• Nie Znaleziono Wyników

Zastosowanie metody przepływów międzygałęziowych do oceny kosztów zużycia energii w gospodarstwie rolniczym

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zastosowanie metody przepływów międzygałęziowych do oceny kosztów zużycia energii w gospodarstwie rolniczym"

Copied!
11
0
0

Pełen tekst

(1)

Józef Ostrowski

Zastosowanie metody przepływów

międzygałęziowych do oceny

kosztów zużycia energii w

gospodarstwie rolniczym

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 29-30, 415-424

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X IX /X X X , 29 SECTIO H 1995/199ti

I n s t y t u t E k o n o m i k i i O r g a n i z a c j i A g r o b iz n e s u A k a d e m i i R o l n i c z e j w L u b l i n i e

J ó z e f O S T R O W S K I

Zastosowanie m etody przepływów m iędzygałęziowych do oceny kosztów zużycia energii w gospodarstwie rolniczym

Using the Methods of Inter-Branch Flow s to Estimate the Costs of Energy Con­ sum ption in a Farm

P ro b lem y zw iązane z pozyskaniem nośników energii pojaw iły się w w ielu państw ach n a początku la t 70., gdy po raz pierw szy w skali św ia­ tow ej spo tyk am y się z kry zysem en ergetycznym . O bjaw y tego kryzysu c h a ra k te ry z o w a ły się w zrostem cen nośników energii, w ty m szczególnie pochodnych ropy n afto w ej. W w ielu k ra ja c h uśw iadom iono sobie w ów ­ czas stopień uzależnienia roln ictw a i gospodarki żyw nościow ej od dostaw

energii. Badania przep ro w ad zo ne zarów no w Polsce, jak i zagranicą w ska­ zują na ścisłą w spłózależność pom iędzy poniesionym i n ak ład am i e n e rg e ­ tyczn ym i i u zy sk aną p ro d u k cją. Zagadnienie energochłonności p rodukcji rolniczej z ekonom icznego p u n k tu w idzenia n ab iera coraz większego zn a­ czenia z uw agi na fak t, iż zgodnie z praw em m alejącej efektyw ności n a ­

kładów 1 pogarsza się sto su n e k energii w y d atk o w an ej do uzysk anej w po­

staci p ro d u k tó w rolniczych. D odatkow ym czynnikiem , k tó ry należy mieć na uw adze w w a ru n k a ch Polski jest fak t, iż w w ielu gospodarstw ach w s tru k tu rz e n akładów en erg ety czn ych spoty kam y się ze znacznym u d z ia ­ łem p racy żyw ej łudzi i zw ierząt (koni). P rzew idy w ane zm iany technik w y tw arzan ia w tych gospo d arstw ach zm ierzać więc będą w k ieru n k u su b sty tu c ji p racy żyw ej pracą uprzedm iotow ioną, co w konsekw encji w p ły nie na w zrost zapotrzebow ania na przem ysłow e źródła energii. Przy tak ich u w aru n k o w an iach w ręcz konieczne staje się rac jo n aln e w y k orzy ­ stanie energii z dw u powodów, po pierw sze — ze w zględu na przew idy­ 1 M. in.: J. T y m i ń s k i , P otrze by p aliw ow o-en ergetyczn e rolnictwa. „Post. Nauk. Ftoln.” 1985, 1.1; Z. W ó j c i c k i , P otrze by en ergetyczne rolnictw a. „Zagadn. Ekonom. Roln.” 1984, 3.

(3)

wane coraz większe jej zużycie w liczbach bezw zględnych, po d ru g ie — z uw agi na bardzo w ysoką dyn am ik ę w zrostu kosztów jej zakupu. Pogląd ten stanow ił genezę po d jęty ch badań, któ ry ch celem była analiza ko sz­ tów zużycia energii w gospodarstw ie rolniczym .

