O
O
O
C
C
C
E
E
E
N
N
N
A
A
A
P
P
P
R
R
R
Z
Z
Z
Y
Y
Y
D
D
D
A
A
A
T
T
T
N
N
N
O
O
O
Ś
Ś
Ś
C
C
C
I
I
I
N
N
N
O
O
O
W
W
W
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
O
O
O
D
D
D
M
M
M
I
I
I
A
A
A
N
N
N
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
D
D
D
O
O
O
U
U
U
P
P
P
R
R
R
A
A
A
W
W
W
Y
Y
Y
E
E
E
K
K
K
O
O
O
L
L
L
O
O
O
G
G
G
I
I
I
C
C
C
Z
Z
Z
N
N
N
E
E
E
J
J
J
W
W
W
Z
Z
Z
R
R
R
Ó
Ó
Ó
Ż
Ż
Ż
N
N
N
I
I
I
C
C
C
O
O
O
W
W
W
A
A
A
N
N
N
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
W
W
W
A
A
A
R
R
R
U
U
U
N
N
N
K
K
K
A
A
A
C
C
C
H
H
H
Ś
Ś
Ś
R
R
R
O
O
O
D
D
D
O
O
O
W
W
W
I
I
I
S
S
S
K
K
K
A
A
A
dr inż. Krystyna Zarzyńska, dr inż. Wojciech GoliszewskiIHAR-PIB, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie e-mail: k.zarzynska@ihar.edu.pl
Streszczenie
W latach 2011-2013 oceniono 7 odmian ziemniaka z różnych grup wczesności. Spośród czynników wpływających na wielkość plonu, takich jak odmiana, miejsce uprawy i lata badań, istotność zróżnico-wania dotyczyła jedynie lat badań. Największe plony uzyskano w korzystnym roku 2012, najniższe w 2013, o bardzo niesprzyjających warunkach atmosferycznych. Na strukturę plonu istotny wpływ miały wszystkie badane czynniki. Na glebie lżejszej stwierdzono znaczne zdrobnienie bulw. Jakość plonu zależała w dużej mierze od odmiany i miejsca uprawy. Dotyczyło to większości badanych wad ze-wnętrznych i weze-wnętrznych bulw. Spośród ocenionych odmian za najbardziej przydatne do produkcji ekologicznej uznano: na gleby lżejsze Vineta, Finezja i Gustaw, na gleby cięższe – Viviana, Finezja i Medea.
Słowa kluczowe: jakość, odmiana, plon, system ekologiczny, ziemniak
ozwój rolnictwa ekologicznego w Pol-sce w ostatnich latach jest bardzo dynamiczny. Jesteśmy w czołówce krajów europejskich zarówno pod względem liczby gospodarstw, jak i powierzchni upra-wy. Wzrost ten nie jest jednak równomierny i nie dotyczy w jednakowym stopniu wszyst-kich roślin. Jedną z roślin rolniczych, których udział w rolnictwie ekologicznym jest nie-wielki, jest ziemniak, mimo że stanowi on nadal podstawę wyżywienia wielu Polaków. Wynika to w dużej mierze z trudności w uprawie tego gatunku, a głównie w ochronie przed agrofagami. Dużą rolę odgrywa tu również odpowiedni dobór odmian.
O znaczeniu odmiany w ekologicznej pro-dukcji ziemniaków napisano już wiele. Wia-domo, jakimi cechami powinna się charakte-ryzować odmiana odpowiednia do tego typu produkcji (Colon 2003; Zarzyńska 2006; Za-rzyńska, Goliszewski 2006, 2008; Zimnoch- -Guzowska 2008). Wymagania agrotech-niczne nie zawsze jednak idą w parze z wy-maganiami konsumentów, którzy oczekują głównie produktu dobrej jakości. Dlatego też, oprócz cech ułatwiających uprawę, tj.
wyso-kiej odporności na patogeny, małych wyma-gań glebowych i nawozowych, należy rów-nież uwzględniać jakość plonu, tj. udział wad zewnętrznych i wewnętrznych bulw.
