A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA OECONOMICA 3, 1980
Lechosław N ykiel'
PRACOCHŁONNOŚĆ i MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ WIELORODZINNEGO BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO
NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH SYSTEMÓW TECHNOLOGICZNO-KONSTRUKCYJNYCH
Rozwój w ielorodzinnego budownictwa m ieszkaniow ego'w ciąż n atra-fia na barierę m ateriałow ą i barierę siły roboczej. Dotychczasowe re-zultaty w zakresie objęcia niemal całego uspołecznionego budow nictwa mieszkaniowego realizacją metodami uprzem ysłowionymi, w tym głów-nie w ielkopłytow ą, głów-nie gw arantują jeszcze pełnego w ykonania zadań określonych przez nadal ogromne potrzeby mieszkaniowe. W ynika sląd konieczność dalszego doskonalenia techniki budowania, co obejmuje także wprowadzanie coraz now ocześniejszych system ów technologiczno- -konstrukcyjnych mniej praco- i m ateriałochłonnych, a jednocześnie zapew niających użytkownikowi w ysoki komfort.
Stosowane obecnie w budow nictw ie mieszkaniowym rozwiązania m ateriałow o-konstrukcyjne w ykazują istotne różnice w zakresie zuży-cia podstaw ow ych m ateriałów i pracochłonności, dlatego też już teraz należy rozważyć celowość dalszego w ykorzystyw ania niektórych z nich.
Przeprow adzona w niniejszej pracy analiza w ybranych system ów realizacji w ielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego na terenie miasta Łodzi oparta została na kryterium , którym jest zużycie m ateriałów i nakłady robocizny. Nie oznacza to oczywiście, że jest to k ry te -rium jedyne, jednak w ydaje się, że należy je uznać za jedno z najw aż-niejszych przy wyborze rozwiązania najefektyw niejszego.
Analiza obejm uje następujące system y: „Dąbrowa 70", „Szczecin",
* Mgr, asystent w Zakładzie Ekonomiki Budownictwa i Inw estycji Instytutu Eko- rom iki Produkcji U niw ersytetu Łódzkiego.
„W-70", ponadto w każdym z nich uw zględniono osobno budynki V- i X l-kondygnacyjne1.
I. PRACOCHŁONNOŚĆ
Przy om awianiu pracochłonności produkcji budow lanej konieczne jest przedstaw ienie jej w rozbiciu na kolejne ogniw a procesu realizacji, tzn. na produkcję prefabrykatów oraz transport i roboty budowlano- -montażowe na placu budowy; ponadto w ostatnim ogniwie należy tak-że uw zględnić podział na stan zerowy, stan surow y i roboty w ykoń-czeniowe. Samo określenie stru k tu ry pracochłonności w podanych prze-krojach może ujaw nić istnienie pew nych tendencji i zależności, a także wskazać kierunki dalszego doskonalenia metod budowania.
1. P R O D U K C J A P R E F A B R Y K A T Ó W
Prefabrykacja oraz pozostała produkcja pomocnicza stanow ią pierw -szy etap ciągu produkcyjnego; pracochłonność w tej fazie realizacji przedstaw ia tab, 1.
T a b e l a 1 Pracochłonność produkcji prefabrykatów i innych w yrobów
w ytw arzanych przez zakłady produkcji pom ocniczej w odniesieniu do budynków V- i X I-kondygnacyjnych (roboczogodziny na 1 m* pow ierzchni użytkow ej)
„Dąbrowa 70" „Szczecin" „W-70" Rodzaj produkcji V XI śre-dnio V XI śre-dnio V XI śre-dnio Produkcja zakładów prefabrykacji 2,27 .2,27 2,27 9,54 9,54 9,54 6,90 6,90 6,90 W yroby ślusarskie 0,57 0,57 0,57 0,67 0,67 0,67 0,66 0,66 0,66 , W yroby stolarskie 0,13 0,13 0,13 0,38 0,38 0,38 0,30 0,30 0,30 Prefabrykaty sanitarne 1,00 1,12 1,08 0,55 0,55 0,55 0,59 0,59 0,59 Prefabrykaty elek tryczn e 0,03 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 0,04 Razem 4,00 4,13 4,09 11,18 11,18 11,18 8,49 8,49 8,49 Ż r ó d ł o : D ; n o B P B B O „ M i o s t o p r o j e k t — Ł ó d ż - M I n s t o " .
1 W szystk ie dane liczb ow e zaprezentow ane w tym opracow aniu uzyskano w Biu-rze Projektow o-B adaw czym Budownictw a O góln ego „M iastoprojekt Łódż-Miasto", które zebrało je w drodze w łasn ych obserw acji ca łeg o cyklu realizacji bezpośrednio na placach budów. Do obserw acji w ybrano budynki o tak dobranej kubaturze, liczbie klatek, strukturze m ieszkań itp., aby w yn ik i b y ły w m ożliw ie najm niejszym stopniu obciążone różnicam i n ie w ynikającym i z istoty system u.
W pierwszym rzędzie zwraca uwagę niemal pełna zbieżność praco-chłonności produkcji elem entów i w yrobów dla budynków V- i XI-kon- dygnacyjnych, co nie jest dziwne, bowiem te same elem enty stosowane są do wznoszenia budynków w obu wysokościach. W ystępuje oczywiś-cie szereg prefabrykatów służących tylko do realizacji obiektów o ok-reślonej wysokości, jak np. obudowy szybów windowych, jednak sta-nowią one niewielką część ogółu elem entów, stąd nie rzutują na suma-ryczną pracochłonność. Także stosow anie wyższych m arek cementu lub w iększych przekrojów zbrojenia nie podnosi pracochłonności pro-dukcji.
