Medycyna Wet. 2010, 66 (11) 732
Artyku³ przegl¹dowy Review
Na przestrzeni ostatnich trzech lat (2007-2009) mo¿na zauwa¿yæ intensyfikacjê badañ dotycz¹cych mo¿liwoci wykorzystania bia³ek ostrej fazy (BOF) w diagnostyce oraz monitoringu stanu zdrowia wiñ (1, 3, 9, 11-13, 25-27, 29). Ukazuj¹ siê pierwsze pra-ce na temat wartoci referencyjnych wybranych BOF u zdrowych wiñ z konwencjonalnych gospodarstw (2, 5, 24).
Pojawiaj¹ siê tak¿e prace opisuj¹ce mo¿liwoæ wy-korzystania BOF w ocenie stanu zwierz¹t poddawa-nych ubojowi, co mo¿e przyczyniæ siê do zwiêkszenia ochrony zdrowia konsumentów poprzez wzrost wy-krywalnoci infekcji o przebiegu podklinicznym (1, 13, 15, 20, 21, 23, 30, 32). Ponadto wykazano, ¿e BOF mog¹ byæ u¿ytecznymi wskanikami skutecznoci te-rapii (14, 17). W medycynie ludzkiej oraz u innych gatunków zwierz¹t (byd³o, psy) analiza stê¿eñ BOF, takich jak bia³ko C-reaktywne (CRP), surowiczy sk³ad-nik amyloidu A (SAA) i haptoglobina (Hp), okaza³a siê u¿yteczna w ocenie statusu zdrowotnego, monito-rowaniu przebiegu choroby oraz prognozowaniu jej
zejcia, a tak¿e w ocenie skutecznoci terapii (26). Ponadto stwierdzono, ¿e utrzymywanie siê stale pod-wy¿szonego poziomu BOF w surowicy wskazuje na chroniczne pobudzenie uk³adu immunologicznego (np. w przewlek³ych infekcjach), co mo¿e zostaæ wykorzy-stane w diagnostyce chorób zwierz¹t (10). Wykorzy-stanie BOF jako wczesnych markerów patologicznych procesów tocz¹cych siê w organizmie mo¿e umo¿li-wiæ szybsz¹ interwencjê lekarsk¹ oraz zapewniæ lep-sz¹ kontrolê warunków ¿ycia zwierz¹t (15).
Stê¿enia poszczególnych BOF w surowicy mog¹ wzrastaæ w ró¿nym stopniu, zale¿nie od czynnika wy-wo³uj¹cego reakcjê ostrej fazy (ROF) (10, 15, 20). Co wiêcej, odpowied ze strony BOF (rodzaj reaguj¹cych bia³ek i stopieñ zmiany koncentracji) mo¿e byæ odmien-na u ró¿nych gatunków zwierz¹t oraz ludzi (10, 20).
Przyjmuje siê, ¿e w trakcie ROF wzrastaj¹ poziomy tzw. bia³ek pozytywnych, do których zalicza siê m.in. Hp, CRP, SAA, kwan¹ á1-glikoproteinê (AGP), a ob-ni¿aj¹ siê stê¿enia bia³ek negatywnych, np. albumin (Ab). Analiza profilu BOF u wiñ nie by³a przez d³ugi czas przedmiotem intensywnych badañ, jednak¿e w ostat-nich kilku latach mo¿na obserwowaæ rosn¹c¹ liczbê publikacji w tym zakresie (8, 9, 11, 13, 27).
Bia³ka ostrej fazy u wiñ
aktualny stan wiedzy*
)
MA£GORZATA POMORSKA-MÓL
Zak³ad Chorób wiñ Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Pomorska-Mól M.