CEL, ZAKRES I METODA BADAŃ

Celem pracy była analiza kosztów zużycia energii w gospodarstw ie rolniczym z zastosow aniem m etody przepływ ów m iędzygałęziow ych. M a­ teriał liczbowy zebrano w S tacji Hodowli Roślin w U lhów ku (woj. z a m o j­ skie) i ob ejm u je o kres p ierw szy ch trzech la t (1989— 1991) po w p ro w ad ze­ niu zasad gospodarki ry n k o w ej. Pow ierzchnia użytków rolnych w a n a li­ zow anym okresie nie uległa zm ianie i w yniosła 5,9 tys. ha. Do oceny z u ­ życia energii w gospodarstw ie zastosow ano m etodę energochłonności s k u ­ m ulow anej opracow ną przez In s ty tu t B udow nictw a, M echanizcji i E le k ­

try fikacji R olnictw a (IBMER) w W arszaw ie.2 P on adto z uwagi na różno­

rodność nakładów w rolnictw ie, podobnie jak to czyni w ielu a u to r ó w 3, każdy z nich zaliczono do jednego z czterech stru m en i zużycia energii i są to: paliw a i energia elek try czn a, m ateriały i surow ce, środki trw ałe i p ra ­ ca żywa.

K ieru jąc się w ydaw niczym i ograniczeniam i tek stu , w opracow aniu nie podajem y szczegółów zw iązanych z ustaleniem kosztów energii dla k a ż ­ dego rodzaju n akładu. O graniczam y się jedynie do w yjaśnienia, że w oparciu o ustalone n ak ład y oraz dane liczbowe uzyskane z d o k um en tacji finansow ej przedsiębiorstw a obliczono koszty energetyczne przy padające na poszczególne rodzaje nakładów , stru m ien ie oraz działy gospodarstw a. N astępnie zebrane dane liczbowe opracow ano i zestaw iono zgodnie z w y ­

mogami m etody przepływ ów m iędzygałęziow ych.4 U zasadnieniem m e ry ­

2 M. in. R. A n u s z e w s k i i wsp., Energochłonność produkcj rolniczej. Część I. Metodyka badań energochłonności produkcji surowców żywnościo w ych. IBMER, Warszawa 1979; Z. W ó j c i c k i , Problemy energochłonności produkcji rolniczej. „Roezn. Nauk Roln.” 1983; seria G, t. 83, z. 2; R. A n u s z e w s k i, H. G r o t o w - s k a, Metodyka badań efe k tyw n o śc i nakła dów m ate ria łowo-energetycznych p ro ­

dukcji w y bran ych pło dów rolnych. IBMER, Warszawa 1986.

Energochłonność skum ulowana (ciągniona) jest to metoda, która uwzględnia w szystkie etapy w ydatkow ania energii celem otrzym ywania produktu końcowego.

3 M. in. R. M i c h a ł e k , J. K o s e k , Uioagi o metodach liczenia energochłon­

ności produkcji rolniczej rachunkiem ciągnionym. „Zesz. Probl. Postęp. Nauk

Roln.” PWN, Warszawa 1985, z. 280; W ó j c i c k i , P ro b le m y energochłonności

4 M. in.: A. B r z o z a , L. W i ś n i e w s k i , Zastosowanie m e to d y p r z e p ły w ó w m iędzygałęziowych do badania sk u tk ó w decyzji produ kcyjn ych w gospodarstwie rol­ nym. „Zagadn. Ekonom. Roln." 1963, 4; S. W a c ł a w o w i c z, Z w ią zki m i ę d z y - gałęziowe produkcji rolnej. PWRiL, Warszawa 1964.

(4)

Zastosow anie m etody przepływ ów m iędzygałęziowych... 417

toryczny m dla zastosow ania tej m eto d y jest fakt, iż dzięki n iej możliwe jest uw idocznienie cało kształtu zw iązków zachodzących pom iędzy po dsta­ w ow ym i działam i w gospodarstw ie rolniczym zarów no w ujęciu ilościo­ w ym (przepływ y produkcji), jak i w artościow ym (przepływ y kosztów), W efekcie końcow ym skw alifikow ano pow iązania w tń m e zachodzące w g ospodarstw ie w w y n iku ob rotu w ew n ętrznego produkcji. Szczególnie isto tn y jest fa k t, iż udział poszczególnych działów w w ym ianie w ew n ętrz­ nej i zw iązany z ty m udział kosztów en erg etyczn ych jest bardzo zróżni­ cow any.

