wllil1ły do z.a;prCJipOOIDWalllia pod~iału klra.jo"Nycll rurowcćiw ce~mk'ielh na cztterySUMMARY
The State ~eolOtgka1 !Sumrey may tboa<St a ccmsider-aJl;le post-wa'l" aC'!łievemen.t in mte :reconnai!Sisance a.ru:l use of the country'IS day miineral raw material deposi1s. AIS an example roay 15eTVe he·re the documen-tation of ednsideralble aanount of resources of ceramie clays occUTTj;nlg iin the mal'!ginal 'area of the Swięty Krzyż ,Mbs. and "in 'the StT.zegom regilon, as well as soroe naw larrge ~-'CUt mjnes set at that ·tilme ·ł'n
motion.
'I1he artkle dea[s wi!th seve'l"all ianportanlt problems CO'lliCer.ning clay m~nera.l Ta/W ma.teria.ls ,in Poland, among lwlhich 1iloltation 1Shoulld be mentioned ).n ·the fimt place. 'I1he al\l'tthor states that 'the methods of study on :clay minera·! ra·w matel'iałs are well de-veloped, h'owever, rthe TeiSearehes •are conlducted on a relatively smal'l iSCa.le.
In addi ti0111, ałoo (pi" Ob.lem of jnvestiigation and use of clay rocks accO!Il\Panyi'Illg the varioll'S valuable de,posi'ts was tdils'cUSSEKl and the :regi5tration and ela-boration of cilay deposi:ts e.ncmmte'l"ed in :prospeeting bOire hOil.e-s ·was CQI!lS,iJdered, as well.
grlliPY· Jest to tpie'l"WISZa próba ujęcia kla•syf·ikacyjnego pełW'nych odm~an sUJOOrwców ilaiStyiCh z .bog·;~.tego
kra-jowegiD inwentarza. Poddbne praee są .prowadwne od lat nad iłami i lmoonami w Kateld:l'!Ze Suroweów Mi-neralnych ,AGH. ,
PodsUIIDowwjąc liwagi o surowcach lila'S'tych wyijaje się celotWe j konliecrzme stworzenie dJa omawianej P'!"OblemaJtyjkii j~ieg)OŚ rbaro?)iej •Uistabill!ilzdWalllego opa~r.c<ia. ·Pdwlilnna i~eć plactJwka, która - na stkaaę krajową - dkTesowto lub ciągle •kie'l"owa·ła~by zagad-nieniami .z 'zaik'resu mi.nerałów i s!kalł •iJl•aJstyeh. W obec-nej chiwili ozaTyiSOWIUje się moolilwość powiąrzania wszy.S!tkicrh oroaJW.ialnyiCfh zagadnień rw ramach d!Ziia-łalności Kom.Ltetu Na'\lkli i Tec!millti.
PE310ME
B noeneBoeHHbm nepHo)l; rocy)l;apcTBeHHofl reonorH-'łecKofl cny:m:6ofl: 6binH ,lliOCTHI'HYTbl 3Ha'łHTenbHbie yene:lCiH B H3y'łeiDm H HCnOnb30BaHHH MeCTOPO:lK)l;eHHH rmnrncToro Cb!pbH. B Ka'łecrne npHMepa •MO:lKHO npH-BecTH pa3Be)l;Icy' KpynHbiX 3anaCOB KepaMH'łecKHX rnHU Ha o6paMneHHH CseHTOKIIrnCKHX rop H B CTweroM-CKOM pafl:OHe H OCHOBaHHe HeCKOnbKHX KapbepOB no )l;OObl'łe 3Toro Cb!pbH.
B cTaTbe paecMaTpHBaiOTCH HeKoTOpbre cyll.leCTseu-Hbie npo6neMbi, CBH3aHcyll.leCTseu-Hbie C rnHHHCTbiM CbipbeM ITonbWH, · cpe)l;H KOTOpbiX Ha nepsoe MecTO Bbi)l;BH-raeT<:R: npo6neMa o6orall.leiDIR:. ABTOp KOHCTaTHpyeT, 'ITO MeTO)l;bl H<:Cne,D;OBaHHK rnHHHCTOrO CblpbH CTOHT B ITonbWe Ha BbiCOKOM ypoBHe, O)l;HaKO IIIpoBO)l;HTCSł
B orpaHH'łeHHOM MaCWTa6e.
KpoMe ni>o6neMbi o6orall.leHHSI paccMaTpH'BaeTCSI TaK-:me Bonpoe o6 Hcnonb30BaHHH rnHHHCTbiX nopo)l;, co-nyTCTBYIDll.I·Hx ,!UlYrHe BH)l;bl none3HbiX HCKOnaeMbiX, H Heo6XO)l;HMOCTH Y'JeTa H HCCne,D;OBaHHSł rnHHHCTbiX nopo)l;, BCKpbiBaeMbiX nOHCKOBbiMH 6ypOBbiMH CKBaJKH-HaMH.
