Nowa gospodarka czy trzecia rewolucja przemysłowa - wybrane aspekty
10
0
0
Pełen tekst
(2) Tomasz Skrzyñski. 66. histori¹ lat 40. XX w., to pocz¹tkowo by³y to maszyny klasy mainframe u¿ywane wy³¹cznie przez du¿e przedsiêbiorstwa i dopiero wynalezienie mikroprocesora w 1972 r. przez firmê Intel oraz wprowadzenie na rynek komputerów osobistych (PC) przez firmê IBM w 1981 r. spowodowa³o ich masowe u¿ycie zarówno w domu, jak i w pracy. Internet, projektowany w latach 60. jako sieæ ³¹cznoœci do zastosowañ militarnych, wraz z wynalezieniem World Wide Web w 1990 r. rozpowszechni³ siê szeroko i podobnie jak kolej sprawi³, ¿e œwiat sta³ siê mniejszy. Wszystko to zmieni³o wiele aspektów aktywnoœci ludzkiej, w tym gospodarkê, powsta³o pytanie, czy jednak rzeczywiœcie w taki sposób, w jaki widzieli to zwolennicy „nowej ekonomii”, czy te¿ w zachowaniu siê wskaŸników ekonomicznych mo¿na dostrzec sytuacje maj¹ce swe odpowiedniki w przesz³oœci.. 2.. Koncepcja. „nowej. gospodarki”. Nie ma jednej i powszechnie akceptowanej definicji „nowej gospodarki”3. Jedna z wczeœniejszych prób okreœlenia, czym jest „nowa gospodarka”, wskazywa³a na nastêpuj¹ce czynniki decyduj¹ce o nowym charakterze procesów gospodarczych4: – „nowa gospodarka” jest gospodark¹ cyfrow¹, tj. opart¹ na komputerach, – jest oparta na wiedzy (knowledge based economy), – zmiany spowodowane komputeryzacj¹ powoduj¹ zmiany w „metabolizmie” gospodarki, zmiany w typach instytucji gospodarczych, mo¿liwych relacji pomiêdzy nimi i samej aktywnoœci gospodarczej, – nowa gospodarka charakteryzuje siê atomizacj¹ podmiotów w niej wystêpuj¹cych, – podmioty ³¹cz¹ siê w sieæ, w celu pomno¿enia zysków. Tak rozumiana „nowa gospodarka” wydaje siê odpowiadaæ w znacznym stopniu rzeczywistoœci. Samo inwestowanie w IT, bez zmian w zakresie organizacji przedsiêbiorstwa w konsekwencji mo¿e spowodowaæ nawet straty, zamiast oczekiwanych zysków. Zmianie uleg³ sposób produkcji, relacje przedsiêbiorstw z dostawcami oraz z klientami5. Skutkiem tego jest uelastycznienie relacji pomiêdzy podmiotami gospodarczymi. Wszystkie du¿e firmy w gospodarce amerykañskiej przesz³y restrukturyzacjê po to, aby sprostaæ wymogom rosn¹cej konkurencji, co w praktyce oznacza³o sp³aszczenie struktur, redukcjê kosztów i spadek zatrudnienia. Nie przyczyni³o siê to jednak do wzrostu bezrobocia, a jedynie do czêstszych zmian 3 A. Wojtyna, Czy tradycyjna ekonomia pozwala zrozumieæ „now¹ gospodarkê”? [w:] „Nowa gospodarka” i jej implikacje dla d³ugookresowego wzrostu w krajach posocjalistycznych , pod red. G. Ko³odko, Wydawnictwo Wy¿szej Szko³y Przedsiêbiorczoœci i Zarz¹dzania im. Leona KoŸmiñskiego, Warszawa 2001, s. 33. 4 D. Tapscot, Digital Economy, Part of New Era, Part I, „Communications Week”, 13.11.1995 (z internetowej bazy danych Proqest). 5 E. Brynjolfsson, L.M. Hitt, Beyond Computation: Information Technology and Organizational Transformation, „Journal of Economic Perspectives”, Fall 2000, s. 25..