Zasadnicze znaczenie z punktu widzenia stosow anych kryteriów oce-ny technologii posiada łączna pracochłonność w całej sferze produkcji pomocniczej. Różnice między poszczególnymi systemami są zaskakują-co duże: jeśli przyjąć za 100 łączną prazaskakują-cochłonność system u „Dąbrowa
70", to w przypadku system u „Szczecin" w ynosi ona 273, a w
przypad-ku system u „W-70" — 208. Jeszcze jaskraw iej prezentują się różnice w zakresie pracochłonności w samych tylko zakładach prefabrykacji. A nalogiczne wskaźniki są tu następujące: system „Dąbrowa 70" — 100, system „Szczecin" — 420, system „W-70" — 304. Rozbieżności są tutaj znacznie w iększe niż w koszcie produkcji prefabrykatów 2. W ydaje się to dziwne, gdyż lepsze wyposażenie w maszyny i urządzenia fabryki domów niż zakładu poligonowego nakazuje sądzić, że relacja praco-chłonności między -systemami „Dąbrowa 70" i „Szczecin" winna być dla lego drugiego bardziej korzystna, niż miało to miejsce w przypad-ku kosztu jednostkow ego produkcji prefabrykatów . Gdzie należy szukać źródeł tego zjawiska? C harakterystyka w ytw órni elem entów dla budyn-ków realizow anych wg tych system ów ukazuje roczną w ydajność na jednego zatrudnionego w tych zakładach pracow nika produkcyjnego. W ydajność ta, liczona ilościowo i wartościowo, jest w fabryce domów ok. 2-krotnie niższa, niż w w ytw órni elem entów dla system u „Dąbrowa 70". Sądzić należy, iż jest to w ynik dążenia do jak najw iększego stop-nia w ykończestop-nia elem entów w system ie „Szczecin", a roboty w ykoń-czeniowe są w tej sferze produkcji bardzo pracochłonne. Także duży zakres prefabrykacji, obejm ujący m. in. w ykonyw anie w w ytw órni ca-łych, w pełni w ykończonych i w yposażonych, kabin sanitarnych, nie-w ątplinie-w ie pociąga za sobą tak znaczne nakłady robocizny.
System „W-70" wym aga mniejszego zaangażow ania siły roboczej,
--- .. «
2 Zebrane przez BPBBO „M iastoprojekt Łódż-Mlasto" inform acje d o ty czy ły oprócz pracochłonności i m ateriałochłonności także innych, elem entów , w tym i kosztów , nie zostały ono tu jednak przedstaw ione ze w zględu na u legający szybkim zmianom poziom cen. N atom iast relacje k osztów mają bardziej trw ały charakter, dzięki czemu przytoczona uw aga jest nadal aktualna.
niż system „Szczecin", mimo iż stopień uprzem ysłowienia, a więc i za-kres prefabrykacji oraz poziom w ykończenia elem entów, jest zbliżony. Sądzić należy, że po w ybudow aniu fabryki domów dla system u „W-70” pracochłonność produkcji elem entów ulegnie dalszemu obniżeniu dzięki zastosow aniu w ydajniejszych i now ocześniejszych linii technologicz-nych niż w zakładzie poligonowym, produkującym obecnie elem enty w tym systemie.
Pracochłonność w yrdbów ślusarskich oraz prefabrykacji elektrycz-nej nie w ykazuje zasadniczych różnic. Jest to zrozumiałe, gdyż zakres instalacji elektrycznych oraz elem entów ślusarskich jest zbliżony we w szystkich budynkach. Pracochłonność w stolarni jest w system ie „Dą-brow a 70''w yraźnie niższa niż w pozostałych system ach, co w ynika z mniejszego w ykorzystyw ania w łasnej stolarni do produkcji w yposa-żenia meblowego i stolarki; ponadto decyduje tu m niejszy niż w innych system ach zakres w yposażenia meblowego.
W yraźna przew aga technologii o wysokim stopniu uprzem ysłow ie-nia widoczna jest w zakresie prefabrykacji sanitarnej, tym bardziej jeśli wziąć pod uwagę, że zakres tej prefabrykacji jest w tych syste-mach w iększy niż w system ie „Dąbrowa 70". Świadczy to o słuszności zaprojektow ania w nowych technologiach w ykonyw ania całych kabin sanitarnych w zakładach prefabrykacji.
2. TRANSPORT
Drugim ogniwem produkcji jest transport. Trudno jest tutaj porów -nywać system y ze względu na różne odległości dowozu prefabrykatów i pozostałych m ateriałów budowlanych.
Pracochłonność transportu liczona w roboczogodzinach na 1 m2 pow. użytkow ej kształtuje się następująco:
system „Dąbrowa 70" 0,33;
system „Szczecin" 0,28;
system „W-70" 0,31.