Ze w zględu n a to, iż założenia m eto d y przepływ ów m iędzygałęziow ych są znane, w p rac y św iadom ie pom inięto szczegóły zw iązane z procedurą obliczeniow ą. O graniczono się jedynie do podania podstaw ow ych wzorów, na podstaw ie k tó ry c h obliczono p rzepły w y p ro du kcji i kosztów en erg e­ tycznych. P rz ep ły w y p ro d u k cji obliczono wg w zoru:

P, — PtJ 4- P' (i j == 1»2,3) (1)

j - \

gdzie:

Pi — p ro d u k cja globalna i-te j gałęzi,

Pij — o b ró t w ew n ętrzn y z i-te j do j-te j gałęzi, P —

p ro d u k cja końcow a b ru tto i-te j gałęzi.

Po u sta le n iu rozm iarów p ro du k cji ro śln nej, zw ierzęcej i przem ysłu rolnego obliczono w skaźniki kosztów energetyczn ych w ytw orzenia jed ­ nostki p ro d u k tu w poszczególnych działach. W skaźniki te obliczono jako ilość kosztów p rzy p ad ający ch na jed no stkę zbożową (JZ) produkcji. J e d ­ n o stk a ta jest jedn o litym m iern ik iem w artości różnorodnych produktów rolniczych. Jednocześnie jed n o stk a ta posłużyła jako nośnik kosztów przy opraco w y w aniu tablic przepływ ów m iędzygałęziow ych. W oparciu o spo­ rządzone tablice o brotu w ew n ętrzn eg o p ro d u k cji i u stalo n e w skaźniki jed ­ n ostkow e kosztów przystąp io n o do b u dow y tablic przepływ ów m iędzyga­ łęziow ych kosztów energety czn y ch . W ielkość tych przepływ ów ustalono m nożąc odpow iednie e lem en ty w ierszy tab licy ob ro tu w ew nętrznego pro­ d u k cji przez odpow iadające im w skaźniki kosztów. W efekcie końcow ym u stalo n o p rzep ły w y kosztów k o rzy sta ją c z wzoru:

A ' = ] T > J + A-; (i j - 1.2.3) (2) j — 1

gdzie:

Ki — koszty en ergety czn e poniesione na p ro d u k cję globalną i-te j ga­ łęzi,

(5)

kij — wielkość p rzepływ u kosztów energetycznych z i-te j do j-te j g a ­ łęzi,

K[ — koszty energetyczne poniesione n a p ro d u k cję końcow ą b ru tto

i-te j gałęzi.

Su m u jąc e lem en ty w iersza tab licy o trzy m u jem y rozdysponow anie pierw otnych (zew nętrznych) kosztów energety czny ch poniesionych na każdy dział produkcji. N atom iast su m ując elem enty w poszczególnych kolum nach o trz y m u je m y koszty skum ulow ane (w tórne) pow stałe po uw zględnieniu przepływ ów kosztów pom iędzy poszczególnym i działam i w ynikające z o brotu w ew nętrznego. Kończąc część m etodyczną należy wskazać, iż tablice przepływ ów m iędzygałęziow ych opracow ano oddzielnie dla każdego roku, a przy ich k o n stru k cji w yodrębniono trz y działy, tj. produkcję roślinną, zw ierzęcą i przem ysł ro ln y (m ieszalnia pasz).

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Z uw agi na p rzy ję ty cel pracy, w k tó ry m chodziło głów nie o p ra k ty c z ­ ne w ykorzystanie m etody przepływ ów m iędzygałęziow ych do oceny kosz­ tów zużycia en ergii w gospodarstw ie rolniczym , w rozdziale tym og ran i­ czono się jedynie do syntetycznego zaprezentow ania uzyskanych w yników badań. Dane dotyczące kosztów energetyczn ych poniesionych ogółem w SHR Ulhów ek zamieszczono w tabeli 1.

J a k w ynika z info rm acji w niej zaw arty ch w okresie trzech la t koszty te w zrosły z 3,0 do 26,8 m ld zł, tj. praw ie 9-krotnie. Z uw agi n a w ysokie tem po inflacji w tym okresie i zw iązany z tym dynam iczny w zrost

kosz-Tab. 1. Poziom i struktura kosztów energetycznych poniesionych na produkcję w SHR Ulhówek w latach 1989— 1991

The level and structure of energetic costs for production at the Station of PLant C ultivation of U lhówek in the years 1989— 1991

Dział produkcji

Rok

Średnio

%

1989 1990 1991

tys. zł % tys. zł % tys. zł %

Produkcja

roślinna 2182289 72,50 10311861 73,62 19957678 74,55 73,56 Produkcja

zwierzęca 669076 22,23 3104542 22,17 6113523 22,82 22,41 Przem ysł rolny 158518 5,27 589798 4,21 705872 2,63 4,03

Razem 3009883 100,00 14006201 100,00 26795073 100,00 100,00

Źródło: Obliczenia w łasne na podstawie udokum entowanych operacji gospodar czych.

