Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (11sup), 1470-1473, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1470

Praca oryginalna Original paper

Zapalenie nerek (nephritis) wystêpuje w kilku

pod-stawowych formach, a mianowicie jako k³êbuszkowe

(glomerulonephritis) – gdy proces toczy siê przede

wszystkim w k³êbuszkach nerkowych lub jako

œród-mi¹¿szowe (nephritis interstitialis), obejmuj¹ce

w pierw-szej kolejnoœci tkankê œródmi¹¿szow¹ i kanaliki

ner-kowe. Czynniki wywo³uj¹ce proces chorobowy mog¹

docieraæ do nerek drog¹ hematogenn¹. Gdy zaœ do

zaka¿enia dochodzi drog¹ wstêpuj¹c¹, a proces

zapal-ny szerzy siê od strozapal-ny miedniczek nerkowych poprzez

czêœæ rdzenn¹ nerek, obejmuj¹c cewki nerkowe i

tkan-kê œródmi¹¿szow¹, powstaje zapalenie

odmiedniczko-we (pyelonephritis).

Ropne zapalenie nerek (pyonephritis) u byd³a mo¿e

powstawaæ na drodze hematogennej jako powik³anie

ropnego zapalenia tocz¹cego siê w innych narz¹dach

– zatory bakteryjne lokalizuj¹ siê w k³êbuszkach

ner-kowych i naczyniach krwionoœnych przebiegaj¹cych

w tkance œródmi¹¿szowej nerek; dochodzi do

ropne-go zatoroweropne-go zapalenia nerek (nephritis embolica

purulenta). Mo¿e równie¿ byæ ono konsekwencj¹

bak-teryjnego zapalenia pêcherza moczowego i dróg

wy-prowadzaj¹cych mocz i (jako odmiedniczkowe

zapa-lenie nerek) na drodze wstêpuj¹cej obejmowaæ ca³e

nerki.

Badania poubojowe byd³a obejmuj¹ce 4166

zwie-rz¹t (9) wykaza³y w 173 przypadkach (4,2%)

wi-doczne zmiany patologiczne w nerkach. Spoœród nich

w 60,1% przypadków zdiagnozowano

œródmi¹¿szo-we zapalenie nerek, podczas gdy odmiedniczkoœródmi¹¿szo-we

za-palenie stwierdzono tylko w 3,5% przypadków. W

in-nych badaniach stwierdzono, ¿e pyelonephritis

wyst¹-pi³o u 1,6% spoœród 2089 krów w czasie œrednio 82,9

dni po porodzie. Spoœród chorych zwierz¹t nie

wyle-czono 33,3%, natomiast u 9,4% uznanych za

wyleczo-ne wyst¹pi³ nawrót choroby (7). Autorzy uznali

wyso-k¹ wartoœæ prognostyczn¹ stê¿enia mocznika i

krea-tyniny w surowicy chorych zwierz¹t.

Prawdopodobieñ-stwo wybrakowania krów ze stê¿eniem kreatyniny

> 1,5 mg% i mocznika > 100 mg% by³o odpowiednio

104-krotnie i 60-krotnie wiêksze w porównaniu do

zwierz¹t o ni¿szych wartoœciach tych wskaŸników (7).

Stwierdzono tak¿e pyelonephritis w powi¹zaniu z

po-lipowatym zapaleniem pêcherza prowadz¹cym do

za-stoju moczu (17), jak równie¿ z nieobstrukcyjn¹

ka-mic¹ moczow¹ (10).