Średnia odległość dowozu prefabrykatów wynosi naiomlast: „Dąbro-wa 70" — 12 km, „Szczecin" — 12 km, „W '70" — 5 km. W ynika stąd, że pracochłonność transportu jest najniższa w system ie ,,Szczecin", a najwyższa — uw zględniając odległość dowozu — w system ie „W-70". Dziwić może wyższa pracochłonność transportu w system ie „Dąbrowa 70" niż w system ie „Szczecin", gdyż większy zakres prefabrykacji i w yż-szy stopień w ykończenia elem entów w skazują raczej na w iększą praco-chłonność transportu. Stan faktyczny można w ytłum aczyć dobrym wy-posażeniem w specjalistyczny tabor i dobrą organizacją transportu w Łódzkim Kombinacie Budowy Domów. Sprawa w łaściw ej organizacji
transportu ma duże znaczenie, nie tyle z punktu widzenia pracochłon-ności, co ze względu na jego ogromną kapitałochłonność. Oznacza to, że mimo niew ielkiego udziału transportu w całkowitym koszcie czy łącznej pracochłonności jego znaczenie nie może być bagatelizow ane.
3. ROBOTY NA PLACIJ BUDOWY
O statnim ogniwem produkcji są roboty budowlano-montażowe na placu budowy. Faza ta ma decydujące znaczenie z dwu zasadniczych powodów, a mianowicie:
— W jej w yniku pow staje gotowy' obiekt;
— pracochłonność przy danych zasobach siły roboczej i sprzętu montażowego wyznacza w zasadzie długość cyklu realizacji.
Pracochłonność w tej fazie musi mieć najwyższą rangę w analizie pracochłonności całego procesu realizacji.
T a b e l a 2 Pracochłonność rzeczyw ista robót budow lano-m ontażow ych w odniesieniu
do budynków V- i X .I-kondygnacyjnych (roboczogodziny na 1 m2 pow ierzchni użytkow ej)
,.Dąbrowa 70" „Szczecin" „W-70" W yszczególn ien ie V Xtf śre-dnio V XJ śre-dnio V ХЛ śre-dnio Stan zerow y 1,04 1,16 1,12 0,34 0,84 0,69 0,65 0.59 0.60 Stan surow y 2,44 2,42 2,43 1,32 1,18 1,22 1,95 Д ,77 1,83
Stan w yk oń czen iow y
roboty budow lane 9,54 10,67. 10,33 3,89 4,70 4,46 8,51 i7,74 7,97 roboty sanitarne 1,23 1,03 1,09 1,15 1,22 1,20 1,14 1,15 1,15 roboty elektryczne 0,56 0,58 0,57 0,37 0,39 0,38 1,34 1,50 1,45
Razem pracochłonność
rzeczyw ista 14,81 15,86 15,54 7,07 8,33 7,95 13,59 12,75 13,60
Ż r ó d ł o : D o n e BPBBO „ M ia sto p ro je k t — Ł ódi-M iasto
Pracochłonność rzeczywista, tj. obejm ująca zarów no roboty wyko-nyw ane siłami własnymi przedsiębiorstw a jak i w ykowyko-nyw ane przez podwykonawców, przedstaw iona jest w tab. 2. Zakres prac w ykonyw a-nych przez podw ykonaw ców jest stosunkowo niewielki, jeśli brać pod uw agę całość robót. Ich cechą jest to, że muszą być w ykonyw ane przy każdym budynku — niezależnie od systemu, wg jakiego jest wznoszo-ny. Przykładow o można tu wymienić: roboty ziemne, podłączenie wody, kanalizacji, c.o., instalacja dźwigów osobowych i in. W niniejszej ana-lizie prace te zostaną pom inięte w celu w yelim inow ania ich wpływu
na łączną pracochłonność, która winna być badana ściśle w odniesieniu do danego systemu.
Tabela 3 przedstaw ia pracochłonność robót budow lano-m ontażow ych w ykonyw anych siłami własnymi przedsiębiorstw a. Przed przystąpie-niem do jej analizow ania można założyć, że system y wyżej uprzem y-słowione, bardziej pracochłonne w sferze produkcji pomocniczej, będą mniej pracochłonne na placu budowy. Pogląd ten spraw dza się w od-niesieniu do pracochłonności rzeczywistej, jeśli bowiem uwzględnimy, że pew ien zakres robót w ykonyw anych jest przez podwykonawców, stwierdzam y, że relacje pracochłonności w poszczególnych system ach są zbliżone do w ykazanych w tab. 2. Przy ocenie pracochłonności po-szczególnych grup robót należy szczególną uw agę zwrócić na praco-chłonność robót wykończeniowych, gdyż w tej grupie k ry ją się n aj-większe rezerw y dalszego skracania cyklu budowy i zmniejszania pracochłonności.
T a b e l a 3 Pracochłonność robót w yk on yw an ych siłami w łasnym i generalnego w yk on aw cy
na placu budow y w od niesieniu do budynków V- i X I-kondygnacyjnych (roboczogodziny na 1 ms pow ierzchni użytkow ej)
„Dąbrowa 70” „Szczecin" „W-70" W y szczególn ien ie V XI śre-dnio V XI ‘śre-dnio V śre-dnio Stan zerow y 0,32 0,39 0,37 0,18 0,16 0,17 0,24 0,18 0,18 Etan surow y 1,88 2,02 1,98 1,15 1,02 1,05 1,71 1,61 1,65
Stan w yk oń czen iow y
roboty budow lano 9,53 •10,67 10,33 3,59' 4,19 3,95 7,70 6,93 7,16 roboty sanitarne 1,22 1,02 1,08 1,15 1,22 1,20 0,96 0,96 0,96 roboty elek tryczn e 0,56 0,58 0,57 0,37 0,39 0,38 1,34 1,50 1,45
Razem pracochłonność gen eraln ego w y k o
-n aw cy 13,51 14,60 14,33 6,24 6,98 6,75 11,95 11,16 11,40
2 r ó d i o : D.ł n e В Р Б Б О „ M i a s t o p i o j e k t — Ł ó d ż - M t u s to ” .
