Piotr Biegański
Nowa siedziba Urzędu
Konserwatorskiego na m. st.
Warszawę
Ochrona Zabytków 2/3 (7), 198-200
1949
N O W A S IE D Z I B A U R Z Ę D U K O N S E R W A T O R S K I E G O NA m. st. W A R S Z A W Ę W śr ó d w iciu o b i e k t ó w z a b y t k o w y c h , z a b e z p i e c z a n y c h w W a r s z a w i e p rz e z U r z ą d K o n s e r w a t o r s k i , z n a j d u j e się h i s t o r y c z n y p a ł a c y k n a P la c u T e a t r a l n y m tzw. P a ła c B l a n k a *)• J u ż w s t y c z n i u 1948 ro k u , d e c y z j ą w ł a d z m i e js k ic h p r z e z n a c z o n y z o s t a ł n a s i e d z ib ę U rz ę d u K o n s e r w a t o r s k i e g o i n a cele r e p r e z e n t a c y j n e M iasta. D w i e p r z y c z y n y z d e c y d o w a ł y o w y b o r z e p a ł a c u B l a n k a n a s i e d z i b ę U r z ę d u : j e d n a iż s t o łe c z n y U r z ą d K o n s e r w a t o r s k i d z i a ł a p r z y P r e z y d e n c i e M i a s t a i w y m a ga s tałeg o i b e z p o ś r e d n i e g o k o n t a k t u z w ł a d z a m i Z a r z ą d u M i e j s k i e g o 2), d r u g a iż U r z ą d w i n i e n z n a j d o w a ć się w c e n t r u m d z ie l n ic z a b y t k o w y c h W a r s z a w y i t y m s a m y m z a p e w n i ć so b ie s z y b k o ś ć i s p r a w ność d z i a ł a n i a w teren ie. T o te ż w m o m e n c i e w y b o r u m i e j s c a oba c z y n n ik i p r z e s ą d z i ł y w p o w z ię c i u o s t a t e c z n e j d e c y z ji, w y d z i e l a j ą c e j z z a b u d o w a ń p a ł a c u lew e je go s k r z y d ł o n a b i u r a i p r a c o w n i c U rz ę d u . A p a r a t t e c h n i c z n y i b i u r o w y U rz ę d u p o z a k i e r o w n i c t w e m i s e k r e t a r i a t e m o b e j m u j e k a n c e l a r i ę z k a s ą , d z i a ł i n s p e k t o r ó w t e r e n o w y c h , r e f e r a t z a b y t k ó w r u c h o m y c h o r a z p r a c o w n i e : n a u k o w o - b a d a w czą, p l a n o w a n i a , a r c h i t e k t o n i c z n ą i f o t o g r a f ic z n ą .
Dziesięć pom ie sz c z e ń ró ż n e j wielk ości o r a z p o c z e k a l n i a i h a ll s t a n o w i ą ca ło ść ') P a ł a c B l a n k a p r z e b u d o w a n y c a ł k o w icie w l a t a c h 1762—64 p r z e z a rc h . B o g u m i ł a Zuga, od 1777 r. n a le ż a ł do b a n k i e r a P i o t r a B l a n k a (B la nc). W 1797 r. p o śm ie rc i B l a n k a , p a ł a ć k u p i ł B udzi- s z e w s k i i z a c z ą ł go p r z e r a b i a ć n a m i e s z k a n i a . W l a t a c h 1935—38 w y k o n a n a zo s t a ł a r e k o n s t r u k c j a p a ł a c u . W 1944 r. w c z asie P o w s t a n i a z o s t a ł s p a l o n y i z b o m b a r d o w a n y . R o b o t y k o n s e r w a t o r s k i e r o z p o c z ę t o w 1947 ro k u . 2) P a ł a c B l a n k a jest wTasnością s a m o r z ą d u . W z w i ą z k u z d e c y z j ą b u d o w y R a t u s z a n a d a w n y m m i e js c u , b ę d z ie on n a l e ż a ł do z e s p o ł u b u d y n k ó w c e n tr a ln e g o R a tu s z a . b i u r a , któ re, po p r z e p r o w a d z e n i u p r a c a d a p t a c y j n y c h ze s z c z e g ó l n y m u w z g l ę d nien iem p r a w i d ł o w o ś c i f u n k c j i b iu r a , m o ż n a b y ło u m i e ś c i ć w l e w y m s k r z y d l e p a ł a c u B la n k a . B i u r a U r z ę d u z o s t a ły r o z l o k o w a n e na d w ó c h k o n d y g n a c j a c h . N a p a r t e r z e z n a la z ł y się w s z y s t k i e te d z ia ł y , k t ó r e stale m a j ą b e z p o ś r e d n i k o n t a k t z i n t e r e s a n t a m i i z te r e n e m , j a k k a n c e l a r i a — d z ie n n ik p o d a w c z y , k a s a , r e f e r a t z a b a w r u c h o m y c h i d z ia ł i n s p e k t o r ó w te r e n o w y c h . W s z y s t k i e p o m i e s z c z e n i a t y c h d z ia ł ó w są d o s t ę p n e z h a ll u w ejściow ego, z k t ó reg o p r o w a d z i k l a t k a s c h o d o w a n a p i ę t r o d o p o m i e s z c z e ń k o n s e r w a t o r a , jego z a stę p c ó w , s e k