(3) Nowa gospodarka czy trzecia rewolucja przemys³owa.... 67. pracy przez Amerykanów. Zmiany by³y jednak powa¿ne. Internet spowodowa³ zasadnicze zmiany w handlu, obroty firm oferuj¹cych swe towary za jego poœrednictwem stale rosn¹. Dzieje siê tak dlatego, ¿e internet zapewnia konsumentom szeroki dostêp do informacji o produktach i cenach, klienci mog¹ szybko daæ znaæ firmom, jakie s¹ ich oczekiwania, z drugiej strony firmy oszczêdzaj¹ na kosztach transakcji, z powodu sta³ych kosztów zmiany menu oraz mo¿liwoœci dotarcia ze swoj¹ ofert¹ do szerokiej rzeszy kupuj¹cych6. Nie nast¹pi³a atomizacja gospodarki amerykañskiej, du¿e firmy wci¹¿ odgrywaj¹ w niej dominuj¹c¹ rolê, poniewa¿ mog¹ one ³atwiej wykorzystaæ korzyœci skali, które daje dostêp do wiêkszych rynków, mo¿liwy dziêki internetowi. Przekonanie o atomizacji wziê³o siê z faktu, ¿e wiele du¿ych firm przenios³o produkcjê podzespo³ów do mniejszych przedsiêbiorstw stosuj¹c outsourcing7. Sta³o siê to mo¿liwe dziêki temu, ¿e internet radykalnie zmniejszy³ asymetriê informacji. Od strony teoretycznej koncepcja „nowej gospodarki” dzieli siê na trzy g³ówne nurty 8 : – koncepcjê nowych Ÿróde³ wzrostu, – koncepcjê cyklu koniunkturalnego, – koncepcjê d³ugookresowego wzrostu. Cech¹ ³¹cz¹c¹ te koncepcje jest skoncentrowanie siê na rosn¹cej roli globalizacji i sektora IT w rozwoju gospodarki9. Dowodem jakoœciowych zmian sk³adaj¹cych siê na „now¹ gospodarkê” mia³o byæ po³¹czenie szybkiego wzrostu gospodarczego, bardzo niskiej inflacji i bezrobocia oraz rekordowych notowañ na gie³dzie10.. 3. Nowe Ÿród³a wzrostu Najciekawsz¹ i najbardziej kontrowersyjn¹ wersj¹ „nowej gospodarki” jest koncepcja nowych Ÿróde³ wzrostu. Zak³ada ona, ¿e niektóre sektory gospodarki doœwiadczaj¹ zjawiska rosn¹cych przychodów, efektów sieciowych (network effects), które mog¹ prowadziæ z kolei do efektu zablokowania technicznego (lock-in effect). Przyk³adem takich zjawisk mo¿e byæ produkcja i sprzeda¿ informacji (wszystkiego, co nadaje siê do zapisania w postaci cyfrowej). Koszty dystrybucji np. oprogramowania przy bardzo wysokich kosztach sta³ych jego wytworzenia s¹ stosunkowo niewielkie. Im wiêcej wyda siê na kopiowanie ich na noœniki informacji, tym wiêksze odniesie siê zyski, bowiem ceny oprogramowania s¹ niewspó³miernie wysokie w porównaniu do kosztów jego powielania. Prowadzi to do stopniowej monopoliza6 S. Kaplan, M. Sawhney, B2B E-commerce Hubs: Towards a Taxonomy of Business Models, Harvard Business Review, cyt. za: How to Be Perfect, „The Economist”, 12.02.2000, s. 86. 7. R.D. Atkinson, Myths of the New Economy, „New Economy”, maj 2000, s. 58.. K. Stiroh, Is There a New Economy?, „Challenge”, lipiec/sierpieñ 1999 (z internetowej bazy danych Proqest). 8. 9 10. Ibidem. A. Wojtyna, op. cit., s. 33..
