• Nie Znaleziono Wyników

Wykrywanie związku przyczynowo-skutkowego w sytuacjach moralnych przez dzieci dziesięcioletnie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wykrywanie związku przyczynowo-skutkowego w sytuacjach moralnych przez dzieci dziesięcioletnie"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)

Marzenna Magda

Wykrywanie związku

przyczynowo-skutkowego w

sytuacjach moralnych przez dzieci

dziesięcioletnie

Nauczyciel i Szkoła 2 (7), 124-129

(2)

Marzeima Magda

Wykrywanie związku przyczynowo-skutkowego

w sytuacjach moralnych przez dzieci

dziesięcioletnie

Wprowadzenie

N asz obecny system zaw iera wiele słabości, które chce się usunąć w nowym klimacie społeczno-politycznym. Utworzyła się swoista próżnia moralna. Obserwuje się kryzys moralny i rozluźnienie stosunków międzyludzkich, co przejawia się w ros­ nącej patologii społecznej. Stąd też praca wychowaw cza nie może być obojętna na sprawy moralnego wychowania. Dlatego istnieje potrzeba unowocześnienia procesu dydaktycznego i wychowaw czego w' szkołach, na przykład poprzez realizow anie technik C. Freineta. K oncepcja edukacyjna C. Freineta, w yrosła na gruncie Nowego W ychow ania, w-prowadza szereg nowych form i technik p ra c y 1, które stw arzają w arunki do wszechstronnego rozwoju osobowości, myślenia twórczego, moralności, języka dziecka, a także przyśpiesza umiejętność wykrywania związku przyczynowo- -skutkowego w' dostrzeganych sytuacjach moralnych.

I. Metodologia badań

Celem niniejszych badań było określenie um iejętności w ykryw ania zw iązku przyczynowo-skutkowego przez dzieci 10-letnie pod wpływem stosow ania techniki sw'obodnych tekstów C. Freineta. Zatem problem głów ny sform ułow ano w' postaci pytania: J a k i m a w pływ te c h n ik a sw obodnych tek stó w n a w y k ry w a n ie zw iąz­ ków p rzyczynow o-skutkow ych przez trzecio k lasistó w ?

N a p odstaw ie lite ra tu ry przedm iotu i d ro g ą w n io sk o w an ia dedukcyjnego założono, że technika swobodnego tekstu m a średni wpływ na w ykrywanie związku przyczynowo-skutkowego przez 10-latków. Technika swobodnego tekstu jest zmien­

1 Poszczególne techniki C. Freineta są omówione przez: FreinetC. (1976, 1993), Frankiewicz W. (1983), KollekB. (1995), Magda M. (199Ia, 1991 b, 1993, 1994, 1997), SemenowiczH. (1992, 1996), Smolińska 1-І. i 2 innych (red., 1995).

(3)

M arzenno M a g d a — W ykrywanie związku przyczynowo-skutkowego. 1 2 5 n ą niezależną. N ato m iast w ykryw anie zw iązku przyczynow o-skutkow ego je st zm ienną zależną.

Podstaw ow ą m etodą badaw czą był eksperyment pedagogiczny prow adzony w grupach równoległych. Stąd też na początku i na końcu eksperymentu przepro­ w adzono pom iar wstępny i ostateczny za pom ocą tego samego testu. Do tego celu w ykorzystano osiem niedokończonych opowiadań. M aksym alna liczba punktów możliwych do uzyskania za wykrycie związku przyczynowo-skutkowego i ułożenie m oralnie zakończonego opow iadania w poszczególnych zadaniach — 6 punktów'. Wyniki badań testowych w postaci punktów poddano analizie jakościow ej i iloś­ ciowej.

Badaniam i objęto 240 uczniów' kl. III z wojewćdztwa legnickiego.