Current state of knowledge of acute phase proteins
Summary
The current state of knowledge about porcine acute phase proteins (APP) has been presented in the article. During last three years (2007-2009) a significant increase of interest in porcine APP has been observed, especially with respect to their potential usage as markers of health status and animal welfare. The utility of APP for detection of subclinical infection in finishers has been reported, which may improve the protection of human health. Moreover, APP have been shown as good markers to monitor the response to treatment. The use of APP as early markers of pathological changes in an organism should enable faster medical intervention and provide better control of animal welfare.
In pigs the group of positive APP includes C-reactive protein (CRP), haptoglobin (Hp), á1-acid glikoprotein (AGP), serum amyliod A (SAA), Pig Major Acute Phase Protein (Pig-MAP) and ceruloplasmin (Cp). The albumin (Ab), apolipoprotein A-I (ApoA - I) and transferrin (Tf) represent the nagative APP.
Current data from scientific literature indicate that APP might be a valuable and powerful tool in the control of porcine welfare and diseases. It seems that Hp and Pig-MAP are of particular value for the monitoring of porcine health status, not only because of their characteristic changes in various disorders, but also because of the availability of commercial tests for the detection of these proteins.
Keywords: acute phase protein, pigs, health status, monitoring, diagnostic
*) Praca finansowana ze rodków na naukê w latach 2010-2013 jako projekt
Medycyna Wet. 2010, 66 (11) 733
Bia³ka ostrej fazy u wiñ
U trzody chlewnej do grupy BOF nale¿¹: CRP, Hp, AGP, SAA, Pig Major Acute Phase Protein (Pig-MAP) i ceruloplazmina (Cp) jako tzw. bia³ka pozytywne, oraz Ab, apolipoproteina A-I (ApoA-I) i transferryna (Tf) jako bia³ka negatywne (3, 20, 21, 23). Podstaw¹ za-kwalifikowania danego bia³ka do grupy BOF jest zmia-na jego stê¿enia bazowego o przyzmia-najmniej 25%, od-powiednio, w górê lub w dó³, dla bia³ek pozytywnych i negatywnych (20, 21).
Pig Major Acute Phase Protein uwa¿ane jest za g³ówne BOF wystêpuj¹ce u trzody chlewnej (3, 8, 26). Charakteryzuje siê ono wysok¹ reaktywnoci¹ w prze-biegu stanów zapalnych, zw³aszcza t³a bakteryjnego (nawet 30-krotny wzrost stê¿enia) (16, 26). Budow¹ chemiczn¹ przypomina ludzkie bia³ko surowicze glikoproteinê kalikreino-wra¿liw¹ (3, 26). Pig-MAP cechuje siê tak¿e znacznym podobieñstwem do ludz-kiego inhibitora inter-á-trypsyny (ITI) (26). U zdro-wych wiñ Pig-MAP jest ma³o znacz¹cym komponen-tem surowicy.
Haptoglobina jest bia³kiem wi¹¿¹cym woln¹ hemo-globinê w trwa³e kompleksy, co zapobiega jej usuwa-niu przez nerki i tym samym utracie ¿elaza z ustroju (7, 10, 20, 23). Haptoglobina wiñ jest dimerem sk³a-daj¹cym siê z ³añcuchów á-â, po³¹czonych wi¹zaniem dwusiarczkowym, które tworz¹ nastêpnie strukturê tetrameryczn¹. Poziom Hp w surowicy zdrowych wiñ wykazuje du¿¹ zmiennoæ, jednak wiêkszoæ autorów wskazuje na wartoci fizjologiczne poni¿ej 0,6-1,4 mg/ ml (14, 24). Po zadzia³aniu bodca uszkadzaj¹cego dochodzi do nag³ego wzrostu stê¿enia Hp w surowi-cy, dziêki czemu mo¿e byæ ona czu³ym indykatorem stanów patologicznych, w tym przebiegaj¹cych pod-klinicznie (1, 8, 10).