Celem pracy była ocena przydatności kil-ku nowych odmian ziemniaka do uprawy w systemie ekologicznym w zróżnicowanych warunkach glebowo-klimatycznych.
Metoda badań
Badania przeprowadzono w latach 2011- -2013 w dwóch miejscowościach: Jadwisin
(woj. mazowieckie, kompleks glebowy żytni dobry) i Osiny (lubelskie, żytni bardzo do-bry). W każdej miejscowości płodozmian był dostosowany do warunków glebowych: w Jadwisinie ziemniaki → owies + peluszka → żyto z wsiewką seradeli → łubin na na-siona → facelia na nana-siona + gorczyca biała jako poplon;
w Osinach ziemniaki → jęczmień jary z wsiewką koniczyny czerwonej → koniczyna czerwona z trawami (2 lata) → pszenica ozima + bobik → gorczyca biała jako po-plon.
R
W obu miejscowościach stosowano na-wozy naturalne, w Jadwisinie obornik w dawce 280 dt/ha, w Osinach kompost w dawce 250 dt/ha. Ze względu na widoczne objawy niedoboru potasu na roślinach ziem-niaka w Osinach zastosowano dozwolony w uprawach ekologicznych siarczan potasu. Przeciwko zarazie ziemniaka stosowano w obu miejscowościach preparaty miedziowe, a stonkę ziemniaczaną zwalczano prepara-tem biologicznym Novodor. Po zbiorze oce-niano wielkość plonu, jego strukturę, czyli udział bulw różnej wielkości oraz jakość bulw.
Oceniając jakość plonu, uwzględniano udział wad zewnętrznych, takich jak: pora-żenie parchem zwykłym i rizoktoniozą, udział bulw zdeformowanych, uszkodzonych przez szkodniki, zazielenionych, także udział wad wewnętrznych – rdzawej plamistości miąż-szu i pustowatości. Uprawiano 7 odmian ziemniaka należących do różnych grup wczesności. Przy doborze odmian kierowano się jak najwyższą odpornością odmian na zarazę ziemniaka. Wykaz odmian i podsta-wową ich charakterystykę podano w tabeli 1. Warunki atmosferyczne okresu wegetacji dla obu miejscowości i lat badań podano w tabe-li 2.
Tabela 1
Charakterystyka badanych odmian ziemniaka
Odmiana Pochodzenie Grupa wczesności Odporność
na Phytophthora infestans*
Flaming polska bardzo wczesna 2
Viviana niemiecka bardzo wczesna 2
Eugenia polska wczesna 3
Vineta niemiecka wczesna 2
Finezja polska średnio wczesna 4,5
Gustaw polska średnio późna 5,0
Medea polska późna 6,5
*1 – brak odporności, 9 – najwyższa odporność
Tabela 2
Średnia temperatura powietrza i suma opadów w poszczególnych miesiącach wegetacji dla 2 miejscowości i 3 lat badań (Jadwisin, Osiny 2011-2013)
Miesiąc
maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień Rok
Miejsco-wość op temp op temp op temp op temp op temp
Jadwisin 33,1 13,2 44,8 17,5 278,1 17,0 57,1 17,5 18,5 13,7 2011 Osiny 60,5 14,8 54,4 19,4 250,1 18,5 36,2 18,7 3,1 14,4 Jadwisin 52,4 13,9 96,6 15,6 92,2 18,8 87,2 17,4 26,9 12,8 2012 Osiny 35,3 15,6 68,9 17,7 114,3 21,4 93,9 19,0 19,4 15,0 Jadwisin 130,0 15,7 105,4 17,2 17,1 18,7 97,7 18,2 94,0 10,9 2013 Osiny 85,4 15,6 37,4 19,7 30,3 19,8 7,1 19,8 47,6 12,1
Warunki okresu wegetacji w latach badań były bardzo zróżnicowane. Najkorzystniejszy dla plonowania ziemniaków w obu miejsco-wościach był rok 2012, kiedy to temperatury powietrza oraz ilość i rozkład opadów w
okresie wegetacji były najlepsze. Najgorsze warunki wystąpiły w roku 2013, kiedy po zimnej i bardzo mokrej wiośnie (szczególnie w Jadwisinie) w lipcu wystąpiła susza.