(4) Tomasz Skrzyñski. 68. cji. Zjawisko rosn¹cych przychodów nie jest jednak, jak siê okazuje, nowe i w du¿ym stopniu przypomina monopol naturalny. Wystêpowa³o ju¿ tak¿e w przypadku przemys³u komputerowego. W latach 60. ubieg³ego stulecia koszt wytwarzanego wówczas przez firmê IBM popularnego systemu 360 wynosi³ jedynie 20% ceny jego sprzeda¿y11. Ró¿nic¹ mog¹ byæ jednak o wiele wiêksze korzyœci skali w przypadku informacji. O ile na pocz¹tku XX w. Standard Oil, bêd¹c przedsiêbiorstwem dwukrotnie wiêkszym od konkurentów, mia³ przeciêtne koszty jednostkowe mniejsze o 10%, to w przypadku producenta oprogramowania koszty te mog¹ byæ mniejsze a¿ o 50%12. Efekty sieciowe to wzrost korzyœci z u¿ytkowania danej technologii dla pojedynczego u¿ytkownika wraz ze wzrostem liczby jej u¿ytkowników13. Pojêcie to po raz pierwszy zosta³o sformu³owane w 1974 r. przez ekonomistê amerykañskiego Jeffa Rohlfsa dla wyjaœnienia nieudanego wprowadzenia do sprzeda¿y telefonu przesy³aj¹cego tak¿e obraz (picturephone). S¹ dwa mo¿liwe stany równowagi po wprowadzeniu nowego produktu (który mo¿e staæ siê standardem technicznym dla innych produktów o tym samym lub podobnym przeznaczeniu, np. system VHS – format zapisu obrazu w magnetowidach): pierwszy, gdy wszyscy spodziewaj¹ siê, ¿e nie odniesie on sukcesu i w zwi¹zku z tym nie jest on kupowany, oraz drugi, gdy istnieje prawdopodobieñstwo, ¿e nowy produkt siê przyjmie i wtedy wszyscy chc¹ go kupiæ. Kluczem do sukcesu jest osi¹gniêcie takiego poziomu sprzeda¿y, który zapewni osi¹gniêcie „masy krytycznej”, koniecznej dla osi¹gniêcia tego drugiego stanu14. Przyk³adem bardziej wspó³czesnym mo¿e byæ system operacyjny Windows, który pomimo tego, ¿e istniej¹ lepsze systemy (np. Linux), zajmuje dominuj¹c¹ pozycjê na rynku ze wzglêdu na olbrzymi¹ liczbê programów pracuj¹cych pod kontrol¹ tego systemu. Tak¿e i to zjawisko nie jest niczym nowym, wystêpowa³o ono ju¿ w pocz¹tkach XX w. w przypadku firmy Bell System, która wykorzystywa³a je w celu zdobycia dominuj¹cej pozycji na rynku us³ug telefonicznych15. Efekty sieciowe prowadz¹ do zablokowania technologicznego (lock in effect) konsumentów, którzy u¿ywaj¹ produktów z³ych, które jednak dominuj¹ na rynku, gdy¿ niejako „zadomowi³y siê” na nim, a lepsze zosta³y przez niego wyparte. Taki jest np. format klawiatury komputerowej – QWERTY, który raz ustanowiony, przetrwa³ do dziœ, pomimo swych wad16. Mo¿na jednak to zjawisko wyjaœniæ w ramach paradygmatu neoklasycznego. Niesprawnoœæ rynku mia³aby miejsce tylko wtedy, gdyby pomimo mniejszych kosztów przerzucenia siê na now¹ technologiê, u¿ytkownicy pozostali 11 M. Campbell-Kelly, Not only Microsoft: The Maturing of the Personal Computer Software Industry, 1982–1995, Business History Review; Boston, Spring 2001 (z internetowej bazy danych Proqest). 12. P. Woodall, The New Economy Survey, „The Economist”, 23.09.2000, s. 30.. 13. Lock and Key, „The Economist”, 18.09.1999, s. 100.. S. Hardin, Hal Varian: Six Forces Shaping the Network Economy, Bulletin of the American Society for Information Science, grudzieñ 1998/styczeñ 1999 (z internetowej bazy danych Proqest). 14. 15. P. Woodall, op. cit., s. 30.. 16. M. Campbell-Kelly, op. cit..