(6)

Zastosow anie m etody przepływ ów m iędzygałęziowych., 419

tów, an aliza porów naw cza w liczbach bezw zględnych m a jedynie c h a ra k ­ te r in fo rm acy jn y . In te resu jąc y c h dan y ch dostarcza nam natom iast analiza s tru k tu ry p ro cen to w ej kosztów en erg ety czn y ch w edług działów produkcji w gospodarstw ie. N ajw iększy udział p rzy p a d ł w n iej na prod uk cję roś­ linną i w yniósł średnio 73,56%, a n a stę p n ie p ro du kcję zw ierzęcą 22,41% i przem y sł ro ln y 4,03%. N ależy zauw ażyć, iż pom im o w ysokiej dynam iki w zrostu w liczbach bezw zględnych s tru k tu ra procentow a nie uległa w ięk­

szym zm ianom (tab. 1).

Z estaw ien ie dan y ch liczbow ych c h a ra k te ry z u ją c y c h globalne koszty en erg ety czn e (przed przepływ am i) zam ieszczono w p racy w przekonaniu, iż u łatw i to czytającem u porów nanie zm ian, jakie zaszły w w yniku p rze ­ pływ ów m iędzygałęziow ych produkcji. W ostatecznym efekcie chodziło o w skazanie w jak i sposób u k s z ta łtu ją się koszty w ytw orzenia jednostki zbożowej p ro d u k tu roślinnego i zw ierzęcego po uw zględnieniu p rze p ły ­ wów m iędzygałęziow ych p ro d uk cji w gospodarstw ie.

Celem ilu stra c ji liczbow ej rozm iarów a także kieru nk ów przepływ ów p ro d u k cji (obrotu w ew nętrznego) w poszczególnych lata ch zamieszczono tab e lę 2. J a k w ynika z danych liczbow ych zaw arty ch w roku 1989 p ro ­ d u k cja globalna w yniosła 477 952 JZ ; w ty m p ro d u k cja roślinna 303 579 JZ , zw ierzęca 142 801 JZ i przem ysł ro ln y 31 572 JZ . W okresie trzech lat n a stą p ił sp adek p ro d uk cji odpow iednio o 29,8, 26,9, 36,5 i 27,3%. W a n a ­ lizow anym okresie o brót w ew n ętrzn y stan ow ił średnio 50,8% produkcji g lob aln ej i ch arak tery zo w ał się niew ielkim i w ahan iam i w poszczególnych latach. P ozostałą część stanow iła p ro d u k cja finalna (końcowa brutto).

A naliza ekonom iczna działalności SH R U lhów ek w ykazała, iż bardzo w ysoki spadek pro d u kcji w okresie p ierw szych 3 la t w prow adzania zasad gospodarki ryn k o w ej do p rzed sięb io rstw rolniczych spow odow any został m. in. dynam icznym w zrostem cen n a środki produ kcji, przy stabilizacji a n a w e t spadku cen n a p ro d u k ty rolne. W efekcie przedsiębiorstw o zm u­ szone było znacznie ograniczyć n a k ła d y we w szystkich bez w y ją tk u s tr u ­ m ieniach zużycia energii. Szczególnie dotyczyło to tak ich nakładów , jak naw ozy m in eraln e, środki ochrony roślin, pasze treściw e itp., k tó re s ty ­ m u lu ją w sposób n a jb a rd zie j ew id e n tn y w y d ajno ść z jednostki pow ierzch­ ni lu b od sztuki in w en tarza żywego. W rezu ltacie pom im o znacznego ograniczenia n akładów w la ta c h 1989— 1991 koszty energetyczne zarów no w ujęciu globalnym , jak i w przeliczeniu na jednostkę pro d u k tu d y n a ­ m icznie w zrastały.