r e t a r z a i do p r a c o w n i a r c h i t e k t o n i c z n e j — r z a d z i e j d o s t ę p n y c h d l a p u b lic z n o ś c i. N ie z a le ż n ie od p o w y ż sz ego w p a r t e r z e , w t r a k e i e w y d z i e l o n y m (od ul. D a n ilo w ic z o w s k i e j) um ieszczone są p r a c o w n i e b a d a w c z o - n a u k o w a i f o t o g r a f i c z n a o r a z p o d r ę c z n e , w ie lo s z a fo w c a r c h i w u m . W te n sp o s ó b z a g w a r a n t o w a n o c a ł k o w i t y s p o k ó j p r a c y działo m w e w n ę t r z n y m w p rz e c i w i e ń s t w i e d o ty ch , k t ó r e z n a t u r y r z e c z y p o w o ł a n e są do o b s ł u g i i n t e r e s a n t ó w . F u n k c j o n a l n y u k ł a d w n ę t r z w n ic z y m nie n a r u s z y ł s pos obu ich o p r a c o w a n i a a r c h i t e k t o n i c z n e g o 3) z g o d n e g o z d o m n i e m a n y m w y g l ą d e m h i s t o r y c z n y m . Z a c h o w a n e z o s t a ły s a le sk l e p io n e n a p a r t e r z e i s a l e zc ś c i ę ty m i n a r o ż n i k a m i w części p r z y l e g a j ą c e j do b r a m y w ja z d o w e j . N a j s t a r a n n i e j z o s t a ły w y p o s a ż o n e g łó w n a k l a t k a s c h o d o w a i o k r ą g ł a sala k o n f e r e n c y j n a n a p i e r w s z y m pię trz e , j a k o te w n ę t r z a , k t ó r e p r z y p i e r w s z y m z e tk n i ę c iu się i n t e r e s a n t a z U r z ę d e m w i n n y ś w i a d c z y ć o c h a r a k t e r z e i n s t y t u c j i — U r z ę d u , s t o j ą c e g o n a s t r a ż y całości i j a k o ś c i p o m n i k ó w k u l t u r y , p o d le g a j ą c y c h ob e c n ie s z c z e g ó l n e j opiece . S c h o d y w h a l l u w y k o n a n e z o stały w d ę b o w y m d r z e w i e z b a l u s t r a d ą s t y l o w ą , a l e o s k r o m n y m r y s u n k u . S t a n o w i ą o ne g ł ó w n y m o t y w d e k o r a c y j n y w ejścia, 3) B o t h e r i o m a Zo fia — D a w n a W a r s z a w a, W a r s z a w a 1949, str. 11 w n ę t r z e p a ła c u m i a ło do o s t a t n i e j k a t a s t r o f y w s z e l k ie c e c h y w n ę t r z a z e p o k i s t a n i s ł a w o w skiej.
198
t a k n a p a r t e r z e j a k i na p iętrze. Mosiężny ż y r a n d o l i k i n k i e t y o r a z o b r a z y o s i e m n a s t o w i e c z n e szk o ły f r a n c u s k i e j d o p e ł n i a j ą cało ści u rz ą d z e n i a . P o w ejściu na pię tro , g łó w n e d r z w i k i e r u j ą do sali k o n f e r e n c y j n e j tzw. o k r ą g ł e j, k t ó r a d o p ie r o w cz asie ostatnifch r o b ó t k o n s e r w a t o r skich z o s t a ła z r e k o n s t r u o w a n a n a p o d st a w i e h is t o r y c z n y c h p l a n ó w k o ń c a X V III w iek u . Ta o k r ą g ł a w p l a n i e sala, o trzech o k n a c h , z czego ś r o d k o w e p r o w a d z i na n a r o ż n y b a lk o n , p o s i a d a le k k o p o d n i e sio n y s t r o p ( b a r d z o s p ł a s z c z o n a k o p u ła ) p o n a d fas etą, o b i e g a j ą c ą śc ia n y . N a osi o k n a b a lk o n o w e g o z n a j d u j e się w n ę k a w m ur z e , w k t ó r e j je s t u s t a w i o n a m a r m u r o w a f i g u r a W e n u s *). Ś c ia n y p o d z ie lone są n a p a n n e a u d e l i k a t n ą s z t u k a t e r i ą , t w o r z ą c tła, k t ó r e w p r z y s z ło ś c i m o g ą b y ć w y p e ł n i o n e m a l o w i d ł e m ś c ie n n y m . N a ś r o d k u z n a j d u j e się n i e d u ż y k r y s z t a ł o w y ż y r a n d o l i u s t a w i o n y je s t o k r ą g ł y stół je s io n o w y z k o m p l e t e m ta k i c h ż e krzeseł. T a k p o m y ś l a n e i w ten sp o s ó b u r z ą d zone b i u r a U r z ę d u s t a n o w i ą niew ielk ą, j e d n a k ż e w y s t a r c z a j ą c ą p o d w zględem ilości p om ieszczeń, całość, k t ó r a jest j e d nocześnie d o b r y m p r z y k ł a d e m m o ż l iw o ści a d a p t a e j ' z a b y t k o w y c h b u d y n k ó w dla celów b i u r o w y c h i dla p o t r z e b życia w spółczes nego.
