Franciszek Wielebski
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Oddział w Poznaniu
Reakcja różnych typów odmian rzepaku ozimego
na zmienne zagęszczenie roślin w łanie
II. Jakość plonu nasion
Response of different types of winter oilseed rape varieties
to various plant density in the field
II. Quality of seeds yield
Słowa kluczowe: rzepak ozimy, odmiana, gęstość siewu, olej, glukozynolany
W latach 2003–2005 na polach Gospodarstwa Łagiewniki (N 51°46’ E 17°14’) należącego do Spółki Hodowla Roślin Smolice prowadzono doświadczenia polowe, w których badano wpływ
gęstości siewu (40, 80, 120 i 160 nasion na 1 m2) na jakość plonu 6 form hodowlanych
repre-zentujących 4 typy odmian rzepaku: mieszańce złożone — Mazur i Kaszub, mieszańce zrestorowane — BOH 3103 i MR 153, podwojony haploid — H1-86 oraz odmiana populacyjna — Lisek.
Wpływ gęstości siewu na zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach wszystkich bada-nych typów odmian rzepaku oraz udział w oleju poszczególbada-nych kwasów tłuszczowych był niewielki. Nasiona roślin rosnących w mniejszym zagęszczeniu gromadziły więcej glukozynolanów alkenowych, a w warunkach dużego deficytu wody charakteryzowały się również mniejszą zawartością tłuszczu.
W zawartości glukozynolanów i tłuszczu w nasionach oraz w składzie kwasów tłuszczowych w oleju nie wykazano współdziałania gęstości siewu z odmianami.
Na jakość plonu większy wpływ niż gęstość siewu miał czynnik genetyczny i warunki pogodowe. Nasiona linii podwojonego haploidu H1-86 charakteryzowały się najwyższą zawartością tłuszczu
(47,4%) oraz zawierały najmniej szkodliwych glukozynolanów (5,98 µM·g-1
nasion). Najwyższą
zawartość (47,6%) i wydajność (33,6 dt·ha-1) tłuszczu otrzymano w drugim roku badań (2004).
Najmniej glukozynolanów (8,58 µM·g-1
nasion) gromadziły nasiona w pierwszym roku badań (2003).
Key words: winter rape, cultivar, sowing density, fat, glucosinolates
In 2003–2005 at the Agricultural Experimental Station in Łagiewniki (N 51°46’ E 17°14’) field studies were conducted in order to investigate the effect of sowing density (40, 80, 120 and 160
seeds·m-2) on yield quality of six breeding forms representing four types of oilseed rape varieties:
composite hybrids (Mazur and Kaszub), restored hybrids (BOH 3103, MR 153), DH line (H1-86) and open pollinated variety (Lisek).
The effect of sowing density on the content of crude fat and glucosinolate in seeds, and the content of fatty acids in oil of all studied types of oilseed rape varieties was small. The seeds of plants growing in smaller density accumulated more alkenyl glucosinolates, and in conditions of large water deficiency they were also characterized by smaller content of crude fat.
The studies showed that the interaction of sowing density with cultivars did not have significant effect on crude fat and glucosinolate content in seeds and fatty acids in oil. The genetic factor and
weather conditions had larger influence on quality of yield than sowing density. The highest crude fat
content (47.4%) as well as the smallest content of the least harmful glucosinolate (5.98 µM·g-1
seeds) were characteristic of DH line H1-86. The highest crude fat content (47.6%) and crude fat yield
(33.6 dt·ha-1) was obtained in the second year of investigations (2004). In the first year of investigations
(2003) seeds accumulated the smallest content of glucosinolates (8.58 µM·g-1
seeds).
Wstęp
O wartości użytkowej nasion rzepaku decyduje zawartość w nich tłuszczu i białka oraz obecność substancji antyżywieniowych, jakimi są glukozynolany. Zawartość tych składników kształtowana jest bardziej pod wpływem czynnika genetycznego i środowiskowego (Muśnicki i in. 1999, Malarz i in. 2006) niż pod wpływem agrotechniki (Budzyński 1986, Jasińska i in. 1993, Jankowski i Budzyński 2000). Spośród czynników agrotechnicznych skład chemiczny nasion w najwięk-szym stopniu kształtuje nawożenie, zwłaszcza azotem (Muśnicki i in. 1999). Ten składnik nawozowy ma decydujący wpływ na zawartość tłuszczu i białka. Poziom szkodliwych w żywieniu glukozynolanów determinowany jest przez genotyproś-liny i istotnie modyfikowany przez nawożenie siarką (Zhao i in. 1995, Wielebski
i Muśnicki 1998, Krauze i Bowszys 2000, Podleśna 2003) oraz warunki środowis-kowe (Champolivier i in. 1999).