Bia³ko C-reaktywne jest zwi¹zkiem nale¿¹cym do pentraksyn podgrupy obszernej klasy bia³ek, zwa-nych lektynami (bia³ka wi¹¿¹ce wêglowodany) (7, 10, 24). Dowiedziono, ¿e u wiñ CRP ma du¿e znaczenie w rozpoznawaniu obcych antygenów i zapocz¹tkowa-niu ich eliminacji poprzez stymulacjê humoralnych i komórkowych elementów odpornoci na drodze kla-sycznej aktywacji dope³niacza. CRP nie traci swej ochronnej roli tak¿e przy braku dope³niacza, gdy¿ mo¿e aktywowaæ fagocytozê (19, 20). Bia³ko to hamuje che-motaksjê neutrofilów (19, 20).
Surowiczy sk³adnik amyloidu A jest apoliprotein¹ o du¿ej gêstoci. Przypisuje siê mu kilka funkcji im-munomoduluj¹cych, w tym zwiêkszanie adhezyjnoci cz¹steczek, aktywacjê granulocytów obojêtnoch³on-nych, stymulacjê wydzielania interferonu (10, 22). Ponadto SAA odgrywa rolê jako czynnik chemotak-tyczny dla komórek zapalnych. Surowiczy sk³adnik amyloidu A uznawany jest za pozytywne BOF u wiñ (7, 12, 20).
Ceruloplazmina jest syntetyzowana g³ównie w w¹t-robie (20). Pe³ni istotne funkcje w organizmie, w³¹-czaj¹c w to ograniczanie uwalniania zapasów ¿elaza.
Jest tzw. wymiataczem wolnych rodników, zapobiega oksydacji kwasów polienowych (10, 23). U trzody chlewnej charakteryzuje siê niewielkim, oko³o 40% wzrostem podczas ROF. Jej stê¿enie w surowicy u zdrowych wiñ wynosi ok. 60 mg/100 ml.
á1-kwana glikoproteina jest bia³kiem odpowie-dzialnym m.in. za wi¹zanie i transport leków w orga-nizmie, ma tak¿e dzia³anie immunomodulacyjne (20). Jest sialoprotein¹ syntetyzowan¹ g³ównie przez hepa-tocyty (20). Jak wykaza³y badania przeprowadzone u ró¿nych gatunków zwierz¹t, AGP nale¿y do pozy-tywnych BOF.
Albuminy nale¿¹ do negatywnych BOF (4, 16). U wiñ, podobnie jak i u pozosta³ych gatunków zwie-rz¹t, poziom Ab w osoczu w przebiegu reakcji zapal-nej ulega obni¿eniu. U wiñ, które w okresie odchowu wykazywa³y, odpowiednio, nisk¹ lub wysok¹ czêsto-tliwoæ zachorowañ, stwierdzono istotne ró¿nice w po-ziomie albumin w osoczu (4, 16).
Transferryna jest bia³kiem transportuj¹cym ¿elazo do erytrocytów. U ludzi uznawana jest za negatywne BOF (20, 28). Spadek jej stê¿enia w surowicy w trak-cie ROF obserwowany by³ tak¿e u wiñ (1, 3, 4, 16). Transferryna, wi¹¿¹c wolne ¿elazo i zapobiegaj¹c w ten sposób jego wykorzystaniu przez drobnoustroje cho-robotwórcze, stanowi jeden z elementów odpornoci wrodzonej.
Apolipoproteina A-I jest g³ównym komponentem lipoprotein o du¿ej gêstoci (HDL), o dzia³aniu prze-ciwmia¿d¿ycowym. Jest uznawana za negatywne BOF, co potwierdzono tak¿e u wiñ (3, 4, 8, 25). Ponad dwukrotny spadek jej stê¿enia obserwowano w prze-biegu eksperymentalnie wywo³anych zaka¿eñ z u¿y-ciem Actinobacillus pleuropneumoniae i Streptococ-cus suis (4, 31).
