Koszty i ceny w wielorodzinnym budownictwie mieszkaniowym a wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw wykonawczych

A C T A 0 H I T E R 3 I I A 1 I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 70, 1987

Jerzy Walowlcs*

KOSZT! I CENY W WIELORODZINNYM BUDOWNICTWIE MIESZKANIOWYM A WYNIKI EKONOMICZNE PRZEDSIĘBIORSTW WYKONAWCZYCH

Wprowadzenia

Opracowanie niniejsze etanowi kontynuację badań przedstawio­ nych w artykule pt. "Koszty 1 oeny w spółdzielczym budownictwie mieszkaniowym"1• Zagadnienia ogólne związane z problematyką kosz­ tów i oen w budownictwie, a więoi

- czynniki wpływająoe na poziom kosztów w budownictwie,

- ozynnlkl kształtujące oeny 1 koszty w budownictwie mieszka­ niowym itp.

zostały tam omówione, toteż obecnie nie będziemy do nioh wracać. Przedstawione w wymienionym artykule dane liczbowe obejmowały okres do roku 1977, ozęściowo zań do roku 1978, Lata następne przyniosły pierwsze poważne trudności w realizacji zadań budowla­ nych - najpierw po wyjątkowo oiężkiej zimie 1978/1979, a następ­ nie w związku z ogólnym kryzysem gospodarki, w trakcie którego rozpoczęto wprowadzać w Zycie zasady reformy gospodarczej. W bu­ downictwie zmieniono zasady ustalania cen, co wyraziło się m. in. wprowadzeniem z dniem 1.01.1982 rw zasady obligatoryjnego sporzą­ dzania kosztorysów szczegółowych i oparcia kalkulacji kosztoryso­ wej na kategorii tzw. "kosztów uzasadnionych".

Wszystkie te okoliczności sprawiają, że w dziedzinie kosztów 1 oen w budownictwie nastąpiły w ostatnich latach istotne zmiany, któryoh ostatecznym efektem był bardzo wyBoki w liczbach

bez-* Dr, adiunkt w Zakładzie Ekonomiki Budowniotwa i Inwestyoji Instytutu Ekonomiki Produkcji UŁ.

J . W a l e w i o z . Koszty i ceny w spółdzielczym budow­ nictwie mieszkaniowym, "Acta Uniwersitatis Lodziensls" 1982, Fo­ lia oeoonomioa 16, a* 79-101.

względnych wzrost kosztów i oen, m. In. w budownlotwie mieszka­ niowym.

V niniejszym opracowaniu - po krótkim przeanalizowaniu zmian wielkośoi budownlotwa mieszkanlowego * pragniemy zająć się zmiana­ mi jednostkowych oen 1 koszt<5w w budownlotwie mieszkaniowym w po­ szczególnych lataoh, w tym również oen i kosztów sprowadzonych do porównywałnośoi, a więc przeliczonych za pomooą odpowlednloh mnożników na oeny stałe* Zmiany, jakie nastąpiły w zakresie kosz* tów 1 oen w budownictwie mieszkaniowym, zostaną następnie skon­ frontowane z wybranymi wskaźnikami oraz relaojaml ekonomicznymi typu produkoja i zatrudnienie i majątek trwały, obrazująoymi wy­ niki gospodarowania przedsiębiorstw wykonawczych (na przykładzie 5 kombinatów budowlanych realizujących blisko 10066 zadań uspo­ łecznionego budownictwa mieszkaniowego w województwie miejskim łódzkim). Analiza tych danyoh ma stanowić próbę odpowiedzi na py­ tanie ozy zmiany oen 1 kosztów jednostkowyoh w budownlotwie mieszkaniowym wynikają przede wszystkim z uwarunkowań o oharakte- rze obiektywnym czy też w znacznym stopniu stanowią one pochodną ekonomioznych wyników działalności przedsiębiorstw wykonawczych. Analiza ta oparta więc będzie w głównej mierze na materiałach źródłowych z następujących przedslębiorstwi Łódzkiego Kombinatu Budowlanego "Śródmieście

"p

ŁKB "Półnoo", ŁKB "Wsohód", ŁKB "Po­

łudnie" i ŁKB "Zaohód". Bazę porównawozą stanowić będą dane za­ czerpnięte z roczników statystycznych GUS bądź też obllozone na ioh podstawie wskaźniki dotycząoe ogółu uspołecznionych przedsię­ biorstw budowlano-montażowych w Polsce. Wyodrębnienie niezbędnyoh do analizy danych z przedsiębiorstw budownictwa ogólnego, a tym bardziej z przedsiębiorstw samego tylko budownlotwa mieszkaniowe­ go przeważnie nie było możliwe - ze względu na układ publikowa­ nych danych statystyoznyoh. W analizach porównawozyoh skonoentro- wano się na danych dotyoząoych lat 1978 i 1983. **®st to uzasad­ nione fantem, żet

1) rok 1978 był ostatnim, w którym budownictwo pracowało jeszcze w warunkach nlezakłóoonyoh olężklmi warunkami atmosferycz­ nymi I kwartału 1979 r., a następnie pogłębiająoego się szybko kryzysu gospodarki! był to jednocześnie okres szozytowego nasile­ nia rozmiarów ilościowych uspołecznionego budownictwa mieszkanio­ wego?

2) rok 1983 Jest ostatnim, z którego w chwili obecnej dyspo­ nujemy kompletnymi danymi liczbowymi a przedsiębiorstw i z publi- kaojl statystyoznych, niezbędnymi do przeprowadzenia założonej analizy porównawozej.

I. Zmiany wielkości budownictwa mieszkaniowego w latach 1970-1984

Kształtowanie się rozmiarów budownictwa mieszkaniowego w Pol­ sce w latach 1970-1984 ilustrują dare przedstawione w tab. 1.