Dla oceny wartości użytkowej nasion ważna jest nie tylko ilość ale także jakość zgromadzonego w nich tłuszczu i białka. O jakości oleju decyduje udział poszczególnych kwasów tłuszczowych, na który istotny wpływ ma przede wszystkim czynnik genetyczny oraz warunki wilgotnościowo-termiczne i agrotechniczne (Przeździecki i in. 1988, Kotecki i in. 2001).
Celem badań było określenie wpływu gęstości siewu i warunków pogo-dowych na kształtowanie składu chemicznego nasion oraz zawartości kwasów tłuszczowych w oleju zróżnicowanych typów odmian rzepaku.
Materiał i metody
Przedmiot badań stanowiły nasiona pochodzące z doświadczenia polowego prowadzonego w latach 2003–2005 na polach Gospodarstwa Łagiewniki (N 51°46’ E 17°14’) należącego do Spółki Hodowla Roślin Smolice. W doświadczeniu badanowpływ gęstości siewu (40, 80, 120 i 160 nasion·m-2) na plonowanie 6 form
hodowlanych reprezentujących 4 typy odmian rzepaku: mieszańce złożone — Mazur i Kaszub, mieszańce zrestorowane — BOH 3103 i MR 153, podwojony haploid — H1-86 oraz odmiana populacyjna — Lisek.
Metodyka badań polowych oraz warunki pogodowe w latach badań przed-stawione zostały w I części pracy. W zebranych nasionach rzepaku określono
zawartość tłuszczu surowego oraz szczegółowo przeanalizowano skład kwasów tłuszczowych, a także ilość i jakość glukozynolanów. Na podstawie uzyskanych wyników analiz chemicznych i plonu nasion obliczono wydajność tłuszczu suro-wego z 1 ha.
Zawartość tłuszczu surowego w nasionach oceniono wykorzystując magne-tyczny rezonans jądrowy — NMR. Skład kwasów tłuszczowych oznaczono za pomocą chromatografii gazowej estrów metylowych kwasów tłuszczowych — chro-matograf firmy Hewlett Packard typ 3390A, a wycenę ilościową chromatogramów za pomocą stacji komputerowej (Byczyńska i Krzymański 1969). Zawartość glukozynolanów w nasionach oceniono metodą chromatografii gazowej (Michalski
i in. 1995) jako desulfoglukozynolany i podano w µmol·g-1
nasion. Zebrane dane poddano analizie statystycznej za pomocą pakietu STATISTICA. Istotność różnic określono testem Tukeya na poziomie ufności P = 0,05 i wyrażono je literowo.
Wyniki i dyskusja
Synteza trzyletnich wyników badań wykazała, że wpływ gęstości siewu na jakość plonu nasion był niewielki. Zawartość tłuszczu w nasionach badanych typów odmian rzepaku zmieniała się istotnie pod wpływem zróżnicowanej ilości wysiewu tylko w ekstremalnych warunkach pogodowych (susza), jakie wystąpiły w roku 2003. W warunkach dużego deficytu wody nasiona roślin rosnącychw najmniejszym zagęszczeniu (40 nasion·m-2) gromadziły istotnie mniej tłuszczu
w stosunku do nasion roślin rosnących w większym zagęszczeniu. Nie stwierdzono istotnego zróżnicowania zawartości tłuszczu w kolejnych latach (2004 i 2005), które charakteryzowały się bardzo korzystnymi warunkami wilgotnościowo-ter-micznymi (rys. 1). Również średnio za trzy lata badań zaolejenie nasion zmieniało się nieistotnie pod wpływem ilości wysiewu (tab. 1). Słaby wpływ ilości wysiewu na zawartość tłuszczu w nasionach wykazali także inni autorzy (Muśnicki i in. 1999, Malarz i in. 2006). Znacznie bardziej niż pod wpływem zróżnicowanej gęstości siewu zawartość tłuszczu w nasionach zmieniała się pod wpływem czynnika gene-tycznego (odmiany) i środowiskowego (pogody). Różnice międzyodmianowe w zawartości tłuszczu nie przekraczały 2% wartości bezwzględnej. Silniejszy był wpływ warunków pogodowych. Zawartość tłuszczu na przestrzeni 3 lat zmieniała się o 2,2% u mieszańca zrestorowanego BOH 3103 i o 3,1% u mieszańca złożo-nego Kaszub (tab. 2). Silny wpływ czynnika genetyczzłożo-nego i środowiskowego na zawartość tłuszczu w nasionach rzepaku wykazali natomiast inni autorzy (Heimann 1998, Muśnicki i in. 1999, Malarz i in. 2006) w warunkach większej zmienności odmian i środowiska.