Chcąc ocenić sku m u lo w an y koszt w ytw orzenia jednostki p ro d u k tu , tj. po uw zględ n ien iu przepływ ów , zgodnie z p rz y ję tą m eto dy ką w pierw szej kolejności ustalo no w spółczynniki kosztów bezpośrednich p rzy p ad ający ch n a jed n o stk ę zbożową pro du k cji g lobalnej. W spółczynniki te kształto w

(7)

a-tA 4->

•a

3 c 5 u S Iw - 5 I 3 J3 u 5 s Q j CO x E * ° . - I n oe a .i- ^ aj •g 55 S..S' w s ° ** cj i O J f '-3 fi o ii 3 > 3 !> Jm 3 °* o * U - C JQ ^ ° c CO ' " ' ' . a u -r a> ■2« o ** H C u . 3 CM *-» ■ i« H | M-ł O a» s *-> < •2* co w c 05 —CMCMCMo 03 t> 00 c-01 <o 22 96 0 33 55 35 ^ »—• -»-V 3 A_

"P 5 o ww- IC 00coo CMTł*iO01 t> coo CM 0000 r- 00 CMco CM01 W! a. « 00 11 56 76 33 1 o co ^ c 0 § r-l>coo 0000 0*o00 l> •O c ś io .5 w moco <oCMt'- 00 01 tSCM01xf* U <M cu CM CM >> c m co enc- CO 25 03 75 01o 00o orr Ir­in01 o s 01 coTj< tf00 CMo o s i s « £ ?? 00

i

s

Si co o —* 0» CM iO

5

° *QJ Z co CM r~i CO o o o X o o o X o o0 X o o* 00 coo Tt* •~>4co rf 00o O 00 01 CM o o*rco t^*lOo01oir-

s

*<t*~>cm CM co 01 CM ^ »ncm <o 00o t- 00iOo CO o w o co o 01 CM 00 CM t- 1> t* 50 «o co - cmco X - CMCOX - CM 3 X i D zi a ł

§

fi

•ćflo u co C3 u ar N u *1 >> N o u «5 3 fi 53o u co aJ oar N u .2 >> N o u 03 T? w § d 55o C3 C3 o ar M u -ę >» N 3 co ^ T? z/i i*3 T3o£ >? T? 0)3 S O N £ jy >ołlfl jtf 3 ■g1 e -o <y o N £ <y hf! -M ZJ T3c X 3 •ao c S c c> l*. ŁC £ W I-* J-Ta. cu O o. ^ 04 O (X di CU O O OS 19 89 19 90 19 91

(8)

Z astosow anie metody przepływ ów m iędzygałęziowych... 421

Tab. 3. P rzep ływ y bezpośrednich kosztów energetycznych w ew nątrz przedsiębior­ stw a w roku 1989 w zł

The flow s of direct energetic costs inside the enterprise in 1989 Źródło: Obliczenia w łasne.

Dział i 3 1 2 3 Razem rozdyspono­ w anie na­ kładów energetycz­ nych Produkcja zwierzęca 1 14 772 444 1 013 655 644 _ 2182288963 Produkcja roślinna 2 350 756 423 16 009 921669076006

Przem ysł rolny 3 145 760 043 158518001

Nakłady en erge­ tyczne w yn ik a­ jące z obrołu w ew nętrznego X 365 528 867 1 175 425 608 X X Bezpośrednie n a­ k łady energetyczne poniesione na produkcję k oń ­ cow ą brutto X 1 153 860 875 302 309 662 12 757 958 X Łączne nakłady energetyczne na produkcję globalną X 1 519 389 742 1 477 735 270 12 757 958 3009882970 Struktura % skum u­

low anych n ak ła­ dów en ergetycz­ nych w SHR

U lhów ek X 50,48 49,10 0,42 100,00

ły się następująco : w 1989 r.: pro d u k cja ro ślinn a 7188,5373 zł/JZ 5, p ro ­ d u k cja zw ierzęca 4685,3734 zł /JZ i p rzem y sł ro ln y 5020,8413 zł/JZ ; w 1990 r. — odpow iednio 36082,9618, 24956,9278 i 19621,3447 zł/JZ , oraz w 1991 r. — 90030,0075, 67405,0112 i 30743,5540 zł/JZ . N astępnie w o p a r­ ciu o dane liczbowe zaw arte w tab licy o bro tu w ew nętrznego p rodu k cji i obliczone w spółczynniki kosztów bezpośrednich, zbudow ano tablice przepływ ów kosztów zużycia energii. U zyskane w y n ik i dla pierw szego roku bad ań podano w tab eli 3. A nalogicznie postąpiono w p rzy p ad k u po­ zostałych dw u lat, lecz z uw agi n a w ydaw nicze ograniczenia tek stu w p racy tych zestaw ień nie zam ieszczam y.