BOF jako markery stanu zdrowia u wiñ Pineiro i wsp. (24) przebadali ponad 800 zdrowych wiñ w ró¿nym wieku i ró¿nej p³ci, pochodz¹cych z kil-ku ferm. Na podstawie uzyskanych wyników wyzna-czono wartoci referencyjne dla Hp oraz Pig-MAP. Wykazano, ¿e stê¿enie Pig-MAP by³o ni¿sze u loch ni¿ u doros³ych knurów (0,81 vs. 1,23 mg/ml), najni¿-sze wartoci stwierdzono u tuczników (0,8 mg/ml). Natomiast stê¿enie Hp u knurów by³o ni¿sze ni¿ u macior (1,47 vs. 0,94 mg/ml) oraz wzrasta³o wraz z wiekiem badanych zwierz¹t, od 0,6 mg/ml w wieku 4 tygodni do 1,4 mg/ml w wieku 12 tygodni. W przy-padku Hp obserwowano wiêksze wahania stê¿eñ po-miêdzy poszczególnymi osobnikami ni¿ w przypadku Pig-MAP. W badaniach przeprowadzonych przez Clap-perton i wsp. (5) wykazano, ¿e nie tylko p³eæ, ale i rasa maj¹ wp³yw na wartoci stê¿eñ Pig-MAP w su-rowicy zdrowych wiñ. Wed³ug Bürger i wsp. (2), rednie stê¿enie CRP u zdrowych wiñ wynosi ok. 9,0 µg/ml ± 6,1 µg/ml.
Poziomy BOF mog¹ byæ obiektywnym miernikiem stanu zdrowia zwierz¹t rzenych w aspekcie ochrony
Medycyna Wet. 2010, 66 (11) 734
zdrowia konsumentów (11). Na szczególn¹ uwagê w tym przypadku zas³uguje Hp, która mo¿e byæ u¿yta w diagnostyce chorób zarówno o klinicznym, jak i pod-klinicznym przebiegu. W badaniach przeprowadzo-nych przez Pallares i wsp. (21) na tucznikach w koñ-cowej fazie tuczu wykazano, ¿e poziom Hp w surowi-cy pozytywnie korelowa³ ze stanem zdrowia zwierz¹t (21). Poziomy Hp w surowicy wiñ manifestuj¹cych przed ubojem kliniczne objawy choroby by³ istotnie wy¿szy ni¿ u zwierz¹t uznanych za zdrowe (bez obja-wów klinicznych). Ponadto stê¿enie Hp w surowicy tuczników nie manifestuj¹cych przy¿yciowo objawów klinicznych, ale u których pomiertnie stwierdzono ró¿-nego rodzaju zmiany w obrêbie uk³adu oddechowego, tak¿e by³o istotnie wy¿sze ni¿ u wiñ, u których przy-¿yciowo i pomiertnie ¿adnych zmian nie stwierdzo-no (21). Poziom Hp w surowicy odzwierciedla³ po-nadto natê¿enie oraz rozleg³oæ uszkodzenia (% zmie-nionej patologicznie tkanki p³uc). Nie stwierdzono natomiast takich powi¹zañ w odniesieniu do SAA.
Szereg prac wskazuje tak¿e na mo¿liwoæ zastoso-wania analizy stê¿eñ BOF jako wskanika dobrostanu wiñ (25, 27). Jest to zagadnienie istotne, gdy¿, jak powszechnie wiadomo, silny i d³ugotrwa³y stres mo¿e wp³yn¹æ negatywnie na odpornoæ zwierz¹t. Wykaza-no, ¿e w sytuacjach stresowych dochodzi³o do wzro-stu stê¿eñ pozytywnych BOF w surowicy, a stê¿enie negatywnych BOF ulega³o obni¿eniu (25, 27).
