Instrukcja do ćwiczenia 3
Królestwo: grzyby
Klasa: sprzężniaki
Sprzężniaki występujące na zabytkach najczęściej należą do rzędu Mucorales. Charakteryzują się szybkim tempem wzrostu. Wytwarzają puszystą grzybnię o szerokich strzępkach. Rozmnażają się płciowo oraz bezpłciowo. Na drodze rozmnażania się bezpłciowego tworzą zarodniki (sporangiospory) zamknięte w zarodniach (sporangiach).
Nie wytwarzają barwników plamiących zabytkowe podłoża. Na obiektach ich wzrost może przypominać pajęczynę. Występują na obiektach silnie zawilgoconych (np. wskutek zalania po powodzi).
Rhizopus sp.
Ma duże, widoczne gołym okiem, czarne, kuliste zarodnie (sporangia), które tworzą się na szczytach grubych, długich, nierozgałęzionych trzonków zarodnionośnych (sporangioforów), wyrastających w pęczkach. W zarodniach znajduje się kolumella oraz dojrzewają niepoliczalne ilości zarodników. Do podłoża przytrzymują go chwytniki (ryzoidy). Po pęknięciu zarodni jej ściana z kolumellą przyjmują niekiedy kształt kapelusza.
Mucor sp.
U tego grzyba trzonki zarodnionośne (sporangiofory) są bardziej lub mniej rozgałęzione, zakończone zarodniami z kolumellą. Ściana zarodni rozrywa się nieregularnie lub rozpuszcza się, a jej pozostałość zachowuje się jako kołnierzyk wokół podstawy kolumelli. Zarodniki owalne lub kuliste. Brak chwytników (ryzoidów).
zarodnia (sporangium) kolumella zarodniki (sporangiospory) ryzoidy (chwytniki) sporangiofor
Mucor sp.
zarodniki kolumelle
kołnierzyk
Klasa: Workowce
Workowce rozmnażają się płciowo wytwarzając zarodniki workowe (askospory) w zarodniach (workach). W workach znajduje się po 8 askospor. Wiele workowców rozmnaża się także bezpłciowo wytwarzając zarodniki zwane konidiami (p. grzyby niedoskonałe).
Chaetomium sp.
Rozmnaża się tylko płciowo. Worki są gwiaździście umieszczone w kulistych owocnikach posiadających na szczycie otworek, przez który zarodniki wydostają się na zewnątrz. Ten typ owocników nazywany jest „perytecjum”. U Chaetomium perytecja są czarne i porośnięte na powierzchni długimi, ciemnymi włosami. Zarodniki mają charakterystyczny kształt cytrynki.
Rodzaj często znajdowany na materiale celulozowym dzięki uzdolnieniom celulolitycznym. Barwi podłoże na żółto lub oliwkowo wydzielając do podłoża barwniki.
worki
perytecjum włosy
Chaetomium sp.
Klasa: Grzyby niedoskonałe Deuteromycetes
U form grzybów zaliczanych do niedoskonałych stwierdza się wyłącznie występowanie rozmnażania się bezpłciowego. Na tej drodze grzyby niedoskonałe wytwarzają w specjalnych strukturach (aparaty konidialne, pyknidia) niepoliczalne ilości zarodników zwanych konidiami. Grzyby niedoskonałe często rosną w środowiskach synantropijnych, niszcząc różne materiały.
Rząd Moniliales Rodzina Moniliaceae Aspergillus sp. (kropidlak)
Aparat konidialny stanowi tu pionowa strzępka (konidiofor) wyrastająca ze stopki i zakończona kulistym rozszerzeniem zwanym główką. Na główce występuje rząd komórek zwanych fialidami (jeśli są dwa rzędy, to są to metule, a z nich wyrastają fialidy). Fialidy odcinają konidia, które dzięki temu występują w łańcuchach. Główka, metule, fialidy i łańcuchy konidiów tworzą tzw. “kropidło”.
Kropidlaki są powszechne i kosmopolityczne. Często barwią podłoża, a barwy plam przeważnie pochodzą od niepoliczalnych ilości zarodników i są to przeważnie różne odcienie zieleni, beż, czerń.
Niektóre gatunki wytwarzają toksyny, np. rakotwórcze aflatosyny (Aspergillus
kolejne etapy powstawania “kropidła” metule fialidy zarodniki (konidia) stopka dojrzałe “główki” konidiofor aparaty konidialne pęcherzyk
Penicillium sp. (pędzlak)
W aparacie konidialnym nie występuje główka, a fialidy wyrastają
bezpośrednio ze strzępki zarodnikonośnej (konidioforu). Fialidy, metule i łańcuch
konidiów tworzą tzw. „pędzel”.
Pędzlaki są powszechne i kosmopolityczne. Barwy plam pochodzą od
niepoliczalnych ilości zarodników i są to przeważnie różne odcienie zieleni. Często
występuje na papierze i płótnie z uwagi na zdolności celulolityczne.
konidiofory zarodniki (konidia)
fialidy metule