Dane zawarte w tab. 1 pozwalają na sformułowanie m. in. na­ stępujących wnioskówi

- budownictwo mieszkaniowe osiągnęło największe dotyohczas rozmiary w drugiej połowie lat siedemdziesiątych (nie zamieszczo­ ne tutaj dane za lata 1976, 1977 1 1979 upoważniają do stwierdze-_O nia, że fakt ten miał miejsce w roku 1976) 5

- budownictwo mieszkaniowe w lataoh 1983 i 1984 było pod względem liczby oddanych do użytku mieszkań mniejsze o ok. 1/3 od analogicznej liczby w roku 1978 i zbliżone do rozmiarów z ro­ ku 1970. W związku z tym wskaźnik liozby mieszkań oddanych do użytku na 1000 mieszkańców kształtował się w tyoh latach podobnie jak w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych (wynosił on w ro­ ku 1960 4,8, zaś w roku 1965 - 5,4 mieszkań)3}

- w lataoh 1979-1984 nastąpiło istotne zwiększenie przecięt-' nej powierzohni 1 nowego mieszkania (jest to ozynnik, który powi­ nien przeoiwdziałać wzrostowi średniego kosztu 1 m* pow. uż. mieszkań). Był to wzrost średnio wynoszący 11,3 m2 pow. uż. na 1 mieszkanie, a wlęo wzrost o 25,4&, * tym dla mieszkań spół­ dzielczych o 26,356. Nadal jednak nowe mieszkinia spółdzielcze są wyraźnie mniejsze od przeciętnego mieszkania oddawanego do użytku (w roku 1984 były mniejsze o 13,9 m2 pow. uż. ożyli o ok. 20,4&). Na tak duże rozbieżności rzutuje przede wszystkim bardzo wysoka

Por. odnośne dane zanieszozone w tablicach* "Mieszkania, laby mieszkalne i powierzchnia użytkowa mieszkań oddanych do użytku" w dziale "Gospodarka mieszkaniowa" w Rocznikach staty­ stycznych GUS 1977, 1978, 1980".

3 Cyt. za Rocznikiem Statystycznym 1981, GUS, 0

.

LVI.

Bu do wn ic tw o mi es zk an io we w Po ls oe w la ta ch 1 9 7 0 -1 9 8 4 jo

8

•H Al fl-'« go|ć m eeoit _{« t>»avcn} 9= 'O *“.«“ SCO 00 o% ł"ł 00 cn O CO t- o ^ O m •k • H > <T> VC3 V£> O vO r- y» \D r-“i M " t H IA CM VO vO °.R VO cn r" ir» CT\ m o\«» SJ r*» O r~ r~- oo *■ r- t- t- in in (■ o ve « * © • N w « m

<r> •*

tr\

ir> • . 8 U> ł— o\ r- r\ ITl r * in_{•» n\ •} o »o r- in

R

O vo f*> I—n N t r_o • • <JS *_{tn *»} ° T~_«• r - CM in O t- sD <n O «h « łf> • r- • O' t — a \ SD W *«»■ir> IA r> IA «- *“ _vD t - vo CM IA | , _CM T* 00 _{r - SD} 1 ■ £ VO r - 00 lf \ ««> CM O a s i*- m (*\ •» • «> CM • •k * CM •» r> vO co _{2 J} <*> v£> O IA a s 1. t “ co o VO IA IA CM t** CM O r * t -r * ł ” O r - r - CM CO CM CO sD CSJ IA •GO «k • r-

m

* •> g V£>*• o% r- s COt- t~ SD cor- IA CM CU cn IA i - . .. . . .. . . 9 " SD * * a\ r-\ •» m O CM T* oo T * *- SD IA O <r>

» i

h-_**

R

*9 SCI « 0 4»

* 5

_{X o.} N_{ta oi} * a

* i

r*. 4*

13

I* 0 01 2 'S o <3 •

M

p. 0 a MCM • 5 8 R • iH • 6 O B O P . p» p» 4» -♦» * 0 g ? v M

ai

» o

r

5

m l M M S to « 3 M O 8.3 S ■**^9_HxłXI CM * •* m sD 1 0 r\ i •» . * r- <*\ ; SD IA i o

_m

•«-VO CM• (VI M> £ ! 00 . 4»

y*>

_tr>

O '

tr<

l I --1_ •tj

*

_i m ia <r» *N

0

§

o. » o

o,

Ol

OJ

R

v£> IT»

R

co «r» cn /a *o cn_*» «k r^\ CS «• co o r-« 00 CM t*. •» IA O *■& «H £ “3 § H i • 4) 4 * •H -H >» ; « O M O ■_{« «}♦» O -O O, 8 B • B*”a p« o „ to X » _{N W} a o ® H ▼ł « a s «** » m

s l sl

Ms.

O^rł « ^ 1 3 6 iM h ♦» >rł B n H O c ■H ® 3 S S fta °2sl2 s ja 9 'O - H n d o 3 aj t» « 5 rt>. I *— w H '0 4 * _{« a -rłtJ} t O O K M _ >^■95

fil JA

0 *0 Jj s w l s 'U

Bu do wa io tw o mi es zk an io we w wo je wó dz tw ie miej ak ia łó dz ki m w la ta oh 1970 -1 91 « H ® a) s - < o * H .'> i O Ci-I r- ^_{tf tUf^OO} B ,• M cj co;r~- 6 1 Sc "C* C O O N 0 3 a \ o to CP» o o t - < ri 0N O O * <*» » * \o IA tri « n M l i a co ■«■ v o « i a * # • w c a <**■ o

co

» v£> ( A v D < £ ) f - " l M 00 <T> C O a \ os cn o s m I A r - 0 % t - «• «• o t - O r ~ CM \ o r -CVJ SjO r \ r N * A O J o r -o r * O J < r -«+ tr» «r-t- # . «> » co r - 0 0 co I A CM CJ O r* (s. •» «• cn m r * co cr\ C O ur> C U f^N vO \0 CM «» •» *> 00 cn VO CD v£? CO O in T-CO <r» cr» •k CM • co C O 0N CM C O r * IA *-O t -C f \ r ~ I A CM < J\ C * \ i n *» O <r~ VO r- ON '■t tt CO a> v j» ( T i c i n t -( 0 - M ^ - S E ? o m 3 <h t j a ® - M I 3 w • c a £ ® J e ® • > < ) ;A O f i V I O

e o. E n-5

,v oj t a * * H N B f l r N » » C 3 " > W ® « o^n ® irt {•* <H « irl e + » r - ł J M B • W 3 W

1

3

c a o t -m O c r \ o M o * o

8

CO O . , . _ CE> _{m as}•* • • • • t— ^4* « n a \ c n < J \ O c n c n « S c o c — C D f r -CM O t -00 I A t ~ T -C A CM C O t -< o t* kn c n vO C**\ VO O cO •*. •> t- <?\ IA CM (X) 4A CO O IA w* 15 * $ •«• cOm CA * CO 0 0 r ~ e s 0 3 o CO vjp tri iTs •k 1 A C N «<* * i > r > i a