Prowadzone by³y tak¿e badania oceniaj¹ce zmiany stê¿eñ Hp, CRP, AGP i Cp w surowicy wiñ po wy-wo³aniu aseptycznego stanu zapalnego (iniekcja ter-pentyny). Stê¿enie CRP w surowicy wzrasta³o znacz¹-co ju¿ po 24 godzinach od podania terpentyny, a mak-simum osi¹ga³o po up³ywie 48 godzin. Powrót do wartoci wyjciowych nastêpowa³ po 6 dniach. Stê¿e-nie Hp wzrasta³o oko³o 3-krotStê¿e-nie, osi¹gaj¹c wartoci maksymalne w drugim dniu od zadzia³ania bodca. Powrót do wartoci wyjciowej wystêpowa³ dopiero po 8 dniach. Stê¿enie Cp wzros³o jedynie o 40%, ale nie powróci³o do normy w ci¹gu 12 dni od podania terpentyny. Podobne wyniki uzyskali w swoich bada-niach Eckersall i wsp. (7).
Dostêpnych jest coraz wiêcej danych dotycz¹cych zmian stê¿eñ poszczególnych BOF w surowicy wiñ w przebiegu eksperymentalnych zaka¿eñ z u¿yciem wystêpuj¹cych w populacji trzody chlewnej patoge-nów bakteryjnych i wirusowych (3, 8, 9, 31).
Amory i wsp. (1) wykazali, ¿e u wiñ zaka¿onych Mycoplasma hyopneumoniae poziom Hp w surowicy by³ wy¿szy ni¿ u zdrowych. Ponadto stwierdzono ko-relacjê pomiêdzy stê¿eniem Hp i warunkami, w jakich trzymane by³y zwierzêta wielkoæ klatek, rodzaj ció³ki (1).
W surowicy wiñ pad³ych w wyniku zaka¿enia Hae-mophilus parasuis stwierdzono podwy¿szone stê¿e-nia Hp, CRP, Pig-MAP oraz obni¿one Apo A-I, nieza-le¿nie od tego, czy zwierzêta by³y poddane wczeniej-szej immunizacji, czy te¿ nie (8). Ponadto odpowied
ze strony BOF odzwierciedla³a czas trwania oraz sto-pieñ ciê¿koci zaka¿enia (8).
Analiza poziomu Pig-MAP i Hp w surowicy wiñ pochodz¹cych ze stad dotkniêtych poodsadzenio-wym wielonarz¹dopoodsadzenio-wym zespo³em wyniszczaj¹cym (PMWS) wykaza³a szczególn¹ przydatnoæ Pig-MAP jako markera s³u¿¹cego do oceny statusu chlewni w odniesieniu do PMWS (9). Ponadto stwierdzono, ¿e wzrost stê¿eñ analizowanych BOF pojawia³ siê ju¿ na kilka tygodni przed klinicznym ujawnieniem siê choroby, co stwarza potencjaln¹ mo¿liwoæ wykorzy-stania analizy poziomu Pig-MAP jako czynnika prog-nostycznego, oceniaj¹cego ryzyko wyst¹pienia PMWS w danym stadzie (9).
Zdaniem Lipperheide i wsp. (18), wartoæ stê¿enia Hp powy¿ej 0,5 mg/ml w surowicy prosi¹t odsadza-nych mo¿e sygnalizowaæ zwiêkszone ryzyko zacho-rowania takich osobników w niedalekiej przysz³oci. Zespó³ Gutierrez i wsp. (11, 12) dowiód³, ¿e matry-cami do oznaczania BOF u wiñ, poza surowic¹, mog¹ byæ tak¿e lina oraz sok miêniowy. Wykazano siln¹ korelacjê pomiêdzy wynikami uzyskanymi z surowi-cy oraz z próbek liny (11). Wyniki tych badañ wska-zuj¹ na potencjaln¹ praktyczn¹ mo¿liwoæ zastoso-wania tej ma³o inwazyjnej metody pobierania próbek w monitoringu stanu zdrowia stad trzody chlewnej. Zespó³ pod tym samym kierownictwem ocenia³ tak¿e mo¿liwoæ wykorzystania soku miêniowego do oce-ny poziomu CRP u wiñ (12). Wyniki badañ potwier-dzi³y przydatnoæ tak¿e tej matrycy do analizy stê¿eñ CRP u wiñ. Wykazano siln¹ korelacjê (r = 0,9; p < 0,001) pomiêdzy wynikami uzyskanymi z krwi i z soku miêniowego (12).