47,6 b 47,4 b 47,2 b 46,4 a 47,3 47,5 47,9 47,6 44,9 45 45,2 45,1 44 45 46 47 48 49 40 80 120 160 % 2003 2004 2005 NIR — LCD0,05 = 0,72 nasion·m-2 — seeds·m-2
Rys. 1. Zawartość tłuszczu w nasionach w zależności od gęstości siewu i roku badań
Crude fat content in seeds depending on sowing density and year of investigation
Tabela 1 Zawartość tłuszczu surowego w nasionach rzepaku oraz plon oleju w zależności od gęstości siewu — Crude fat content in rape seeds and oil yield depending on sowing density
Gęstość siewu Sowing density [nasion — seeds·m-2] Zawartość Content [%] Wydajność Yields [dt·ha-1] 40 46,4 22,8 a 80 46,7 23,8 b 120 46,7 24,5 b 160 46,6 23,9 b NIR — LSD0,05 ni 0,91 Współczynnik zmienności Coefficient of variability 3,43 33,5
ni — różnica nieistotna — no significant difference
Spośród badanych odmian najwyższą zawartością tłuszczu charakteryzowała się linia podwojonego haploidu H1-86 oraz mieszańce: złożony Kaszub i zrestoro-wany BOH 3103. Pozostałe odmiany zawierały istotnie mniej tłuszczu. Wszystkie odmiany zgromadziły najmniej tłuszczu w nasionach w roku 2005.
Zróżnicowanie plonu tłuszczu pod wpływem gęstości siewu wynikało głównie z różnic w plonie nasion. Wysokość plonu nasion badanych odmian przedstawiono w pierwszej części pracy. Podobnie jak plon nasion, również najniższy plon
tłuszczu otrzymano z kombinacji o najmniejszej obsadzie roślin. Istotne różnice w plonie oleju wystąpiły między odmianami. Ze względu na niski plon nasion linia DH H1-86 charakteryzowała się również istotnie mniejszym plonem tłuszczu. Pozostałe odmiany różniły się nieistotnie wydajnością tłuszczu (tab. 2).
Tabela 2 Zawartość tłuszczu surowego w nasionach badanych odmian rzepaku oraz plon oleju
Crude fat content in seeds of investigated rape cultivars and oil yield
Zawartość — Content [%] Wydajność — Yields [dt·ha-1]
Odmiany Cultivars 2003 2004 2005 średnio mean 2003 2004 2005 średnio mean Lisek 46,1 a 46,9 a 44,5 a 45,8 a 16,5 b 34,1 b 23,2 b 24,6 b Mazur 46,7 a 47,4 ab 44,5 a 46,2 a 15,0 b 34,6 b 22,2 b 24,0 b Kaszub 48,0 b 48,1 bc 45,0 a 47,0 b 16,9 bc 35,0 b 22,9 b 24,9 b BOH 3103 47,9 b 47,4 ab 45,7 b 47,0 b 18,5 c 33,9 b 22,2 b 24,9 b MR 153 46,4 a 47,1 bc 44,6 a 46,0 a 15,2 b 35,4 b 22,1 b 24,2 b H1-86 47,7 b 48,5 c 46,1 b 47,4 b 12,4 a 28,4 a 19,3 a 20,0 a NIR — LSD0,05 0,78 0,46 1,96 1,13 Lata — Years 47,2 b 47,6 b 45,1 a 15,8 a 33,6 c 22,0 b Współ. zmienności Coefficient of variability 2,58 2,63 2,18 18,3 10,6 8,51
W oleju oznaczono zawartość 7 podstawowych kwasów tłuszczowych. Domino-wały w nich nienasycone kwasy 18-węglowe (oleinowy, linolowy i linolenowy). Spośród nich największy udział miał kwas oleinowy (63%). Pod wpływem zróżnicowanej ilości wysiewu niewielkim, aczkolwiek istotnym zmianom ulegały trzy kwasy: palmitynowy, linolowy i erukowy (tab. 3). Ze wzrostem zagęszczenia stwierdzono istotny przyrost zawartości kwasu palmitynowego i linolenowego oraz obserwowano wyższy stosunek kwasu linolowego do linolenowego. Wzrost obsady roślin na jednostce powierzchni istotnie zmniejszył sumę i procentowy udział kwasów nienasyconych (oleinowy + linolowy + linolenowy), natomiast tylko nieistotnie wpływał na sumę kwasów nasyconych (palmitynowy + stearynowy).
