Praca oryginalna Original paper
W ostatnich latach zaobserwowano w Polsce nie-w³aciwe tendencje w stanie zdrowotnym byd³a mlecz-nego o wysokim potencjale produkcyjnym. Stanowi¹ one skutek z³ego ¿ywienia w okresie zasuszenia, po-legaj¹cego na nieprawid³owym bilansie bia³kowo-ener-getycznym i mineralno-witaminowym. (5, 6, 30). B³ê-dy ¿ywieniowe prowadz¹ do powstania zaburzeñ w B³ê-dy- w dy-namicznej homeostazie ustroju na poziomie moleku-larnym, komórkowym, tkankowym, narz¹dowym oraz uk³adowym. Ich konsekwencj¹ jest obni¿enie poten-cja³u antyoksydacyjnego i immunosupresja, które pre-dysponuj¹ do wyst¹pienia poszczególnych chorób. Nale¿y tu wymieniæ: ketozê, zespó³ st³uszczenia w¹t-roby, pora¿enie poporodowe, tê¿yczkê pastwiskow¹, przemieszczenie trawieñca, zespó³ Hoflunda, opónie-nie inwolucji macicy, zatrzymaopónie-nie ³o¿yska oraz stany zapalne dróg rodnych, racic i gruczo³u mlekowego (2, 7, 11, 12, 15). Nale¿y podkreliæ, ¿e prawid³owe
¿y-wienie w okresie trzech ostatnich tygodni zasuszania oraz pierwszych trzech tygodniach po wycieleniu, zwane okresem przejciowym (transition period), jest bardzo wa¿ne ze wzglêdu na dynamicznie przebiega-j¹ce przemiany metaboliczne. B³êdy ¿ywieniowe po-pe³niane w tym okresie w istotny sposób determinuj¹ intensywnoæ wystêpowania chorób metabolicznych byd³a mlecznego, w których patogenezie istotn¹ rolê odgrywa stres oksydacyjny.
Pierwsze badania w Polsce nad ocen¹ wp³ywu wy-branych sk³adników mineralnych na potencja³ prook-sydacyjno-antyoksydacyjny u byd³a przeprowadzi³ w 1991 r. Kleczkowski (19). Autor udowodni³, ¿e do-datek miedzi do paszy buhajów wp³ywa³ na obni¿enie procesów peroksydacji, czego wyrazem by³o zmniej-szenie stê¿enia dialdehydu malonowego w surowicy krwi oraz usprawnienie niektórych mechanizmów ochronnych w tkankach poprzez podwy¿szenie
aktyw-Wp³yw miedzi i magnezu na status
prooksydacyjno-antyoksydacyjny we krwi krów
w okresie przejciowym w rejonach niedoborowych
KAROLINA BARSZCZ*, IWONA BADUREK*, MIROS£AW KLECZKOWSKI*, **,
W£ODZIMIERZ KLUCIÑSKI*, ZDZIS£AW GAJEWSKI*, TADEUSZ JAKUBOWSKI*
*Katedra Nauk Klinicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-766 Warszawa *, **Zak³ad Higieny Weterynaryjnej w Bia³ymstoku Oddzia³ w £om¿y, ul. Nowogrodzka 160, 18-402 £om¿a
Barszcz K., Badurek I., Kleczkowski M., Kluciñski W., Gajewski Z., Jakubowski T.
Effect of copper and magnesium on prooxidative-antioxidative status in the blood of cows in the transition period from deficient regions
Summary
The aim of the study was to evaluate the influence of copper and magnesium on superoxide dismutase (SOD) activity and concentration of malonyldialdehyde, ceruloplasmin, ascorbic acid, and total antioxidant status in the blood of cows from deficient regions. The research was conducted on a sample of 33 cows. The cows coming from deficient regions were divided into 3 groups: I (control), II and III (experimental) taking into account supplements. The mineral supplements were used as chemical compounds: copper for group II as Cu SO4 · 5 H2O, magnesium for group III as MgO. Samples of fodder were taken to determine copper and magnesium. Blood samples were taken from the jugular vein to estimate magnesium, copper, and superoxide dismutase activity and concentration of malonyldialdehyde, ceruloplasmin, ascorbic acid, and total antioxi-dant status. The concentration of copper and magnesium was lower in the blood of cows from the control group than that of the cows from the experimental groups. However, the concentration of malonyldialdehyde was higher in the control group than in the experimental groups. In the control group the superoxide dismutase activity, the concentration of ceruloplasmin and total antioxidant status were lower than in the experimental groups. Ascorbic acid concentration in the blood of cows from the control group was higher than in the experi-mental groups. The obtained data show that cooper and magnesium play an important role in many antioxidative mechanisms in the transition period of dairy cows.