Analiza BOF u wiñ perspektywy na przysz³oæ Bior¹c pod uwagê wyniki dotychczasowych badañ oraz ich intensywnoæ w ostatnim czasie, mo¿na s¹-dziæ, ¿e w niedalekiej przysz³oci testy do oznaczania BOF mog¹ znaleæ rutynowe zastosowanie w okre-laniu stanu zdrowia wiñ, optymalizacji wskaników produkcyjnych, monitorowaniu skutecznoci terapii czy te¿ w ocenie stanu zdrowia zwierz¹t poddawanych ubojowi. Zaburzenia odpornoci, wywo³ane przez sze-reg czynników (infekcje, stres, ska¿enie rodowiska, substancje immunosupresyjne), usposabiaj¹ do rozwo-ju chorób powodowanych przez zarazki oportunistycz-ne. Skuteczne przeciwdzia³anie tym zjawiskom w du-¿ym stopniu jest uzale¿nione od w³aciwego monito-ringu stanu zdrowia zwierz¹t. Jak pokazuj¹ badania ostatnich lat, jednym ze sposobów oceny homeostazy organizmu mo¿e byæ analiza kinetyki zmian stê¿eñ BOF w surowicy. Kontrola poziomu BOF umo¿liwia wczesne wykrycie zaburzeñ, a tym samym podjêcie szybkiej interwencji lekarskiej. Szczególne korzyci z oznaczania poziomu BOF wykazano w identyfikacji podklinicznych stanów zapalnych i zaka¿eñ bezobja-wowych. Ocena zdrowotnoci zwierz¹t na poszczegól-nych etapach produkcji mo¿e przyczyniæ siê do
obni-Medycyna Wet. 2010, 66 (11) 735
¿enia ryzyka transmisji chorób w stadzie oraz zmini-malizowania strat ekonomicznych.
Trwaj¹ tak¿e prace zmierzaj¹ce do ustalenia, czy i które z BOF mog¹ siê okazaæ u¿yteczne w ocenie zdrowia zwierz¹t przeznaczonych do uboju w kontek-cie ochrony zdrowia publicznego (wykrycie infekcji podklinicznych). Wprowadzenie oznaczania BOF jako badania urzêdowego byæ mo¿e zwiêkszy wykrywal-noæ subklinicznych stanów zapalnych wp³ywaj¹cych negatywnie na jakoæ miêsa oraz zwiêkszy bezpieczeñ-stwo produktów ¿ywnociowych pochodzenia zwie-rzêcego (6).
Przedstawiony przegl¹d pimiennictwa wskazuje, ¿e BOF mog¹ okazaæ siê cennym parametrem kontroli jakoci dobrostanu wiñ w stadach oraz wygodnym narzêdziem diagnostycznym. Szczególnie interesuj¹-ce w tym kontekcie wydaj¹ siê Hp oraz Pig-MAP, nie tylko dziêki charakterystycznej kinetyce zmian w ró¿-nych stanach patologiczró¿-nych, ale tak¿e dziêki dostêp-noci komercyjnych testów s³u¿¹cych do ich oznacza-nia (ELISA).
Pimiennictwo
1.Amory J. R., Mackenzie A. M., Eckersall P. D., Stear M. J., Pearce G. P.: Influence of rearing conditions and respiratory disease on haptoglobiny levels in the pig at slaughter. Res. Vet. Sci. 2007, 83, 428-435.