U krów ró¿ne bakterie mog¹ wywo³aæ zaka¿enia

uk³adu moczowego. Na przyk³ad Rebhun i wsp. (12)

stwierdzili E. coli i C. renale w nerkach u krów z

pye-lonephritis. Niedawne badania amerykañskie (13)

wykaza³y wystêpowanie pyelonephritis w 21 nerkach

spoœród 2426 (0,87%) pobranych poubojowo od krów

mlecznych. Zmiany sugerowa³y przewlek³y przebieg

choroby. Z 12 nerek wyizolowano jeden, z 6 zaœ dwa

Przypadek ropnego zapalenia nerek u krowy

SYLWESTER CIUPA, ANDRZEJ MAX*,

MA£GORZATA SOBCZAK-FILIPIAK*, MAGDALENA RZEWUSKA** CESAP Us³ugi Weterynaryjne, Bukowie 8, 26-234 S³upia

*Katedra Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa **Katedra Nauk Przedklinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-777 Warszawa

Ciupa S., Max A., Sobczak-Filipiak M., Rzewuska M.

Case of pyonephritis in the cow

Pyonephritis – a purulent inflammation of the kidney is a serious disease often leading to death of animal, particularly when both kidneys are affected. In the present case a three years old cow on day 5th _postpartum

suffered from bilateral nephritis. The illness was diagnosed by the clinical examination and rectal sonography. Because of bad prognosis, the cow was slaughtered. Several liters of fluid were found in the peritoneal and pleural cavities. The kidneys were enlarged with plum-size yellow-cream pork fat-like changes under the capsule. Massive inflammatory changes in the renal cortex and medulla with granulomas were observed microscopically. The histological structure of the organ was weakly defined. Only few glomerules were visible. There were large necrotic areas with neutrophil infiltration and aggregations of bacteria in the interstitial tissue. Non-haemolytic E. coli and Clostridium sp. were identified bacteriologically from the urine and renal tissue. The pyelonephritis ascendens purulenta et granulomatosa was diagnosed finally.

Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1471

szczepy bakteryjne. W 8 przypadkach stwierdzono

E. coli, w 7 – Arcanobacterium pyogenes i w 5 –

Co-rynebacterium renale. Poza tym izolowano

Coryne-bacterium cystitidis, CoryneCoryne-bacterium sp.,

Streptococ-cus sp. z grupy G i EnterococStreptococ-cus faecalis. Pa³eczka

okrê¿nicy by³a obecna we wszystkich przypadkach,

gdy stwierdzano dwa szczepy jednoczeœnie, a

towa-rzyszy³y jej A. pyogenes (3 nerki), C. renale (2 nerki)

i C. cystitidis (1 nerka). Wszystkie nerki ze zmianami

zapalnymi by³y nieco wiêksze w porównaniu do

zdro-wych (13). Tak¿e z innych badañ (18) oraz informacji

podrêcznikowych (8) wynika, ¿e w zaka¿eniach dróg

moczowych u byd³a dominuj¹c¹ rolê odgrywaj¹

uro-patogenne szczepy E. coli. Ponadto stwierdzano tak¿e

C. renale, a-hemolityczne paciorkowce, Proteus sp.,

Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella sp. i Oligella

urethralis. Z nerek z ogniskowymi zmianami o

cha-rakterze zapalenia œródmi¹¿szowego izolowano

bak-terie z rodzaju Leptospira (4), chocia¿ w póŸniejszych

badaniach nie stwierdzono zaka¿eñ tymi ani te¿

inny-mi bakteriainny-mi przy podobnych zinny-mianach

anatomo-patologicznych potwierdzonych badaniem

histopato-logicznym (16).