Wyniki badań
Plon bulw i jego struktura
Zróżnicowane warunki atmosferyczne w okresie wegetacji miały wpływ na wielkość plonu. Szczególnie duże zniżki odnotowano w roku 2013 w Jadwisinie, na glebie lekkiej (rys. 1). Tak duże zróżnicowanie plonu w poszczególnych latach w obu
miejscowo-ściach spowodowało zatarcie się różnic od-mianowych. Nie stwierdzono bowiem istot-nego zróżnicowania wielkości plonu zarówno między odmianami, jak i miejscem uprawy (rys. 2). Nie udowodniono również współ-działania odmian z latami badań. Istotne różnice odnotowano tylko między latami ba-dań. Istotne było również współdziałanie lat badań i miejscowości.
Rys. 1. Plonowanie odmian w poszczególnych latach badań (średnio dla dwóch miejscowości)
Rys. 2. Plon ogólny bulw (t/ha) w zależności od odmiany i miejsca uprawy
Pomimo braku istotności zróżnicowania wielkości plonu dało się jednak zauważyć różną reakcję odmian na warunki klimatycz-no-glebowe. Większość odmian lepiej plo-nowała na glebie mocniejszej, szczególnie Finezja i Viviana. Największe zróżnicowanie odnotowano w przypadku odmiany Medea. W odwrotny sposób zareagowała Vineta. Średnio dla lat badań i miejsc uprawy
naj-wyższe były plony odmiany Finezja, najniż-sze zaś odmiany Viviana. Należy podkreślić mniejsze różnice w plonie pomiędzy miej-scem uprawy w odniesieniu do odmian wczesnych.
Ważną cechą w ocenie przydatności od-mian do produkcji ekologicznej jest stabil-ność plonowania. Najbardziej wyrównane plony w poszczególnych latach miały Finezja
i Gustaw, największe zaś różnice w latach odnotowano u odmian Medea, Vineta i Viviana.
Udowodniono istotność zróżnicowania struktury plonu w zależności zarówno od odmiany, jak i miejsca uprawy. Odmiany uprawiane na glebie lżejszej w Jadwisinie charakteryzowały się większym zdrobnie-niem bulw niż uprawiane w Osinach. Udział bulw małych, poniżej 35 mm, wynosił w Ja-dwisinie ponad 10%, a w Osinach tylko 3,5%, znacznie mniejszy był również udział bulw dużych, o średnicy ponad 60 mm.
Większy był natomiast udział frakcji handlo-wej, 35-60 mm. Największe zdrobnienie bulw stwierdzono u odmiany Flaming, najmniejsze u odmiany Vineta. Dokładnie odwrotne za-leżności wystąpiły w przypadku bulw o naj-większej średnicy (tab. 3). Nie stwierdzono współdziałania odmian z miejscem uprawy, chociaż różnice nie były jednakowe. Naj-większe zróżnicowanie dotyczyło udziału bulw dużych w przypadku odmiany Vineta: w Jadwisinie tylko 3,9%, a w Osinach aż 37,2%.