Zawartość poszczególnych kwasów tłuszczowych zależała przede wszystkim od odmiany i warunków pogodowych. Istotne różnice międzyodmianowe wykazano w stosunku do wszystkich badanych kwasów tłuszczowych. Względem odmiany populacyjnej Lisek, olej odmian mieszańcowych zawierał więcej ważnych dla człowieka, z żywieniowego punktu widzenia, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowego i linolenowego), zaś nieco uboższy był w kwas oleino-wy. Mieszańce zrestorowane (BOH 3103 i MR 153) charakteryzowały się wyższą zawartością kwasu palmitynowego oraz wyższym w odniesieniu do pozostałych odmian stosunkiem kwasu linolowego do linolenowego.
Wp ływ g ęsto śc i siewu na sk ład k w as ów t łus zczowyc h w oleju ba da nych odm ian rzepa k u Effect o f so wing d ensity on fa tt y a cid compo sitio n in o il o f in vestiga ted wi n ter o ilseed rap e cu ltiva rs Kwasy t łus zczo we — Fa tt y a cid s [%] Czy n n ik Factor C16:0 C18:0 C18:1 C18:2 C18:3 C20:1 C22:1 NKT NNKT G ęsto ść siewu — Sowing d ensity [n asion ·m -2 — seeds ·m -2 ] 40 4,42 a 1,68 63,6 19,4 a 9,08 1,35 0,19 a b 6,10 92,1 a 80 4,47 ab 1,66 63,7 19,6 ab 9, 05 1,24 0,05 a 6,13 92,4 b 120 4,53 b 1,72 63,1 19,9 b 9,02 1, 35 0,18 ab 6,25 92,0 a 160 4,52 b 1,70 63,3 19,9 b 8,84 1, 34 0,21 b 6,22 92,0 a NIR — LSD 0,05 0,09 ni ni 0,48 ni ni 0,14 ni 0,18 Odmiany — Cul tivars Lisek 4,44 b 1,78 b 65,0 c 18,5 a 8,6 a 1,28 ab 0,22 ab 6,22 b 92,1 ab Mazur 4,5 b 1,66 a 63,2 b 19,6 c 9,3 c 1,36 b 0,15 ab 6,16 b 92,1 b Kaszub 4,5 b 1,62 a 63,1 b 19,7 cd 9,05 bc 1,51 c 0,35 b 6,12 b 91,8 a BOH 3103 4,65 c 1,83 b 62,7 b 20,2 d 9,04 b 1,29 ab 0,13 a 6,48 c 91,9 ab MR 153 4,62 c 1,64 a 61,7 a 21,2 e 9,29 bc 1,28 ab 0,03 a 6,26 b 92,2 b H1-86 4,21 a 1,64 a 65 c 19,0 b 8,72 a 1,22 a 0,04 a 5,85 a 92,7 c NIR — LSD 0,05 0,11 0,06 0,87 0,48 0,25 0, 14 0,22 0,37 0,14 Lat a — Years 2003 4,47 1,84 b 64,9 b 18,7 a 8,25 a 1,16 a 0,03 a 6,31 91,9 a 2004 4,41 1,64 ab 63,3 a 19,6 b 9,49 b 1,39 b 0,15 ab 6,05 92,4 b 2005 4,58 1,60 a 62,1 a 20,7 c 9,30 b 1,42 b 0,29 b 6,18 92,1 ab NIR — LSD 0,05 ni 0,22 1,28 0,52 0,59 0, 16 0,14 ni 0,34 ni — ró żnica nieistotna — no sig n ifican t d iff eren ce C16: 0 palm ity nowy — palmitic, C18: 0 stear ynowy — stearic, C18: 1 oleinowy — oleic, C18: 2 linolowy — C18: 3 linolenowy — linolenic, C20: 1 eikozenowy — eicosenic, C22: 1 er ukowy — er uc ic , Nasy cone kwas y t łuszczowe NK T —
Saturated fatty aci
d s – SF A (C 16: 0 + C 18: 0 ) , Nienasycone kwas y t łuszczowe NNK T — Unsaturated f a
tty acids UFA
( C18 :1 + C 18:2 + C 18:3 )
