Ocena zagrożenia plantacji nasiennych ziemniaka przez wirusy Y i liściozwoju w 2005 roku.

Nasiennictwo i odmianoznawstwo

OCENA ZAGROŻENIA PLANTACJI NASIENNYCH

ZIEMNIAKA PRZEZ WIRUSY Y I LIŚCIOZWOJU W 2005 ROKU

IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie

odstawę analizy zagrożenia stanowiły wyniki monitoringu mszyc, najważniej-szych wektorów wirusów ziemniaka. Dyna-mikę liczebności owadów uskrzydlonych oceniano na podstawie ich odłowu do żół-tych szalek na plantacjach ziemniaka: w IHAR w Boninie woj. zachodniopomorskie, w Hodowli Roślin w Szyldaku woj. warmiń-sko-mazurskie oraz Hodowli Ziemniaka Za-marte, oddział w Starym Oleśnie woj. opol-skie.

W tabeli 1 zestawiono daty odłowu pierw-szych osobników mszyc do żółtych naczyń w okresie wiosennym. Z mszyc związanych żywicielsko z rośliną ziemniaka najwcześniej migracyjny lot wiosenny rozpoczęły w 2005 roku osobniki mszycy szakłakowo-ziemnia-czanej Aphis nasturtii Kalt. W Starym Ole-śnie rozpoczęły one loty 22 maja, a więc 30 dni wcześniej niż w 2004 r. (22 czerwca) i blisko 50 dni wcześniej niż w roku 2003 (8 lipca). W Boninie początek lotów tej mszycy zarejestrowano 15 czerwca, czyli 16 dni później niż w 2004 r. (30 maja) oraz blisko 40 dni wcześniej niż w roku 2003 (8 lipca).

W podobnym jak w Boninie terminie pierwsze osobniki A. nasturtii wystąpiły w 2005 r. w Szyldaku (14 czerwca), czyli 10 lub 5 dni później w porównaniu z danymi odpo-wiednio z lat 2004 i 2003. W tej ostatniej miejscowości również M. persicae rozpoczę-ła w 2005 r. loty w analogicznym terminie (15 czerwca) jak A.nasturtii. Były one o 4 dni wcześniejsze niż w 2004 r. (19 czerwca) i 15 dni wcześniejsze niż w roku 2003 (30 czerw-ca). Analiza terminów występowania mszycy kruszynowo-ziemniaczanej Aphis frangulae Kalt. jest trudna głównie z powodu bardzo nielicznego jej występowania w całej Polsce. To zjawisko jest obserwowane już od wielu

lat (Kostiw, Robak 2000). W niektórych la-tach w ogóle nie stwierdzano obecności tej mszycy, np. w Szyldaku w 2004 r. oraz w Starym Oleśnie w latach 2004 i 2005. Jed-nak w tych latach kiedy jej obecność była rejestrowana, termin migracji wiosennej, zgodnie z danymi w tabeli 1, był o wiele póź-niejszy niż mszyc M. persicae i A. nasturtii. W Boninie w latach 2003, 2004 i 2005 A. frangulae rozpoczynała loty odpowiednio: 2, 6 i 4 lipca.

Duże znaczenie w epidemiologii wirusów przenoszonych w sposób nietrwały, a szcze-gólnie wirusa Y ziemniaka, mają mszyce nie związane pokarmowo z ziemniakiem, nalatu-jące na ziemniaki przypadkowo w poszuki-waniu właściwej rośliny żywicielskiej (Kostiw 1987, 2002). Z danych w tabeli 1 wyraźnie wynika, że mszyce „nieziemniaczane” (uwzględniono 10 gatunków liczniej występu-jących, które mogą mieć znaczenie prak-tyczne jako wektory wirusów przenoszonych w sposób nietrwały) rozpoczynały loty wio-senne w terminie znacznie wcześniejszym niż „ziemniaczane”. Różnica wyniosła śred-nio od 5 dni (np. w Starym Oleśnie w 2005 roku) do 33 dni w Szyldaku w tym samym roku. Jest to o tyle istotne, że rośliny inoku-lowane we wcześniejszym terminie, jako młodsze, są bardziej narażone na infekcję niż rośliny starsze.