(5) Nowa gospodarka czy trzecia rewolucja przemys³owa.... 69. przy starej, nieefektywnej. Uwzglêdnienie kosztów przerzucenia zmniejsza zakres niesprawnoœci rynku i prowadzi do zachowania praw tradycyjnej ekonomii17. Opisane powy¿ej zjawiska prowadz¹ do powstawania monopoli. W tradycyjnym ujêciu monopol maksymalizuje zysk poprzez podnoszenie cen i zmniejszanie produkcji. W przypadku informacji jednak sytuacja wygl¹da odwrotnie: jeœli istniej¹ korzyœci skali zarówno po stronie przedsiêbiorstw, jak i konsumentów, sytuacja taka powoduje spadek cen i zwiêkszenie produkcji18. Rozwi¹zaniem tego problemu mo¿e byæ zmiana podejœcia do monopoli i przyjêcie paradygmatu twórczej destrukcji Josepha Schumpetera. Wed³ug niego krótkoterminowe zyski monopolu s¹ form¹ nagrody i zachêty dla tych przedsiêbiorców, które podejmuj¹ ryzyko wprowadzenia innowacji na rynek i musz¹ pokonaæ szereg barier stoj¹cych przed nimi, takich jak: znalezienie odpowiednich funduszy na innowacje, pokonanie oporu niechêtnego innowacjom otoczenia i konkurencji (czêsto silnej) oferuj¹cej stare produkty oraz utworzenia sieci sprzeda¿y, koniecznej do tego, aby nowe produkty sta³y siê popularne wœród konsumentów19. Jednak porównuj¹c rynek oprogramowania i sytuacjê, w jakiej znajduje siê Microsoft, mo¿na znaleŸæ analogiê z rynkiem wyposa¿enia elektrycznego. Pierwsza miêdzynarodowa wystawa elektrycznoœci zgromadzi³a w 1881 r. 1764 dostawców. W nastêpnych latach nast¹pi³ proces konsolidacji i koncentracji. Z tego procesu zwyciêsko wysz³a General Electric (jedyna amerykañska firma, która by³a notowana na gie³dzie nowojorskiej 100 lat temu i przetrwa³a pod w³asn¹ nazw¹ do dziœ). W 1911 r. obs³ugiwa³a ona 25% rynku, a w 1914 r. ju¿ 71%20.. 4. Koncepcja cyklu koniunkturalnego W tradycyjnym ujêciu krzywa Philipsa pokazuje krótkookresow¹ zale¿noœæ pomiêdzy inflacj¹ a bezrobociem. Je¿eli bezrobocie spadnie poni¿ej naturalnej stopy (NAIRU), rodzi impulsy inflacyjne. W latach 90. w gospodarce amerykañskiej nast¹pi³o zachwianie tej zale¿noœci (tab. 1). Na pocz¹tku tego okresu uwa¿ano, ¿e NAIRU gospodarki amerykañskiej wynosi oko³o 6%21. Kiedy jednak bezrobocie spad³o poni¿ej 5%, zwolennicy „nowej gospodarki” wysunêli hipotezê, ¿e jest to nowa tendencja, prowadz¹ca do obni¿enia poziomu NAIRU22. Spowodowane mia³o to byæ globalizacj¹, a œciœlej rzecz bior¹c konkurencj¹ tanich towarów importo17. Lock..., s. 100.. 18. P. Woodall, op. cit., s. 32.. 19 L.I. Nakamura, Economics and the New Economy: The Invisible Hand Meets Creative Destruction, Business Review – Federal Reserve Bank of Philadelphia; Philadelphia; lipiec/sierpieñ 2000 (z internetowej bazy danych Proqest). 20. Wywiad z F. Caron, „L’Express”, 27 kwietnia – 3 maja 2000, cyt. za: „Forum”, 21 maja 2000, s. 5.. L. D’Andrea Tyson, Old Economic Logic in the New Economy, „California Management Review”, wiosna 1999 (z internetowej bazy danych Proqest). 21. 22. K. Stiroh, op. cit..