P rzep ro w ad zo n e obliczenia um ożliw iły — po pierw sze określenie w y ­ sokości sku m u lo w an y ch kosztów en erg ety czn y ch p rzy p ad ający ch na każ­ dy dział p ro d u k cji, po d ru g ie u stalen ie poziom u kosztów zużycia energii na jedn o stk ę p ro d u k tu . Je śli chodzi o pierw szy a sp ek t zagadnienia to n a ­

5 W spółczynniki kosztów podano z dokładnością do czterech m iejsc po prze­ cinku z uw agi na w ym óg zbilansow ania tablicy przepływ ów kosztów' w skali ca­ łego przedsiębiorstw a. W przeciwmym w ypadku pow stałyby znaczące niedokładności w ynikające z tytułu zaokrągleń.

(9)

leży przypom nieć, iż udział p ro d u k cji roślin n ej w bezpośrednich kosz­ tach energ etyczn y ch stanow ił średnio w badanym okresie 73,56%, a p ro ­ dukcji zw ierzęcej 22,41%. M ożemy więc zauw ażyć, iż koszty te w dom i­ n ującej części skierow ane były na p ro du kcję roślinną. P ro p orcje te zm ie­ n iają się w zasadniczy sposób po uw zględnieniu przepływ ów m iędzyga- łęziow ych prod u k cji i kosztów . U dział p rod ukcji ro ślin nej w kosztach skum ulow anych średnio w la ta c h 1989— 1991 zm niejszył się i w yniósł 51,62%, n atom iast p ro d u k cji zw ierzęcej wzrósł do 48,16%. Chcąc w y ja ś­ nić przyczyny zm ian udziału p rod u kcji ro ślinnej i zw ierzęcej w s tr u k tu ­ rze pierw o tn ych i sk u m u low an y ch kosztów energ etycznych należy wziąć pod uw agę fu n k cję ,ja k ą sp ełn iają te dwa działy w przebiegu procesu p ro ­ dukcyjnego w gospodarstw ie. K oszty poniesione na zakup środków p ro ­ dukcji, k tó re w naszym opracow aniu określiliśm y m ianem kosztów bez­ pośrednich, skierow ane zostały przede w szystkim na p ro d ukcję roślin n ą będącą działem p ierw otn ym i na ty m etapie rozw ażań jest ona b ard ziej kosztochłonna. U zyskane p ro d u k ty roślinne ulegają dalszem u p rze tw o ­ rzeniu w p ro d u k cji zw ierzęcej, obciążając ten dział kosztam i e n e rg e ty c z ­ nym i poniesionym i p ierw o tn ie na p ro d uk cję roślinną. W o statecznym roz­ rach u n k u po uw zględnieniu p rzepływ ów produkcji w ew n ątrz g ospod ar­ stw a pro du k cja zw ierzęca sta je się dziełem znacznie bard ziej e n e rg o ­ chłonnym od p ro du k cji ro ślin n ej, co jest zgodne z faktyczny m p rze b ie ­ giem procesów p ro d u k cji w przedsiębiorstw ie.