System ,,Szczecin", najbardziej pracochłonny na etapie produkcji prefabrykatów , okazał się w następnej fazie realizacji najm niej praco-chłonny. Jeśli przyjąć pracochłonność w tym system ie za 100, to w sy-stemie „Dąbrowa 70" w ynosi ona 212, a w system ie „W-70” — 169. Biorąc pod uw agę coraz bardziej zauw ażalną „barierę siły roboczej" oraz dążenie do skracania cykli budow y wobec szybko rosnących zadań budow nictwa mieszkaniowego, należy w ysoko ocenić system „Szczecin”.
U ogólniając — trzeba uznać słuszność realizow anego w naszym kraju program u jak najdalej idącego uprzem ysłow ienia budownictwa.
Zwraca uw agę stosunkow o w ysoka pracochłonność w systemie „W-70''. W edług założeń projektow ych jest to technologia o stopniu uprzem ysłow ienia zbliżonym do system u „Szczecin", jednak z punktu w idzenia pracochłonności prezentuje się zdecydowanie niekorzystnie. W pływ a na to niew ątpliw ie brak fabryki domów, która stw orzyłaby w arunki do produkcji elem entów zgodnie z w ymaganiami tej technolo-gii. Pociąga to za sobą nieco m niejszy od założonego zakres prefabry-kacji oraz niższą jakość i stopień w ykończenia elem entów co z kolei pow oduje wyższą niż w system ie „Szczecin" pracochłonność robót w y-kończeniow ych na placu budowy, a te w zasadniczy sposób rzutują na poziom pracochłonności całkowitej.
Ponieważ budow lane roboty w ykończeniow e m ają najw iększy udział w łącznej pracochłonności, dążenie do ich ograniczenia jest jednym z najw ażniejszych celów dalszego rozwoju technik w ytw arzania w bu-downictwie. W system ie „Szczecin" ograniczenie robót w ykończenio-w ych zostało posunięte najdalej. Jeśli przyjąć tuLaj pracochłonność budow lanych robót w ykończeniow ych za 100, to w system ie „Dąbrowa 70’’ wynosi ona 261, a w system ie „W-70” — 181. W ysoką rangę pro-blemu ograniczenia rozmiarów robót w ykończeniow ych potw ierdzają także niew ielkie różnice między systemami w pracochłonności pozosta-łych grup robót oraz stosunkow o nieduża jej bezwzględna wielkość.
4. PRACOCHŁONNOŚĆ CAŁKOWITA
Można teraz dokonać podsumowania pracochłonności wszystkich ogniw produkcji budowlanej. Pozwoli to na udzielenie ostatecznej odpowiedzi na pytanie, który z om awianych system ów jest najefektyw niejszy z punktu widzenia nakładów pracy żyw ej na w ytw orzenie jed -nostki efektu użytkowego, jakim jest w tym przypadku 1 m2 pow. użytkowej.
N ależy spodziewać się, że różnice nie będą tu tak duże, jak w po-szczególnych fazach produkcji, gdyż system y bardziej pracochłonne na etapie produkcji prefabrykatów są mniej pracochłonne w zakresie ro-bót budow lano-m ontażow ych i odwrotnie. Jest to praw idłow ość w yni-kająca z samej istoty uprzem ysłowienia, które jest tylko przeniesieniem części robót z placu budow y do stacjonarnego zakładu wytwórczego.
Pracochłonność całkowita w poszczególnych system ach rzeczywiście nie różni się tak bardzo, jak to miało m iejsce w przypadku poszczegól-nych faz produkcji, niem niej różnice sięgają 10%. Dane przedstaw ione w tab. 4 potw ierdzają sformułowaną już poprzednio w ysoką ocenę
sys-T a b e l a 4 Pracochłonność w szystk ich ogniw produkcyjnych w odniesieniu do budynków V- i XI- kondygn acyjn ych (roboczogodziny na l mJ pow ierzchni użytkow ej)
„Dąbrowa 70” „Szczecin” „W-70" W y szczególn ien ie V XI śre-dnio V XI 'śre-dnio V XI śre-dnio Zakład prefabrykacji Pozostała produkcja pom ocnicza 2,27 1,73 2,27 1,86 2,27 1,82 9,54 1,64 9,54 1,64 9,54 1,64 6,90 1,59 6,90 1,59 6,90 1,59 Razem produkcja pom ocnicza 4,00 4,13 4,09 11,18 11,18 l i , 18 8,4*9 8,49 8,49 Transport 0,34 0,32 0,33 0,26 0,28 0,27 0,30 0,32 0,31
Roboty stanu zerow ego i surow ego
R oboty w yk oń czen iow e 2,20 11,31 2,41 12,27 2,35 11,98 1,33 4,91 1,18 5,80 1,22 5,53 1,95 10,00 jl,77 9,39 1,83 9,57 Razem roboty
bu-dow lano-m ontażow e 1,3,51 14,68 14,33 6,24 6,98 6,75 11,95 11,16 11,40 O gółem pracochłonność
przedsiębiorstw
budow lanych 17,8S 19,13 18,75 17,68 18,44 18,20 20,74 19,97 20,20
Ż r ó d ł o : O p raco w an ie w łasne na p o d staw ie d anych BPBBO „ M ia lto p ro je k t — Łódź-M lasto".
temu „Szczecin“ ; ustępuje mu miejsca naw et najtańsza z om awianych technologii — „Dąbrowa 70". Jest to jeszcze w yraźniejsze, gdy weźmie się pod uwagę, że mieszkania w budynkach wznoszonych w edług Lego system u odznaczają się wyższym standardem w ykończenia i w yposa-żenia.