2.Bürger W., Fennert M., Pohle M., Wesemeter H.: C-reactive protein a cha-racteristic feature of health control in swine. J. Vet. Med. 1992, 39, 635-638. 3.Carpintero R., Alonso C., Pineiro M., Iturralde M., Andres M., Le Portier M. F., Madec F., Alava M. A., Pineiro A., Lampreave F.: Pig Major Acute--Phase Protein and apolipoprotein A-I responses correlate with the clinical course of experimentally induced African Swine Fever and Aujeszkys disease Vet. Res. 2007, 38, 741-753.
4.Carpintero R., Pineiro M., Andres M. i wsp.: The concentration of apolipo-protein A-I decreases during experimentally induced acute processes in pigs. Infec. Immun. 2005, 73, 3184-3187.
5.Clapperton M., Bishop S. C., Pineiro M., Campbell F. M., Glass E. J.: The association between plasma levels of acute phase proteins, haptoglobiny, alpha1-acid glycoprotein (AGP), Pig-MAP, thransthyrein and serum amyloid A (SAA) in large White and Meishan pigs. Vet. Immunol. Immunopathol. 2007, 119, 303-309.
6.Eckersall P. D.: Acute phase proteins as a markers of inflammatory lesions. Comp. Haematol. Int. 1995, 5, 93-97.
7.Eckersall S. D., Saini P. K., McComb C.: The acute phase response of acid soluble glycoprotein, alfa1-acid glycoprotein, ceruloplasmin, haptoglobin and C-reactive protein in the pig. Vet. Immunol. Immunopathol. 1996, 51, 377--385.
8.Fuente de la M., Carpintero R., Rodriguez Ferri E. F., Alava M. A., Lam-preave F., Gutierrez Martin C. B.: Acute-phase protein response in pigs expe-rimentally infected with Haemophilus parasuis. Comp. Immunol. Microbiol. Inf. Dis. In press doi:10.1016/j.cimid.2008.11.001.
9.Grau-Roma L., Heegaard P. M., Hjulsager C. K., Sibila M., Kristensen C. S., Allepuz A., Piñeiro M., Larsen L. E., Segalés J., Fraile L.: Pig-major acute phase protein and haptoglobin serum concentrations correlate with PCV2 viremia and the clinical course of postweaning multisystemic wasting syn-drome. Vet. Microbiol. 2009, 138, 53-61.
10.Gruys E., Toussaint M. J. M., Niewold T. A., Koopmans S. J.: Acute phase reaction and acute phase proteins. J. Zhejiang Univ. Sci. 2005, 11, 1045--1056.
11.Gutierrez A. M., Martinez-Subiela A., Eckersall P. D., Ceron J. J.: C-reactive protein quantification in porcine saliva: A minimally invasive test for pig health monitoring. Vet. J. 2009, 181, 261-265.
12.Gutierrez A. M., Martinez-Subiela A., Montes A., Parra M. D., Ceron J. J.: C-reactive protein measurements in meat juice of pigs. Vet. Immunol. Immu-nopathol. 2008, 122, 250-255.
13.Houdijk J. G. M., Campbell F. M., Fortomaris P. D., Eckersall P. D., Kyria-zakis I.: Effects of sub-clinical post-weaning colibacillosis and dietary protein on acute phase proteins in weaner pigs. Livest. Sci. 2007, 108, 182-185. 14.Hulten C., Johansson E., Fossum C., Wallgren P.: Interleukin 6, serum
amyloid A and haptoglobin as a markers of treatment efficacy in pigs
experi-mentally infected with Actinobacillus pleuropneumoniae. Vet. Microb. 2003, 95, 75-89.
15.Kostro K., Gliñski Z.: Bia³ka ostrej fazy u zwierz¹t. Wyd. Uniwersytetu Przy-rodniczego w Lublinie 2003.
16.Lampreave F., Gonzalez-Ramon N., Martinez-Ayensa S. i wsp.: Characteri-zation of acute phase serum protein response in pigs. Electrophoresis 1994, 15, 672-676.