noci dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) w erytrocy-tach, w¹trobie i nerkach; ceruloplazminy i kwasu askor-binowego w surowicy oraz witaminy E w w¹trobie. Przeprowadzone badania wykaza³y równie¿, ¿e cynk powodowa³ spadek aktywnoci SOD w erytrocytach. Aktualnie problematyk¹ stresu oksydacyjnego w ró¿-nych aspektach zajmuje siê wiêkszoæ weterynaryjró¿-nych i pokrewnych zak³adów naukowych. Potwierdzaj¹ one celowoæ stosowania korzystnej indukcji ochrony an-tyoksydacyjnej przy pomocy jonów miedzi i magnezu oraz witamin (32, 34).
Wród wielu sk³adników uk³adu antyoksydacyjne-go na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹: dysmutaza ponad-tlenkowa, ceruloplazmina, ca³kowity stan antyoksyda-cyjny i kwas askorbinowy. Dotychczasowe badania wykaza³y, ¿e miedziowo-cynkowa SOD, ceruloplazmi-na i albuminy s¹ g³ównymi bia³kami antyoksydacyj-nymi centralnego uk³adu nerwowego, pokarmowego, rozrodczego i wydalniczego (5, 21, 22). Najwy¿sz¹ aktywnoæ SOD odnotowano w komórkach piramido-wych hipokampa oraz korze mózgu (5, 33). Do naj-wa¿niejszych zadañ tego enzymu nale¿y zapobiega-nie uszkodzeniom oksydacyjnym struktur subkomór-kowych, w tym apoptozie komórek. Upoledzona ak-tywnoæ enzymu przyczynia siê do rozwoju procesów neurodegeneracyjnych (24).
Poniewa¿ dysmutaza ponadtlenkowa, ceruloplazmi-na, kwas askorbinowy i ca³kowity stan antyoksyda-cyjny bior¹ udzia³ w wielu mechanizmach patofizjo-logicznych wywo³ywanych niedoborem pokarmowym magnezu i miedzi u krów mlecznych, celem badañ by³o
okrelenie wp³ywu tych biopierwiastków na aktywnoæ i stê¿enie wy¿ej wymienio-nych wskaników we krwi krów w rejo-nach niedoborowych.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w trzech rejo-nach: I kontrolnym, II i III dowiadczal-nym, gdzie obserwacji klinicznej poddano po 50 krów rasy czarno-bia³ej w wieku oko³o 6 lat. Ponadto w ka¿dym z nich dok³adnie przebadano po 11 osobników. Wszystkie zwierzêta otrzymywa³y paszê, w której zapo-trzebowanie na mied i magnez by³o deficytowe (23). W okresie letnim krowy przebywa³y na pastwisku i dodat-kowo otrzymywa³y paszê treciw¹. W okresie zimowym zwierzêta trzymano na stanowiskach wysokich wi¹zanych i podawano im siano, buraki pastewne oraz paszê treciw¹. Dzienna dawka pokarmowa by³a zbilansowana pod wzglêdem bia³-kowo-energetycznym, zgodnie z przyjêtymi normami (23). Przed rozpoczêciem badañ poszczegól-ne rodzaje pasz poddano analizie mineralnej w celu okrelenia za-wartoci magnezu oraz miedzi (tab. 1). W okresie od jednego miesi¹ca przed porodem do koñ-ca drugiego miesi¹koñ-ca po porodzie krowy z grupy II otrzymywa³y mied w formie siarczanu miedzi (CuSO4 × 5 H2O), natomiast osobniki z grupy III magnez w formie tlenku magnezowego (MgO) (tab. 2). Dodatki mineralne podawano codziennie poprzez wymie-szanie ich z pasz¹ treciw¹ w iloci zapewniaj¹cej oczeki-wane stê¿enie (tab. 3).
Mied i magnez oznaczono metod¹ p³omieniowej ab-sorpcji atomowej z korekcj¹ t³a. Paszê poddano uprzednio mineralizacji w mieszaninie stê¿onych kwasów (HNO3, HClO3, H2SO4) w stosunku 20 : 4 : 1.