Uwagę zw raca także wysoka pracochłonność w system ie „W-70". Nie tłumaczy tego stanu fakt, że jest to system przew idziany do reali-zacji w fabrykach domów, a w Łodzi elem enty produkow ane są na po-ligonie, gdyż w tym przypadku pow inna być niższa pracochłonność w zakładzie prefabrykacji. N ależy się jednak spodziewać, że po w ybu-dow aniu fabrycznej w ytw órni elem entów dla tego system u sytuacja ulegnie popraw ie, a przede w szystkim pracochłonność robót w ykony-w anych na placu budoykony-wy zostanie zmniejszona przynajm niej do pozio-mu, jaki istnieje obecnie w system ie „Szczecin".
Dla pełnego obrazu należy jeszcze przeanalizować stru kturę praco-chłonności całkow itej (tab. 5), pozwoli to bowiem na w skazanie w alo-rów technologii w ysoko uprzem ysłow ionych nie tylko w odniesieniu do om aw ianych systemów, ale w sensie bardziej ogólnym.
T a b e l a 5 Struktura pracochłonności całkow itej — w ielk ości średnie
dla budynków V- i X I-kondygnacyjnych (%)
W yszczególn ien ie „Dąbrowa 70" „Szczecin" „W-70"
Produkcja prefabrykatów 12,1 52,5 34,2 Pozostała produkcja pom ocnicza 9,7 9,0 7,8 Razem produkcja pom ocnicza 21,8 61,5 42,0 Transport 1,7 1,4 .,5
-Roboty stanu zerow ego
i surow ego 12,5 6,7 9,1
Budowlane roboty
w yk oń czen iow e 55,1 21,7 35,5
R oboty instalacyjne
(sanitarne i elektryczne) 8,9 8,7 11,9
Razem roboty na placu
budow y 76,5 37,1
56,5
O gółem 100,0 100,0 100,0
2 r b d 1 o: O b lic iin la w łasne na p o d staw ie tab . 3 1 4.
W pierwszym rządzie zwraca uwagę różnica udziału produkcji po-mocniczej, która w system ie o najniższym stopniu uprzem ysłowienia, jakim jest „Dąbrowa 7 0 wynosi zaledwie ok. 20%, a w system ie „Szczecin 1 aż ok. 60%. W system ie „W-70” udział ten w ynosi ok. 42% i w ynika częściowo z technologii, zakładającej w ysoki stopień uprze-mysłowienia, dzięki czemu system ten w yraźnie przewyższa system „Dąbrowa 70 . Jednak poligonowa produkcja elem entów uniemożliwia osiągnięcie tak w ysokiego jak założony zakresu prefabrykacji oraz po-ziomu w ykończenia elem entów , co pow oduje niższy niż w system ie „Szczecin" udział produkcji pomocniczej w całkow itej pracochłonności. System „Szczecin", odznaczający się najm niejszą pracochłonnością cał-kowitą, prezentuje się najkorzystniej także dzięki najniższem u udzia- łęwi robót w ykonyw anych na budowie.
Na taki czy inny udział robót w ykonyw anych na placu budow y rzu-tują przede wszystkim budowlane roboty wykończeniowe. Różnice w udziale pozostałych robót (poza produkcją prefabrykatów ) nie są tak duże i nie m ają tak wielkiego znaczenia, ponadto jak dotąd prace te muszą być w ykonyw ane w podobnym zakresie przy realizacji bu-dynków w każdej technologii, a możliwości ich pow ażniejszego
ogra-niczenia są znacznie mniejsze, niż w przypadku budow lanych robót wykończeniowych.
Za uznaniem system u „Szczecin" za najefektyw niejszy przem awia głównie struktura pracochłonności, taka struk tu ra bowiem pozwala na osiągniecie krótszych cykli budowy, a fabryczna produkcja elem entów w pływa na w ysokie w alory użytkow e mieszkań. N asuw ają się tu jed-nak także pewne zastrzeżenia: niew ielka różnica w całkow itej praco-chłonności między system am i „Dąbrow a 70” i „Szczecin” w skazuje, że w tym ostatnim zostało dokonane jedynie proste przesunięcie części prac z placu budow y do zakładu prefabrykacji, a przecież zastosow anie w fabryce domów pełnej m echanizacji procesu produkcji powinno w y-raźnie w płynąć na zm niejszenie pracochłonności robót tu w ykonyw nych w stosunku do pracochłonności tych sam ych robót w ykonyw a-nych na placu budowy. Oczywiście nie można twierdzić, że gdyby bu-dynki w system ie „Szczecin" realizow ane były w w arunkach podobnych do w arunków realizacji system u „Dąbrowa 70", to pracochłonność była-by taka sama jak obecnie. Z całą pew nością była-byłabyła-by większa. Czy moż-na zatem uzmoż-nać amoż-nalizę za obiektyw ną, a tym samym, czy słuszne jest przyznanie system ow i „Szczecin" tak w ysokiej oóeny? Po tej uWadze należy zaznaczyć, że analiza niniejsza nie służy ocenie system ów sa-mych w sobie, lecz ocenie system ów w konkretnych, rzeczyw istych w aru n k ach realizacji, a tym samym nie ma potrzeby wnikać w w alory system ów przy założeniu odm iennych od faktycznych w arunków p ro -dukcji.
