Artyku³ przegl¹dowy Review
Wystêpowanie
Wirus zapalenia mózgu i miênia sercowego (Ence-phalomyocarditis virus EMCV) zas³uguje na uwagê w zwi¹zku z jego powszechnym wystêpowaniem na wiecie, tendencj¹ do zmian fenotypowych zale¿nie od warunków rodowiskowych (np. pasa¿y), a przede wszystkim w kontekcie badañ nad mo¿liwoci¹ wy-korzystania narz¹dów wiñ do ksenotransplantacji i zwi¹zanym z tym potencjalnym ryzykiem przenie-sienia wirusa od zainfekowanych wiñ do ludzi (4). Wykazuje on zdolnoæ do zaka¿ania wielu gatunków zwierz¹t (11, 14). Wyst¹pienie ognisk choroby w po-pulacjach zwierz¹t egzotycznych by³o przyczyn¹ ogromnych strat ekonomicznych w ogrodach zoolo-gicznych w Australii i USA. W niektórych krajach spowodowa³ on tak¿e du¿e straty w hodowli trzody chlewnej, wynikaj¹ce z padniêæ zaka¿onych wiñ.
Po raz pierwszy EMCV zosta³ wyizolowany od gry-zoni w 1940 r. U trzody chlewnej pierwszej izolacji omawianego wirusa z p³uc i ledziony dokonali
Mur-nane i wsp. w 1958 r. w Panamie (11). Jego obecnoæ wykazano praktycznie we wszystkich krajach, w któ-rych podejmowano badania w tym kierunku (m.in. w USA, Kanadzie, na Kubie, Hawajach, w Brazylii, RPA, Australii, Nowej Zelandii i Korei Po³udniowej). W Europie pierwsze zachorowania w stadach wiñ ho-dowlanych stwierdzono w 1986 r. W latach 1990-2001 najwiêcej przypadków zapalenia miênia sercowego zarejestrowano w Belgii (320), we W³oszech (110), w Grecji (15) i na Cyprze (6) (15). Ogniska choroby wyst¹pi³y tak¿e w Szwajcarii, Holandii, Niemczech, Francji i na Ukrainie. Z danych opublikowanych przez Maurice i wsp. (16) wynika, ¿e w stadach z kliniczn¹ postaci¹ choroby odsetek zwierz¹t seropozytywnych ró¿ni siê znamiennie zale¿nie od fermy (2-87%), wie-ku zaka¿onych wiñ (0-84%) oraz kraju. Nale¿y za-znaczyæ, ¿e wprawdzie infekcje wiñ EMCV s¹ doæ powszechne, niemniej jednak kliniczn¹ postaæ cho-roby obserwuje siê relatywnie rzadko. Przypuszcza siê, ¿e wystêpowanie EMC ograniczone jest do tzw. obszarów endemicznych i dotyczy indywidualnych
Aktualne dane na temat zaka¿eñ wywo³ywanych
przez wirus zapalenia mózgu i miênia sercowego
IWONA MARKOWSKA-DANIEL, ANDRZEJ KOWALCZYK, MA£GORZATA POMORSKA-MÓLZak³ad Chorób wiñ Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Markowska-Daniel I., Kowalczyk A., Pomorska-Mól M.
Current state of knowledge concerning infections caused by encephalomyocarditis virus
Summary
The encephalomyocarditis virus (EMCV) is widespread. It can infect humans and over 30 animal species. Among domestic animals pigs are the most susceptible to infection. The greatest number of EMC outbreaks in Europe were evidenced in Belgium, Italy, Greece and Cyprus. Indeed infections caused by EMCV are common but the clinical course of the disease is infrequent because outbreaks are often clustered in so-called endemic areas. Two philogenetically distinct types of EMCV are known: A responsible for reproductive disorders and B causing myocarditis. Some strains are responsible for both types of disorders. In natural conditions pigs are infected with feed or water contaminated by infected rodents' feces. Macrophages play an important role in virus replication and shedding. The tonsils are the gate for the virus entrance. The heart is the target organ for the virus. EMCV causes transplacental infections of embryos and fetuses, resulting either in malformations, abortions and mummifications or the delivery of dead or weak piglets. Neonatal piglets infected by EMCV die without any typical prodromal symptoms; sometimes disorders of the central nervous system are evidenced. In piglets and weaners myocarditis is usually noted. Older pigs usually do not demonstrate the symptoms of the disease. In general EMC is limited to individual farms and single buildings within the farm. In laboratory diagnosis immunohistochemistry, isolation and identification of the virus or its genetic material and serological examinations are used. No specific treatment of EMC is available. In the USA there is a commercial vaccine against EMC but in Europe it is not registered. Because of the role of rodents in the epidemiology of infections the deratization and disinfection of farms is very important.
chlewni (11). Z badañ Maurice i wsp. (15) wynika, ¿e w stadach zaka¿onych subklinicznie w obszarze en-demicznego wystêpowania choroby odsetek serore-agentów waha³ siê od 6% do 62%, poza nim wynosi³ oko³o 17%, a w krajach takich jak Austria czy Anglia, w których nie notowano przypadków zachorowañ wiñ na EMC, obecnoæ przeciwcia³ stwierdzano u 3-5,4% wiñ.