Krew do badañ pobierano trzykrotnie z ¿y³y szyjnej ze-wnêtrznej rano, przed pierwszym karmieniem w terminach: a 3 dni przed porodem, b 2 dni po porodzie i c w szczy-cie laktacji. W celu oznaczenia miedzi i magnezu wyko-rzystano plastikowe probówki bez koagulantów. Surowicê krwi poddano mineralizacji na sucho przez spalanie w pie-cu elektrycznym w temperaturze 450°C. Do oznaczenia aktywnoci dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) we krwi u¿yto probówek z heparyn¹. Aktywnoæ SOD oznaczano w erytrocytach przy pomocy testu RANSOD firmy Ran-dox Laboratories Ltd. Erytrocyty pozyskane poprzez czte-rokrotne p³ukanie pe³nej krwi w soli fizjologicznej, podda-no hemolizie. Wed³ug ogólnie stosowanej metodyki wyko-rzystano ksantynê i oksydazê ksantynow¹ w charakterze generatorów anionorodników ponadtlenkowych, które wchodz¹ w reakcje z solami p-jodonitrotetrazolu, wytwa-rzaj¹c ró¿owy barwnik formazynowy. Pomiaru aktywno-ci SOD dokonano na podstawie hamowania reakcji barw-nej przy d³ugoci fali 505 nm. Stê¿enie hemoglobiny (Hb) we krwi oznaczono przy pomocy analizatora hematologicz-nego HC-510. Stê¿enie ceruloplazminy (CP) w surowicy krwi badano metod¹ Sundermanna i Namoto w
modyfika-k e t s a i w r e i p o i B a p u r G I II III a m iz lato izma lato izma lato ). m . s g k / g ( g M 1,3±0,07 1,5±0,12 1,1±0,08 1,4±0,09 1,2±0,09 1,3±0,08 ). m . s g k / g m ( u C 6,4±0,61 8,8±0,53 6,2±0,73 7,5±0,61 7,8±0,66 8,4±0,64
Tab. 1. rednie stê¿enie magnezu i miedzi w dawce pokarmowej krów z po-szczególnych grup przed suplementacj¹ (n = 5; x ± s)
Tab. 2. Dawki dodatków magnezu i miedzi podawane kro-wom z poszczególnych grup
o g e n l a r e n i m u k t a d o d j a z d o R Grupa I II III ) e i n n e iz d / ê w o r k / g ( O g M 0 0 128,0 O S u C 4× H5 2O(mg/krowê/dizennie) 0 278,0 0
Tab. 3. rednie stê¿enie magnezu i miedzi w dawce pokarmowej krów z poszczególnych grup po suplementacji (n = 5; x ± s) k e t s a i w r e i p o i B a p u r G I II III a m iz lato izma lato izma lato ). m . s g k / g ( g M 1,4±0,005 1,7±0,11 11,3±0,11 11,40±0,06 4,5±0,63 4,7±0,39 ). m . s g k / g m ( u C 6,7±0,590 8,2±0,62 11,2±0,86 11,65±0,99 6,5±0,57 7,9±0,61
cji Grysa (8). Metoda oparta jest na katalizowaniu przez ceruloplazminê utleniania p-fenylenodiaminy do barwnego produktu reakcji, tworz¹cego siê przy pH 5,4, mierzonego metod¹ spektrofotometryczn¹ przy d³ugoci fali 530 nm. Stê¿enie kwasu askorbinowego (AA) i dialdehydu malo-nowego (MDA) oznaczano wg Grysa (9, 10). Ca³kowity stan antyoksydacyjny (TAS) w osoczu krwi mierzono za pomoc¹ testu Total Antyoksydant Status firmy Randox. W metodzie wykorzystuje siê w³aciwoci sulfonianu 2,2-dwuazyno 3-etylobenzotiazoliny (ABTS), który inkubowa-ny z metmioglobin¹ i nadtlenkiem wodoru uwidacznia ak-tywnoæ peroksdazow¹ i ulega przekszta³ceniu w kationo-rodnik ABTS o niebieskozielonym zabarwieniu, mierzony przy d³ugoci fali 600 nm. Otrzymane wyniki badañ przed-stawiono w formie rednich arytmetycznych i odchyleñ standardowych oraz poddano obliczeniom statystycznym przy pomocy testu t-Studenta.