8

0 0 I A CM 0 3 V O r \ 00 o * 3 M O ■H a to > ! « a « 8 TA • « i y .’ • • • • •» » ■w B • « 3 3 O o < 3 • • CM • ► B K O O 0 O o » 0 > a > » p . CM C M + > a B I y ? O. *’"» ra © •rl jt M O C HHB <H * S § » ® m 4» -H ® W * > H I O I <3 "O H * W O ł t ® y | E ® © tffi § rJ «ei +»«- ><J 3 e* O Jm •rIKł 4»_{o-a> ffl **} © e » t « NA! d 3 h ł» 4 » I O r**i .M ® S v 4 w w • - o łjlM 0 * 0 O * B ® O W ♦»

a

® •h »j S C O • >r-» <S O • H « * X J O O P , & w o K 3 >1 4> O T l >» xf ® + » co * i r * o t>> o * r ł er Ct 3 O O o Bf 0 3 • t © Nr ł O +4*3 fi |r O o 4J» « U ? • d K O 5 " d 3 O Ź A 4 » c ę f - T 9 1 1 ® IW O M U G ® c£ aj b • V + » * o ® r; • H »

d o

a x)

► r J « i K i f o. o i 1 3 • H " C > h <B = e • H a

s

o o M M O • v a t * 3 -ri -r-l (T\ *0 r-t f i JO « ° % ₈₎ - a p o M C N T-3A* ÓJ Ifl f»* M O ® d «o o C )s •o o CB 4> to a ra Tł ® •rł « C T< 09 tj *<) iM

przeciętna wielkość 1 mieszkania oddanego do użytku w gospodarce nieuspołecznionej, która w roku 1984 przekroczyła granioe 100 a2 pow. ut., osiągając poziom 101,5 m2~^;

- znaczne ograniczenie rozmiarów budownictwa mieszkaniowego spowodowało, te wskaźnik liczby oczekujących członków i kandyda­ tów spółdzielni mieszkaniowych w przeliozeniu na 1 mieszkanie spółdzielcze oddane do użytku wzrósł w lataoh 1970-1983 ponad 3,5-krotnie, osiągając w roku 1983 wielkość ok. 18,5 osób.

Zobaczmy teraz, jak na tym tle kształtowało sio w latach 1970-1984 budowniotwo mieszkaniowe w województwie miejskim łódz­ kim. Dane na ten temat przedstawiono w tab. 2, z tym te dla ro­ ku 1970 obejmują one tylko m. Łódś z uwagi na obowiązujący wtedy inny podział administracyjny kraju.

Dane zawarte w tab. 2 wskazują, te w lataoh siedemdziesiątych wskaźniki dotycząoe budownictwa mieszkaniowego w Łodzi i woje­ wództwie miejskim łódzkim były wyraźnie korzystniejsze nit prze­ ciętne krajowe. Dotyczy to zwłaszcza wskaźnika liczby mieszkań ■oddanych do użytku w przeliozeniu na 1000 mieszkańców. Hatomiast zmiany, jakie nastąpiły od roku 1980, były tu jeszcze poważniej­ sze niż w skali całego krajut rozmiary budownictwa mieszkaniowego onniejszyły sio o ponad połowo (średnio o ok. 55$), w związku z ożyra wskaźnik liczby budowanyoh mieszkań spadł poniżej granioy 5 mieszkań/1000 mleszkańoów (w roku 1984 wyniósł on 4,8). W całym rozpatrywanym okresie średnia wielkość 1 mieszkania oddanego do użytku w woj. łódzkim była znaoznie niższa od przeoiotnej krajo­ wej, np. w roku 1983 w odniesieniu do oałośol budowniotwa - o ok. 13,4$, natomiast Jeśli chodzi o mieszkania spółdzielcze,.to rót- nica w stosunku do przeciętnej krajowej dla oałości budowniotwa mieszkaniowego wynosi w 1983 r. at 23,256, zaś w stosunku do prze- oistnego mieszkania spółdzielozego w kraju — ok. 3^ na niekorzyść województwa miejskiego łódzkiego. Z danych zawartyoh w tab. 2 wy­ nika również, że udział spółdzielczości mieszkaniowej (Jako inwe­ stora) w oałości budowniotwa mieszkaniowego jest w województwie miejskim łódzkim w przybliżeniu dwukrotnie wiokszy nit w skali kraju (wynosił on w ostatnioh lataoh w województwie miejskim

łódzkim średnio ok* 8056, natomiast w akali kraju ok. 40$). Ta Istotna rótnica w połączeniu z niewielkim udziałem budowniotwa nieuspołecznionego w województwie miejskim łódzkim i wynikającą stąd stosunkowo niską przeolętną wielkością 1 mieszkania spowodo­ wana jest bardzo wysokim w skali kraju stopniem zurbanizowania

województwa miejskiego łódzkiego.

Według danych na dzień 31.12.1983 r* w spółdzielniach miesz­ kaniowych na terenie województwa miejskiego łódzkiego zarejestro­ wanych było 105 420 oczekujących ozłonków i kandydatów pełnolet­ nich ze zgromadzonymi wkładami mieszkaniowymi . W zestawieniu z ilością budowanych mieszkań podaną w tab. 2 daje to wskaź­ nik wynoszący ok. 18,9 osób oczekujących w przeliczeniu na 1 mieszkanie oddane do użytku (jest to więc wskaźnik nieco wyższy nit przeciętny w skali kraju).

11. Kształtowanie się średnich cen i kosztów w budownictwie mieszkaniowym w Polsce w latach 1970-1981 Omówione poprzednio znaczne zmniejszenie rozmiarów budowni­ otwa mieszkaniowego w zestawieniu z ogromnymi potrzebami społecz­ nymi w tym zakresie zmusza do poszukiwania dróg prowadzących do motliwie najbardziej efektywnego wykorzystania ograniozc tych. środków, jakie gospodarka narodowa mote

w

obecnej trudnej: sytua­ cji przeznaczyć na cele budowniotwa mieszkaniowego. Chodzi tu o przyjęcie takich metod i środków realizacji zadań budowlanych* aby przy ograniczonej puli środków finansowych wybudować motliwie największą ilość mieszkań. Z tego względu Istotną rolę nalety przypisać badaniom dotyczącym kształtowaniu się jednostkowych oen i kosztów (w tym zwłaszcza kosztów) w budownictwie mieszka­ niowym* Za porównywalną jednostkę efektu użytkowego przyjmuje się w tych badaniach 1 m2 pow. ut. Wnioski wynikające z kształto­ wania się średnich kosztów jednostkowych w zestawieniu z cenami

jednostkowymi mają istotne znaczenie dla podejmowania deoyzji zmierzających do poprawy efektywności budownictwa mieszkaniowego.