(6) Tomasz Skrzyñski. 70. wanych na rynek amerykañski, która uniemo¿liwia przedsiêbiorstwom podwy¿szanie cen. Z drugiej strony IT powoduje przyrost produktywnoœci, (o czym bêdzie mowa dalej), co pozwala na utrzymanie kosztów na niskim poziomie23. Tabela 1. Stopy inflacji i bezrobocia w USA w latach 1990–2000 Lata. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. Stopa bezrobocia %. 5,6. 6,8. 7,5. 6,9. 6,1. 5,6. 5,4. 4,9. 4,5. 4,2. 4,0. Stopa inflacji %. 6,1. 3,1. 2,9. 2,7. 2,7. 2,5. 3,3. 1,7. 1,6. 2,7. 3,4. Źród³o: ftp://ftp.bls.gov./pub/special.requests/cpi/cpiai.txt, ftp://ftp.bls.gov/pub/special.requests/lf/ aat1.txt. Takie wyjaœnienie nie jest oczywiœcie precyzyjne. Mo¿liwe s¹ inne. Po pierwsze starzenie siê amerykañskiej si³y roboczej, gdzie wœród doœwiadczonych pracowników bezrobocie jest mniejsze ni¿ wœród m³odzie¿y. Po drugie kombinacja silnego dolara, spadku cen komputerów i artyku³ów pierwszej potrzeby. Wreszcie wskazuje siê na nieoczekiwany spadek kosztów ochrony zdrowia w USA. Na zmniejszenie siê presji inflacyjnej mog¹ te¿ wp³ywaæ mniejsze ¿¹dania p³acowe. W sytuacji mniejszego uzwi¹zkowienia oraz rosn¹cej niepewnoœci zatrudnienia, pracownicy bardziej sobie ceni¹ pewnoœæ pracy ni¿ wzrost zarobków. Niebagatelny wp³yw maj¹ te¿ oczekiwania dotycz¹ce przysz³ej inflacji, jeœli obecna maleje, powszechnie przypuszcza siê, ¿e tendencja ta bêdzie kontynuowana w przysz³oœci. Du¿e znaczenie mia³ z pewnoœci¹ tak¿e wzrost wydajnoœci pracy, powoduj¹cy wzrost popytu na pracê i podwy¿kê p³ac, która by³a jednak stosunkowo niewielka. Korelacja pomiêdzy bezrobociem a inflacj¹ mia³aby jednak przetrwaæ, choæ w zmienionej formie24. Nowsze badania wskazuj¹, ¿e spadek stopy NAIRU w gospodarce amerykañskiej rzeczywiœcie nast¹pi³, a do przyczyn, które mog³y spowodowaæ ten fakt, oprócz wspomnianych powy¿ej mo¿na zaliczyæ tak¿e koniec zimnej wojny i zwi¹zany z tym spadek impulsów inflacyjnych wywo³anych deficytem bud¿etowym, który zmieni³ siê w nadwy¿kê25. Powstaje oczywiœcie pytanie, czy w obecnej sytuacji, gdy zamiast spodziewanej nadwy¿ki bud¿etowej, przez nastêpne lata w USA spodziewany jest powrót deficytu bud¿etowego i czy zmiana relacji pomiêdzy bezrobociem a inflacj¹ pozostanie trwa³a. Zachowanie siê amerykañskiej gospodarki w latach 90. w du¿ym stopniu (przy istniej¹cym szeregu istotnych ró¿nic) przypomina sytuacjê z lat 20. XX w. By³ to. 23. Ibidem.. 24. L. D’Andrea Tyson, op. cit.. 25 T.D. Corrigan, P.G. Yatrakis, The Phillips Curve and the Federal Reserve: Were the 1999–2000 Interest Rate Hikes Really Necessary?, „Business Economics”, lipiec 2001 (z internetowej bazy danych Proqest)..
(7) Nowa gospodarka czy trzecia rewolucja przemys³owa.... 71. koñcowy okres drugiej rewolucji przemys³owej. Œrednie tempo wzrostu PKB wynosi³o w latach 1923–1929 – 3,32%, nie by³o prawie inflacji (deflator PNB i wskaŸnik CPI by³y w 1929 r. wy¿sze tylko o 1% w porównaniu z 1923 r.), a bezrobocie oscylowa³o wokó³ œredniej wynosz¹cej 3,35%26. Porównanie z latami 90. nasuwa jeszcze jedn¹ analogiê – zachowanie siê gie³dy nowojorskiej. WskaŸnik Standard&Poor 500, pokazuj¹cy roczny przyrost cen akcji, wynosi³ w latach 1922–1929 œrednio 17,5% rocznie, w latach 1923–1929 – 20,3%, a w latach 1992–1998 – 17,4% i 18% w okresie od 1992 do 1999 r., a wskaŸniki cena/zysk osi¹ga³y rekordowe poziomy zarówno w latach 20., jak i 90.27 