W europejskiej populacji dzików odsetek serokon-wersji dla EMCV wynosi³ 0,6-10,8%, ponadto w Belgii wyizolowano wirusa od 3,3% badanych dzików (15). W Polsce dotychczas nie monitorowano sytuacji epidemiologicznej w zakresie wystêpowania zaka¿eñ wiñ EMCV i nie opisano przypadków omawianej choroby. Z tego powodu w Zak³adzie Chorób wiñ Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwo-wego Instytutu Badawczego w Pu³awach planuje siê w bie¿¹cym roku podjêcie badañ monitoringowych i ewentualne wdro¿enie EMC do rutynowej diagnos-tyki chorób wiñ.
Rezerwuary wirusa
Naturalnym rezerwuarem wirusa s¹ gryzonie, przede wszystkim szczury i myszy. Z regu³y ulegaj¹ one bez-objawowym zaka¿eniom, stanowi¹c ród³o zaka¿enia dla innych zwierz¹t. Wra¿liwoæ na zaka¿enie EMCV wykazuj¹ ludzie i ponad 30 gatunków zwierz¹t (m.in. winie, byd³o, s³onie, lwy, szopy, torbacze, pawiany, makaki, szympansy, lemury, hipopotamy, kangury, wiewiórki, ptaki, owady) (14). Nale¿y podkreliæ, ¿e sporód zwierz¹t hodowlanych na infekcjê najbardziej wra¿liwe s¹ winie, przebieg choroby bywa u nich bardzo ciê¿ki (14). Du¿¹ wra¿liwoæ na zaka¿enie wykazuj¹ tak¿e zwierzêta egzotyczne, odchowywane w ogrodach zoologicznych. U ludzi zaka¿enie EMCV mo¿e mieæ ró¿ny przebieg od gor¹czki a¿ po ciê¿kie zapalenie mózgu (17). Najczêciej choroba objawia siê podwy¿szeniem wewnêtrznej ciep³oty cia³a, bóla-mi g³owy i wybóla-miotabóla-mi, niekiedy obserwuje siê sztyw-noæ karku, majaczenie i pi¹czkê. Zwykle infekcja nie koñczy siê zejciem miertelnym. Ludzkie izolaty wirusa uzyskano w latach 50. w Niemczech od dzieci choruj¹cych z zaburzeniami ze strony centralnego uk³a-du nerwowego. Doniesienia o zaka¿eniu dzieci EMCV z lat 50., nie potwierdzone izolacj¹ wirusa, pochodz¹ z Filipin i Holandii. Jedno doniesienie z 1946 r. wska-zuje na zaka¿enie omawianym zarazkiem pracownika laboratorium w Ugandzie. Na podstawie wyników badañ serologicznych przypuszcza siê, ¿e infekcje EMCV u ludzi s¹ doæ powszechne w pewnych regio-nach wiata, ale wiêkszoæ zaka¿eñ przebiega w spo-sób asymptomatyczny i pozostaje nierozpoznana.
Systematyka i budowa wirusa
Wirus zapalenia mózgu i miênia sercowego nale¿y do rodziny Picornaviridae, rodzaju Cardiovirus. Ma-teria³em genetycznym EMCV jest jednoniciowy RNA (11). G³ówne bia³ko wirusowe bia³ko L (leader
pro-tein), odpowiadaj¹ce za interakcjê wirusgospodarz i neurowirulencjê, pozbawione jest aktywnoci prote-olitycznej (19). Zasadniczo wirus charakteryzuje siê du¿¹ stabilnoci¹ antygenow¹, z wyj¹tkiem regionu D koduj¹cego bia³ko kapsydu, w obrêbie którego stwier-dza siê wystêpowanie mutacji determinuj¹cych zmien-noæ genetyczn¹. Pojedyncze mutacje nukleotydowe w tym regionie mog¹ skutkowaæ atenuacj¹ wirusa.