6

_{Dane uzyskane w Wojewódzkiej Spółdzielni Mieszkaniowej}

Dane dotyczące kształtowania sie średnich oen i kosztów w bu­ downictwie mieszkaniowym w Polsce zawiera tab. 3. Obejmują one tylko okres do 1981 r., ponieważ danych z lat 1982-1984 dotyeh- ozas nie opracowano i nie opublikowano*

Dane liczbowe przedstawione w tab. 3 wskazują na stopniowy wzrost jednostkowych cen i kosztów w latach 1970-1981. Rozpatru­

jąc ceny i koszty w warunkach każdego roku, zauważyć można, że średnia cena jednostkowa w całym tym okresie wzrastała systema­ tycznie, choć w zmiennym tempie. Szozególnie wysoki jej wzrost

(podobnie zresztą jak i wzrost kosztu) miał miejsoe w latach 1976 i 1980, o 25-35$ w stosunku do roku poprzedniego. Podobna tendencja wzrostowa pojawiła sie w zakresie kosztu jednostkowego z tyra jednakże, iż wyjątkowo w roku 1978 nastąpiło wyraźne, bo wynoszące ok. 5$ obniżenie kosztu jednostkowego, a w roku następ­ nym minimalne już tym razem jego obniżenie, ^wynoszące ok. 0,2$. Jest to fakt zaskakujący i trudny do wytłumaozenia, ponieważ obniżeniu kosztów jednostkowych nie sprzyjało zapewne aż w takim stopniu szczytowe nasilenie rozmiarów budownictwa mieszkaniowego w roku 1978 ani tym bardziej wyjątkowo trudne warunki atmosfe­

ryczne w I kwartale 1979 r. Można jedynie przypuszczać, że fakt ten był wynikiem stosunkowo korzystayoh warunków realizacji zadań budowlanych w 1978 r. oraz korzystnych (* punktu widzenia kosz­ tów) zmian w strukturze metod i systemów budowania, kubatury i wysokości budynków w porównaniu z poprzedzającym rokiem 1977.

Przez cały niemal badany okres (z wyjątkiem roku 1979 i 1981) budownictwo mieszkaniowe było w mniejszym lub większym stopniu nierentowne, przy czym najniższe wskaźniki rentowności odnotowano w latach 1975 (-15.2$), 1977 (-12,0$) oraz 1974 (-8,4$). Rozpo­ częcie wprowadzania z^sad reformy gospodarczej spowodowało, że w roku 1981 budownictwo mieszkaniowe po raz pierwszy uzyskało wskaźnik rentowności wynoszący ponad +5$ (+5,5$).

Dodatkowe wnioski nasuwają sie z analizy jednostkowyoh cen 1 kosztów sprowadzonych do warunków 1983 r. za pomooą mnożników pozwalających na przeliczenie badanyoh wskaźników z oen bieżących na ceny stałe, co umożliwia ioh porównywanie. Oczywiście mnożniki te nie są doskonałe, pozwalają jednak wyeliminować wpływ zmian oen produkcji budowlanej na tyle, aby można w przybliżeniu ocenić łączny wpływ pozostałych ozynnlków na kształtowanie si§

jednostkowych oen 1 kosatów budowniotwa mieszkaniowego, a wi©o takioh, jaki ekonomioano

&ć

stosowanych teohnologil, systemów konstrukoyjno-raontażowyoh, rozwiązać organizacyjnych w produkcji budowlanej, efektywność wykorzystania ozynnlków produkoji budow­ lanej, kubatura i wysokość reallaowanyoh budynków, warunki ioh lokalizacji ltp.

Prsyjmująo wlęo,że dokonane przeliczenie na ceny stałe pozwo­ liło na wyeliminowanie wpływu zmian oen z wystarczającą dokładno­ ścią, trzeba stwierdzić, że w latach 1970-1981 nastąpił wzrost porównywalnego kosztu Jednostkowego o ponad połowę. Niezbędny w związku a tym dla zapewnienia praedaiębiorstwom wykonawczym minimum rentowności - wzrost porównywalnej oeny Jednostkowej wyniósł w tyra sarayra okresie blisko 2/3* Należy dodać, że w lataoh 1982-1983 oeny 1 koszty jednostkowe wzrastały nadal, o czym świadczą zamieszczone w dalszej ozęści niniejszego opracowania dane dotyczące województwa miejskiego łódzkiego (danymi a tyoh lat dla całego kraju dotychczas Jeszoze nie dysponujemy).

Należy dodać, że chociaż generalna tendencja w kształtowaniu się jednostkowych oen i kosztów porównywalnyoh jest podobna, jak w przypadku oen i kosztów rozpatrywanych w warunkach każdego ro­ ku, to jednak widać też pewne różnioe. Tak np. obniżenie kosztów porównywalnych wystąpiło nie tylko w roku 1978 i 19/9, lecz także w roku 1971 i 1976, a tym że w lataoh 1971 i 1978 dodatkowo towa­ rzyszyło temu zmniejszenie porównywalnej oeny 1 m pow. uż. Gwał­ towny wzrost jednostkowych oen i kosztów porównywalnyoh miał miejsce tylko w roku 1980 (o ok. 30,0* w przypadku oen i o ok.

36,5* w przypadku kosatów)* fzrost taki nie wystąpił w roku 1976 - jak to miało miejsoe w odniesieniu do kosztów i cen rozpatrywa­ nych w warunkach każdego roku.

Zobaczmy teras. Jak kształtował się średni koszt jednostkowy w uspołecznionym wielorodzinnym budownictwie mieszkaniowym zależ­

nie od zastosowanej teohnologil 1 systemu konstrukcyjno-montażo- wego. Dane na ten temat przedstawiono w tab. 4* Obejmują one okres od roku 1972, gdy* w latach woaeśniejszych nie publikowano tyoh danych dla posaozególnyoh systemów konstrukoyjno-montażowyoh.