Pyelonephritis uchodzi za wzglêdnie rzadk¹

choro-bê u doros³ego byd³a. Jest ona t³a bakteryjnego, przy

czym do zaka¿enia dochodzi drog¹ wstêpuj¹c¹, od

stro-ny pêcherza moczowego, a proces zapalstro-ny szerzy siê

od strony miedniczek nerkowych wewn¹trz czêœci

rdzennej, obejmuj¹c cewki nerkowe i tkankê

œródmi¹¿-szow¹ (3, 8), jakkolwiek u byd³a nie ma typowej

mied-niczki nerkowej, gdy¿ kielichy ³¹cz¹ siê i przechodz¹

w moczowód bez formowania miedniczki,

tradycyj-nie w przypadku zapalenia czêœci proksymalnej

mo-czowodów, przechodz¹cego na czêœæ rdzenn¹ nerek

mówi siê o pyelonephritis. W patogenezie tego

rodza-ju zapalenia pewn¹ rolê odgrywa nieprawid³owy

wsteczny odp³yw pêcherzowo-moczowodowy moczu

z ni¿szych odcinków dróg moczowych

(vesicourete-ral reflux). Fizjologicznie niewielki refluks wystêpuje

podczas oddawania moczu, jest on natomiast

znacz-nie wiêkszy np. przy wzroœcie ciœznacz-nienia w pêcherzu

moczowym, w przypadku zatkania drogi odp³ywu

czu, podczas zmian kurczliwoœci œcian pêcherza

mo-czowego lub w przebiegu zapalenia pêcherza

moczo-wego podczas ci¹¿y, kiedy zmniejszone jest napiêcie

miêœniówki uk³adu kielichowo-miedniczkowego,

moczowodów i pêcherza (3, 14). Brany jest tak¿e pod

uwagê wp³yw endotoksyn bakterii Gram-ujemnych na

funkcjê miêœniówki uk³adu moczowego.

Bakterie kolonizuj¹ czêœæ rdzenn¹ nerki z powodu

jej stosunkowo s³abego ukrwienia i czêœciowego

os³a-bienia czynnoœci obronnych granulocytów

obojêtno-ch³onnych przy wysokiej osmolarnoœci tkanki

œród-mi¹¿szowej i wysokiego w tym obszarze stê¿enia

amo-niaku, które hamuje aktywacjê dope³niacza (8).

Zaka-¿enie bakteryjne szerzy siê zatem od strony

miednicz-ki nerkowej wstêpuj¹co, cewkami i rozprzestrzenia siê

w tkance œródmi¹¿szowej. Zapalenie mo¿e

obejmo-waæ jedn¹ lub obie nerki, a sporadycznie równie¿

otrzewn¹ œcienn¹ w okolicy nerek. Z uwagi na

budo-wê anatomiczn¹ uk³adu moczowo-p³ciowego, a tak¿e

uwarunkowania hormonalne (wp³yw hormonów na

pracê miêœniówki uk³adu moczowego) zdecydowanie

czêœciej jest ono diagnozowane u samic.

Objawy kliniczne zapalenia nerek s¹ zró¿nicowane

i nie zawsze charakterystyczne. Czasem mocz bywa

zabarwiony krwi¹ i wystêpuj¹ objawy kolkowe.

W in-nych przypadkach obserwuje siê zmniejszenie

mlecz-noœci i apetytu, spadek masy cia³a, gor¹czkê, obrzêki

pod szczêk¹ i w okolicy mostka. Wymienione objawy

mog¹ mieæ charakter przemijaj¹cy i nawracaj¹cy.

W badaniu klinicznym nerka mo¿e byæ powiêkszona

i bolesna. W diagnostyce pomocne jest badanie

ultra-sonograficzne nerek (5). Badanie USG obu nerek mo¿e

byæ przeprowadzone przy u¿yciu endorektalnej

g³o-wicy liniowej (11). Prawa nerka mo¿e byæ te¿ dobrze

obrazowana z bocznego przy³o¿enia g³owicy liniowej

lub konweksowej o czêstotliwoœci 3,5 lub 5 MHz

w prawej s³abiŸnie lub ostatniej przestrzeni

miêdzy-¿ebrowej (1).

Leczenie zachowawcze chorób uk³adu moczowego

t³a bakteryjnego polega na stosowaniu antybiotyków,

p³ynów elektrolitowych, leków przeciwzapalnych.

W przypadkach choroby tylko jednej nerki skuteczna

okaza³a siê jednostronna nefrektomia (5, 6, 15).