Silna hossa na gie³dzie mia³a zdaniem zwolenników „nowej gospodarki” przyczyniaæ siê do podnoszenia tempa wydajnoœci i zmniejszenia inflacji poprzez zwiêkszanie œrodków finansowych dla przedsiêbiorstw nowoczesnych sektorów, które mog¹ dziêki temu wywieraæ wiêksz¹ presjê na dotychczasowych uczestników gry rynkowej, co mia³o prowadziæ do obni¿ki kosztów i cen28. Obie hossy mia³y charakter spekulacyjny i by³y krótkotrwa³e. W obydwu przypadkach g³ównymi sprawcami krachu by³y akcje spó³ek, które mo¿na by nazwaæ przedsiêbiorstwami „nowej gospodarki”. W 1929 r. by³y to spó³ki przemys³u elektrycznego (krach ten bywa nazywany czêsto krachem elektrycznym29), a w 2000 r. tzw. dot.com’y, czyli spó³ki zwi¹zane z internetem. Pomiêdzy marcem 2000 a marcem 2001 r. indeks NASDAQ straci³ ponad 57% (z 4586 do 1972 punktów)30. Charakterystyczna w obydwu sytuacjach by³a jednak wiara inwestorów w niczym nie poparte koncepcje permanentnego wzrostu, które w latach 20. znane by³y pod nazw¹ „Nowej Ery”31. Mo¿liwe jest jeszcze jedno porównanie: istnieje paralela pomiêdzy zachowaniem siê akcji spó³ek internetowych w USA i spó³ek kolejowych podczas lat 40. XIX w. w Wielkiej Brytanii. Mimo i¿ jedne i drugie przedsiêbiorstwa nie przynosi³y (poza nielicznymi wyj¹tkami) zysków, ceny ich akcji osi¹ga³y olbrzymie rozmiary. Kolej przyczyni³a siê jednak w znacznym stopniu do d³ugookresowego wzrostu gospodarczego. Byæ mo¿e z internetem bêdzie tak samo32.. 26 H.G. Vatter, J.F. Walker, Did the 1990s Inaugurate a New Economy?, „Challenge”, styczeñ, luty 2001, s. 96. 27. Ibidem, s. 101.. 28. A. Wojtyna, op. cit., s. 48.. 29. Wywiad z F. Caron, „L’Express” ..., s. 5.. G.W. Ko³odko, „Nowa gospodarka” i stare problemy. Perspektywy szybkiego wzrostu w krajach posocjalistycznej transformacji [w:] „Nowa gospodarka” i jej implikacje..., s. 16. 30. 31 M. Klein, The Stock Market Crash of 1929: A Review Article, „Business History Review”, lato 2001 (z internetowej bazy danych Proqest). 32. P. Woodall, op. cit., s. 21..
(8) Tomasz Skrzyñski. 72. 5. Koncepcja d³ugookresowego wzrostu Wed³ug tej wersji „nowej gospodarki” gospodarka amerykañska mia³a prze¿ywaæ okres szybszego wzrostu, który nie prowadzi³by do zwiêkszenia inflacji33. Aby mo¿liwe by³o zwiêkszenie „limitu prêdkoœci”, konieczne by³o zwiêkszenie tempa przyrostu wydajnoœci pracy34. Jednoczeœnie do rozwi¹zania pozosta³ tzw. paradoks Solowa, zwanego tak¿e paradoksem produktywnoœci. W 1987 r. ten laureat Nagrody Nobla stwierdzi³: „Wszêdzie widzê komputery z wyj¹tkiem statystyk wydajnoœci”35. Inwestowano coraz wiêcej w IT, a nie znajdowa³o to odzwierciedlenia w tempie przyrostu wydajnoœci pracy. W przypadku USA, w latach 1960–1973 (a wiêc w okresie przed masow¹ komputeryzacj¹) wydajnoœæ ros³a o oko³o 2,9% rocznie, podczas gdy w latach 1973–1995 jedynie 1,4% rocznie36. W latach 1995–2000 przyrost ten wyniós³ (po korekcie w dó³ z 2,8%) 2,5%, przy czym w okresie tym podwoi³ siê przyrost nak³adów na IT z 11% w latach 1987–1995 do 22,1% w latach 1995– 200037. Zwolennicy „nowej gospodarki” uwa¿ali, ¿e w³aœnie inwestycje w IT powoduj¹ ów przyrost wydajnoœci pracy 38. Wczeœniejszy brak odzwierciedlenia tego wp³ywu t³umaczono tym, ¿e mo¿e byæ on po prostu z ró¿nych wzglêdów niedoszacowany 39. Problem ten tak¿e nie jest nowy. Komputer mo¿na porównaæ z innym silnikiem ogólnego u¿ytku (general purpose engine), którego