Rozpatrująo koszt Jednostkowy w warunkach każdego roku widzi­ my, te brak tu wyraźnych tendenoji, które utrzymywałyby alf

Ś r e d n ie k o sz ty i ce ny w u s p o łe c zn io n y m b u d o w n łc tv d ,e wielor od zi nny m w P o ls c e * la tao h 15 7 0-19 81 r^v <a H JO I >» * < łH O O

M

AJt-O •rf «H in«“_d «*-o Sjj< *

•s s

_* H » O M

8

t n on <7> 8 t n

8

ND ir\ S D_CM I

ot a>

d N _{U) fc*}

o o. <s

_0*0 O «r O o I AC A «M 8 l*N O IA <7> O o CM 1 o 4 » C O t - O J *■» N O 1 ' d t t • v o 00 h * H f c IA 0 3 CNI V D CO i t> O o i * 3 M P . CM < r- r N c n t n 1 O u— «— r ~ r - r-CM 8 IA CM O O N I A K I < 0 < n m fT N ■r* T** O *»

7

7

7

T

i Cj> •£ w . * I A

T

r * <y\ «r* r*t- IAt-* o r** V0 CM CM r*\ SO CM O ON cO r - C M i — r ^ \ v£> co O r - r -CM w O CM r \ | A f*** r - b - e - r -c r i < yv o > <7N a \ r - • T * IA ca v£> O O •> •> • * 03 I f t h* v o t r -w— « — t n t n T~ . T * r- t- _{- -} -V 0 C M O t n m m 4k •* \ o C O r ~ * — CM t “ CM T --HJ3 J3 o o o HO

2 S - S

S ? ° *•* * ja «- '■r o «rł • » -d ~-i ® CM XJ O o I A V 0 O - - Ł‘S 3 ---£ a. ł“l «£j •'"» t n t -O CM a \ t - v £ » O N r * r - t -r» t - co r -tn tn CM tn cn ON •* tn i t r~ t— ▼-cn CO CO o tn CM T ~ 00 M D NO * * o o o r -O J o N O NO o tn 5 ł -CM ł*\CM o r - n VD «“ i« r «♦ •w- vO NO NO t - 00 cr> o * -t-~ t - f - t - CO 00 <r> <r> CT\ <r> a \ ON f* r - T*“ r- t— _*“ O ł - ' * I A b - I A £ O r - _© t~ _cr» o _{t- nd}cm _nocr\ _{cr* 4* I}« £ » • “ W 0*4 vc *- «r cs\ co •g •* o ^ g • a o 3 «> --- dflg. g •fl o o

*

o ri

-H s c - * ■ * « o a - c i m as o « ^ iM cr> -H 3 d • 'O H.O a cr\ o\ -o b j a ę~ r - O (! S H _{4* ffl}. • t *0 (<tI O +» ________________________ S S S . - S5 g CO O IA CM CM IA S m nr t .2 • • _O * _CM * _«- * _IA * S ? 2 5 *2_{e - c i P .® 3} ? 7 _• ? + * +

«%***

_{o fc d •> o} -- --- o O. 01 >1 B ^ N D H O J3 «5cS ►> 0.0 & 4* « & ° < * ur SI o^-sco

_•

n h

wen o

a a » t- ►> <M H O 4* (fl

O

>»

O

+>

©j3 d

■O

tn (M O N

_{o >>o}

h f t d >» CO d m «4» CA

® 3 o m »”

o ₁ a ® M «t t-d

t-

H4» C A o 4* a o s o r * d «S4»

M

4*

O

+»

to

"rj (C » a d

o r t *

w H ■H O K ) o H P . . M O M ® fi-oN <D 3 P <

M O

o O J 3 O p « a o s H jo t» i M 8

Przeciętna koszty jednostkowe w uspołecznionym wielorodzinnym od zastosowanej technologii i

i:

i

Technologia (system)

Średni koszt jednostkowy i każdego roku (d/m2 pow. uż.) » warunkach 1972 1975 1978 1979 1980 1981 Ogółem 3 039 3 615 4 628 4 618 6 200 6 070 w tym technologia* wielkopłytowa 3 oCVJ 3 634 4 597 4 590 . 6 268 6 135 z tego system OWT 2 956 3 268 4 277 4 320 5 694 5 579 WUPT 2 819 3 329 4 328 4 339 5 729 5 531

; ; ] ' •

' W-70 i Wk-70 3 505 4 114 4 636 4 526 6 615 6 533 Szczeciński

i

3 795 3 907 4 722 4 776 • 6 689 6 467

i

HHD

4 040 4 321 4 771 5 785 6 916 6 916

j

pozostałe sy­ stemy 3 054, 4 499 4 846 4 990 6 247 6 063 * wlelkoblokowa 2 874 3 513 4 766 4 615 5 .825 5 601 monolityczna 3 510 3 516 5 002 5 911 6 736 6 198 szkieletowa 2 882 3 519 4 674 5 750 5 853 5 704 tradycyjna 1 tra­ dycyjna udoskona­ lona 3 103 4 523 4 471 4 364 5 280 5 581

a Dane z lat 1978-1981 obejmują tylko budownictwo spółdziel­ cze*

Z

r <5 d ł oi Obliczenia i opracowanie na podstawie danyoh trolnego Związku Spółdzielni Budownlotwa Mieszkaniowego oraz

T a b e l a 4 budownictwie mieszkaniowym w lataoh 1972-19811

systemu konstrukcyjno-montażowego

w zależności

Średni koszt sprowadzony do warunków 1983 r* Trskaśnik w

%

(koszt średni ogółem - 100^)

Wskaźnik dynamiki 138.1 1 no 1972 1972 1975 1978 1979 1980 1981 11 287 15 876 14 704 1fo07o 1969J100,0 18 945 "100,0 142,6 100,0 100,0 100,0 14 004. ”18574 -15. 959.100,5 j 14 606 99,3 1.4 526 99,4 19 913. 101,1 19 .148 101,1 | j 136,7 12 923 97,3 j 14 352 90,4 _ 94>3-11 859 13 681 ! " 93,4 18 - 91 090

'g

y 91,9411 j 134,7 12 325 92,8 14 620

_927T

' 9 3 , 5

13

751

11.741

94,0 18 201 ~ 92,4

” '"91,1

17 263 140,1

15

324. 115,3 • 113,818 061 14 .72 9100,2

14 331

198,0 21 ”106,7

016

.20 107,6390 133,1 16 592

~T2475

17 158"108 ,T 15 003

102,0

15 125 103,4 ~T5?|921 251

"10^,5

20 184 121,6 17 663 13279 'fi 9,518 976 15 158 103,1 , -ię 321 125,3 2111175972 21 536 113,9 122,2

13

352 ioo,T 19 758 124,5 i 104,7

5.127

li 891 108,1 19 847100,3 18 923

_{“ 9979}

141,7 12 565 “ 9476 15 428 97,2 ! 15.143 ! 104.T 14 615 99*9 18' 94,0506 11 481 92,3 139,1

15 346

115,5

15... 141

97,3 ! j 108,115 892 18 720 "128,0 21 400

100,6

19. 345

102,1 126,1

12 600

15

454.