Przebieg pogody w największym stopniu różnicował zawartość kwasu oleino-wego (o 2,8%), a następnie kwasu linolooleino-wego (o 2%) i linolenowgo (o 1,27%). W warunkach dużego niedoboru wody w pierwszym roku badań (2003) badane odmiany w stosunku do pozostałych lat (2004 i 2005), które charakteryzowały się korzystnymi warunkami wilgotnościowo-termicznymi, gromadziły istotnie więcej kwasu oleinowego i stearynowego, natomiast istotnie mniej kwasów: linolowego, linolenowego, eikozynowego i erukowego oraz sumy kwasów nienasyconych. Badania innych autorów (Kotecki in. 2001, Wielebski i Wójtowicz 2004, Jędrzejak i in. 2005, Spasibionek 2006) wykazały również istotny wpływ warunków pogo-dowych na skład kwasów tłuszczowych. Natomiast Muśnicki in. (1999) stwierdzili, że wpływ czynników agrotechnicznych i pogodowych na skład kwasów tłusz-czowych jest bardzo mały, zaś Wielebski (2006) istotne zmiany w zawartości kwasów tłuszczowych obserwował tylko w warunkach dużego deficytu opadów.
Synteza trzyletnich wyników badań wykazała, że zróżnicowana gęstość siewu powodowała niewielkie, ale statystycznie istotne zmiany zawartości glukozynola-nów w nasionach wszystkich badanych typów odmian rzepaku. Najwięcej glukozy-nolanów obserwowano w nasionach roślin rosnących w najmniejszym zagęszczeniu. Ze wzrostem obsady roślin na jednostce powierzchni spadała istotnie w nasionach zawartość glukozynolanów alkenowych, natomiast tylko nieistotnie zmieniała się zawartość glukozynolanów indolowych (tab. 4). Z glukozynolanów alkenowych spadała zawartość glukonapiny, progoitryny i glukobrassicanapiny, natomiast za-wartość napoleiferyny nie zmieniała się istotnie. Trzeba przy tym zauważyć, że roś-liny mniej zagęszczone w łanie wytwarzały nasiona o większej masie. Tymczasem wielu autorów (Merrien i in. 1991, Wielebski i Wójtowicz 1994, Wielebski 2006) wskazuje na dodatnią korelację między masą 1000 nasion a zawartością w nich glukozynolanów.
Badane typy odmian istotnie różniły się zawartością najważniejszych gluko-zynolanów alkenowych, a także sumy glukogluko-zynolanów alkenowych i indolowych. Najwyższą zawartością sumy glukozynolanów odznaczały się mieszańce złożone:
Mazur (12,3 µM·g-1 nasion) i Kaszub (14 µM·g-1
nasion), od których istotnie mniej
tych związków gromadziła populacyjna odmiana wzorcowa Lisek (10,1 µM·g-1
nasion). Istotnie mniej glukozynolanów od wzorca zawierały nasiona mieszańców
zrestorowa-nych: BOH 3103 i MR 153 (odpowiednio 9,1 i 7,5 µM·g-1
nasion). Istotnie najmniej
tych związków gromadziła linia podwojonego haploidu H1-86 (6 µM·g-1
nasion). Odmiana Lisek gromadziła najmniej glukozynolanów indolowych. Pozostałe odmiany charakteryzowały się większym udziałem mniej szkodliwej frakcji indolowej.
Na zawartość glukozynolanów istotny wpływ miały warunki pogodowe. Przebieg
pogody różnicował w największym stopniu zawartość progoitryny (o 1,89 µM·g-1
nasion) i 4-hydroksyglukobrassycyny (o 1,47 µM·g-1
nasion). W 2005 roku wszystkie odmiany gromadziły w nasionach istotnie najwięcej glukozynolanów. W składzie chemicznym nasion i oleju nie wykazano współdziałania gęstości siewu z odmianami.