Stwierdza siê wystêpowanie dwóch odleg³ych filo-genetycznie typów EMCV (dystans genetyczny sek-wencji nukleotydów w regionie koduj¹cym bia³ka kap-sydu VP3/VP1 wynosi³ 28,6%, a w regionie koduj¹-cym polimerazê 14,8%) (13). Typ A jest odpowiedzial-ny za zaburzenia w rozrodzie. W tej grupie znajduj¹ siê szczepy izolowane w Belgii w latach 1991-1994 i w Grecji w latach 1986-1997. W obrêbie typu B za-kwalifikowano szczepy wywo³uj¹ce zapalenie miênia sercowego izolowane w Belgii w 1986 r. (pierwsze ognisko choroby w Europie) i w latach 1995-1996; na Cyprze w latach 1994-1997; we W³oszech w latach 1986-1996 i we Francji, w 1995 r. (10, 22). Niektóre szczepy wykazuj¹ predylekcjê zarówno do serca, jak i uk³adu rozrodczego, w zwi¹zku z czym brak jest jed-noznacznej korelacji pomiêdzy genotypem a objawa-mi klinicznyobjawa-mi obserwowanyobjawa-mi po zaka¿eniu EMCV (6). Nale¿y zaznaczyæ, ¿e szczepy izolowane od wiñ oraz gryzoni z tego samego regionu geograficznego charakteryzowa³y siê du¿ym pokrewieñstwem filoge-netycznym (10, 13).
Wykazano, ¿e szczepy EMCV charakteryzuj¹ siê zró¿nicowan¹ patogennoci¹ i wirulencj¹, zale¿nie od obszaru geograficznego, z którego zosta³y wyosobnio-ne. Dla przyk³adu, szczepy izolowane w Australii s¹ bardziej zjadliwe ni¿ pochodz¹ce z Nowej Zelandii, izolaty z Florydy, Karaibów oraz Ameryki rodkowej charakteryzuj¹ siê wiêksz¹ patogennoci¹ ni¿ szczepy z zachodniego wybrze¿a USA, aczkolwiek na Flory-dzie izolowano szczepy wywo³uj¹ce zapalenie miê-nia sercowego bez padniêæ zainfekowanych wiñ (11). W Kanadzie stwierdzono wystêpowanie tzw. p³ucnych mutantów EMCV (5).
Podobnie jak inne pikornawirusy, omawiany pato-gen prze¿ywa w rodowisku o szerokim zakresie pH, wykazuje opornoæ na dzia³anie eteru, z regu³y ulega inaktywacji po 30 minutach w temperaturze 60°C, cho-cia¿ niektóre szczepy wykazuj¹ stabilnoæ termiczn¹ (11). Posiada on zdolnoæ do hemaglutynacji erytro-cytów ró¿nych gatunków zwierz¹t (m.in. wiñ, szczu-rów, koni, owiec), w³aciwoæ tê wykorzystuje siê prak-tycznie w diagnostyce laboratoryjnej choroby.
Patogeneza
Do infekcji dochodzi najprawdopodobniej drog¹ doustn¹, na co wskazywaæ mog¹ zachorowania lwów karmionych miêsem s³oni zaka¿onych i pad³ych z po-wodu EMC.
Transmisja wirusa do ferm trzody chlewnej odby-wa siê zwykle poprzez gryzonie bêd¹ce naturalnym
rezerwuarem zarazka. Wieloczynnikowa analiza ryzy-ka zaryzy-ka¿enia przeprowadzona w Belgii wyryzy-kaza³a ko-relacjê pomiêdzy obecnoci¹ myszy w fermie a wy-stêpowaniem infekcji EMCV (16). Nale¿y pamiêtaæ, ¿e gryzonie ulegaj¹ najczêciej zaka¿eniu bezobjawo-wemu, siej¹c du¿e iloci wirusa z moczem i ka³em. W warunkach naturalnych do zaka¿enia wiñ docho-dzi zwykle drog¹ doustn¹, poprzez skarmianie paszy lub wody zanieczyszczonej odchodami zainfekowa-nych gryzoni. Nasilenie zachorowañ wiñ na EMC ob-serwowano w sezonie jesienno-zimowym (15).
Po dowiadczalnym zaka¿eniu prosi¹t drog¹ doust-no-donosow¹ obecnoæ EMCV w enterocytach, w cy-toplazmie makrofagów w migda³kach oraz w wêz³ach ch³onnych wykrywano ju¿ 6 godzin po infekcji. Na tej podstawie wysuniêto hipotezê, ¿e makrofagi od-grywaj¹ rolê w replikacji wirusa i jego przenoszeniu, a migda³ki s¹ bram¹ wejcia, z której wirus rozsiewa-ny jest po organizmie (8, 18). Wirus dociera do serca, które jest narz¹dem docelowym, replikuje intensyw-nie w miokardiocytach, wywo³uj¹c ostre zapaleintensyw-nie miênia sercowego. Obecnoæ EMCV w sercu stwier-dzano 12 godzin po zaka¿eniu. Po 3 dniach obecnoæ wirusa wykazaæ mo¿na w komórkach nab³onkowych wielu narz¹dów (p³uc, nerek, ledziony i w¹troby), co wskazuje na miokardio- i epiteliotropizm wirusa (18). Miano wirusa w tkankach by³o znacznie wy¿sze ni¿ we krwi. Najwy¿sze miano EMCV stwierdzano w ko-mórkach miênia sercowego, du¿e iloci wirusa wy-kazano tak¿e w w¹trobie i nerkach, co sugeruje, ¿e s¹ to narz¹dy predylekcyjne, w których wirus replikuje poza okresem wiremii.