14 850 18 210 _”12475

ią 5.95

17 803 _94,0 141,3 34,8 57,3 101,0 94,4

11 566

1<52,T

13 863. 125,1 13 820 94,

T

16 85,2

725

1T 419

9T,9 128,4

z Przeglądów statystycznych MBiPMB 1973 1 1976, materiałów Cen- roczników statystycznych GUS.

w ciągu całego badanego okresu. Można Jednak zauważyć następujące charakterystyczne zjawiakai

- budownictwo wielkopłytowe, a więc charakteryzujące się naj­ wyższym stopniem uprzemysłowienia, nie przyniosło oczekiwanego potanienia budowniotwa (tylko w lataoh 1978-1979 okazało się ono minimalnie tańsze niż przeoiętnle budownictwo realizowane w pozo­ stałych technologiach);

- budownictwo wielkoblokowe oraz tradycyjne to technologio, w których koszt jednostkowy jest niemal w całym badanym okresie niższy od przeoiętnego kosztu całości budowniotwa mieszkaniowego (.czyli od przeoiętnego kosztu ogółem). Wyjątek stanowi jednak w przypadku budownictwa wielkoblokowego rok 1978 (koszt wyższy od przeciętnego o 3,0$), zaś w przypadku budowniotwa tradyoyjnego - rok 1975, w którym koszt był wyższy od przeoiętnego ogółem aż 0 25,1&. W następnych lataoh obserwujemy stopniowe, względne po­ tanienie budownictwa tradyoyjnego (w lataoh 1978 i 1979 również w liczbach bezwzględnych), tak że np. w roku 1980 koszt jednostko­ wy w budownictwie tradycyjnym był o 14(8% niższy od kosztu prze-

olętnego ogółem. Uwagę zwraoa również względnie niski koszt jednostkowy w budownictwie szkieletowym (opróoz roku 1979) oraz wysoki koszt budowniotwa monolitycznego (z wyjątkiem roku 1975)I

• - w budowniotwie wielkopłytowym systemy OWT i WUPT są zdecy­ dowanie tańsze zarówno od innych systemów, jak 1 od pozostałych technologii rozpatrywanych łącznie, natomiast wyraźnie wyższe od przeciętnych są koszty jednostkowe w systemie szczecińskim i sy­ stemie "NRD". Ha ogół nieco wyższe od przeciętnych (w większości lat badanego okresu) są także koszty Jednostkowe w systemach W-70 1 Wk-70 oraz pozostałych systemaoh "(pozycja ta obejmuje głównie systemy regionalne w przeciwieństwie do wymienionyoh dotąd syste­ mów o zasięgu ogólnokrajowym).

Przeliczenie średnioh kosztów na warunki 1983 r. pozwala stwierdzić, że po wyeliminowaniu wpływu zmian oen średni koszt jednostkowy wzrósł o prawie 4356, z tym że najwyższy poziom we wszystkich technologiach i systemach (z wyjątkiem technologii tradycyjnej) osiągnął on w roku 1980 - był wówczas przeciętnie o 48,2% wyższy niż w roku 1972. Wynika to ze speoyficznych, wyjątkowych warunków realizacji zadań w tymże roku, kiedy to nastąpiło gwałtowne zmniejezenie wielkości uzyskanych efektów

rzeczowych przy stosunkowo wysokim zaangażowaniu a więc i kosz- taoh czynników produkcji. ..Najwyższy wzrost średniego kosztu porównywalnego (.sprowadzonego do warunków 1983 r.) nastąpił w technologii szkieletowej (o 41,3%) i wielkoblokowej (o 39,1%). Najbardziej podrożały więo te technologia, które w roku 1972 były najtańsze. Niemniej zarówno technologia wielkoblokowa, jak i szkieletowa nadal należą do najtańszych - obok technologii trady­ cyjnej, w której średni koozt jednostkowy wzrastał wiatach 1972-1981 najwolniej i był w związku z tyra w roku .,31 najniższy spośród wszystkich pozostałych technologii (niżsr-e koszty jed­ nostkowe miały w roku 1981 tylko 2 systemy wielkopłytowe: 0Y7T i Y/UFT).

2 poszczególnych systemów wielkopłytowych w roku 1981 wyraź­ nie najdroższy był system "NRD" (koszt wyższy od średniej ogółem 0 13,9%). Wyraźnie wyższy od średniej ogółem jest t«ż koszt jed­ nostkowy w systemaoh W-70 i Wk-70 (o 7,6%) i w systemie szczeciń­ skim (0.6,5%). W systemie najtańszym, tj. WOPT, koszt jodnoatkowy jest niższy od średniej ogółem o 8,9%, zaś w systemie OWI*- 8,1%. Oozywiście, chodzi tutaj o ustalenie tendenoji generalnych, gdyż w przeliozeniach na ceny stałe - z powodu ogólnego charakteru i niedoskonałości zastopowanych mnożników - mogły powstać nieznacz­ ne zniekształcenia, które nie powinny jednak w sposób istotny wpłynąć na proporcje pomiędzy rozpatrywanymi wielkościami kosztów 1 cen.

III. Kształtowanla slg średnich ten i kosztów w budowniętwie mieszkaniowym w województwie mieJakim łódzkim

w l atachj 976-1983

Przyjrzyjmy się obecnie. Jak w ostatnioh lataoh kształtowały się koszty i ceny Jednostkowe w uspołecznionym, wielorodzinnym budownictwie mieszkaniowym na terenie województwa miejskiego

łódzkiego. Dane na ten temat zawiera tab. 5.