Rysunek 1 pokazuje,że liczebność mszyc „ziemniaczanych”, zarówno M. persicae, jak i A. nasturtii oraz A. frangulae (te dwa ostatnie gatunki uwzględniono łącznie), w ciągu całe-go okresu wegetacyjnecałe-go była w 2005 r. niewielka, tzn. na ogół mniejsza lub znacznie mniejsza niż w latach 2003 i 2004. W Starym Oleśnie liczebność A. nasturtii i A. frangulae (łącznie) była w tym roku wyjątkowo niska.

SZYLDAK

BONIN

STARE OLESNO

Aphis nasturtii + Aphis frangulae

0 10 100 L iczb a ms zy c

Suma wszystkich mszyc

1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1970-2004 2003 2004 2005 0 10 100 1000

V VI VII VIII V VI VII VIII V VI VII VIII

SZYLDAK

BONIN

STARE OLESNO

V V VI VII VIII V VI VIII

3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 Hyperomyzus lactucae 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 Liczba m szyc 100 10 0 Cryptomyzus galeopsidis 100 10 0 Rhopalosiphum padi

Tabela 1

Daty odłowu pierwszych osobników 10 gatunków mszyc do żółtych szalek

Gatunek Miejscowość

mszycy Bonin Szyldak Stare Olesno

2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 M. persicae 30.06 19.06 15.06 4.07 25.06 22.06 23.06 26.05 27.05 A. nasturtii 8.07 30.05 15.06 9.06 4.06 14.06 8.07 22.06 22.05 A. frangulae 2.07 6.07 4.07 6.07 x 31.07 10.07 x x A. fabae 2.07 14.06 21.05 18.05 18.05 23.05 7.06 8.05 16.05 C. aegopodii x 2.06 21.05 x 7.06 25.05 x 29.05 22.05 C. theobaldi x 19.05 4.07 x 5.07 x x x x R. padi x 12.06 21.05 1.06 17.05 24.05 7.07 7.05 9.05 B. helichrysi 2.07 1.06 27.05 x 3.06 3.06 27.06 17.06 25.05 H. lactucae 30.05 27.05 9.06 18.05 2.06 3.06 19.06 17.06 20.05 C. galeopsidis 1.07 29.05 27.05 19.05 10.06 6.06 13.05 29.06 24.05 Średnia dla gatunku 28.06 6.06 7.06 6.06 6.06 10.06 22.06 4.06 21.05 Średnia

dla ziemniaczanych 3.07 18.06 21.06 26.06 14.06 2.07 4.07 8.06 24.05 Średnia dla

nieziemniaczanych 24.06 2.06 1.06 22.05 4.06 30.05 14.06 2.06 19.05 x – mszyce nie wystąpiły

Tabela 2

Liczba mszyc M. persicae (Mp) i Aphis nasturtii (An)+Aphis frangulae (Afr) na liściach ziemniaka w latach 2003, 2004 i 2005

Miejscowość Mp An+Afr

2003 2004 2005 2003 2004 2005

Bonin 210 392 48 7444 674 9963

Wyniki występowania mszyc „ziemnia-czanych” na liściach (tab. 2) wykazały, że Stare Olesno charakteryzowało się wyraźnie mniejszą liczebnością tych owadów niż Bo-nin, zarówno M. persicae, jak i A. nasturtii oraz A. frangulae, i uwaga ta dotyczy wszystkich 3 lat obserwacji. Na przykład w 2005 r. liczebność A. nasturtii i A. frangulae wyniosła w Boninie 9963 osobniki, a tymcza-sem w Starym Oleśnie zaledwie 128. Z da-nych w tabeli 2 wynika, że nie było wyraźnej zbieżności między liczbą mszyc na liściach ziemniaka a liczbą osobników odłowionych do żółtych naczyń. Oznacza to, że czynniki klimatyczne oddziałujące bezpośrednio lub pośrednio na mszyce nie są optymalne rów-nocześnie dla morf bezskrzydłych i uskrzy-dlonych (Wisłocka 1970; Wisłocka, Kostiw 1978).