D z ię k i u d o s t ę p n ie n i u t y c h w n ę tr z pu- olicznośc i został s p e ł n i o n y w a r u n e k u p o w szech n ien ia w a r t o ś c i a r t y s t y c z n y c h i h i s to r y c z n y c h s z e r o k im m as o m , k t ó r e nie t y l k o b ę d ą m o g ł y zapoz.nać się z w s p ó łc z e s n y m i t e n d e n c j a m i k o n s e r w a torskim i, a le też i z m o ż l iw o ś c i a m i e ste ty czn e g o s pos obu u r z ą d z e n i a m iejs c p ra c y . Z e w n ę trz n a f o r m a p a ł a c u , dzięk i z a c h o w a n y m częściom s k r z y d e ł i k o r p u s u głów nego, po z n is z c z e n ia c h 1944 ro k u , w róci do d a w n e j sw ej a r c h i t e k t u r y . C a ł k o w ite w y b u r z e n i e s z p e t n y c h z a b u d o w a ń n a ty ł a c h p a ł a c u pozw oli n a u z u p e łn i e -4) F i g u r a „ W e n u s “ z n a le z io n a w g r u zach bez r ę k i i g ło w y z o s t a ł a u z u p e ł n i o na w P a ń stw . P r a c . K o n s e r w a t o r s k i c h i p r z e k a z a n a Urzędowu do d e k o r a c j i
w n ę trz a .
R yc. 145. P a ła c B l a n k a w W ars zaw ie. O b e c n a siedzib a U r z ę d u K o n s e r w a t o r skiego na m. st. W a r s z a w ę . S ta n w r. 1958. (Foi. C. B. /.). Ryc. 14b. P a ł a c B l a n k a w W a rs z a w i e . S ta n w r. 1945. (Foi. K. Puchalski). R yc. 147. P a ła c B l a n k a w W a r s z a w i e po u k o ń c z o n e j k o n s e r w a c j i w r. 1949.
199
nie e le w a c ji ogrodow ej, która b ęd zie sta n ow iła jeden z a tra k cy jn y ch elem en tów otoczenia T rasy WZ, b ieg n ęcej w tym m iejscu w kierunku W oli.
P rojek ty od b u d o w y i a d a p ta cji p a ła cu B lanka z o sta ły w y k o n a n e p rzez p ra co w nię arch itek ton iczną U rzędu. K ierow n ic tw o robót p row ad ził p r z y odbudow ie sk rzyd ła d elegat U rzędu — in spektor te renow y. R oboty b u d o w la n e w y k o n y w a ł O ddział K onserw atorski P PB . X. C a łk o w ita odbudow a p a ła cu w sta n ie su row ym w inna b y ć zak oń czon a do lip ca 1950 ro ku, a w y k o ń czen ie w nętrz do końca 1951 roku.
U roczystość o tw a rcia sied zib y U rzędu K onserw atorskiego na m. st. W arszaw ę od b yła się d nia 18 lip c a 1949 roku w o b ec n ości zap roszon ych p rzed sta w icieli R zą du i Sam orządu. S y m b o liczn eg o aktu w ejścia W ładz M iejskich na teren R atu sza dokonał osob iście P rezy d en t M iasta S tan isław T ołw iń sk i, w c ią g a ją c na m aszt flagę m iejską. B ie g a ń tU
ZAMOŚĆ - M O D EL M IASTA
D on iosłym czyn n ik iem p o p u la ry za cji dla szerokich m as, a także p rzy pracach u rb an istyczn ych i k on serw atorsk ich ok o ło z a b y tk o w y ch zesp ołów m iejsk ich są m ak iety i m odele c a ły c h zesp ołów staro m iejskich i p o szczeg ó ln y ch dzieln ic.