Wp ływ g ęsto śc i siewu na zawarto ść gl u k o zy nol an ó w w nas ionac h bada ny ch odm ia n rze p ak u Effect o f so wing d ensity on g lu cosino la te con ten t in seed s o f in vestiga ted win ter o ilseed ra pe cu ltiva rs Zawarto ść gluko zy no lanów [ µM· g -1 nasion] — Glucosinolate con tent [ µ M·g -1 s eed s] Czy n n ik Factor glnap glbra progo napol indol 4-OH alk ind suma G ęsto ść siewu — Sowing d ensity [n asion ·m -2 — seeds ·m -2 ] 40 1,91 b 0,46 b 4,17 b 0,12 0,12 3,50 6,66 b 3,62 10,30 b 80 1,78 ab 0,41 ab 3,86 ab 0,09 0,13 3,42 6,14 ab 3,55 9,69 120 1,70 a 0,41 ab 3,78 a 0,09 0,13 3,53 6,00 a 3,64 9,64 a 160 1,69 a 0,39 a 3,78 a 0,10 0,12 3,62 5,96 a 3,74 9,72 a NIR — LSD 0,05 0,17 0,05 0,36 ni ni ni 0,572 ni 0,688 Odmiany — Cul tivars Lisek 2,00 d 0,58 ab 4,31 0,15 c 0,11 2,95 a 7,06 d 3,07 a 10,10 d Mazur 2,50 e 0,52 ab 5,50 0,12 bc 0,11 3,53 bc 8,65 e 3,64 bc 12,30 e Kaszub 2,89 f 0,67 b 6,43 0,13 c 0,13 3,76 d 10,20 f 3,88 d 14,10 f BOH 3103 1,55 c 0,28 ab 3,55 0,10 ab c 0 ,14 3,45 b 5,50 c 3,60 b 9,10 c MR 153 0,88 b 0,18 a 2,56 0,06 ab 0, 14 3,67 cd 3,71 b 3,80 bcd 7 ,51 b H1-86 0,79 a 0,28 ab 1,01 0,04 a 0,11 3,74 d 2,14 a 3,84 cd 5,98 a NIR — LSD 0,05 0,07 0,46 0,06 0,06 ni 0,19 0,734 0,214 0,825 Lat a — Years 2003 1,78 b 0,35 3,44 b 0,09 0,15 2,69 a 5,74 b 2,84 a 8,58 a 2004 1,23 a 0,32 3,18 a 0,06 0,10 3,70 b 4,78 a 3,81 b 8,59 a 2005 2,30 c 0,58 5,07 c 0,15 0,12 4,16 b 8,09 c 4,26 c 12,40 b NIR — LSD 0,05 0,09 0,08 ni ni 0,66 0,881 0,667 1,199 ni — ró żnica nieistotna — no sig n ifican t d iff eren ce glnap — glukon apina — g lucon apine glbra — glukobr assicanap ina — g lucobrassicanapine progo — progoitr y n a — progoitryne napol — napo leifer y n a — napoleiferine 4-OH — 4-h y d roks y glukobrass ycy n a — 4 -hydr o ks yglucobr as si ci ne alk — alkenowe — alkenyl ind — indolowe — indol
Wnioski
1. Wpływ gęstości siewu na zawartość tłuszczu i glukozynolanów w nasionach oraz skład kwasów tłuszczowych w oleju badanych typów odmian był niewielki.2. Nasiona roślin rosnących w mniejszym zagęszczeniu gromadziły więcej
glukozynolanów alkenowych, a w warunkach dużego deficytu wody charakte-ryzowały się również mniejszą zawartością tłuszczu.
3. W zawartości glukozynolanów i tłuszczu w nasionach oraz w składzie kwasów
tłuszczowych w oleju nie wykazano współdziałania gęstości siewu z odmianami.
4. Na jakość plonu większy wpływ niż gęstość siewu miał czynnik genetyczny
i warunki pogodowe.
Literatura
Budzyński W. 1986. Studium nad wpływem niektórych czynników agrotechnicznych na zimowaniei plonowanie odmian podwójnie uszlachetnionego rzepaku ozimego. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst., Agricult., 41, suppl. B: 1-56.
Byczyńska B., Krzymański J. 1969. Szybki sposób otrzymania estrów metylowych kwasów tłuszczo-wych do analizy metodą chromatografii gazowej. Tłuszcze Jadalne, XIII: 108-114.