Opis przypadku

Krowa czarno-bia³a w wieku 3 lat, 5 dni po porodzie, zachorowa³a z nastêpuj¹cymi objawami: os³abiony apetyt, osowia³oœæ, dr¿enia miêœniowe, problemy ze staniem i wsta-waniem. Badaniem klinicznym stwierdzono temperaturê cia³a 38,7°C, ruchy ¿wacza zachowane ze znacznym ich os³abieniem, wypuk jamy brzusznej normalny. Wstêpnie podejrzewano hipokalcemiê. Zastosowano leczenie: Cal-civet – 250 ml, Tetanusan 24% – 100 ml, Intravit B12 – 5 ml, Propiosan – 100 g, Neopropiowet – 70 g. Po 2 dniach z powodu braku poprawy przeprowadzono ponowne bada-nie kliniczne. Temperatura cia³a wynosi³a 38,4°C. Utrzy-mywa³a siê osowia³oœæ, brak apetytu i os³abienie ruchów ¿wacza. Badanie rektalne wykaza³o znaczne powiêkszenie lewej nerki z zanikiem pobru¿d¿enia i tkliwoœci¹ przy ba-daniu. Badaniem ultrasonograficznym (ryc. 1) stwierdzo-no: nerka s³abo odgraniczona od otaczaj¹cych tkanek, wy-raŸnie powiêkszona (w przekroju poprzecznym ok. 12 cm), o zatartej granicy miêdzy czêœci¹ rdzenn¹ a korow¹ nerki, w centralnej czêœci narz¹du w okolicy kielichów nerko-wych widoczne obszary hiperechogeniczne. Rycina 2 przed-stawia dla porównania ultrasonogram zdrowej nerki innej krowy.

Przez cewnikowanie pêcherza moczowego pobrano mocz. By³ on ciemno¿ó³ty z k³aczkami, bez widocznych œladów krwi. W preparatach bezpoœrednich z osadu mo-czu, barwionych metod¹ Grama, stwierdzono bardzo licz-ne Gram-ujemlicz-ne pa³eczki. W preparatach obeclicz-ne by³y tak-¿e nieliczne komórki laseczek. Obserwacje mikroskopowe oraz wyniki badañ hodowlanych wskazuj¹ na zaka¿enie mieszane pa³eczkami E. coli oraz bakteriami

beztlenowy-Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1472

mi. Ponadto w preparatach widoczne by³y liczne granulo-cyty obojêtnoch³onne (ropomocz). Postawiono rozpozna-nie kliniczne: pyonephritis. Leczenia rozpozna-nie kontynuowano. Zwierzê skierowano do uboju po 5 dniach z powodu z³ego rokowania.

Po uboju stwierdzono w jamie otrzewnej i op³ucnowej po kilka litrów jasno¿ó³tego, wodnistego, klarownego p³y-nu. Op³ucna œcienna i otrzewna œcienna przezierne, po³y-skliwe, bez zmian ogniskowych. Brak zauwa¿alnych zmian w innych narz¹dach poza nerkami. W obu nerkach (ryc. 3 i 4) stwierdzono podtorebkowe zmiany ogniskowe wiel-koœci œliwki w kolorze kremowo-¿ó³tym. Na przekroju by³y one s³oninowate, niektóre z centralnie zlokalizowanymi

zmianami o cechach martwicy rozp³ywnej. Torebka nerko-wa matonerko-wa, niez³uszczalna. Pêcherz moczowy wype³nio-ny niewielk¹ iloœci¹ moczu, bez makroskopowo widocz-nych zmian w b³onie œluzowej. Wycinki nerki pobrano do badania bakteriologicznego oraz histopatologicznego. W badaniu bakteriologicznym stwierdzono obfity wzrost niehemolitycznych E. coli oraz nieliczne beztlenowe lasecz-ki przetrwalnikuj¹ce z rodzaju Clostridium. W preparacie bezpoœrednim z nerki stwierdzono bardzo liczne Gram--ujemne pa³eczki, w tym równie¿ o morfologii typowej dla wrzecionkowców, oraz pojedyncze laseczki Gram--dodatnie.