Tabela 3
Struktura plonu bulw w zależności od odmiany i miejsca uprawy
Odmiana Miejsce uprawy Udział bulw małych (%) NIR Udział bulw średnich, 35-60 mm (%) NIR Udział bulw dużych (>60 mm) (%) NIR Jadwisin 8,4 83,8 8,0 Osiny 3,7 74,6 21,7 Eugenia Średnio 6,0 79,4 14,9 Jadwisin 7,8 86,0 8,0 Osiny 2,4 75,8 21,7 Finezja Średnio 5,1 80,9 14,9 Jadwisin 17,2 82,5 0,3 Osiny 7,5 88,7 3,8 Flaming Średnio 12,4 85,6 2,1 Jadwisin 10,1 88,8 1,1 Osiny 3,7 89,2 7,0 Gustaw Średnio 6,9 89,0 4,0 Jadwisin 15,0 84,8 0,3 Osiny 4,4 79,5 16,2 Medea Średnio 9,7 82,2 8,3 Jadwisin 7,3 88,8 3,9 Osiny 1,3 61,6 37,2 Vineta Średnio 4,3 75,2 22,7 Jadwisin 11,0 89,0 0 Osiny 2,5 84,1 13,4 Viviana Średnio 6,7 86,6 6,7 10,9 86,3 2,8 3,5 79,3 17,2
Średnio dla Jadwisina Średnio dla Osin
NIR 2,9 5,8 5,8 5,8 5,9 11,6 Jakość bulw
Istotność zróżnicowania miejsca uprawy dotyczyła udziału bulw zazielenionych oraz z rdzawą plamistością miąższu i pustowato-ścią. Istotnie więcej dwóch pierwszych wad odnotowano w plonie pochodzącym z Osin,
natomiast trzeciej – w plonie z Jadwisina. W przypadku innych wad nie stwierdzono istot-nych różnic, chociaż większe porażenie par-chem i ospowatością oraz większy udział bulw uszkodzonych przez szkodniki zaob-serwowano na glebie lżejszej (tab. 4).
Tabela 4
Jakość bulw w zależności od odmiany i miejsca uprawy (Jadwisin, Osiny 2011-2013)
Wady wewnętrzne (szt./20 bulw) Odmia-na Miejsco-wość Parch zwykły Ospo-watość Zazie-lenienia (%) Uszkodze-nia przez szkodniki (%) Defor-macje (%) rdzawa plamistość pusto-watość Jadwisin 2,6 30,7 4,7 0,2 6,5 0,5 1,5 Eugenia Osiny 2,1 7,8 8,9 1,2 15,9 6,5 0 Jadwisin 2,7 10,5 1,9 2,1 9,2 0,2 1,6 Finezja Osiny 3,3 3,7 17,0 0,8 10,9 0 0 Jadwisin 7,2 22,5 0,3 0,3 10,4 0 0 Flaming Osiny 20,9 7,9 0,7 1,2 9,7 0 0 Jadwisin 13,7 11,5 0,9 0,7 4,5 0,7 1,0 Gustaw Osiny 7,6 9,9 9,5 0,4 5,1 0 0 Jadwisin 19,1 8,2 1,1 3,7 10,8 0,7 0 Medea Osiny 12,0 1,2 3,8 0,5 9,8 0 0 Jadwsin 10,1 0,6 0,9 1,6 2,9 0 0 Vineta Osiny 3,6 5,6 2,6 0,2 7,5 0 0 Jadwisin 70,7 3,1 3,2 1,8 1,9 0,3 0 Viviana Osiny 21,3 7,3 2,7 0,8 3,2 0,6 0 Jadwisin 18,0 12,5 1,8 1,5 6,6 0,3 0,6 Średnio Osiny 10,1 6,2 6,5 0,7 8,9 1,0 0 NIR nu nu 3,4 nu nu 2,5 0,4
różnice odmianowe: parch++, ospowatość-, zazielenienia-, uszkodzenia przez szkodniki-, deformacje++, rdzawość++ , pustowatość++, gdzie: - oznacza nieistotne, ++ istotne przy α ≤0,05
Istotność różnic odmianowych stwierdzo-no w przypadku takich cech jak porażenie parchem zwykłym, deformacje i wady we-wnętrzne bulw. Dla większości cech udo-wodniono istotność współdziałania odmian z warunkami glebowo-klimatycznymi. Najwięk-sze porażenie parchem odnotowano u od-mian Viviana (szczególnie na glebie lżej-szej), Medea i Flaming. Największy udział bulw zdeformowanych stwierdzono u odmian Eugenia i Finezja w Osinach oraz Flaming i Medea w Jadwisinie. Rdzawość miąższu wystąpiła głównie u odmiany Eugenia upra-wianej w Osinach.