Champolivier L., Merrien A. 1999. Comparison of growth, yield, yield components and seed quality of an „hybrid-line” composite versus a classical line. Proc. 10th Intern. Rapeseed Congress, Canberra, Australia, CD ROM.
Heimann S. 1998. Rzepak ozimy, rzepak jary. Synteza wyników doświadczeń odmianowych COBORU. Słupia Wielka, 1140.
Jankowski K., Budzyński W. 2000. Wpływ sposobu wiosennego nawożenia azotem na plonowanie i energochłonność produkcji rzepaku ozimego. I. Wysokość i jakość plonu nasion. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXI (2): 429-438.
Jasińska Z., Malarz W., Budzyński W., Toboła P. 1993. Wpływ sposobu wiosennego nawożenia azotem na plonowanie rzepaku ozimego. Post. Nauk Roln., 6: 33-40.
Jędrzejak M., Kotecki A., Kozak M., Malarz W. 2005. Wpływ zróżnicowanych dawek azotu na profil kwasów tłuszczowych oleju rzepaku jarego. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXVI (1): 139-148. Kotecki A., Malarz W., Kozak M., Aniołowski K. 2001. Wpływ nawożenia azotem na skład chemiczny
nasion pięciu odmian rzepaku jarego. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXII (1): 81-89. Krauze A., Bowszys T. 2000. Wpływ stosowania różnych technologii nawozów siarkowych na
plono-wanie i jakość rzepaku ozimego i jarego. Fol. Univ. Agric. Stetin, 204, Agricultura, 81: 133-142. Malarz W., Kozak M., Kotecki A. 2006. Wpływ zagęszczenia roślin w łanie na wysokość i jakość
plonu trzech odmian rzepaku ozimego. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXVII, 2: 299-310. Merrien A., Messean A., Chataignier B. 1991. Influence des conditions de fin de cycle sur les teneurs
Michalski K., Kołodziej K., Krzymański J. 1995. Quantitative analysis of glucosinolates in seeds of oilseed rape effect of sample preparation on analytical results. Proc. 9th Int. Rapeseed Congress, Cambridge, UK, 4-7.07.1995, 3: 911-913.
Muśnicki Cz., Toboła P., Muśnicka B. 1999. Wpływ niektórych czynników agrotechnicznych i sied-liskowych na jakość plonu rzepaku ozimego. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XX (2): 459-469. Podleśna A. 2003. Wstępna ocena potrzeb nawożenia siarką rzepaku ozimego. Rośliny Oleiste –
Oilseed Crops, XXIV (2): 641-649.
Przeździecki Z. i in. 1988. Badania skuteczności kilku herbicydów stosowanych w rzepaku jarym oraz ich wpływ na plon i skład chemiczny nasion. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst. 45: 203-213. Spasibionek S. 2006. New mutants of winter rapeseed (Brassica napus L.) with changed fatty acid
composition. Plant Breeding, 125: 259-267.
Wielebski F. 2006. Nawożenie różnych typów odmian rzepaku ozimego siarką w zróżnicowanych warunkach glebowych. I. Wpływ na plon i elementy struktury plonu nasion. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXVII, 2: 265-282.
Wielebski F., Wójtowicz M. 1994. Wpływ okresowych niedoborów wody przy zróżnicowanym nawożeniu azotowym na plon i zawartość glukozynolanów w nasionach rzepaku ozimego. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XV (2): 27-34.
Wielebski F., Muśnicki Cz. 1998. Wpływ wzrastających dawek siarki i sposobu jej aplikacji na plon i zawartość glukozynolanów w nasionach dwóch odmian rzepaku ozimego w warunkach doświadczeń polowych. Rocz. Akad. Rol. w Poznaniu, CCCIII, 149-167.
Wielebski F., Wójtowicz M. 2004. Wpływ czynników agrotechnicznych na skład chemiczny nasion odmiany mieszańcowej zrestorowanej w porównaniu z odmianą populacyjną i odmianami mieszańcowymi złożonymi. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXV (2): 505-519.
Zhao F.J., Evans E.J., Bilsborrow P.E. 1995. Varietal differences in sulphur uptake and utilization in relation to glucosinolate accumulation in oilseed rape. Proc. of the 9th Intern. Rapeseed Congress, Cambridge University, 1: 271-273.