Transmisja wirusa pomiêdzy winiami w obrêbie obiektu hodowlanego nie zosta³a dok³adnie zbadana. Zaka¿one zwierzêta przez krótki okres siej¹ wirusa z wydzielinami. Sugeruje siê, ¿e przenoszenie zaraz-ka odbywa siê poprzez bezporedni kontakt wiñ. Jak wskazuj¹ na to badania Billinisa i wsp. (3), zwierzêta, które przechoruj¹ infekcjê EMCV, staj¹ siê nosiciela-mi wirusa. Podanie prosiêtom, które prze¿y³y dowiad-czaln¹ infekcjê EMCV, deksametazonu przez 5 dni powodowa³o ju¿ pierwszego dnia wzrost poziomu izo-enzymu MB kinazy kreatynowej (CK-MB), co wska-zuje na uszkodzenie miênia sercowego. Przed rozpo-czêciem terapii deksametazonem nie stwierdzano obecnoci wirusa w wydzielinie z nosa i kale nosicie-li, natomiast jego podanie skutkowa³o izolacj¹ EMCV z krwi, wymazów z nosa, ka³u i ró¿nych narz¹dów wszystkich prosi¹t dowiadczalnych ju¿ 2 i 3 dni po rozpoczêciu terapii. Ponadto dosz³o do zaka¿enia zwie-rz¹t kontaktowych, które demonstrowa³y objawy za-palenia miênia sercowego. Na tej podstawie uznano, ¿e zwierzêta, które prze¿yj¹ zaka¿enie EMCV, odgry-waj¹ wa¿n¹ rolê w rozsiewaniu wirusa i jego utrwala-niu w rodowisku (3).
Badania nad transmisj¹ EMCV wród wiñ w wa-runkach terenowych uwidoczni³y, ¿e EMCV nie jest efektywnie transmitowany pomiêdzy zwierzêtami,
w przenoszeniu wirusa wa¿niejsz¹ rolê odgrywaj¹ gry-zonie. Z tego powodu w zapobieganiu chorobie wa¿-niejsza jest deratyzacja ni¿ ograniczanie kontaktu po-miêdzy winiami (9, 16). W badaniach nad patogen-noci¹ dwóch szczepów EMCV (belgijskiego oraz greckiego) dla szczurów i transmisj¹ wirusa w ich po-pulacji Spyrou i wsp. (21) wykazali brak zjadliwoci obydwu izolatów dla szczurów oraz efektywn¹ trans-misjê poziom¹ wirusa w ich populacji. Wirusa izolo-wano z ró¿nych tkanek oraz ka³u zarówno szczurów dowiadczalnych, jak i kontaktowych, ponadto stwier-dzano niski poziom przeciwcia³ neutralizuj¹cych we krwi zaka¿onych zwierz¹t.
W warunkach eksperymentalnych, poprzez domiê-niowe zaka¿enie ciê¿arnych loch EMCV, wykazano, ¿e wirus ma zdolnoæ pokonywania bariery ³o¿ysko-wej i zaka¿ania zarodków oraz p³odów. Mechanizm zaburzeñ w rozrodzie wiñ zwi¹zanych z infekcj¹ EMCV nie jest do koñca wyjaniony. Konsekwencj¹ zaka¿enia s¹ defekty rozwojowe, przedwczesne poro-dy (najczêciej w 107.-111. dniu ci¹¿y), poronienia oraz rodzenie siê prosi¹t zmumifikowanych, martwych lub s³abych. Zamieranie p³odów w wyniku infekcji pro-nych loch EMCV ma miejsce 2 tygodnie po zaka¿e-niu. W miêniu sercowym martwych p³odów stwier-dza siê obecnoæ zmian patologicznych (12). Warto w tym miejscu zaznaczyæ, ¿e w³aciwoci patogenne wirusa ulegaj¹ atenuacji poprzez pasa¿owanie w la-boratorium, na co wskazuje fakt, ¿e ródmaciczne za-ka¿enie pronych loch szczepem pasa¿owanym labo-ratoryjnie wywo³ywa³o jedynie nieznaczne zmiany u p³odów (11).