Z punktu w idzenia bezw zględnej pracochłonności najgorzej przed-staw ia się „W-70"; jest to skutek w spom nianych w arunków realizacji, które w tym przypadku są niezgodne z założeniami projektow ym i sys-temu. Niem niej i tak w ykazuje on pew ną przew agę nad technologią „Dąbrowa 70", gdyż legitym uje się znacznie korzystniejszą strukturą pracochłonności. W ydaje się, że stru kturę tę należy uznać za czynnik decydujący w sytuacji tak niewielkich różnic w pracochłonności bez-względnej.
II. MATERIAŁOCHŁONNOŚĆ
Rozmiary produkcji m ateriałów budow lanych są jednym z najw aż-niejszych czynników w yznaczających w ielkość produkcji budowlanej. Oprócz sam ej podaży duże znaczenie ma także elem ent transporlochłon- ności, jego w aga w ynika z odległości, z jakich musi być dowożone w ie-le m ateriałów. W regionie łódzkim żwir w 70% dowożony jest z
od-ległości blisko 300 km, a cem ent i stal budow lana z ok. 200 km3, zuży-cie więc tych m ateriałów powinno odgryw ać decydującą rolę przy ocenie metod budowania. W niniejszej analizie zostaną ponadto uw -zględnione jeszcze: piasek, keram zyt, w apno i tarcica. Ponieważ zakres stosow ania innych m ateriałów , jak np.: cegła, gips, m ateriały instala-cyjne, farby, stolarka budowlana, szkło, w yroby blacharskie, m ateriały pokryciow e jest stosunkowo niewielki lub też są one łatw o dostępne, stąd zostaną tu pominięte.
Podobnie jak poprzednio, zużycie m ateriałów zostanie przedstaw io-ne w kolejnych fazach produkcji, przy czym fazą najw ażniejszą, w któ-rej zużywa się najw ięcej m ateriałów , będzie produkcja prefabrykatów .
1. P R O D U K C JA PR E F A B R Y K A T Ó W
W fazie produkcji prefabrykatów jednostką odniesienia nie będzie 1 m2 pow. użytkow ej, lecz 1 m3 betonu w prefabrykatach. Dopiero przy om awianiu zużycia całkowitego zostanie dokonane przeliczenie na jed-nostkę efektu użytkowego.
T a b e l a 6 Zużycie p odstaw ow ych m ateriałów budow lanych do produkcji prefabrykatów
na 1 ms betonu w prefabrykatach
M ateriał „Dąbrowa 70" 1 „Szczecin" „W-70"
C em ent (t) 0,432 0,35 0,30
2w ir (t) 1,366 0,70 1,07
Piasek (t) 0,407 0,44 0,41
Keram zyt (t) — 0,30 ■
Stal zbrojeniow a (kg) 48,52 49,0 39,5
Ż r ó d ł o : O p r a c o w a n ie w ła s n e na p o d s ta w i« d a n y c h BPBBO ..M ia s to p r o je k t — Łódź-M iasto” .
Przedstaw ione w tab. 6 wielkości w skazują przede w szystkim na rodzaj produkow anych elem entów. N ajw iększe zużycie m ateriałów w y-stępuje w produkcji prefabrykatów typu „Dąbrowa 70", co oznacza, że elem enty te m ają najw iększy ciężar objętościowy. Gdyby zużycie p re -fabrykatów w m3 na 1 m2 pow. użytkow ej było identyczne we w szyst-kich technologiach, wówczas system „Dąbrowa 70" należałoby uznać za najbardziej m ateriałochłonny. Tak oczywiście nie jest, lecz podane w ielkości także m ają pewien w alor poznawczy, okazuje się bowiem,
3 J. W a 1 e w i с z, E ie k ty w n o ś ć w y k o r z y s t a n i a lo k a ln e j b a z y surowcow o-m ate - rla io w e j bu d o w n ic tw a w regionie łódzkim, „Zeszyty N au k ow e UL" 1974, S. III, z, 41.
że można produkofoać elem enty stosunkow o lekkie, choć także oparte na betonie.
2. ROBOTY NA PLACU BUDOWY
Na placu budowy poza prefabrykatam i zużywane są także inne ma-teriały budow lane, zarów no przy w ykonyw aniu elem entów konstruk-cyjnych (fundamenty, wieńce), jak i w robolach wykończeniowych. W ydaje się, że zużycie tych m ateriałów powinno być najniższe w sys-temach o wysokim stopniu uprzem ysłowienia, jednak przedstaw ione
w lab. 7 licziby w skazują na tendencję wręcz odw rotną: zużycie
pod-staw ow ych m ateriałów (cement, żwir, stal zbrojeniowa) jes-t najw iększe w system ie „Szczecin", a najm niejsze w system ie o najniższym stopniu uprzem ysłowienia jakim je st „Dąbrowa 70”.