P r z y k ł a d e m s t a r a n n i e o p r a c o w a n e g o m odelu s t a re g o m i a s t a je s t m odel p l a s t y c z n y d a w n e j t w i e r d z y z a m o j s k i e j, w y k o n a n y w r. 1947 w g. s t a n u z p ie r w s z e j p o ło w y X V Ił w. Model te n m i e r z y 6 m ś r e d n ic y w skali 1 : 165 i i l u s t r u j e w w y ra z i s t y sposób ó w c z e s n ą a r c h i t e k t u r ę m i a s t a i dz ie ło f o r t y f i k a c y j n e , p r z y cz y m z a le w y p o s i a d a j ą n a t u r a l n ą wodę. P o s i a d a on d u ż e z n a c z e n i e d y d a k t y c z n e w szczególnośc i w o b e c li c z n y c h w y c i e czek z w i e d z a j ą c y c h z a b y t k o w y Zam ość. Zosta ł on u m i e s z c z o n y w b u d y n k u po- f o r t e c z n y m tzw. K o j c u w P a r k u M iej sk im. W y k o n a w c a m i je go b y l i inż. Z a r e m b a T a d e u s z , a r c h i t e k t m ie js k i, inż. K lim e k A d a m , a r c h i t e k t p o w i a t o w y , o ra z rz e ź b i a r z e B a r a n o w s k i i S ie dlecki, p r o f e so row ie L ic e u m S z tu k P l a s t y c z n y c h w Z am ościu. Z a łą c z o n e z d j ę c i a i l u s t r u j ą p o g lą d o w o , j a k d o s k o n a ł e e f e k t y d a ć m o
że starannie p rzy g o to w a n y m odel m iasta zab ytk ow ego. W szystk ie w a lo ry arty sty c z n e n ajp ięk n iejszego p o lsk ieg o m ia sta renesansow ego zysk u ją p ełn ię w y m ow y. T a d e u s z Zare mba PIĘ C IO L EC IE PR A C K O N SE R W A T O R SK IC H NA TER E N IE K R A JU W O J. G D A Ń SK IE G dańsk . R a t u s z G ł ó w n y — gotyk, XV w. (ryc. 153), ca łk o w icie w y p a lo n y , p o zo sta ły ty lk o m ury. U zu p ełn io n o w y rw y w m urach, p rzy k ry to dachem o pow.
455 m* o m ieszan ej k on stru k cji stalow o-
d rew nianej; obecnie p ro w a d zo n e są ro b o ty p rzy rekonstrukcji hełm u nad w ie żą, została ju ż u staw ion a sta lo w a k o n stru k cja i p rzystąp ion o do w yk on an ia k op u łek i in n y ch ozdób tego hełm u. P o sąg króla Z ygm unta A u gu sta na szczy cie hełm u został w y k u ty w b la sze m ied zia nej i b ędzie p ozłocon y. P rzy stęp u je się rów nież d o rekonstrukcji h isto ry czn y ch sal „C zerw onej" i „B iałej“ w ratuszu; dekoracja sali „C zerw onej" została za chow ana. W tejże sali od k ryto szczątki m a lo w id eł go ty ck ich z XV w. Z ostały rów nież zabezp ieczon e m a lo w id ła ścien n e w kom natach: tzw. „D u żym " i „Ma ły m K rzysztofie". R atusz ten o k u b a tu rze 5300 m* b ędzie ca łk o w icie od b u d o w a n y w r. 1950 i b ęd zie s łu ż y ł dla celów rep rezen tacyjn ych Zarządu M iejskiego. P rojekt od b u d o w y w y k o n a n y w P aństw . P racow n i K onserw acji Z ab ytk ów w G d ań sk u ; p rojekt stalow ej k o n stru k cji hełm u i dachu op ra co w a ł prof. O b m iń sk i i B o gucki. Z b r o j o w n i a — w z n ie s i o n a prz e z A. v a n O p b e r g e n a i J. S t r a k o w s k ie g o w r. 1605. P o d z i a ł a n i a c h w o j e n n y c h p o z o s t a ły t y l k o śc i a n y , p r z y c z y m o b ie f a s a d y w s t a n i e z a d o w a l a j ą c y m , k t ó r e z a b e z p ie c z o n o w r. 1945. O d b u d o w ę r o z p o c zęto w r. 1947. W b i e ż ą c y m r o k u u k o ń c z o n a z o s t a n ie r e k o n s t r u k c j a p a r t e r u (s k le p ie n ia k rz y ż o w e ) o r a z p o ło ż o n y b ę d z ie s t r o p ż e lb e to w y (pow. 2400 m !) n a d p ię t r e m . W n a s t ę p n y m r o k u u k o ń c z y się