Z analizy zarówno wielkości plonu, jak i jego jakości wynika, że spośród badanych odmian za najbardziej przydatne do produk-cji ekologicznej na glebach lżejszych należy uznać wczesną odmianę Vineta, a z później-szych Finezja i Gustaw. Na gleby cięższe najbardziej się nadaje wczesna Viviana, a z późniejszych Finezja i Medea.
Dyskusja
Wraz z rozwojem rolnictwa ekologicznego na świecie cały czas trwają prace hodowlane, których celem jest uzyskanie jak największej liczby odmian przydatnych do tego typu uprawy (Colon 2003, Zimnoch-Guzowska 2008). W Polsce dysponujemy bardzo dużą liczbą odmian ziemniaka, z której można wybierać najbardziej odpowiadające
stawia-nym wymaganiom (Nowacki 2013). Do
głównych cech, decydujących o przydatności odmian do produkcji ekologicznej, należą: ▪wysoka odporność na choroby, ▪szybkie tempo wzrostu w początkowej fazie rozwoju, ▪szybkie gromadzenie plonu, ▪niskie wyma-gania glebowe i nawozowe (Zarzyńska 2006).
Jednak jedną z najważniejszych pozosta-je odporność na zarazę ziemniaka (Lapwood 1997; Platt, Tail 1998; Finckh i in. 2006). Dzięki temu, że jednym z priorytetów polskiej hodowli była odporność na choroby, dyspo-nujemy sporą liczbą odmian o podwyższonej odporności (Kapsa 2005). Wybierając spo-śród nich, powinniśmy również uwzględniać
inne cechy, głównie poziom plonowania i jakość bulw.
Jak wiadomo, zróżnicowanie w poziomie plonowania odmian jest bardzo duże (Pytlarz-Kozicka 2009; Sawicka, Kuś 2000). Dlatego też uzyskane przez nas wyniki z trzyletniego cyklu badań są nieco zaskakują-ce. Nie udowodniono w nich bowiem różnic odmianowych, pomimo porównywania od-mian z różnych grup wczesności, co na ogół różnicuje w największym stopniu poziom plonowania. We wcześniejszych badaniach z innymi odmianami te różnice zawsze były istotne (Zarzyńska 2013).
Zaskakujący jest również brak różnic między miejscowościami, tj. warunkami gle-bowo-klimatycznymi, w których były upra-wiane ziemniaki. Wytłumaczeniem tego mo-gą być skrajnie różne warunki pogodowe w latach badań w obu miejscowościach, co zatarło te różnice. Trudno więc tylko na pod-stawie wielkości plonu ocenić przydatność do konkretnych warunków. Można by się tu sugerować stabilnością plonowania, ale w tym wypadku również trudno mówić o stabil-ności, głównie ze względu na bardzo nieko-rzystne warunki pogodowe w roku 2013, które spowodowały bardzo duży spadek plo-nów, szczególnie na glebie lekkiej. Wyraźniej uwidoczniły się różnice odmianowe odnośnie do jakości plonu.
W przypadku większości wad bulw stwierdzono różnice zarówno miedzy odmia-nami, jak i miejscem uprawy. Takie zróżni-cowanie potwierdzają wcześniejsze prace (Stain-Bachinger, Werner 1997; Zarzyńska, Wroniak 2007). Przyjrzawszy się dokładniej reakcji poszczególnych odmian na warunki glebowo-klimatyczne, można było wytypo-wać bardziej lub mniej przydatne do kon-kretnych warunków. Podobnie jak w przy-padku lat ubiegłych należy zauważyć zróżni-cowaną reakcję odmian z różnych grup wczesności na uprawę w różnych warunkach glebowo-klimatycznych.
Wnioski
1. Spośród czynników wpływających na wielkość plonu bulw, takich jak odmiana, miejsce uprawy i lata badań, istotność zróż-nicowania dotyczyła jedynie lat badań. Naj-większe plony uzyskano w obu miejscowo-ściach w korzystnym roku 2012, najniższe
zaś w 2013, o bardzo niesprzyjających wa-runkach atmosferycznych.