D obrą ilu stra c ją zaistn iały ch zm ian zw iązanych z przepływ am i m iędzy - gałęziow ym i są dan e liczbowe dotyczące kosztów jednostkow ych. W spół­ czynniki bezpośrednich kosztów en erg etyczn ych w przeliczeniu na jed ­ nostkę zbożową g lobalnej p ro d u k cji ro ślinnej kształtow ały się n a s tę p u ­ jąco: w 1989 r. — 7189 zł, 1990 r. — 36 083 zł i 1991 r. — 90 030 zł. Po uw zględnieniu przepływ ów sk um ulow ane koszty jednostkow e w p rz e li­ czeniu na JZ pro du k cji g lo b aln ej w yniosły odpowiednio: 5 005, 25 221 i 63 893 zł. W p ro du k cji zw ierzęcej n atom iast współczynniki b ezpośred ­ nich kosztów en erg ety czn ych w przeliczeniu na JZ p rodu kcji globalnej kształtow ały się następ u jąco : 1989 r. — 4 685 zł, 1990 r. — 24 957 zł i w 1991 r. — 64 406 zł. N ato m iast po przepływ ach kw oty te w k o lejnych latach ukształto w ały się następ u jąco: 10 348, 54 506 i 138 737 zł/JZ .

Zastosow anie kateg orii p ro d u k cji globalnej do obliczania przepływ ów kosztów w ew n ątrz gospodarstw a w ynika z założeń m etody przepływ ów m iędzygałęziow ych. Chcąc jed n ak ostatecznie określić, jak kształto w ały się koszty zużycia energii w przeliczeniu na jednostkę p ro d u k tu finalnego stosuje się katego rię p ro d u k cji fin aln ej. K oszty zużycia energii, p rzy p a d a ­ jące na jednostkę pro du k cji fin a ln e j ustalono dzieląc skum u low an e kosz­ ty energetyczne w poszczególnych działach przez ilość jednostek p ro d u k ­ tu finalnego w nich w ytw orzonych. K oszty te w p ro d u k cji ro ślin n ej

(10)

Zastosow anie m etody przepływ ów m iędzygałęziowych.. 423

kształto w ały się n astęp u jąco : 1989 r. — 9466 z ł/JZ , 1990 r. — 48 221 zł/JZ i w 1991 r. — 113 035 zł/JZ , a w p ro d u k cji zw ierzęcej odpow iednio: 22 903, 115 140 i 252 885 zł/JZ . P o ró w n u jąc koszty zużycia energii w ty ch dw u działach m ożem y stw ierdzić, iż są one ponad d w u k ro tn ie wyższe w p ro ­ dukcji zw ierzęcej w poró w n an iu do p ro d u k cji ro ślin n ej.

R easu m u jąc należy w skazać, że w pierw szym okresie w prow adzenia m echanizm ów ryn k o w y ch do rolnictw a o b serw u jem y skokow y w zrost cen na środki produkcji. W zrost ten spow odow ał, iż w analizow anym gospo­ darstw ie d rasty czn ie ograniczono n a k ła d y en ergety czne, co w konse­ kw encji spowodow ało sp adek produkcji. N ależy przy ty m zauw ażyć, że tem po spadku pro d u k cji było wyższe od tem p a spadku nakładów . W r e ­ zultacie koszty en erg ety czn e w przeliczeniu na jed no stk ę zbożową p ro ­

du kcji ro ślin n ej w okresie trzech la t w zrosły 1 2-k ro tn ie, a p rod uk cji zw ie­

rz c ie j 1 1-krotnie.

WNIOSKI

1. W pierw szych la ta c h w prow adzenia gospodarki ry n k o w ej ob serw u­ jem y dynam iczny w zrost cen na środki p ro d u k cji w rolnictw ie, co w wielu gosopdarstw ach spow odow ało spadek ich zużycia. W analizow anym gos­ po d arstw ie w okresie trzech la t w w yn ik u d rastyczn ego ograniczenia n a ­ kładów en erg ety czn y ch odnotow ano sp ad ek p ro d u k cji g lob alnej o 29,8%. S padek ten w y stąp ił w e w szystkich działach, szczególnie b y ł on wysoki w pro d uk cji zw ierzęcej i w yniósł 36,5%.

2. P rzeprow adzona analiza w ykazała, że w s tru k tu rz e bezpośrednich

kosztów en erg ety czn y ch najw ięk szy u dział p rzy p a d ł n a pro d u k cję roślin ­ n ą i w yniósł średnio 73,56%, a n a stę p n ie p ro d u k cję zw ierzęcą 22,41% i przem ysł ro ln y 4,03%. S tru k tu ra kosztów en erg ety czn y ch uległa zasad­ niczym zm ianom po u w zględnieniu o b ro tu w ew n ętrzn eg o pro d ukcji w gospodarstw ie. Udział p ro du k cji ro ślin n ej w k osztach skum ulo w any ch (po p rzepływ ach) zm niejszył się do 51,62%, n a to m ia st prod u k cji zw ierzęcej w zrósł do 48,16%. P rzeprow adzone obliczenia z w y k o rzy staniem m etody p rzepływ ów m iędzygałęziow ych dały więc p od staw ę — po pierw sze do u sta le n ia sk u m u lo w an y ch kosztów en erg ety czn y ch p rzy p ad ający ch na każd y dział produkcji, a po d ru g ie do p recy zy jneg o o kreślenia kosztu w y­ tw o rzenia jed no stk i p ro d u k tu w każdym z nich.