Wyniki i omówienie
Badania nad etiologi¹ i patofizjologi¹ chorób byd³a wystêpuj¹cych w okresie oko³oporodowym, w których uwzglêdniano potencja³ prooksydacyjno-antyoksyda-cyjny, zosta³y zapocz¹tkowane w Polsce ponad dwa-dziecia lat temu. Na przestrzeni tego czasu stwier-dzono, ¿e znaczna liczba pojawiaj¹cych siê zaburzeñ w rozrodzie, schorzeñ gruczo³u mlekowego i zaburzeñ metabolicznych byd³a w okresie przejciowym mo¿e wi¹zaæ siê z trudnociami w utrzymaniu w³aciwego, wewn¹trzkomórkowego stanu oksydacyjno-redukcyj-nego, zale¿oksydacyjno-redukcyj-nego, miêdzy innymi, od stê¿enia wolnych rodników ró¿nego pochodzenia, reaktywnych form tle-nu oraz stopnia wydolnoci zró¿nicowanych endogen-nych systemów antyoksydacyjendogen-nych. Zaburzenie rów-nowagi miêdzy stanem prooksydacyjnym a wydolno-ci¹ uk³adu antyoksydacyjnego doprowadza do wyst¹-pienia stresu oksydacyjnego. Pojawiaj¹ce siê zmiany chorobowe u byd³a maj¹ zwykle charakter
niedo-krwienno-martwiczo-degeneracyjny i s¹ obserwowa-ne we wszystkich uk³adach. Ponadto mo¿e dochodziæ do uszkodzenia DNA, którego skutkami s¹: upole-dzenie transkrypcji genów oraz procesy nowotworze-nia (1). U ich podstaw mo¿na znaleæ szereg zaburzeñ prooksydacyjno-antyoksydacyjnych przesuniêtych w kierunku wzmo¿onego utleniania.
U krów pochodz¹cych z trzech terenów niedoboro-wych stwierdzano przypadki wystêpowania ostrej for-my tê¿yczki pastwiskowej oraz nieliczne przypadki odbarwienia w³osa czarnego na rudy w okolicy szyi, ³opatki i wokó³ oczu. Wyniki obserwacji klinicznej wykaza³y wiêc zwi¹zek z obni¿onym stê¿eniem za-równo magnezu, jak i miedzi w paszy, któr¹ otrzymy-wa³y krowy przed suplementacj¹ (tab. 1) ze stê¿eniem tych biopierwiastków w surowicy krów z grupy kon-trolnej I (tab. 4). Pasza krów pochodz¹ca ze wszyst-kich trzech rejonów zawiera³a doæ niskie stê¿enia magnezu (tab. 1). Natomiast po suplementacji zawar-toæ magnezu w grupie III wzros³a (tab. 2). Stê¿enie miedzi w paszy krów pochodz¹cych z badanych re-gionów by³o tak¿e doæ niskie, przy czym w okresie letnim by³o wy¿sze ni¿ w zimowym (tab. 1). Zmiany w zawartoci magnezu i miedzi w paszy mia³y wp³yw na stê¿enie tych pierwiastków w surowicy krów. Z da-nych (tab. 4) wynika, ¿e stê¿enie magnezu we krwi krów grupy kontrolnej nie otrzymuj¹cej dodatków mineralnych by³o doæ niskie, natomiast w grupie dowiadczalnej III, otrzymuj¹cej dodatek tlenku ma-gnezu statystycznie istotnie wros³o. Stê¿enie tego mik-roelementu w surowicy krów zdrowych wynosi 0,50--1,45 mmol/dm3 (25). Stê¿enie miedzi w surowicy krów z grupy kontrolnej by³o stosunkowo niskie. Pra-wid³owe stê¿enie tego biopierwiastka u zdrowych krów wynosi 10,2-17,3 µmol/dm3 (37). W grupie krów dowiadczalnych, otrzymuj¹cych mied by³o ono
sta-Objanienia: a, b, c pobrania krwi; * ró¿nica istotna przy p £ 0,05 miêdzy rednimi grupy I (kontrolnej) a analogicznymi warto-ciami z grup II i III (dowiadczalne); ** istotnoæ przy p £ 0,01 j.w.
Tab. 4. Status prooksydacyjno-antyoksydacyjny we krwi krów z poszczególnych grup (n = 11; x ± s)