Rozpatrując koszty i ceny w budowniotwie łódzkim w warunkach każdego roku, widzimy niemal stałą tendenoję wzrostową, z wyjąt­ kiem roku 1978, kiedy to średni koszt uległ nawet zmniejszeniu w porównaniu * rokiem poprzednim o ok. 5,C%. W roku 1979 dzięki znaoznemu wzrostowi średniej oeny przy wolniejszym wzrośoie

kosz-IA r-ł, 0 JO ai e« SS p g S S £

\ a\ a\ a\ a\ ari c\

r- r r r r «-2 z*

6

4 ł oi Ob li cz en ia 1 op ra co wa ni * wł as na na po ds ta wi e ma te ri ał ów b. Łó dz ki eg o Z j e d n o ­ cz en ia Bu do wn io tw a o ra t ma te ri ał ów Wy dz iał u Bu do wn ic tw a Ur zę du m. Ł o d z i .

tu 'budownictwo łódzkie osiągnęło bardzo wysoki wskaźnik rentowno- ści (+15,0$). Wystąpił on również w roku 1983 (+12,355), a więo w warunkach zmienionyoh w związku z wprowadzeniem zasad reformy gospodarczej. W lataoh 1977 i 1980 wskaźnik rentowności był ujem­ ny, zaś w pozostałych lataoh kształtował się na poziomie ok. +4$. Jeśli chodzi o jednostkowe koszty i ceny sprowadzone do wa­ runków 1983 r., to widaó, te podobnie jak w odniesieniu do cało­ ści budownictwa mieszkaniowego w kraju - najwyższy poziom osią­ gnęły one w roku 1980, kiedy to były nawet o ok. 2$ wyższe od średnich krajowyoh. W roku 1983 średni koszt był o blisko 36# wyższy, zaś średnia oena o ponad 46$ wyższa niż w roku 1976. nie­ pomyślne warunki realizacji zadań budowlanych w 1979 r. dały się we znaki łódzkiemu budownictwu mieszkaniowemu bardziej niż cało­ ści budowniotwa mieszkaniowego w kraju. Wskutek tego średni koszt jednostkowy był w budownlotwie łódzkim o 11,2$ wyższy od prze­ oiętnego krajowego (jednakże średnia oena była wyższa od prze- oiętnej krajowej aż o 25,0$, oo pozwoliło uzyskaó bardzo wysoki wskaźnik rentowności). Wskaźniki zawarte w dwóch ostatnioh kolum­ nach tab. 5 wskazują, że do roku 1978 łódzkie budowniotwo miesz­ kaniowe było zdeoydowanie tańsze niż przeolętnie w kraju (np. w roku 1976 średni koszt był w Łodzi aż o 15,5$ niższy od przeoięt­ nego w kraju).

Zobaczmy z kolei,jak kształtowały się średnie koszty jednost­ kowe w łódzkim budownictwie mieszkaniowym zależnie od zastosowa­ nego systemu konstrukcyjno-montażowego (podział na technologie realizacji tutaj nie występuje, ponieważ niemal w 10C$ było to budowniotwo wielkopłytowe). Dane na ten temat zawiera tab. 6.

Dane zamieszczone w tab. 6 świadozą o tym, że system wielko­ płytowy “Dąbrowa* jest, ogólnie biorąo, tańszy niż rozpatrywa­ ne łącznie systemy ogólnopolskie. Jedynie w roku 1978 koszt Jed­ nostkowy w systemie "Dąbrowa" był o 9,8$ wyższy od średniego ogó­ łem. Mogło to wynlkaó z kosztów zwlązanyoh z modernizacją tego systemu i przeohodzeniem na kolejną, ulepszoną Jego wersję (dane w tabeli obejmują łącznie trzy kolejne mutaoje tego systemu* "D-70", "D-75" i D-78"). Do roku 1977 jeszcze tańszy był inny sy­ stem lokalny, tj. "ŁSM" (Łódzkie Sekcje Mieszkaniowe), Jednakże dane z lat 1978-1980 nie są w pełni porównywalne w związku z co­ raz mniejszym zakresem stosowania tego systemu (był on wtedy

Prseoiftne koszty jednostkowe w uspołeczniony* wielorodzinnym taoh 1976-1983 w zależności od

Tf

System

Średni koszt jednostkowy . ».nink»oh lmta.go

(a/m .pow. uż.)

1976 1977 1978 1979 1980 1983 Ogółem 3 635 4 339 4 124 5 133 6 315 17 077 w tym aystemi , • ■ OWT _{3 541 4 033 4 234} 4 648 5 215 18 268 W-70, Wk-70 i Wł-82 - 4 061 4 928 5 376 5 955 6 386 16 389 Szczeciński 3 636 4 512 4 890 5 652 6 387 18 318 Dąbrowa 3 518 4 196 4 530 4 558 6 238 16 429 ŁSM 3 231 3 695 4 397 5 404 4 424 -TOP-75 , - - - 9 586

Ź r 6 d ł o* Obliczenia i opracowanie własne na podstawie

Wydziału Budownictwa Urzędu m. Łodzi.

stopniowo wycofywany z uwagi na wady w rozwiązaniach teohntcznyah i funkcjonalnych i obeonie nie jest już stosowany).

Z systemów ogólnopolskich stosunkowo najtańszy był do ro-; ku 1980 system OWT, za6 do najdroższych należały* system szcze­ ciński oraz do roku 1980 systemy W-70 i Wk-70. Po roku 1980 sy­ stem Wic-70 został w Łodzi zmodernizowany, a Jego ulepszona wersja otrzi iła zmieniony symbol Wł-82. Systemy W-70 i Wł-82 należały w 1983 r. do najtańszych i charakteryzowały się zbliżonymi wskaź­ nikami średniego kosztu n* poziomie podobnym Jak w systemie "Dą­ browa").

T a b e l a 6 budownictwie mieszkaniowym województwa miejskiego łódzkiego w la- syatemu konatrukoyjno-montażowego

Średni koszt sprowadzony do warunków 1983 r. Wskaźnik Wskaźnik w % (koszt średni ogółem ■ 100*) dynamiki

1976 1977 1978 1979 1980 1983 12 570 100,0 15 160 100,0 13 103 U>0,

W

16 256 100,0 "'100,020 061 W 135,9 14 091 13 452 14 720 16 658 18 268 _149,2 $2,9 ■ 1(52,7 90,T 82,6 107,0 1 1 2 1 8 113,f 11.08JL130,4 18 859 116,0 20.288.101,1 16 383. 96,0 116,7 1 2 5 7 4 100,0 15_16£104,0 w i7_89a110,1 20 221 101,1 18 318 107,3 145,7 ■12.165 96,8 14_66196,7 14.393109,8 14 435. 88,8 19 818 98,8 16 421 96,2 135,0 11 173 88,9 12 910 85,2 "13 970 106,6' 1 7 J 1 4105,3 li 055707T «• mm - - - - 30 455 _-151,8 -

-materiałów b. Łódzkiego Zjednoczenia Budowniotwa oraz -materiałów

Iatotne zmiany proporoji między kosztami jednostkowymi po­ szczególnych systemów znajdują swoje potwierdzenie we wskaźnikach kosztów s p r o w a d z o n y c h do warunków 1 9 8 3 r. Przy wzroście średniego

kosztu ogółem o ok. 36* najbardziej zwiększył się koazt w syste­

mie OWT (prawie dokładnie o połowę) oraz w systemie szczecińskim (o blisko 4656), natomiast stosunkowo niski ( 1 6 , 7 % ) był wzrost

średniego kosztu w systemach W—7 0 i Wk—7 0 (Wł—8 2 ) . Wskutek tych

zmian w końcu badanego okresu system OWT z Jednego z najtańszyoh stał się obok systemu szczecińskiego najdroższy, natomiast

ewolu-oji przebiegająoej w odwrotnym kierunku uległ system 1-70 1 sy­ stemy pochodne.