JÓZEF JIAKUB Zmln.JIŃSK.I In$yłnllt Na~y
ZAGADNIENIE SZCZELINOWATOSCI I POJEMNOSCI
ZBIORNIKÓW ROPNYCH W SKALACH
WĘGLANOWYCHWed-bug Levot'ISena ]uż od 1860 r. mó,wi się
w
li!re-ratutt-ze geiologircZilled o porowalbości 2Jbjomitkćiw ropno-~garrowycł), wyłwołanej przez ~nie i szcze~y. E. B. Andrews opisując antyklinę Burning Springs shWell'1d'z.ilł w 1861 r., że ilość rqpy w złoi.u jest wprost prtqporcJanal!Jna do ilości S'L'C!Ze'lin·. W 1005 r. T. Stewy Hruint wy~a121ilł się podOillnlie pi'SIZąc, ~eS7JCzeljln.y tlworzą zlbiiomilk rqpny. Te111 sam pogląd · wY\I)dW!iedrział w l~ r. I. C. Wlhilte mów.iąrc, że in-te111Sywllle zełSzczelindwa'Illie sikały jesrt konieC'Zille do sformowalnia pojemttlego :z:lljilo'l"n•ilka gaJZoweg·o j.
1:e
faktte.n
ma m'ie,jlsce na osiach a1Yity1ldiln, gdzie na-plięcia z,ginaóąrce są najiwlię.ksze.WISZecbstroame &tudlia nad zagadnie111iem
sz.C'!Zeli-nawartośc!i rozttJIOOZęłtJo w USA dkollo 1950 l". i już
w ma:rou 19512 r. A.tA•P.G. zorga1l!i!zlowało ·konferencję na temat porowartości s,pęlkań. Paten.cjalne ZJbi<Xl'lll!i!ki z porowatością swzel•mową powstrują raczej w &ka-ładh d'l"<l'ł:mo7Jiarm.iistyoh, · słalbo przeG)ulszczalnych i W~Zględ.nie krruchych, jalk: ozerty, k'Warrcyty, l~pk:i k.rrzemionlkowe, ma<rgle, waą:Ai€1Ilie, pia:slkawce d-robno-ziarniste i twardsze łupki. Podstawy klasyfikacji Z'biQIM!iJk{jw węgJanowyoh i piaslwwcawych 1\ljąl chy-ba naJjsz~ R. C. Oraozoe (4), zalkłada•jąrc, ż~ roz-mieszczenie i ruch płYtnów w .wapieniach za;leżny jes't od tych samycrh podiS!tawowyoch praw, ro w zbiior-ni·kaiC'h piaiSklc)woowyCih. ZaiSadmcze różniJCe między
UKD 553.9&2 :553.27:551.252:552.54
tymi zbiOl'lnlkami, j~li się poroillll~.e skład chemiczny, wi/drLi CraJZe w wylkszrtalcen1iu i wa'I'Ullkach pow'51ta-nia .wohnej p.r!Zełs1:irzoelll~ w s·kail.e. W w~ch
pr:ze-strz.eń
ta
wyrka'Z'Uije wtieJJką 2l!D·iennoś.ć ks7Jta:Uów wy-W10łalllą procesami WtÓI1Ilego ~zeza'nia, reiklry-staJllizacji i ULSIZC'Zełinowallli.a. Natomiast w ,pi.aJskowca.chUksztal'tJowanie pr-z.es;Vr!zem poroWej lla!leży przede wsrzystk!im od g·eometri~ karnałów mięldzyrz;iarncwych, kltóre m'illDIO ozęs~to slro:miPlilkawanej formy nadaJą
skaile cechy stool.lalkowo regU!a~ buicJowy o bar-d~ej równromliemym l"ozkładZiie porowatości i . prze-puszczaliniOŚCL Orarze W:ildzi crzitery głóWine typy
pro-rowa'toślci sika-ł węgla.norwyclh przedlstalwfione w tabeli. Chorobart (3) charakteryzując pojęcie pierwotnej i wtórnej stTulktury porowej uważa, że pierwsza
wys.tęplllje w slkaiach rwę®la11101wych, któryeh z}ama ll\lb krY~SZtały poddalne zootaiły z,gniata~i~u. H'tyfilkaoeji albo zamuleniu. Skały oolityczne, powstałe przez
strąoeenńe kalcy,tu wokół jąldra w ruchliwych pły.t
i):d'C'h wodach, wylkazur.ią porowattOŚĆ i pi1'1ZepllS'ZCZaJ-.1110ŚĆ barrdZIO z,blJirixmą do piasków §redlnioziar.niJS.'tych i stamowią dosk0111ałe porz~iomy prodll.Jlkłtywrne. Na: to-m'iaiSt baTdozo drolbn'Ok!ryiStaiiczne w3Pienie wykarują &ilhą spoistość, madą bardzo nLslką plorowaltość i są pralkltyc2'Jil•ie niefPI'!Zepuszczame. Wrt611na str:Uktura