zastosowanie tak¿e nie ogranicza³o siê do jednej ga³êzi gospodarki – dynamem40. Kluczowym faktem determinuj¹cym przyrost wydajnoœci jest liczba u¿ytkowników nowego wynalazku. Je¿eli nie przekracza ona 50% – rejestrowany wp³yw na wydajnoœæ czynników produkcji jest niewielki. W czasie drugiej rewolucji przemys³owej sta³o siê to dopiero w latach 20. poprzedniego stulecia. W miêdzyczasie nast¹pi³ spadek tempa przyrostu wydajnoœci w przemyœle USA i Wielkiej Brytanii w latach 1890–191341. Komputery osi¹gnê³y ten poziom nasycenia w latach 90. W 1999 r. w USA na stu mieszkañców przypada³o ponad 50 komputerów klasy PC42.. 33. K. Stiroh, op. cit. (z internetowej bazy danych Proqest).. 34. Ibidem.. 35. P. Woodall, op. cit., s. 13.. 36 J.A. Alic, Technological Change, Employment and Sustainability, „Technological Forecasting and Social Change” 1997, nr 55, s. 7. 37. http://www.mckinsey.com/knowledge/mgi/reports/pdfs/Productivity/ExecutiveSummary.pdf. D.W. Jorgenson, K.J. Stiroh, R.J. Gordon, D.E. Sichel, Raising the Speed Limit: U.S. Economic Growth in the Information Age/Comments/Discussion, Brookings Papers on Economic Activity, 2000 (z internetowej bazy danych Proqest). 38. 39. K. Stiroh, op. cit. (z internetowej bazy danych Proqest).. P.A. Dawid, The Dynamo and the Computer: An Historical Perspective on the Modern Productivity Paradox, „American Economic Review”, vol. 80, nr 2, maj 1990, s. 355. 40. 41. Ibidem, s. 356.. 42. P. Woodall, op. cit., s. 14..
(9) Nowa gospodarka czy trzecia rewolucja przemys³owa.... 73. Prowadzono szereg badañ dotycz¹cych wp³ywu IT na wydajnoœæ czynników produkcji. Jedno z nich przeprowadzi³ McKinsey Global Institute (MGI). Okaza³o siê, ¿e wiêkszoœæ przyrostu wydajnoœci przypada na szeœæ sektorów: handel detaliczny, handel hurtowy, telekomunikacjê, produkcjê pó³przewodników, obrót papierami wartoœciowymi oraz produkcjê komputerów. Udzia³ pozosta³ych 53 sektorów jest niewielki, przy czym w niektórych z nich zanotowano nawet jej spadek43. Czynniki, które wp³ynê³y na przyrost wydajnoœci, to: innowacje (w tym, ale nie tylko nowe technologie), konkurencja i w mniejszym stopniu czynniki zwi¹zane z cyklem koniunkturalnym. Pomimo podwojenia wartoœci kapita³u zainwestowanego w IT z 577 mld USD do 1,068 bln USD w latach 1995–1999 okaza³o siê, ¿e wp³yw IT na przyrost wydajnoœci mo¿e byæ niewielki b¹dŸ ¿aden, jeœli nie jest po³¹czony z odpowiednim zarz¹dzaniem 44. Interesuj¹cym przypadkiem jest bankowoœæ detaliczna. W sektorze tym tempo przyrostu wydajnoœci spad³o z 5,5% w latach 1987–1995 do 4,1% w latach 1995– 1999, a tempo przyrostu nasycenia IT wzros³o odpowiednio z 11,4% do 16,8%45. Jak wskazuj¹ autorzy raportu, czêœæ przyrostu wydajnoœci jest z pewnoœci¹ niedoszacowana z powodu przyrostu wygody konsumentów. To jakoœciowe niedoszacowanie jest charakterystyczne tak¿e dla czasów drugiej rewolucji przemys³owej. W przypadku elektrycznoœci pierwszym zastosowaniem komercyjnym by³o oœwietlenie i komunikacja miejska. Takie korzyœci jak zwiêkszenie jakoœci oœwietlenia zarówno w domach, jak i w fabrykach, zmniejszenie zagro¿enia po¿arem czy te¿ skrócenie czasu podró¿y nie zosta³y wychwycone w statystykach dotycz¹cych wydajnoœci 46.. 