II. Wykrywanie związku przyczynowo-skutkowego

Z asad a przyczynow ości obow iązuje powszechnie w przyrodzie i społeczeń­ stwie. Z w iązek przyczynow'o-skutkowy występuje wówczas, gdy jedno zjawisko w yw ołuje drugie lub jedno jest skutkiem drugiego, czyli polega na stałym w ystę­ pow aniu jednego po drugim. Rozumienie związku przyczyrKwo-skutkowego prze­ biega na trzech poziomach: obserwacyjnym, opisowym i wyjaśniającym . Poziom rozum ienia reakcji wynika z innego rodzaju działań umysłowych, zastosow'anych w trakcie analizy' związków między' poszczególnymi zdarzeniami, co jest rezultatem indywidualnego tem pa rozwoju każdego dziecka.

W celu analizy jakościowej na podstawie tekstów pisemnych dzieci z punktu widzenia tego, które i w jakiej formie elementy zdania zostały uwzględnione w w y­ pow iedzi, w yróżnić m ożna trzy sposoby interpretow ania z\viązku przyczynowo- -skutkowego obserwowanego zjawiska:

1) opis — ujmujący rzeczy, osoby w określonym czasie, uwzględniając względ­ nie stale własności;

2) wyjaśnienie — zawierające wszystkie elementy budowy zdarzenia; 3) w yjaśnienie z nazw aniem relacji przyczynow o-skutkowej — używ ające

adekwatnego wyrażenia językowego, dotyczącego ujętych składników' wyda­ rzenia i mające sprawczy charakter więzi przyczynowej. Tabela 1 przedsta­ w ia rodzaje interpretacji zastosowanych przez trzecioklasistów'.

(4)

1 2 6 N auczyciel i Szkoła 2(7) 19 99 T abela 1. W ykrywanie związku przyczynowo-skutkowego w sytuacjach moralnych przez dzieci 10-letnie pod w pływ em stosow ania techniki sw'obodnego tekstu

Etap e k sp e ry ­ m en tu L ic z b a b a d an y ch , k tó rzy w y k ry w a ją c z w iąze k p rzy c z y n o w o -sk u tk o w y użyli: L ic zb a b a d an y ch n ie u sta lili zw iązk u opisu w y ja śn ie n ia w y ja śn ie n ia z n a z w ą reakcji Σ % Σ % Σ % Σ % Σ % w s tę p n y 84 35,0 90 37,5 25 10,4 41 17,1 240 100,0 k o ń co w y 22 9,2 88 36,7 75 31,3 55 22,8 240 100,0

Jak w ynika z danych w tabeli 1 charakterystycznym sposobem interpretacji swobodnych tekstów' przez 10-latki w I etapie badań jest opis. Ten rodzaj pisemnych kom entarzy stanowi na tym etapie badań 35% (tzn. 84 osoby).

Najwyraźniej w'zrasta procent wypowiedzi wyjaśniających, które odzwierciedla­ ją strukturę zdania przyczynowo-skutkowego. Procent wypowiedzi w yjaśniających w zrasta trzykrotnie, czyli z 10,4% (tzn. 25) badanych w I etapie badań do 31,3% (czyli 75) w końcowym etapie eksperymentu.

R ów nież w'zrasta liczba osób uw zględniających w w ypow iedzi w yjaśnienie z nazw ą reakcji. Do interpretacji tego typu zaliczono te teksty, które odzwierciedlają w szystkie elementy budowy zdania z jednoczesnym użyciem środków językow ych typu: jest powOdem, w wyniku itp., i te, w których w ystępują uogólnienia w postaci pojęć: bieda, bogactwo itd. N a początku eksperymentu tylko 41 uczniów (tj. 17,1%) na 240 badanych dokonywało tej operacji. Umiejętność ta w zrasta na końcu ekspe­ rym entu zaledwie o 5,7% , czyli o jedną osobę.

W ypow iedzi dzieci, dotyczące zw iązków m iędzy konkretnym i elem entam i zdarzenia, stanow ią kryterium operacji konkretnych. N atom iast teksty uw zględnia­ jące związki formalne, w ychodzące poza konkretne treści w ydarzenia, uw ażane są za sym ptom y stadium operacji form alnych. Interpretacje w yjaśniające strukturę p rzy czy n o w o -sk u tk o w ą zdarzen ia p o jaw iają się w w yniku intensyw nej p racy umysłowej dziecka pobudzonej techniką swobodnego tekstu.