3. P oró w n u jąc koszty zużycia energii w p rzeliczeniu na jednostkę zbożową p ro d uk cji fin a ln ej w różnych działach gospodarstw a m ożemy stw ierdzić, iż były one ponad d w u k ro tn ie w yższe w pro du kcji zw ierzęcej w porów naniu do p ro d u k cji roślin n ej.

(11)

4. R easum ując należy podkreślić, iż zastosow ana w pracy m etoda po­ zw oliła nie tylko n a ocenę kosztów zużycia energii w poszczególnych d zia­ łach gospodarstw a u w zględniając p rzy tym ich specyfikę w procesie p ro ­ dukcji, ale także um ożliw iła k w a n ty fikać ję poniesionych kosztów jed n o st­ kow ych w poszczególnych działach, u w zględniając całokształt pow iązań w tórn y ch zachodzących w gospodarstw ie w w yniku obrotu w ew nętrznego produkcji.

S U M M A R Y

The purpose of the studies was to analyze the costs of energy consumption *n a farm using the method of inter-branch flow s. The figures were collected at the Plant Cultivation Station at U lhówek (Zamość province) and they refer to the period of the first three years (1989— 1991) after the principles of market econom y were introduced. The studies showed that the costs of energy consumption grew by 9 tim es in the analyzed period. A dynam ic increase of the costs resulted in drastic lim itation of those energetic expenditures which stim ulate the level of production. Conseqo^nHv, the j$lob-ii production in that enterprise decreased by 2«.R% U sf.u'.ld be observed that the n i e of production d w a s higher than the m to expenditure drop, n consequence, the energetic costs in conversion to a corn unit o( plant production in the period of three years grew 1 2 times, and the costs of animai production grew 11 times. A com parison of the costs of energy consum ption m conversion ;nto one corn unit in the final production in various sectors of the farm showed that those costs w ere more than tw ice higher in the animat pro­ duction th«n at plant production.

The method of inter-branch flows, which was used in the itiuhes, made Jt pos­ sible not only to estim ate the costs of energy consum ption in particular sectors of the farm taking into consideration their specific character in the production pro­ cess, but also helped to quantify the costs born in particular sectors, considering all the secondary links existing in the farm and follow ing from the inner turnover of production.

Cytaty

Powiązane dokumenty

W produkcji zwierzęcej natomiast współczynniki bezpośred ­ nich kosztów energetycznych w przeliczeniu na JZ produkcji globalnej kształtowały się następująco: 1989

Pierwsza grupa to pojazdy, które mogą poruszać się na dużych dystansach w trybie „czy- sto elektrycznym”, charakteryzują się dużą wydajnością RESS (Rechargeable

[r]

(21) W pełni uwzględniając krajową organizację operatorów w sektorze energetycznym oraz mając na celu polepszenie wdrażania usług energetycznych i środków zmierzających do

1 Rozliczenie c.o lokali lub pomieszczeń nie wyposażonych w podzielniki kosztów ciepła odbywa się poprzez pomnożenie kosztów ogrzewania wyliczonego na podstawie średniej

zastosowanie odpowiedniej izolacji termicznej przegród budowlanych, zapewnienie szczelności otworów okiennych, drzwiowych i prze- gród przeźroczystych, automatyzacja systemów

Obrazuje także podstawowe ele- menty wchodzące w skład całej infrastruktury inteligentnych sieci przesyłowych: inteligentne liczniki, sieci przesyłowe, systemy komputerowe

słowa kluczowe: przepływ �aterii i energii, �etaboliz� �iasta, rozwó�� zrównowa�ony key words: �atter and energy flow, urban �etabolis�, sustainable