Objawy kliniczne
Nasilenie objawów choroby uzale¿nione jest od dawki i zjadliwoci wirusa, drogi zaka¿enia oraz wie-ku zainfekowanych zwierz¹t (2). Generalnie obraz kli-niczny infekcji u wiñ jest ma³o charakterystyczny. W przypadku zaka¿enia osesków w pierwszym tygod-niu ¿ycia obserwuje siê nag³e padniêcia, bez uprzed-nich objawów zwiastunowych (zatrzymanie akcji ser-ca, tzw. mieræ sercowa). Wskanik miertelnoci pro-si¹t mo¿e siêgaæ 100% (11). Niekiedy u propro-si¹t stwier-dza siê wymioty, biegunkê, dusznoæ i objawy ze stro-ny uk³adu nerwowego, w tym drgawki, chwiejstro-ny chód i zaburzenia równowagi. Zazwyczaj po ich wyst¹pie-niu obserwuje siê szybko padniêcia zainfekowanych zwierz¹t.
W przebiegu zaka¿enia dowiadczalnego prosi¹t obserwowano wzrost wewnêtrznej ciep³oty cia³a oses-ków do 41°C, a padniêcia mia³y miejsce 2-11 dni po infekcji, zwykle pomiêdzy 3. a 5. dniem. W przypad-ku prze¿ycia prosi¹t stwierdzano u nich chroniczne zapalenie miênia sercowego.
U prosi¹t starszych i warchlaków choroba najczê-ciej wystêpuje w postaci ostrego zapalenia miênia sercowego. Zaka¿enia tuczników na terenach ende-micznego wystêpowania EMCV maj¹ zazwyczaj
prze-bieg subkliniczny, chocia¿ niekiedy mo¿e tak¿e dojæ do padniêæ, najczêciej 60-70 kg tuczników (2). Pad-niêcia obserwuje siê w godzinach wczesnopopo³udnio-wych, gdy winie s¹ najbardziej aktywne, niekiedy poprzedza je charakterystyczne kwiczenie. Nale¿y za-znaczyæ, ¿e najczêciej choroba jest ograniczona do pojedynczych budynków fermy, nie obserwuje siê gwa³townego jej rozprzestrzeniania siê. U prosi¹t i warchlaków, które prze¿y³y infekcjê, mo¿na wykryæ obecnoæ swoistych przeciwcia³.
Pod koniec lat osiemdziesi¹tych ubieg³ego stulecia w Belgii zwrócono uwagê na udzia³ EMCV w etiolo-gii zaburzeñ w rozrodzie wiñ oraz ich konsekwencje (12, 22). Wed³ug danych amerykañskich, straty zwi¹-zane ze ródmacicznym uszkodzeniem p³odów, uwi-daczniaj¹ce siê w ronieniach, rodzeniu siê prosi¹t zmumifikowanych lub martwych oraz straty bêd¹ce konsekwencj¹ problemów w odchowie prosi¹t ss¹cych i odsadzonych, w wyniku dysfunkcji ich uk³adu odde-chowego, s¹ bardzo du¿e (5). W niektórych fermach dotkniêtych EMC straty prosi¹t w okresie przedod-sadzeniowym siêga³y 60-80%, za w grupach warchla-ków dochodzi³y do 10-20%. U wielu oseswarchla-ków stwier-dzano tak¿e zaburzenia ze strony CUN. Wspomniane zaburzenia w rozrodzie i odchowie prosi¹t obserwo-wano przez oko³o 2-3 miesi¹ce od chwili wprowadze-nia wirusa do stada. Na podkrelenie zas³uguje, ¿e dotyczy³y one zarówno loszek, jak i wieloródek (11).
Zmiany anatomopatologiczne
W badaniu sekcyjnym prosi¹t pad³ych nagle stwier-dziæ mo¿na jedynie wybroczyny na nasierdziu. Z re-gu³y obserwuje siê obecnoæ wysiêku w jamie klatki piersiowej, worku osierdziowym oraz obrzêk p³uc. Serce chorych prosi¹t jest powiêkszone i blade. Naj-wyraniejsze zmiany, w postaci ¿ó³tych, szarych lub bia³ych ognisk martwiczych, o rednicy 2-15 mm, wi-doczne s¹ we wsierdziu, szczególnie w prawej zastaw-ce (11, 20).
W przypadku zaburzeñ w rozrodzie poronione p³o-dy mog¹ byæ niezmienione b¹d obrzêkniête i z licz-nymi wybroczynami. Wielkoæ mumifikatów bywa zró¿nicowana, w zale¿noci od wieku p³odów, w któ-rym dosz³o do ich infekcji. Niekiedy w miêniu serco-wym zmumifikowanych p³odów stwierdza siê obec-noæ zmian patologicznych, szczególnie oko³onaczy-niowe nacieki we wsierdziu.