a k s W kni a p u r G I II III a b c a b c a b c m d /l o m m ( g M 3) 0,45 1 3 0 , 0 ± ±00,,50644 ±00,,30842 ±00,,40736 ±00,5,517 ±00,,40048 ±00,,06537** ±00,0,7626** ±00,,06592* m d /l o m µ ( u C 3) 9,7 9 4 , 0 ± ±102,,971 ±101,,516 ±012,6,13* ±104,,892* ±01,34,97** ±101,,714 ±103,,723 ±101,,447 m d /l o m µ ( A D M 3) 0,89 0 1 , 0 ± ±10,0,088 ±10,1,076 ±00,,0535** ±00,,0671** ±00,,0689** ±00,,7008* ±00,,7027* ±00,,7150* ) b H g / U ( D O S ±99643,,72 1±18713,,71 ±99931,,86 ±18256,19,*8* ±16448,68,*6* ±17249,77,*8* 1±04899,,65 1±28634,,19 1±07171,,53 m d /l o m µ ( P C 3) 0,39 5 0 , 0 ± ±00,4,082 ±00,4,042 ±00,,5077* ±00,,6015* ±00,,5098* ±00,4,015 ±00,4,046 ±00,4,064 m d /l o m µ ( S A T 3) 0,25 1 0 , 0 ± ±00,2,012 ±00,2,061 ±00,,3064* ±00,,3012* ±00,,3091* ±00,,2084* ±00,2,043 ±00,3,004 m d /l o m µ ( A A 3) 66,1 2 1 , 8 ± ±542,,676 ±578,,443 ±479,3,61* ±451,4,89* ±494,,171 ±565,,354 ±448,,166 ±584,,272
tystycznie istotnie wy¿sze, przy czym najni¿sze by³o w szczycie laktacji, za najwy¿sze drugiego dnia po porodzie. Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e najwy¿sze stê¿enia magnezu, podobnie jak miedzi, ob-serwowano w surowicy krów, któr¹ otrzymano w wy-niku pobrania drugiego dnia po porodzie, nieco ni¿-sz¹ na 3 dni przed porodem i najni¿ni¿-sz¹ w szczycie lak-tacji. Stanowiæ to mo¿e wynik, miêdzy innymi, zwiêk-szonej eliminacji jonów miedzi z hepatocytów do ¿ó³-ci celem uniemo¿liwienia jej udzia³u w reakcji Fento-na i tworzenia ochrony organizmu przed ewentualnym stresem oksydacyjnym oraz zabezpieczeniem ustroju przed zagro¿eniem infekcjami. W celu ograniczenia szkodliwego dzia³ania prooksydacyjnego ocenianego na podstawie wzrostu stê¿enia dialdehydu malono-wego we krwi krów z grupy I pozbawionej wp³ywu dodatkowych dawek miedzi i cynku (tab. 4) zaobser-wowano wzrost aktywnoci szeregu mechanizmów ochronnych, okrelanych wspólnym mianem potencja-³u antyoksydacyjnego. Wa¿n¹ rolê w ochronie przed reaktywnymi formami tlenu spe³niaj¹ enzymy, a g³ów-nie dysmutaza ponadtlenkowa, ceruloplazmina, zespó³ moleku³ niskocz¹steczkowych okrelonych mianem ca³kowitego stanu antyoksydacyjnego (TAS) i kwas askorbinowy. Dysmutaza ponadtlenkowa odpowie-dzialna jest za przebieg reakcji dysmutacji. Polega ona na naprzemiennym utlenianiu przez anionorodnik po-nadtlenkowy jonów miedziawych (Cu+): SOD Cu+ + O2 + 2 H+ ® SOD Cu2+ + H
2O2, oraz redukcji jonów miedziowych (Cu2+): SOD Cu2+ + O
2 ® SOD Cu+ + O
2. Mied wchodzi w sk³ad grupy pro-stetycznej SOD i dlatego, jak widaæ z przedstawio-nych reakcji, jest jednym z najwa¿niejszych mikroele-mentów bior¹cych udzia³ w zachowaniu miedzioza-le¿nej równowagi prooksydacyjno-antyoksydacyjnej. Enzym charakteryzuje siê najwiêksz¹ opornoci¹ na wysokie stê¿enie produktów katalizowanej przez sie-bie reakcji. Upowa¿nia to do stwierdzenia, ¿e dysmu-tazy s¹ enzymami stabilnymi i zachowuj¹ aktywnoæ w szerokim zakresie pH. Nagromadzenie nadtlenku wodoru powoduje jednak inaktywacjê dysmutaz (27, 29, 40). U byd³a obni¿on¹ aktywnoæ enzymu zaob-serwowano przy niedoborach miedzi i magnezu, jak równie¿ przy zatrzymaniu ³o¿yska oraz zapaleniu gru-czo³u mlekowego (14, 16, 17), dlatego doæ czêsto ak-tywnoæ dysmutazy ponadtlenkowej jest uznawana za wskanik zaopatrzenia krów w mied (20). Najwy¿sz¹ aktywnoci SOD zaobserwowano 2. dnia po porodzie (b) we wszystkich badanych grupach. W grupie kon-trolnej poziom aktywnoci SOD by³ najni¿szy (tab. 4). Magnez równie¿ bierze udzia³ w utrzymaniu rów-nowagi prooksydacyjno-antyoksydacyjnej (18), co potwierdzaj¹ praktyczne obserwacje lekarzy wetery-narii klinicystów. Przy niedoborach tego pierwiastka zarówno u zwierz¹t laboratoryjnych, jak i u byd³a za-obserwowano spadek aktywnoci dysmutazy ponad-tlenkowej w p³ynach ustrojowych o ponad 50% (31, 35). Po suplementacji magnezem dosz³o do wzrostu