17.Lauritzen B., Lykkesfeldt J., Skaanild M. T., Angen Ø., Nielsen J. P., Friis C.: Putative biomarkers for evaluating antibiotic treatment: an experimental model of porcine Actinobacillus pleuropneumoniae infection. Res. Vet. Sci. 2003, 74, 261-270.
18.Lipperheide C., Dickhöfer D., Petersen B.: Haptoglobin as a potential screening parameter in the pig production chain, [w:] Proc. Int. Congr. Anim. Hyg., Maastricht 2000, s. 127-131.
19.Mortensen F. R., Zhong W.: Regulation of phagocytic leukocyte activities by C-reactive protein. J. Leukoc. Biol. 2000, 67, 495-500.
20.Murata H., Shimada N., Yoshioka M.: Current research on acute phase proteins in veterinary diagnosis: an overview. Vet. J. 2004, 168, 28-40. 21.Pallares F. J., Martinez-Subiela S., Seva J., Raims G., Fuentes P., Bernabe A.,
Munoz A., Ceron J. J.: Relationship between serum acute phase protein concentrations and lesions in finishing pigs. Vet. J. 2008, 177, 369-373. 22.Petersen H. H., Dideriksen D., Christiansen B. M. i wsp.: Serum
hapto-globin concentration as a marker of clinical sings of finishing pigs. Vet. Rec. 2002, 151, 85-89.
23.Petersen H. H., Nielsen J. P., Heegaard P. M.: Application of acute phase protein measurements in veterinary clinical chemistry. Vet. Res. 2004, 35, 163-187.
24.Piñeiro C., Piñeiro M., Morales J., Andres M., Lorezano E., Pozo del M., Alava M. A., Lampreave F.: Pig-MAP and haploglobin concentration refe-rence values in swine from commercial farms. Vet. Journal 2009, 179, 78-84. 25.Piñeiro C., Piñeiro M., Morales J., Carpintero R., Campbell F. M., Ecker-sall P. D., Toussaint M. J. M., Alava M. A., Lampreave F.: Pig acute-phase protein levels after stress induced by changes in the pattern of food admini-stration. Animal 2007, 1, 133-139.
26.Piñeiro M., Lampreave F., Alava M. A.: Development and validation of an ELISA for the quantification of pig Major Acute phase Protein (Pig-MAP). Vet. Immunol. Immunopathol. 2009, 127, 228-234.
27.Piñeiro M., Piñeiro C., Carpintero R., Morales J., Campbell F. M., Ecker-sall P. D., Toussaint M. J., Lampreave F.: Characterisation of the pig acute phase protein response to road transport. Vet. Journal 2007, 173, 669-674. 28.Ritchie R. F., Palomaki G. E., Neveux L. M., Navolotskaia O., Ledue T. B.,
Craig T. B.: Reference distributions for the negative acute-phase serum pro-teins, albumin, transferrin and transthyretin: A practical, simple and clinically relevant approach in a large cohort. J. Clin. Lab. Anal. 1999, 13, 273-279. 29.Rychlik A., Bigoszewski M., Depta A., Kander M., Majewski M.: Effects of
diarrhea on the level of C-reactive protein (CRP), albumins and á1-globulins in the blood serum of piglets. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2001, 45, 219-226. 30.Skinner J. G.: International standardization of acute phase proteins. Vet. Clin.
Pathol. 2001, 30, 2-7.
31.Sorensen J. G., Tegtmeier C., Andresen L. O. i wsp.: The porcine acute phase protein response to acute clinical and subclinical experimental infection with streptococcus suis. Vet. Immunol. Immunopathol. 2006, 113, 157-168. 32.Yamane H., Kanouchi H., Arimizu G., Obi T., Oka T.: Increases in Pig Major
Acute-Phase protein in casting pigs brought to the abattoir. J. Vet. Med. Sci. 2006, 68, 511-513.
Adres autora: dr Ma³gorzata Pomorska-Mól, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: mpomorska@piwet.pulawy.pl