Taka sytuacja jest dziwna, gdyż technologia „Szczecin” wg założeń projektow ych miała charakteryzow ać się ograniczeniem do minimum robót „m okrych” na budowie dzięki dużemu zakresow i prefabrykacji oraz wysokiem u stopniowi fabrycznego w ykończenia elem entów. Z dru-giej strony zaskakująca jest niska m ateriałochłonność robót na placu budowy w system ie „Dąbrowa 70", który często krytykow any jest w łaśnie za duży zakres tych robót i — jeśli brać pod uw agę strukturę nakładów pracy żywej — to krytyka ta okazuje się słuszna. Gdzie wobec tego leży źródło takiej sytuacji? Otóż chodzi tu głównie o ogól-nobudow lane roboty wykończeniowe. W uprzem ysłowionym budow-nictw ie m ieszkaniow ym są one bardzo pracochłonne, lecz nie wyma- gają dużego zużycia m ateriałów , przy czym można tu wymienić: spoi-nowanie, kucie bruzd, tynkow anie niew ielkich powierzchni, osadzanie
T a b e l a 7 Z użycie p odstaw ow ych m ateriałów budow lanych na placu budow y
na 1 m* pow ierzchni u żytkow ej budynków V- i X I-kondygnacyjnych
„Dąbrowa 70” „Szczecin" „W-70 1
M ateriał
XI śre-
śre-V
dnio V XI dnio V XI dnio
Cement (t) 0,075 0,076 0,076 0,078 0,107 |0,098 0,080 0,101 0,095 Piasek (t) 0,332 0,363 0,353 0,402 0,284 0,318 0,458 0,430 0,437 Zwir (t) 0,191 0,200 0,197 0,252 0,320 0,300 0,191 0,220 0,209 Stal zbrojeniow a (kg) 2,25 4,37 3,74 2,65 9,29 7,29 2,68 6,84 5,59 W apno (t) 0,005 0,010 0,006 0,004 0,004 0,004 0,015 0,032 0,027 Tarcica (m3) 0,002 0,005 0,004 0,002 0,001 0,002 0,001 0,001 0,001 Prefabrykaty (m3) 0,536 0,521 0,525 0,?U 0,745 0,735 0,549 0,552 0,551 2 i ń d i o : O p r c c o w o n ie w ła s n e na p o d s t . w l e d a n y c h BPBBO „ M ia s t o p r o je k t — Ł ó d ż -M iu s to " .
stolarki budow lanej i in. W nowych, fabrycznych technologiach tego typu prace zostały niem al całkowicie wyeliminowane.
Pewnym w ykładnikiem stopnia uprzem ysłow ienia jest zużycie drew -na do deskowań, rusztowań, pomostów itp. W system ach fabrycznych jest ono niższe ze wzglądu na zredukow anie niemal do zera koniecz-ności w ykonyw ania deskowań.
Zdecydowanie niekorzystnie prezentuje się system „Szczecin" z punktu widzenia zużycia stali budow lanej na placu budowy: jest ono niemal dw ukrotnie wyższe niż w system ie „Dąbrowa 70". Różnica ta dotyczy głównie budynków X l-kondygnacyjnych. Brak takiej różnicy w grupie budynków V -kondygnacyjnych w skazuje, że rozbieżności te nie są w ynikiem w iększego zbrojenia na złączach, lecz konieczności cięższego zbrojenia fundamentów, co mogło być spowodowane odmien-nymi w arunkam i posadow ienia oraz na pewno większym ciężarem budynku.
N ajw iększą pozycją w omawianym zestaw ieniu jest zużycie prefa-brykatów . W ystępujące tu istotne różnice między poszczególnymi tech-nologiami oznaczają, że grubość elem entów prefabrykow anych nie jest jednakow a we w szystkich systemach. Znaczenie tego m iernika nie jest duże, dlatego konieczne będzie przeliczenie zużycia prefabrykatów na zużycie m ateriałów zastosow anych do ich produkcji — wielkość ta, połączona ze zużyciem m ateriałów na placu budowy stanowić będzie najlepsze kryterium oceny m ateriałochłonności system ów budow nictwa mieszkaniowego.
3 . C A Ł K O W I T A M A T E R I A Ł O C H Ł O N N O Ś Ć
W przedstaw ionym w tab. 8 porów naniu najkorzystniej prezentuje się system „W-70" — we w szystkich najw ażniejszych grupach m ateria-łów zużycie jest tu mniejsze niż w pozostałych technologiach. W yso-kiej oceny nie pow inna naw et podważać stosunkowo duża pracochłon-ność, która po w ybudow aniu fabryki domów zostanie zapewne obniżo-na. Istnieje także szansa na dalsze zm niejszenie zużycia m ateriałów dzięki lepszej gospodarce m ateriałow ej i podniesieniu jakości produko-w anych elem entóproduko-w, co będzie możliproduko-we produko-w zakładzie stacjonarnym .
W ysoka, ooena, jaką uzyskał system „Szczecin" na podstaw ie anali-zy pracochłonności zostaje w poważnym stopniu przekreślona dużym zużyciem m ateriałów , przede w szystkim stali i cementu.
Ponieważ system „W-70" staje się stopniow o/dom inujący na terenie miasta Łodzi, w arto ocenić relacje m ateriałochłonności między nim a pozostałymi technologiami. O brazuje to tab. 9.
W yraźnie tu widać przew agę tego system u nad innymi. Dotyczy ona głównie stali i cementu, a więc m ateriałów , w odniesieniu do
któ-T a b e l a 8 Zużycie podstaw ow ych m ateriałów budow lanych w produkcji prefabrykatów
i na placu budow y w przeliczeniu na 1 m* pow ierzchni użytkow ej — w ielk o ści średnie dla budynków V- i X I-kondygnacyjnych
System Faza produkcji C e-ment (t) Żwir (t) Pia-isek (t) Stal zbrojen io -w a (kg) W ap-no (ty Tar-cica (m3) Ke- ram-zjyt (t) prefabrykacja 0,227 0,718 0,214 25,50 — — —
„Dąbrowa 70" plac budow y ,0,076 0,197 0,353 3,74 0,008 0,004 —
razem 0,303 0,915 0,567 29,24 0,008 0,004 —
prefabrykacja 0,257 0,514 0,323 35,85 — — 0,22 „Szczecin" plac budow y 0,098 0,300 0,318 7,29 0,004 0,002 —
гаzem 0,355 0,814 Ю,641 43,14 0,004 0,002 0,22 prefabrykacja 0,166 0,589 0,226 21,77 — —. —. „W-70" plac budow y 0,095 0,209 0,437 5,29 0,027 0,001 —
razem 0,261 0,798 0,663 27,36 0,027 0,001 —
Ż r ó d ł o : O b lic z e n iu w ła s n e n a p o d s ta w i* d tn y c li BPBBO „ M ia s t o p r o je k t — Ł ó d i - M ia s to " .