aktywnoci SOD we krwi krów mlecznych (tab. 4). Obni¿enie jego stê¿enia w surowicy prowadziæ mo¿e do zapocz¹tkowania kaskady reakcji prowadz¹cych do produkcji czynników pozapalnych i prooksydacyjnych oraz upoledzenia odpowiedzi immunologicznej (31). Zaobserwowano, ¿e obni¿enie stê¿enia magnezu w p³y-nach ustrojowych prowadzi³o do wzrostu stê¿eñ cyto-kin (interleucyto-kiny 1 i 2), katecholamin, histaminy, eiko-zanoidów, prostaglandyny PGE2, bia³ek ostrej fazy, substancji P, reaktywnych form tlenu (4, 28, 39) oraz tkankowych antyoksydantów, takich jak: kwas askor-binowy, witamina E i glutation (4, 38). W dostêpnym pimiennictwie pojawiaj¹ siê informacje na temat z³o-¿onych interakcji pomiêdzy cytokinami a dysmutaz¹ ponadtlenkow¹ (3). Dowiedziono tak¿e, ¿e Il-1â oraz w mniejszym stopniu Il-6 s¹ odpowiedzialne za rozre-gulowanie ochrony antyoksydacyjnej w chondrocytach w przebiegu zapalenia koci i stawów. Najprawdopo-dobniej odbywa siê to na drodze hamowania ekspresji genów Cu/Zn SOD i EC-SOD g³ównie przez Il-1â. W dalszym etapie, w zwi¹zku z nagromadzeniem siê H2O2 w mitochondriach dochodzi do ich uszkodzenia (27). W badaniach nadtlenkowego uszkodzenia p³uc zauwa¿ono wspólny wp³yw SOD i Il-10 na zmniej-szenie siê aktywnoci apoptotycznej pneumocytów, co mia³oby korzystny wp³yw na procesy naprawcze w p³u-cach (14). Cytokiny mog¹ wp³ywaæ dodatnio na eks-presjê SOD (26).
Zawartoæ ceruloplazminy we krwi krów otrzymu-j¹cych dodatek miedzi z grupy II by³a najwy¿sza, za nieco ni¿sza w grupie III. Wród krów z grupy II naj-wy¿sze stê¿enie miedzi by³o drugiego dnia po poro-dzie, a nastêpnie w szczycie laktacji, natomiast naj-ni¿sze 3 dni przed porodem. Wartoæ TAS by³a najwy¿-sza tak¿e we krwi krów z grupy II, przy czym stê¿enie najwy¿sze stwierdzono 3 dni przed porodem (podob-nie jak u krów z grupy II), natomiast jedy(podob-nie (podob-nieco wy¿sze dwa dni po porodzie i najni¿sze w szczycie laktacji. Równie¿ najwy¿sze stê¿enie kwasu askorbi-nowego stwierdzono u krów z grupy II, przy czym naj-wy¿sze by³o w szczycie laktacji, nieco ni¿sze 3 dni przed i 2 dni po porodzie. Wy¿sze stê¿enie kwasu askorbinowego mo¿e stymulowaæ reakcjê Fentona, pe³-ni¹c¹ funkcjê reduktora jonów metali przejciowych (13). Wyniki uzyskanych badañ wskazuj¹ na stymulu-j¹cy wp³yw dodatków miedzi i magnezu na wa¿niej-sze wskaniki stanu antyoksydacyjnego, przy czym wp³yw miedzi jest silniejszy ni¿ magnezu. Szczegól-nie wyrane oddzia³ywaSzczegól-nie miedzi zaobserwowano w okresie oko³oporodowym. Okres przejciowy u krów charakteryzuje siê na ogó³ obni¿eniem rezerwy anty-oksydacyjnej. Prowadzi to do zwiêkszonej zapadal-noci na choroby metaboliczne i zakane, dlatego uza-sadnione s¹ zalecenia stosowania podwy¿szonych stê-¿eñ sk³adników mineralnych i witamin (26). Pomimo znacznego postêpu badañ wyjaniaj¹cych mechanizm wp³ywu magnezu na aktywnoæ prooksydacyjno-an-tyoksdacyjn¹ u byd³a jest on nadal mniej poznany ni¿
wp³ywu miedzi. Obecnie uwa¿a siê, ¿e zarówno mied, jak i magnez pe³ni¹ wa¿n¹ role w enzymatycznych mechanizmach ochrony antyoksydacyjnej u byd³a mlecznego w okresie oko³oporodowym. Wyniki otrzy-manych badañ potwierdzaj¹ celowoæ stosowania an-tyoksydacyjnej profilaktyki i terapii mineralnej u krów w okresie oko³oporodowym.
Pimiennictwo
1.Bartosz G.: Druga twarz tlenu. Wolne rodniki w przyrodzie. PWN, Warsza-wa 2003, s. 89.