W przypadku zaka¿enia prosi¹t p³ucnymi wariantami EMCV stwierdza siê ródmi¹¿szowe zapalenie p³uc.
Niekiedy u prosi¹t pad³ych w rezultacie infekcji EMCV w warunkach terenowych stwierdza siê nie-ropne zapalenie mózgu z równoczesnym zapaleniem miênia sercowego.
Rozpoznawanie
Wyst¹pienie EMC mo¿na podejrzewaæ w przypad-ku zaobserwowania w stadzie opisanych powy¿ej objawów klinicznych i zmian anatomopatologicznych
oraz na podstawie przeledzenia wskaników rozrodu stada. Chorobê nale¿y podejrzewaæ przede wszystkim w przypadku nag³ych padniêæ prosi¹t osesków w wie-ku 3-5 dni. Na EMC mo¿e tak¿e wskazywaæ obec-noæ wymiotów oraz stwierdzenie gwa³townego od-dychania przeponowego, dusznoci zwi¹zanej z nie-wydolnoci¹ serca i padniêcie w czasie od jednej do kilku godzin ca³ego miotu. Zazwyczaj choroba doty-czy pojedyndoty-czych miotów w stadzie.
Do badañ laboratoryjnych, ukierunkowanych na potwierdzenie b¹d wykluczenie choroby, nale¿y prze-s³aæ p³yn wysiêkowy z jamy op³ucnowej martwo uro-dzonych prosi¹t lub s³abych, pad³ych po urodzeniu osesków. Materia³ nale¿y przes³aæ w warunkach za-pewniaj¹cych jego sch³odzenie. W celu izolacji wiru-sa celowe jest dostarczenie do badañ miênia serco-wego z uwagi na fakt, ¿e iloæ wirusa jest w nim naj-wiêksza.
W laboratoryjnym rozpoznaniu choroby przydatne jest badanie histopatologiczne, a szczególnie immu-nohistochemiczne badanie wsierdzia (20, 23). Obec-noæ ognisk mo¿na wykryæ tak¿e w obrêbie zmian nekrotycznych w kryptach migda³ków i w wêz³ach ch³onnych (18, 20). W przypadku zapalenia mózgu stwierdza siê obrzêk, nacieki oko³onaczyniowe komó-rek jednoj¹drzastych i zmiany degeneracyjne w tkan-ce nerwowej.
Rozpoznanie choroby mo¿na postawiæ po izolacji wirusa z zainfekowanych tkanek pobranych od pad³ych zwierz¹t i jego identyfikacji np. badaniem elektrono-mikroskopowym, testem neutralizacji z surowic¹ re-ferencyjn¹ lub testem immunofluoresecencji. Izolacjê wirusa prowadzi siê in vivo z u¿yciem myszy labora-toryjnych lub in vitro w hodowlach komórkowych. Wirus namna¿a siê w hodowlach wyprowadzonych z komórek ró¿nych gatunków zwierz¹t, wywo³uj¹c w nich charakterystyczny efekt cytopatyczny. Opty-maln¹ replikacjê uzyskuje siê w hodowli komórek nerki chomika BHK-21 oraz nerki ma³py afrykañskiej (Vero). Metoda izolacji jest jednak czasoch³onna, a jej ograniczona przydatnoæ wi¹¿e siê z faktem, ¿e wiru-sa mo¿na wyizolowaæ z tkanek jedynie w ci¹gu 3 dni po zaka¿eniu, po tym czasie izolacja jest nieefektyw-na (7). W ostatnich latach laboratoryjne rozpoznieefektyw-nanie choroby opiera siê na czu³ych, specyficznych i szyb-kich metodach molekularnych, w tym przede wszyst-kim hybrydyzacji z zastosowaniem sond molekular-nych, wykryciu materia³u genetycznego wirusa testem PCR i okreleniu sekwencji nukleotydów w otrzyma-nym produkcie amplifikacji (1, 11, 22).
W rozpoznaniu choroby mo¿na wykorzystaæ tak¿e badania serologiczne. Do wykrywania przeciwcia³ swoistych dla EMCV najczêciej wykorzystuje siê test ELISA i neutralizacji wirusa. Przeciwcia³a neutrali-zuj¹ce wirusa pojawiaj¹ siê we krwi oko³o 7 dni po zaka¿eniu i utrzymuj¹ siê od 6-12 miesiêcy (24). Mia-no przeciwcia³ ³ 8 sugeruje infekcjê, natomiast ³ 16 traktuje siê jako wynik dodatni (24). Optymalne jest
badanie par surowic pobranych w chwili wybuchu choroby oraz 4 tygodnie póniej i porównanie ich mia-na. Na podkrelenie zas³uguje, ¿e nie stwierdza siê krzy¿owej neutralizacji ze szczepami ludzkich ani wiñskich enterowirusów. Ujemne wyniki badañ se-rologicznych nale¿y jednak oceniaæ ostro¿nie, bowiem, jak wskazuj¹ na to badania Brewera i wsp. (4), niektó-re winie, pomimo zaka¿enia EMCV, s¹ seronegatyw-ne. W diagnostyce serologicznej stosuje siê tak¿e test zahamowania hemaglutynacji, immunoblotingu, im-munofluoresecncji poredniej, aglutynacji z lateksem lub immunodyfuzji w ¿elu (11).