N a tej podstawie respondenci otrzymywali punkty. Uzyskane w stępne wyniki dały inform acje dotyczące poziom u um iejętności w ykryw ania zw iązku przyczy- nowo-skutkowego przez 10-latków.

W pierw szym etapie eksperym entu uczniow ie kl. III drugiej g ru p y słabiej w ykryw ali związki przyczynow o-skutkow e niż badani pierwszej grupy. Różnica w ynosiła 109 punktów. N a 7680 możliwych punktów' w ychow ankow ie pierwszej grupy uzyskali 523,68 a pozostali 414,58. K lasy trzecie, które uzyskały niższe wyniki z testu, stanowiły grupę eksperymentalną. N atom iast grupą kontrolną zostały

(5)

M arzenno M o g d o — W ykrywanie związku przyczynowo-skutkowego. 1 2 7 klasy trzecie, których wyniki testu były wyższe. Istotą badania je st działanie na niekorzyść eksperymentu.

N astępnie przystąpiono do w eryfikacji hipotezy roboczej, w której założono istnienie związku przyczynowo-skutkowego między' czynnikiem eksperymentalnym, czyli techniką swobodnego tekstu, a wykrywaniem związku przyczynow o-skutko­ wego w dostrzeganych problem ach moralnych przez trzecioklasistów.

Eksperym ent trw ał osiem dwugodzinnych jednostek lekcyjnych języka polskie­ go przez osiem tygodni i objął treści programowe z zakresu wychowania moralnego. Tak więc grupie eksperymentalnej wprowadzono technikę swobodnego tekstu. N a lekcji języka polskiego realizow aną techniką swobodnego tekstu uczniowie w ypo­ wiadali się na wybrany temat, zapisując swoje doświadczenia, myśli. W końcowym etapie lekcji badani wybierali jedną wypowiedź, którą poprawiali od strony języko- wo-treściowej. W dyskusji zwracano uwagę na wątki moralne. N atom iast w grupie kontrolnej stosowano konwencjonalne metody dydaktyczno-wychowawcze.

W ogólnym w niosku trzeba pow iedzieć, że globalny poziom um iejętności w ykryw ania związku przyczynowo-skutkowego przez 10-latki jest średni (tj. 65%, czyli 156 badanych) w I etapie eksperymentu i wysoki (90% uczniów) w III etapie.

N a zakończenie eksperymentu w obydwu grupach przeprow adzono pom iar końcowy, wykorzystując ten sam test.

Poniew aż rozkład wyników badanych grup jest normalny, a w ariancje jedno­ rodne, dlatego określono istotność różnic między wynikami grup K i E w I etapie badań za pom ocą testu t-S tudenta. O bliczona w artość t 0= l,4 je st m niejsza od w artości krytycznej na poziomie 0,05 wynoszącej 1,98, co przedstawiamy: t0= 1,4 < t0,05= 1,98. A zatem o trzym ana w artość m ieści się w obszarze krytycznym przyjętej hipotezy zerowej. To oznacza, że nie m a statystycznie istotnej różnicy m iędzy w ynikam i porów nyw alnych grup w badaniach w stępnych na poziom ie oc=0,05.

W końcowym etapie badań w wykrywaniu związku przyczynowo-skutkowego grupa eksperymentalna zyskała 1440,12 punktów', czyli o 736,43 więcej niż klasa kontrolna. W ykrywając związki przyczynowo-skutkowe w pierwszym etapie ekspe­ rymentu respondenci klasy eksperymentalnej uzyskali 523,68 punktów', a w trzecim etapie 1440,12, tzn. o 916 punktów' więcej. Pod wpływem techniki swobodnego tekstu w zrasta ta um iejętność. W toku dyskusji prow adzonych na tych lekcjach badani uśw iadam iali sobie oczekiwania innych, wym agania społeczne. Zauważali ważność różnych decyzji w życiu człowieka.