6. Zakoñczenie Koncepcja „nowej gospodarki” okaza³a siê dyskusyjna i nie do koñca sprawdzona. Po krachu spó³ek internetowych i pocz¹tku recesji w USA mo¿liw¹ do zaakceptowania teori¹ by³a ta, która dotyczy³a wp³ywu IT na wydajnoœæ pracy. Okaza³o siê jednak w œwietle raportu MGI, ¿e choæ jej tempo wzrostu rzeczywiœcie podnios³o siê, to komputery nie s¹ jedyn¹, ani nawet g³ówn¹ przyczyn¹ tego faktu. „Technology changes, economy laws do not” – stwierdzili Varian i Shapiro47. Oznacza to, ¿e w gospodarce istniej¹ pewne regu³y, które, choæ czasem mog³oby siê wydawaæ, ¿e zosta³y „zawieszone”, obowi¹zuj¹. Obroni³a siê jedynie koncepcja nowych Ÿróde³ wzrostu, choæ okaza³o siê, ¿e zjawiska opisywane w jej ramach mia³y ju¿ wczeœniej miejsce. Z drugiej strony, ¿yjemy w czasie kolejnej rewolucji prze43. http://www.mckinsey.com/knowledge/mgi/reports/pdfs/Productivity/ExecutiveSummary.pdf. 44. Ibidem.. 45. http://www.mckinsey.com/knowledge/mgi/reports/pdfs/Productivity/RetailBanking.pdf. 46. P.A. Dawid, op. cit., s. 359.. 47. K. Stiroh, op. cit..
(10) Tomasz Skrzyñski. 74. mys³owej48. Jednak i ona rz¹dzi siê swoimi zasadami, podobnymi do tych z przesz³oœci. Ró¿nic¹ mo¿e byæ tempo zmian, obecnie o wiele wiêksze ni¿ kiedykolwiek. Internet, tak jak inne wynalazki, w d³u¿szej perspektywie mo¿e staæ siê jednym z czynników determinuj¹cych d³ugookresowy wzrost gospodarczy. The New Economy or the Third Industrial Revolution – Selected Aspects During the 1990s, the United States experienced the period of the “new economy”, characterised by excellent economic figures. Some economists posited the thesis that economic theory on cycles and economic growth needed to be changed or reformulated; the impact of IT on these phanomena was emphasised. Yet, it turns out that history has already provided us with two periods characterised by similar economic processes, namely the first and second industrial revolutions. The similarities run very deep; based on them, one may conclude that we are witnessing another, third industrial revolution – this time the information revolution. As economic trends have worsened, it has become clear that the concept of the “new economy”, controversial since the outset, is not, with certain exceptions, borne out in reality.. 48. J. Greenwood, op. cit. (z internetowej bazy danych Proqest)..
(11)
Powiązane dokumenty
Trójk¡t zawiera si¦ w prostok¡cie, którego jednym z boków jest najdªu»szy z boków trójk¡ta a bok przeciwlegªy przechodzi przez przeciwlegªy wierz- choªek trójk¡ta.. Jak
Problemem pozostaje sczerpywanie nieodnawialnych zasobów kopalin, które mo¿na minimalizowaæ dziêki prowadzeniu racjonalnej gospodarki zasobami, ale tak¿e efektywnym zu¿yciem,
„klimatycznej” bêdzie wzrost kosztów wytwarzania energii elektrycznej w zwi¹zku z ko- niecznoœci¹ wprowadzania technologii CCS (Carbon Capture and Storage), a co zatem idzie
¿e energia promienio- wania jest proporcjonalna do jego pêdu, ¿e œrodek ma- sy nie mo¿e siê przesun¹æ, jeœli nie ma zewnêtrznych si³ dzia³aj¹cych na uk³ad oraz
Nastêpnie przedstawiê markê jako sk³adnik aktywów niematerialnych i opiszê dwie koncepcje to¿sa- moœci marki Kapferera i Upshawa oraz koncepcjê kapita³u marki (brand equity)
[r]
Jeremy Rifkin roztacza przed nami wizję wielkiej fuzji technologii internetowych i odnawialnych źródeł energii, która stanie się zaczynem Trzeciej Rewolucji
W wyniku przeprowadzonej oceny oddziaływania na środowisko przedmiotowego przedsięwzięcia, wnikliwego przeanalizowania akt sprawy, a przede wszystkim raportu o