2.Castillo C., Hernandez J., Bravo A., Lopez-Alonso M., Pereira V., Bene-dito J. L.: Oxidative status during late pregnancy and early lactation in dairy cows. Veterinary J. 2005, 169, 286-292.
3.Chang S., Kao M., Fu M., Lin C.: Modulation of NO and cytokines in micro-glial cells by Cu/Zn-superoxide dismutase. Free Radical Bio. Med. 2001, 31, 1084-1089.
4.Connolly E., Worthley L. I. G.: Intravenous magnesium. Crit. Care Resuscit. 1999, 1, 162-172.
5.Dranovsky A., Hen R.: Hippocampal neurogenesis: regulation by stress and antidepressants. Biol. Psychiat. 2006, 59, 1136-1143.
6.Dymnicka M., Sokó³ J. L.: Podstawy ¿ywienia zwierz¹t. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2001, s. 56.
7.Dziekan P. M.: Wp³yw dodatków cynku, miedzi i molibdenu podawanych w paszy na równowagê prooksydacyjno-antyoksydacyjn¹ krwi krów ¿yj¹-cych w ró¿nych warunkach rodowiskowych. Praca dokt., Wydz. Medycyny Wet. SGGW, Warszawa 2001.
8.Grys S.: Oznaczanie ceruloplazminy w surowicy. Mat. XV Konferencji Bio-chemicznej ZHW. Metabolizm miedzi i cynku u zwierz¹t gospodarskich. £om¿a 1988, s. 160-165.
9.Grys S.: Oznaczanie kwasu askorbinowego w surowicy. Mat. XV Konferen-cji Biochemicznej ZHW. Metabolizm miedzi i cynku u zwierz¹t gospodar-skich. £om¿a 1988, s. 166-168.
10.Grys S.: Oznaczanie nadtlenków w osoczu, tkankach i paszy. Mat. XV Kon-ferencji Biochemicznej ZHW. Metabolizm miedzi i cynku u zwierz¹t gospo-darskich. £om¿a 1988, s. 171-175.
11.Hajerka J., Macák V., Hura V.: Influence of health status of reproductive organs on uterine involution in dairy cows. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2005, 49, 53-58.
12.Hajerka J., Macák V., Hura V.: Uterine and ovarian factors influencing involution of the uterus in cows. Achievements and Prospects of Ruminants Medicine, Monograph. Pulawy 2005, 325-327.
13.Hippeli S., Elstner E. F.: Transition metal ion-catalized oxygen activation diuring activation processes. FEBS letters 1999, 443, 1-7.
14.Johnson-Varghese L., Brodsky N., Bhandari V.: Effect of antioxidants on apoptosis and cytokine release in fetal rat type II pneumocytes exposed to hyperoxia and nitric oxide. Cytokine 2004, 28, 10-16.
15.Jurek A.: Ocena potencja³u antyoksydacyjnego we krwi krów z hipokalce-mi¹. Praca dokt., Wydz. Medycyny Wet. SGGW, Warszawa 2003. 16.Kankofer M.: Superoxide dismutase and glutathione peroxidase activities in
bovine placenta: spectrophotometric and electrophoretic analysis. Rev. Med. Vet. 2002, 153, 121-124.
17.Kankofer M., Podolak M., Fidecki M., Gondek T.: Activity of placental glutathione peroxidase and superoxide dismutase in cows with and without retained fetal membranes. Placenta 1996, 17, 591-594.
18.Keenoy B. M., Moorkens G., Vertommen J., Noe M., Neve J., Leeuw I. D.: Magnesium status and parameters of the oxidantantioxidant balance in patients with chronic fatigue: effects of supplementation with magnesium. J. Am. Col. Nutr. 2000, 3, 374-382.
19.Kleczkowski M.: Ocena procesów peroksydacji w tkankach buhajów kar-mionych dodatkowo miedzi¹, cynkiem, molibdenem i siark¹ siarczanow¹. (Cz. II). Praca hab., Wydz. Medycyny Wet. SGGW, Warszawa 1991. 20.Kleczkowski M., Kluciñski W.: Niedobory miedzi, cynku i kobaltu u byd³a.
Wydawnictwo SGGW, Monografia, Warszawa 2008, 9-24.
21.Kleczkowski M., Kluciñski W., Bartosz G.: Free Radical Basics of Cattle Diseases. £om¿yñskie Towarzystwo Naukowe, Monograph, £om¿a 2006, 77-98.
22.Kleczkowski M., Kluciñski W., Sitarsk E., Sikora J.: Stres oksydacyjny i wy-brane wskaniki stanu antyoksydacyjnego zwierz¹t. Medycyna Wet. 1998, 54, 166-171.