Uzyskane wyniki pochodziły z populacji o rozkładach normalnych, a wariancje porów nywalnych grup są jednorodne. Zatem do określenia istotnej różnicy między grupam i К i Ě w ykorzystano test t-Studenta. O trzym ana w artość t0=21,35 w y­ starczy do potw ierdzenia zakladanej hipotezy, która przyjmuje, że X E>X K, gdyż w ym agana w artość na poziom ie istotności oc=0,05 przy hipotezie jednostronnej wynosi t oos= 1,98.

(6)

1 2 8 N auczyciel i Szkota 2(7) 19 99 Jest statystycznie istotna różnica między wynikami porów nyw alnych grup na poziom ie istotności a = 0 ,0 5 , poniew aż t 0> t00J, dlatego należy odrzucić hipotezę zerową (H 0) i przyjąć hipotezę alternatywną. Okazuje się więc, że technika swobod­ nego tekstu, stosow ana w kl. III, w sposób istotny w pływ a na wykrywanie związku przyczynow o-skutkowego w porów naniu do ich rówieśników, którzy na lekcjach języka polskiego korzystali z konwencjonalnych m etod nauczania i wychowania.

IV. Konkluzje

O pierając się na przeprow adzonych badaniach eksperym entalnych i dotych­ czasowej analizie ich wyników m ożna powiedzieć jednoznacznie, że wprowadzenie do nauczania języka polskiego czynnika eksperym entalnego, jakim była technika swobodnego tekstu, m a znaczny w pływ na kształtowanie umiejętności w ykryw ania zw iązku przyczynow'o-skutkowego uczniów' dziesięcioletnich, co zostało potw ier­ dzone analizą jakościow ą i ilościową.

Ogólny poziom w ykryw ania zw/iązku przyczynow o-skutkow ego je st wysoki (tj. 90%). A naliza jakościow a i ilościowa — statystyczna w ypowiedzi pisemnych dzieci 10-letnich w ykazała, że zn aczna w iększość bad an y ch w y k ry w a zw iązki przyczynowO-skutkowe w pisemnej ich deklaracji. M ożna wdęc sądzić, że technika swobodnego tekstu znalazła odzwierciedlenie w strukturach poznaw czych osobo­ w ości, p o zo staw iając w nich zakodow any ślad. Pow yższa d iag n o za świadczy' o zmianie w komponencie poznawczym. Zmiany w tym względzie uznano za w yso­ kie (obejm ują 90% badanych).

Wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych w dostrzeganych problemach m oralnych jest jednym z pierw szych kroków w rozwoju moralnym . Praw idłow o rozw ijany ten aspekt może przyczynić się do pożądanego postępow ania m oralnego naszych wychowanków. Stąd też w dalszych badaniach należy określić w pływ płci, środowiska rodzinnego, rówieśniczego, szkolnego, lokalnego i warunków' rozw ojo­ w ych, wychow'aw'czych na skuteczną realizację tego zagadnienia.

Bibliografia

Brich A., M álim T., P sychologia rozwojowa w za ry sie , W arszawa 1995. Domański C., Testy statystyczne, W arszawa 1990.

D uraj-N ow 'akow a Κ ., K ształtow anie p o ją ć sp o łeczn o -m o ra ln ych uczniów klas

m łodszych, K raków 1998.

Freinet C ., N iezm ienne praw dy ped a g o g iczn e, Otwock 1993. Freinet С., O szkołą ludową, W arszawa 1976.

(7)

M arzenng M a g d o — W ykrywanie związku przyczynowo-skutkowego. 129

F ran k iew icz W. (red.), P edagogika C elestyna F reineta — d zieło i in sp ira c je , G dańsk 1993.

Frankiewicz W., Technika sw obodnych tekstów ja k o m etoda kształcenia m yślenia

tw órczego, W arszawa 1983.

G u lifo rd J.P., P o dstaw ow e m eto d y sta tystyczn e w p s y c h o lo g ii i p e d a g o g ic e . W arszawa 1964.

G urycka A., N orm y m oralne, W arszawa 1985.

G uz S., R o zw ó j i kształtow anie osobow ości dzieci w okresie w czesnoszkolnym , W arszaw a 1987.