Pobrane wycinki nerki utrwalono w formalinie, prepa-raty wykonano i barwiono rutynowo metod¹ przegl¹dow¹ hematoksylina-eozyna oraz metod¹ Massona na obecnoœæ tkanki ³¹cznej (2, 19). Badanie histopatologiczne wykaza-³o rozlane ropne zapalenie obejmuj¹ce zarówno czêœæ ko-row¹, jak i rdzenn¹ narz¹du, z ogniskowym tworzeniem siê zmian o charakterze ziarniniakowym (pyelonephritis ascendens purulenta et granulomatosa). Budowa

histo-Ryc. 1. Ultrasonogram zmienionej nerki Ryc. 2. Ultrasonogram zdrowej nerki

Ryc. 4. Zmieniona nerka na przekroju Ryc. 3. Zmienione nerki w jamie brzusznej

Medycyna Wet. 2007, 63 (11) Suplement 1473

logiczna badanej nerki by³a niemal ca³kowicie zatarta – w czêœci korowej widaæ by³o jedynie nieliczne k³êbuszki nerkowe, natomiast w tkance œródmi¹¿szowej narz¹du stwierdzono du¿e ogniska martwicowe i naciek komórko-wy zapalny, w którym dominowa³y granulocyty obojêtno-ch³onne (ryc. 5). W obszarach objêtych zapaleniem i mart-wic¹ obecne by³y równie¿ skupiska bakterii. Dodatkowo opisanym zmianom towarzyszy³y wylewy krwi. Komórki nab³onka kanalików nerkowych ulega³y zwyrodnieniu mi¹¿-szowemu i kropelkowo-szklistemu, a ogniskowo – martwi-cy. Stwierdzono równie¿ wa³eczki szkliste w kanalikach nerkowych. Ponadto wewn¹trz cewek obecne by³y granu-locyty obojêtnoch³onne (w postaci du¿ych agregatów), szczególnie dobrze widoczne w czêœci rdzennej nerki. To œwiadczyæ mo¿e o wstêpuj¹cym charakterze zaka¿enia (3, 8). Postêpuj¹ce niszczenie œcian kanalików nerkowych do-prowadzi³o z czasem do powstania rozlanego ropnego za-palenia, tocz¹cego siê w tkance œródmi¹¿szowej. K³êbusz-ki nerkowe, jak siê wydaje, pierwotnie nie by³y objête za-paleniem, ale powstaj¹ce ogniska martwiczo-ropne, jak podaje piœmiennictwo (14), z czasem niszcz¹ tak¿e i te struk-tury. Badanie histopatologiczne wykaza³o tak¿e rozrost tkanki ³¹cznej potwierdzony barwieniem metod¹ Masso-na, a w nacieku komórkowym zapalnym ogniskowo obec-ne by³y równie¿ limfocyty, komórki plazmatyczobec-ne i ma-krofagi, co sugeruje, ¿e proces zapalny toczy³ siê ju¿ od pewnego czasu. Taki obraz nerki zwi¹zany jest z rokowa-niem zdecydowanie niepomyœlnym – narz¹d przy tak nasi-lonych zmianach nie spe³nia bowiem swoich funkcji, zaœ powrót do normy, jako zejœcie zapalenia bez zmian w bu-dowie narz¹du w postaci np. jego w³óknienia, nie jest mo¿-liwy. Nastêpstwem takich zmian mo¿e byæ œmieræ zwierzê-cia na skutek mocznicy lub te¿ posocznica. Jednoczeœnie, przy tak daleko posuniêtych zmianach trudno jest jedno-znacznie oceniæ, na jakiej drodze dosz³o do zapalenia. Ob-raz kliniczny, p³eæ zwierzêcia, okres poporodowy, obecnoœæ bakterii i granulocytów obojêtnoch³onnych w moczu, a tak-¿e pewne cechy obrazu histopatologicznego (granulocyty obojêtnoch³onne wewn¹trz kanalików nerkowych) przema-wiaj¹ za tym, ¿e opisywany przypadek ropnego zapalenia nerek u krowy by³ w istocie przypadkiem odmiedniczko-wego zapalenia nerek.