23.Krzy¿ewski J., Reklewski Z., Runowski H.: Nowoczesny chów i hodowla zwierz¹t gospodarskich. Instytut Genetyki i Hodowli Zwierz¹t PAN, Jastrzê-biec 2005, s. 41.
24.Lombardo M. F., Ciriolo M. R., Cicarelli R., Rotilio G., Rossi L.: Copper, oxidative stress and neurodegeneration. Proc. XI Bienial Meeting Soc. Free Radical Res. Internati. Monduzzi Editore, Paris 2002, s. 271-275.
25.Malinowska A.: Biochemia zwierz¹t. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1999, s. 561.
26.Markiewicz H., Gehrke M., Malinowski E.: Wp³yw witamin C i E oraz sele-nu na aktywnoæ leukocytów i status oksydacyjny krwi krów w okresie puer-perium. Medycyna Wet. 2007, 63, 566-570.
27.Mathy-Hartert M., Hogge L., Sanchez C., Deby-Dupont G., Crielaard J. M., Henrotin Y.: Interleukin-1â and interleukin-6 disturb the antioxidant enzyme system in bovine chondrocytes: a possible explanation for oxidative stress generation. Osteoarthr. Cartilage 2008, 16, 756-763.
28.Mezad D., Hallak M., Huleihel M., Gortzak-Uzan L., Smolin A., Mazor M.: Intravenous magnesium sulphate effect on maternal serum and amniotic fluid cytokines levels in preterm labour patients. Magnesium Res. 2002, 15, 247-252.
29.Mruk D. D., Silvestrini B., Mo M., Cheng C. Y.: Antioxidant superoxide dismutase a review: its function, regulation in the testis, and role in male fertility. Contraception 2002, 65, 305-311.
30.Nowak W., Jakowski J., Wylêga³a S.: Wp³yw ¿ywienia w okresie przejcio-wym na rozród krów mlecznych. Medycyna Wet. 2006, 62, 622-636. 31.Ogryczak D.: Wp³yw dodatków magnezu i miedzi na równowagê
prooksy-dacyjno-antyoksydacyjn¹ we krwi krów z hipomagnezemi¹. Praca dokt., Wydz. Medycyny Wet. SGGW, Warszawa 2005.
32.Pan Y., Loo G.: Effect of copper deficiency on oxidative DNA damage in Juekat T-lymphocytes. Free Radical Bio. Med. 2000, 28, 824-530. 33.Reines A., CeresetoM., Ferrero A.: Neuronal cytoskeletal alterations in an
experimental model of depression. Neuroscience 2004, 129, 529-538. 34.Rock E., Mazur A., OConnor J. M., Bonham M. P., Rayssiguier Y., Strain J. J.:
The effect of copper supplementation on red blood cell oxidiazability and plasma antioxidants in middle aged healthy volunteers. Free Radical Bio. Med. 2000, 28, 324-329.
35.Shivakumar K., Kumar B. P.: Magnesium deficiency enhances oxidative stress and collagen synthesis in vivo in the aorta of rats. Int. J. Biochem. Cell B 1997, 29, 1273-1278.
36.Taira M., Sasaki M., Kimura S., Araki Y.: Dose-dependent effects of Ni (II) ions on production of three inflammatory cytokines (TNF-alpha, IL-1beta and IL-6), superoxide dismutase (SOD) and free radical NO by murine macrophage-like RAW264 cells with or without LPS-stimulation. J. Mater. Sci. Mat. M 2008, 19, 2173-2178.
37.Underwood E. J., Suttle N. F.: The Mineral Nutrition of Livestock. CABI Publishing, Oxon 1999.
38.Wêglicki W. B., Mak I. T., Kramer J. H., Dickens B. F., Cassidy M. M., Staf-ford R. E.: Role of free radicals and substance P in magnesium deficiency. Cardiovasc. Res. 1996, 31, 677-682.
39.Wolf F. I., Trapani V., Simonacci M., Ferré S., Maier J. A.: Magnesium defi-ciency and endothelial dysfunction: is oxidative stress involved? Magnesium Res. 2008, 21, 58-64.
40.Yada T., Shimokawa H., Morikawa K., Takaki A., Shinozaki Y., Mori H., Goto M., Ogasawara Y., Kajiya F.: Role of Cu, Zn-SOD in the synthesis of endogenous vasodilator hydrogen peroxide during reactive hiperemia in mouse mesenteric microcirculation in vivo. Am. J. Physiol. Heart C. 2008, 294, 441-448.
Adres autora: lek. wet. Karolina Barszcz, ul. Nowoursynowska 159c, 02-766 Warszawa; e-mail: karolina.barszcz@onet.eu