Rozpoznanie ró¿nicowe
W rozpoznaniu ró¿nicowym nale¿y uwzglêdniæ inne choroby zakane, manifestuj¹ce siê zaburzeniami w rozrodzie, w tym przede wszystkim zaka¿enie par-wowirusem wiñ (PPV). Cech¹ odró¿niaj¹c¹ ronienia na tle PPV jest ich wystêpowanie u loszek, natomiast w przypadku EMC ronienia dotycz¹ samic ciê¿arnych w ka¿dym wieku. Ponadto w przypadku PPV nie ob-serwuje siê padniêæ wród prosi¹t osesków (11). W diag-nostyce ró¿nicowej nale¿y tak¿e uwzglêdniæ infekcje wywo³ywane przez wirus zespo³u rozrodczo-oddecho-wego, choroby Aujeszkyego oraz leptospiry.
Postêpowanie
W przypadku wyst¹pienia choroby w stadzie nie po-dejmuje siê leczenia zainfekowanych zwierz¹t. W USA mo¿liwe jest prowadzenie szczepieñ ochronnych wiñ przeciwko EMC przy pomocy inaktywowanego bio-preparatu, natomiast w Europie szczepionka nie jest dostêpna. Z tego powodu zaleca siê podawanie nisko-pronym lochom, w celu ich uodpornienia, ka³u z koj-ców, w których stwierdzono nag³e padniêcia nowo-rodków.
Z uwagi na mo¿liwoæ bezporedniej transmisji za-ka¿enia pomiêdzy winiami nie nale¿y wprowadzaæ do stada zwierz¹t z chlewni dotkniêtych chorob¹.
W celu ograniczenia strat ekonomicznych nale¿y zapewniæ zwierzêtom optymalne warunki rodowisko-we w pomieszczeniach, w tym do minimum ograni-czyæ dzia³ania wywo³uj¹ce u nich stres.
Z uwagi na fakt, ¿e rezerwuarem wirusa s¹ gryzo-nie, niezwykle wa¿na jest ich eliminacja z chlewni po-przez regularn¹ deratyzacjê. W pomieszczeniach, w których przebywa³y zainfekowane winie, niezbêd-ne jest przeprowadzenie dezynfekcji. Do tego celu naj-bardziej przydatne s¹ preparaty na bazie chloru lub preparaty jodoforowe (11).
Pimiennictwo
1.Bakkali K., Gonzaque M., Boutrouille M., Lipobo-Mbanda A., Cruciere C.: Detection of EMCV in clinical samples by immunomagnetic separation and one step RT-PCR. J. Virol. Meth. 2002, 101, 197-206.
2.Billinis C., Leontides S., Psychas V., Spyrou V., Kostoulas P., Koenen F., Papadopoulos O.: Effect of challenge dose and age in experimental infection of pigs with encephalomyocarditis virus. Vet. Microbiol. 2004, 99, 187-195.
3.Billinis C., Paschaleri-Papadopoulou E., Psychas V., Vlemmas J., Loen-tides S., Koumbati M., Kyriakis S. C., Papadopoulos O.: Persistence of encephalomyocarditis virus (EMCV) infection in piglets. Vet. Microbiol. 1999, 70, 171-177.
4.Brewer L. A., Lwamba H. C., Murtaugh M. P., Palmenberg A. C., Brown C., Njenga M. K.: Porcine encephalomyocarditis virus persist in pig myo-cardium and infects human myomyo-cardium cells. J. Virol. 2001, 75, 11621--11629.
5.Dea S. A., Bilodeau R., Sauvageau R., Martineau G. P.: Outbreaks in Quebec pig farms of respiratory and reproductive problems associated with encephalomyocarditis virus. J. Vet. Diagn. Invest. 1991, 3, 275-282. 6.Denis P., Liebig H. D., Nowotny N., Billinis C., Papadopoulos O., OHara R. S.,
Knowles N. J., Koenen F.: Genetic variability of encephalomyocarditis virus (EMCV) isolates. Vet. Microbiol. 2006, 113, 1-12.