Piœmiennictwo

1.Braun U.: Ultrasonographic examination of the right kidney in cows. Am. J. Vet. Res. 1991, 52, 1933-1939.

2.Burck H.-Ch.: Technika histologiczna. PZWL, Warszawa 1975, s. 139. 3.Filar J., Nowakowski H.: Odmiedniczkowe zapalenie nerek u byd³a (ozn).

Magazyn Wet. 2003, 12, 28-30.

4.Gregoire N., Higgins R., Robinson Y.: Isolation of leptospires from nephritic kidneys of beef cattle at slaughter. Am. J. Vet. Res. 1987, 48, 370-371. 5.Hayashi H., Biller D. S., Rings D. M., Miyabayashi T.: Ultrasonographic

diagnosis of pyelonephritis in a cow. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1994, 205, 736-738.

6.Hirsbrunner G., Lang J., Nicolet J., Steiner A.: Nephrectomy for chronic, unilateral suppurative pyleonephritis in cattle. Tierärztl. Prax. 1996, 24, 17--21.

7.Markusfeld O., Nahari N., Kessner D., Adler H.: Observations on bovine pyelonephritis. Br. Vet. J. 1989, 145, 573-579.

8.McGavin M. D., Carlton W. W., Zachary J. F.: Thomson’s Special Veterinary Pathology. Mosby Inc., St. Louis 2001, s. 235.

9.Monaghan M. L., Hannan J.: Abattoir survey of bovine kidney disease. Vet. Rec. 1983, 113, 55-57.

10.Ozmen O.: Kidney pathology in non-obstructive urolithiasis in cattle. J. Vet. Med. A 2004, 51, 405-408.

11.Öztürk S., Demirkan I., Kibar M., Bumin A., Pekkaya S.: Transrectal ultra-sonographic examination of the urinary system in Holstein cows. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 2005, 29, 263-267.

12.Rebhun W. C., Dill S. G., Perdrizet J. A., Hatfield C. E.: Pyelonephritis in cows: 15 cases (1982-1986). J. Am. Vet. Med. Assoc. 1989, 194, 953-955. 13.Rosenbaum A., Guard C. L., Njaa B. L., McDonagh P. L., Schultz C. A.,

Warnick L. D., White M. E.: Slaughterhouse survey of pyelonephritis in dairy cows. Vet. Rec. 2005, 157, 652-655.

14.Stachura J., Domaga³a W.: Patologia znaczy s³owo o chorobie. II. Patologia narz¹dowa. PAU Kraków 2004, 863-927.

15.Tulleners E. P., Deem D. A., Donawick W. J., Whitlock R. H.: Indications of unilateral bovine nephrectomy: a report of four cases. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1981, 179, 696-700.

16.Uzal F. A., Dobrenov B., Smythe L., Norris M., Dohnt M., Symonds M., O’Boyle D., Schouten F., Kelly W. R.: A study of „white spotted kidneys” in cattle. Vet. Microbiol. 2002, 86, 369-375.

17.Wallace L. L., Bouchard G., Nicholson W., Turk J., Sweeney C. L.: Polypoid cystitis, pyelonephritis, and obstructive uropathy in a cow. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1990, 197, 1181-1183.

18.Yeruham I., Elad D., Avidar Y., Goshen T.: A herd level analysis of urinary tract infection in dairy cattle. Vet. J. 2006, 171, 172-176.

19.Zawistowski S.: Technika histologiczna, histologia oraz podstawy histopato-logii. PZWL, Warszawa 1983, s. 137.

Adres autora: lek. wet. Sylwester Ciupa, Bukowie 8, 26-234 S³upia; e-mail: sylwester_sc@wp.pl

Ryc. 5. Ropne zapalenie nerki – obraz histopatologiczny (bar-wienie HE). Widoczny naciek komórkowy zapalny w tkance œródmi¹¿szowej narz¹du oraz liczne granulocyty obojêtno-ch³onne w kanalikach nerkowych