T a b e l a 9 W skaźniki zużycia podstaw ow ych m ateriałów budow lanych
w p oszczególn ych system ach budow nictw a m ieszk an iow ego (%)
System Cement
---v -Zwir +
keram zyt Piasek
Stal budow lana „Dąbrowa 70" 116 115 86 107 „Szczecin" 136 130 97 158 „W-70" 100 100 100 100 Ż r ó d ł o : O bliczen ia w łasn e.
rych istnieją najw iększe trudności z pełnym pokryciem zapotrzebow a-nia, Być może przy użyciu m iernika w artościow ego relacje m ateriało-chłonności kształtow ałyby się nieco inaczej, lecz nie na tyle, aby ocena system ów uległa radykalnej zmianie. Poza tym jednostki n aturalne są m iernikiem bardziej obiektyw nym i pozbawionym wad, jakie niesie ze sobą każde ujęcie w artościowe. Przy ostatecznej ocenie można posłuż żyć się syntetycznym miernikiem m ateriałochłonności ilustrującym ciężar budynku w przeliczeniu na 1 m2 pow. użytkow ej lub, 1 m3 kub a-tury. Nie jest to w praw dzie w skaźnik obiektyw ny, gdyż sum uje się tu
wagę m ateriałów o różnej cenie, różnym przeznaczeniu i zakresie sto-sowania, niem niej daje pew ne w yobrażenie o wolumenie wbudowanych produktów , surowców i półfabrykatów .
i T a b e 1 a 10
Ciężar jed n ostk ow y budynków realizow anych w poszczególnych system ach — w artości średnie dla budynków V- i X I-kondygnacyjnych
Jednostka miary „Dąbrowa 70" ..Szczecin" „W-70"
T/m2 pow ierzchni
użytkow ej 1,765 2,323 1,798
T/m3 kubatury 0,392 0,473 0,410
Ż r ó d ł o : D en o BPBBO „ M ia s t o p r o je k t — Ł ó d ź - M ia s to " .
Podane w tab. 10 wielkości potw ierdzają w yraźnie najw yższą ma-teriałochłonność system u „Szczecin" i nie uspraw iedliw ia jej naw et większe niż w przypadku „Dąbrowy 70" zużycie m ateriałów w ykończe-niowych i w yposażeniow ych, gdyż są to m ateriały stosunkowo lekkie. Tak duża różnica ciężaru jednostkow ego musi w ynikać tylko z różnic w zużyciu m ateriałów podstaw ow ych, stosow anych masowo, a więc: kruszyw, cem entu i stali.
O ile w przypadku system u „Szczecin" zdecydowanie można stw ier-dzić, że jest on najbardziej m ateriałochłonny spośród omawianych, o tyle trudniej wskazać jednoznacznie technologię najlepszą z tego punktu widzenia, bowiem różnice między „Dąbrową 70” a „W-70" nie są aż tak wyraźne. Mimo to w ydaje się, że za „W-70" przem awia wię-cej okoliczności, a mianowicie: obecnie jest on mniej m ateriałochłonny mimo małego stopnia w drożenia i produkcji elem entów odbyw ającej się w w arunkach niezgodnych z założeniami projektowym i.
Do pełnej oceny systemów technologiczno-konstrukcyjnych realiza-cji budow nictwa mieszkaniowego potrzeba jeszcze wielu innych ele-mentów, jak: koszt jednostkow y, cykl budowy, w alory użytkow e miesz-kań; jednakże naw et porów nanie system ów we wszystkich tych aspek-tach nie pozwoliłoby na udzielenie ostatecznej odpowiedzi na pytanie, która z technologii jest najefektyw niejsza. Aby taką odpowiedź otrzy-mać, należy najpierw ustalić wagę poszczególnych kryteriów lub wy-brać kryterium decydujące, jest to jednak spraw a trudna, bowiem każ-dy z podmiotów oceniających w alory system u inne jego cechy uzna ża najistotniejsze, np.: inw estor zainteresow any jest efektam i użytkowym i oraz praw idłow ą eksploatacją, projektant — możliwościami kształtow a-nia dowolnych układów mieszkań oraz różnorodnych form budynku
i osiedla, producent — prostotą i ograniczoną liczbą typorozm iarów elem entów , w ykonaw ca — łatw ością ich m ontażu i transportu, uży t-kow nik — standardem m ieszkania i odpowiednio do w łasnych potrzeb rozwiązaną funkcjonalnością p rzy określonej cenie.
W ydaje się rzeczą niemożliwą zaspokoić w szystkie te — miejscami sprzeczne ze sobą — wymagania, trzeba jednak w ybrać rozwiązania, które w możliwie najlepszy sposób służyć będą realizacji zadań sto ją-cych przed budownictwem mieszkaniowym.