7.Foni E., Barigazzi G., Sidoli L., Marcato P. S., Sarli G., Della Salda L., Spinaci M.: Experimental encephalomyocarditis virus infection in pigs. J. Vet. Med. B. 1993, 40, 347-352.
8.Gelmetti D., Meroni A., Brocchi E., Koenen F., Cammarata G.: Pathogenesis of encephalomyocarditis experimental infection in young piglets: a potential animal model to study viral myocarditis. Vet. Res. 2006, 37, 15-23. 9.Kluivers M., Maurice H., Vyt P., Koenen F., Nielen M.: Transmission of
encephalomyocarditis virus in pigs estimated from field data in Belgium by means of R0. Vet. Res. 1996, 37, 757-766.
10.Knowles N. J., Dickinson N. D., Wisden G., Carra E., Brocchi E., DeSimo-ne F.: Molecular analysis of encephalomyocarditis viruses isolated from pigs and rodents in Italy. Virus Res. 2000, 57, 53-62.
11.Koenen F.: Encephalomyocarditis virus, [w:] Straw B. E., Zimmerman J. J., DAllaire S., Taylor D. J.: Diseases of Swine. Blackwell Publishing, Ames, Iowa, USA 2006, s. 331-336.
12.Koenen F., DeClerq K., Lefebvre J., Strobbe R.: Reproductive failure in sows following experimental infection with a Belgian EMCV isolate. Vet. Micro-biol. 1994, 39, 111-116.
13.Koenen F., Vanderhallen H., Dickinson N. D., Konwles N. J.: Phylogenetic analysis of European encephalomyocarditis viruses: comparison of two genomic regions. Arch. Virol. 1999, 144, 893-903.
14.LaRue R., Myers S., Brewer L., Shaw D. P., Brown C., Seal B. S., Njenga M. K.: A wild-type porcine encephalomyocarditis virus containing a short poly (C) tract is pathogenic to mice, pigs and cynomolgus macaques. J. Virol. 2003, 77, 9136-9146.
15.Maurice H., Nielen M., Brocchi E., Nowotny N., Kassimi L. B., Billinis C., Loukaides P., OHara R. S., Koenen F.: The occurrence of encephalomyo-carditis virus (EMCV) in European pigs from 1990 to 2001. Epidemiol. In-fect. 2005, 133, 547-557.
16.Maurice H., Nielen M., Vyt Ph., Frankema K., Koenen F.: Factors related to clinical appearence of EMCV at Belgian pig farms. Prev. Vet. Med. 2005, 4, 256.
17.Murname T. G.: Encephalomyocarditis, [w:] Viral zoonozes. G. W. Beran (wyd.). CRC Press, Boca Raton 1981, 137-147.
18.Papaioannou N., Billinis C., Psychas V., Papadopoulos O., Vlemmas I.: Pathogenesis of encephalomyocarditis virus (EMCV) infection in piglets during the viraemia phase: a histopatological, immunochistochemical and virological study. J. Comp. Pathol. 2003, 129, 161-168.
19.Paul S., Michiels T.: Cardiovirus leader proteins are functionally inter-changeable and have evolved to adapt to virus replication fitness. J. Gen. Virol. 2006, 87, 1237-1246.
20.Psychas V., Papaioannou N., Billinis C., Paschaleri-Papadopoulou E., Leontides S., Papadopolous O., Tsangaris T., Vlemmas J.: Evaluation of ultrastructural changes associated with encephalomyocarditis virus in the myocardium of experimentally infected piglets. Am. J. Vet. Res. 2001, 62, 1653-1657.
21.Spyrou V., Maurice H.: Transmission and pathogenicity of encephalomycar-ditis virus among rats. Vet. Res. 2004, 35, 113.
22.Vanderhallen H., Koenen F.: Identification of encephalomyocarditis virus in clinical samples by reverse transcription-PCR followed by genetic typing using sequence anaysis. J. Clin. Microbiol. 1998, 36, 3463-3467. 23.Vlemmas J., Billinis C., Psychas V., Papaioannou N.,
Paschaleri-Papado-poulou E., Leontides S., PapadoPaschaleri-Papado-poulous O.: Immunohistochemical detec-tion of encephalomyocarditis virus (EMCV) antigen in the heart of experi-mentally infected piglets. J. Comp. Pathol. 2000, 122, 235-240.
24.Zimmerman J. J., Hill H. T., Beran G. W., Meetz M. C.: Serologic diagnosis of encephalomyocarditis virus infection in swine by the microtiter serum neutralization test. J. Vet. Diagn. Invest. 1990, 2, 347-350.
Adres autora: prof. dr hab. Iwona Markowska-Daniel, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: iwonamd@piwet.pulawy.pl