K argulow a A., Kollek B., P edagogika Freineta na dziś. Jelenia G óra 1992. Kollek B., P onad ćwierćwiecze z pedagogiką Freineta, W rocław 1995. M agda M ., K orespondencja m iędzyszkolna, „Życie Szkoły” 199la , nr 6. M agda M ., K o respondencja m ięd zyszko ln a i j e j wpływ n a rozw ój aktyw ności

językow ej uczniów kl. I-III, Biuletyn PSAPCF, 1993, n r 9.

M agda M ., K o resp o n d en cja m ięd zyszko ln a i j e j w pływ na ro zw ó j aktyw ności

językowej uczniów kl. III, [w:] J. Makarewicz, K. Żuchelkowska(red.), „Studia

Pedagogiczne”, Bydgoszcz 1994.

M agda M ., Spotkanie zaprzyjaźnionych klas, [w:] C. Kozak (red.), Propozycje

przedm iotow o-m etodyczne w nauczaniu początkowym , Legnica 1991b.

M ag d a M ., W ychow aw cze za ło że n ia p e d a g o g ik i C. F rein eta , „W szystko dla Szkoły” 1997, n r 10.

M uszyńska Ł., Altruizm i kolektywizm dziecięcy, W arszawa 1976. M uszyński H ., R ozw ój m oralny, W arszawa 1987.

Ossowska M ., M otyw y postępow ania, W arszawa 1947. Ossowska M ., N orm y m oralne, W arszawa 1970.

Ossowska M ., P odstaw y nauki o m oralności, W arszawa 1966. Piaget J., R ozw ój ocen moralnych dziecka, W arszawa 1967. Rembowski J., Em patia, W arszawa 1989.

Reykowski J., M otyw acja, postaw y prospołeczne a osobowość, W arszawa 1979. Semenowicz H ., C. F reinet i je g o koncepcja pedagogiczna, „Łomżyńskie Zeszyty

Pedagogiczne” 1992, n r 2.

Semenowicz H., Nowoczesna szkoła francuska — techniki Freineta, Warszawa 1996. Sm olińska-R ębas H ., Filipiak E., Chom R., Technika sw obodnego tekstu. M oje

„ ja ” w obec pedagogiki C. Freineta, Otwock 1995.

Szulc Z., K ształtow anie przekonań m oralnych, W arszawa 1969.

Terlecka W ., P oczucie pow inności m oralnej u dzieci przedszkolnych, W arszawa 1975.

Trem pała J., Rozum ienie norm moralnych i odporność dzieci na pokusy, oszustwa. Bydgoszcz 1993.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Sposoby zafałszowania soków owocowych rozwijały się stopniowo, od prostego rozcieńczania wodą i wprowadzania tańszych dodatków takich, jak: cukier, kwasy

Znaczna rola powierzchni sal sprzedażo­ wych związana jest z kolei ze specyfiką (branży. Przedmiotem obrotów w branżach spożywczych są artykuły o specyficznych

Nie bylibyśmy zatem w stanie uzyskać pew- ności o jedno-jednoznacznej odpowiedniości między naszymi percepcjami, a tym samym przekonać się, że impresje są przyczyną idei, a

In summary, we used time series of daily counts of shorebirds to estimate upper and lower bounds on daily net flow of birds into and out of two stopover

skutkowego przestępstwa z zaniechania, dostarcza nieanalizowany przez niego przepis kodeksu karnego, a więc przepis typu „Kto powoduje S”, lecz dostarczająjąinne przepisy

A special category of detaiied instructions must be recognized by the programmer preparing application programs. The formulation of these instructions was in

O bserw uje się to na nowo uruchom ionym doświadczeniu, gdzie już po upływ ie 10-14 dni od pierw szego naw odnienia ściekam i rośliny zyskały odcień intensyw nej

Niektóre dzieci twierdzą, że warunek nie jest spełniony - argu­ menty przytaczane kolejno sprowadzają się do stwierdzenia: bo przecież cyfry liczby 24 nie