2. W przeciwieństwie do wielkości plonu na jego strukturę istotny wpływ miały wszystkie badane czynniki. Na glebie lżejszej stwier-dzono znaczne zdrobnienie bulw.
3. Udział wad zewnętrznych i wewnętrznych bulw, decydujących o jakości plonu, zależał w dużej mierze od odmiany i miejsca upra-wy. Dotyczyło to większości badanych cech. 4. Biorąc pod uwagę zarówno wielkość plo-nu, jak i jego jakość, spośród badanych od-mian za najbardziej przydatne do produkcji ekologicznej należy uznać:
– na gleby lżejsze Vineta, Finezja i Gustaw, – na gleby cięższe – Viviana, Finezja i Me-dea.
Literatura
Colon L., Budding D., Visker M. 2003. Potato breed-ing strategies for organic farmbreed-ing. Breedbreed-ing and adap-tation of potatoes. EAPR, EUCARPIA 3; 2. Frinckh M. R., Schulte-Geldemann E., Bruns C. 2006. Challenges to organic potato farming: disease and nutrient management. – Potato Res. 49: 27-42, DOI 10.100/s11540-006-9004-3; 3. Lapwood D. H. 1997. Factors affecting the field infection of potato tubers of different cultivars by blight (Phytophthora
infestans). – Ann. Appl. Biol. 85: 23-42; 4. Kapsa J.
2005. Wykorzystanie odporności odmian w ochronie przed zarazą. – Ziemn. Pol. 4: 20-23; 5. Nowacki W. (red. nauk.) 2013. Charakterystyka krajowego rejestru odmian ziemniaka. Wyd. XVI. IHAR-PIB Oddz. Jad-wisin; 6. Otto I. A. 2010. Research on organic potato cultivation. – Agricultura 1-2 (73-74): 21-25; 7. Platt H., Tail G. 1998. Relationship between resistance to late blight in potato foliage and tubers of cultivars and breeding selections with different resistance levels. – Am. J. Potato Res. 75: 173-178; 8. Pytlarz-Kozicka M. 2009. Wpływ systemu uprawy na plon i jakość bulw trzech odmian ziemniaka. Wybrane zagadnienia ekologiczne we współczesnym rolnictwie. Monogr. T. 6. PIMR Poznań: 33-40; 9. Sawicka B., Kuś J. 2000. Plon i jakość ziemniaka w zależności od system pro-dukcji. – Pam. Puł. 120: 379-389; 10. Stain-Bachinger K., Werner W. 1997. Effect of manure on crop yield and quality in organic agricultural system. – Biol. Agric. Hort. 14: 221-235; 11. Van Delen A. 2001. Yield and growth of potato and wheat under organic N manage-ment. – Agronomy J. 93: 1370-1385; 12. Zarzyńska K. 2006. Cechy odmian ziemniaka przydatne w produkcji ekologicznej. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511. Cz. I.: 73-81; 13. Zarzyńska K. 2013. Plonowanie
ekolo-gicznych plantacji ziemniaka. [W:] Ekologiczna pro-dukcja ziemniaka. Red. W. Nowacki. MRiRW Warsza-wa: 155-174; 14. Zarzyńska K., Goliszewski W. 2006. Rola odmiany w ekologicznej uprawie
ziemnia-ka. – J. Res. Appl. Agric. Engin. 51 (2): 214-219; 15. Zarzyńska K., Goliszewski W. 2008. Ocena
przy-datności kilku odmian ziemniaka do uprawy w syste-mie ekologicznym i integrowanym na różnych kom-
pleksach glebowych. – J. Res. Appl. Agric. Engin. 53(4): 148-153; 16. Zarzyńska K., Wroniak J. 2007. Różnice w jakości plonu bulw ziemniaków uprawianych w systemie ekologicznym w zależności od niektórych czynników agrotechnicznych. – J. Res. Appl. Agric. Engin. 52(4): 108-113; 17. Zimnoch-Guzowska E. 2008. Demand for low input varieties, Breeding and adaptation of potatoes. EAPR, EUCARPIA 1