Dynamika lotów trzech wybranych gatun-ków mszyc „nieziemniaczanych” kształtowa-ła się na różnym poziomie, zależnie od ga-tunku mszycy, miejscowości i roku obserwa-cji (rys. 2). Liczebność osobników mszycy czeremchowo-zbożowej Rhopalosiphum pa- di L. była w 2005 r. wyraźnie niższa niż w roku 2004, ale wyraźnie wyższa niż w 2003 r. we wszystkich trzech miejscowościach. Poziom lotów mszycy porzeczkowo-poziew-nikowej Cryptomyzus galeopsidis (Scop.) był w 2005 r. w większości okresu wegetacyjne-go zbliżony do tewegetacyjne-go z lat 2003 i 2004 (Szyl-dak), a w Boninie na ogół niższy niż w roku 2004, ale wyższy niż w roku 2003, szczegól-nie we wcześszczegól-niejszym okresie sezonu wege-tacyjnego (od maja do pierwszej dekady lipca). W Starym Oleśnie liczebność tej mszycy była bardzo niewielka i odbiegała poziomem od danych z pozostałych dwu miejscowości we wszystkich trzech latach obserwacji. Najwięcej osobników obserwo-wano w 2003 r.

Również występowanie mszycy porzecz-kowo-mleczowej Hyperomyzus lactucae L. było w tej miejscowości niewielkie, chociaż uwagę zwraca wczesny jej pojaw (III dekada maja). W Szyldaku H. lactucae najliczniej wystąpiła w 2003 r., a poza tym lot rozpoczę-ła bardzo wcześnie (już w II dekadzie maja). Najniższy poziom jej lotów stwierdzono w 2004 r. W Boninie najmniej licznie H. lactu-cae odnotowano w roku 2005.

Oprócz danych wyszczególnionych i omówionych w opracowaniu wykorzystano również inne informacje na temat czynników wpływających na szerzenie się chorób wiru-sowych ziemniaka. Analizowano m. in. wpływ czynników klimatycznych, głównie temperatury i opadów oraz wilgotności gleby, na porażenie bulw wirusem Y. Uzyskane dane pozwoliły na sformułowanie ogólnej prognozy porażenia bulw ziemniaka przez wirusy Y i liściozwoju.

Przewidywane porażenie bulw zbioru 2005 roku

● wirusem Y – w całym kraju powinno być niskie, niższe niż w latach 2003-2004. Jedynie na obszarach dotkniętych suszą może być względnie nieco wyższe;

● wirusem liściozwoju – w całym kraju powinno być bardzo niskie, a szczególnie sadzeniaków pochodzących z plantacji, na których wykonywano chemiczne zabiegi zwalczania mszyc.

Literatura

1. Kostiw M. 1987. Przenoszenie ważniejszych wiru-sów ziemniaka przez mszyce. Rozpr. habilit. Inst. Ziemn. Bonin: 105 s.; 2. Kostiw M. 2000. Pressure variability of aphids – vectors of potato viruses in Poland. – J. Plant Prot. Res. 40 (1): 55-59; 3. Kostiw M. 2002. The spread of PVY, PVM, PVS and PLRV at Bonin conditions during 1996-1999. – J. Plant Prot. Res. 42 (2): 165-171; 4. Wisłocka M. 1970. Występo-wanie mszyc, wektorów wirusów ziemniaka w Krainie Wielkich Dolin w latach 1962-1967. – Ziemniak: 107- -122; 5. Wisłocka M., Kostiw M. 1978. Występowanie mszyc na plantacjach ziemniaka w 7 miejscowościach Polski w latach 1968-1975. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 208: 147-158