Ha bardzo wysoki poziom średniego kosztu ogółem w roku 1980 (o 59,636 powyżej poziomu z roku 1976 i 17,5* powyżej poziomu z roku 1983) w pewnym stopniu wpłynął też bardzo duży koszt jednostkowy budynków wysokich realizowanych w technologii UKT-75 (tzw. "ramka łódzka") na terenie Śródmiejskiej Dzielnicy Mieszka­ niowej w Łodzi*

IV. Koszty i oeny w budownlotwie mieszkaniowym a wyniki ekonomiozne przedsiębiorstw wykonawczych

Analiza oen i kosztów w uspołecznionym wielorodzinnym budow­ nlotwie mieszkaniowym wykazała, że w badanym okresie nastąpił bardzo poważny ioh wzrost zarówno w skali oałego kraju, jak 1 wo­ jewództwa miejskiego łódzkiego. Po sprowadzeniu średnich kosztów do warunków 1983 r. okazało się, iż W kraju zwiększyły się one w latach 1970-1981 przeolętnie o 51,006, zaś w lataoh 1976-1981 - o 27,4%. V odniesieniu do województwa miejskiego łódzkiego wzrost ten w lataoh 1976-1983 wyniósł 35,9*. Dane te można uznaó za reprezentatywne zarówno dla oałośel uspołecznionego wieloro­ dzinnego budownlotwa mieszkaniowego, jak 1 dla budownlotwa spół­ dzielczego - stanowiącego w skali kraju w roku 1978 74,596, zaś w roku 1983 - 73,9* (a więo ok. 3/4) oałośel budownlotwa uspo­ łecznionego mierzonego wielkością powierzchni użytkowej zreallzo- zowanyoh budynków mieszkalnych. An&loglozne dane dla wojewódz­ twa miejskiego łódzkiego wynosząt 98,1% w roku 1978 oraz 89,6* w roku 1983^.

. Spróbujmy obecnie przekonać się, jak w świetle tak znaoznego wzrostu średniego kosztu jednostkowego, a także oeny jednostkowej płaconej przez Inwestorów kształtowały się wyniki ekonomiczne osiągane przez przedsiębiorstwa wykonawcze. Problem ten zostanie zbadany szczegółowo na przykładzie 5 łódzkich przedsiębiorstw budowlano-montażowyoh realizująoych na terenie województwa miej­ skiego łódzkiego łąoznie 97-9996 uspołecznionego budownlotwa mieszkaniowego (np. w roku 1983 wykonały one łącznie 98,136 pow.

ut* mieszkań oddanych do użytku w gospodarce uspołecznionej)°. Są to następująoe przedsiębiorstwa! Łódzki Kombinat Budowlany "Śródmieście", ŁKB "Półnoo", ŁKB "Wschód", IZB "Południa" 1 ŁKB "Zachód".

Bo badań szczegółowyoh wybrano 2 roozna okresy>

- rok 1978, charakteryzujący sie największymi dotyohozaa roz­ miarami budowniotwa mieszkaniowego realizowanego w stosunkowo ko­ rzystnych warunkach atmosferycznych 1 przed nasileniem sie zja­ wisk kryzysowych w gospodarce}

- rok 1983» tj. ostatni, dla którego w chwili obecnej dostęp- na są potrzebne do analizy szozegółowe dane statystyczne i ma­ teriały źródłowe z przedsiębiorstw.

Przyjrzyjmy sie najpierw podstawowym danym charakteryzującym potencjał wykonawozy łódzkiego budownictwa mieszkaniowego na tle ogółu uspołecznionych przedsiębiorstw budowlano-montażowych w Polsoe. Dane na ten taaat przedstawiono w tab. 7.

V tabeli tej umieszczono m. In. dane charakteryzujące wartość majątku trwałego badanych przedsiębiorstw. Z uwagi na dokonaną s dniem 1.1.1983 r. przecenę środków trwałych liczby bezwzględne dla lat 1978 1 1983 ale są porównywalne. Większą wartość infor­ macyjną mają wskaźniki względne, podane w kol. 8 1 kol. 9. Wska­ zują one na latotny wzrost udziału badanych 5 przedsiębiorstw w oałośoi majątku trwałego uspołecznionych przedsiębiorstw budow­ lano-montażowych w Polsce, tak w ujęciu brutto jak i netto. W sposób widoczny zmniejszył sie średni stopień zużycia środków trwałych w 5 przedsiębiorstwach łódzkich, podczas .gdy w skali kraju wskaźnik ten wyraźnie wzrósł. Sprzeczność kierunku tych zmian spowodowana jest głównie oddaniem do użytku w końcu lat siedemdziesiątych nowej fabryki domów dla IjKB "Wschód". W związku a tym w roku 1983 stopień zużycia środków trwałych w tym przed­ siębiorstwie wyniósł tylko 20,5*, podczas gdy w roku 1978 wynosił on 44,8$. Jednocześnie w pozostałych kombinatach stopień zużycia środków trwałych był znacznie wyższy niż w ŁKB "Wschód" 1 np. w 2KB "Południa" wynosił on aż 72,0*. Nie można pominąć tu rów­ nież wysokiego stopnia zużycia środków trwałych w dwóch przedsię­ biorstwach specjalistycznych świadczących dla budowniotwa miesz­ kaniowego usługi sprzętowa 1 transportowe.Wskaźnik ten dla Przed-' O

Obliozono na podstawia danych a tab. 1 oraz materiałów źród­ łowych badanych przedalebioratw.

Ni ek tó re da ne ch ar akt er yz uj ąc e po te nc ja ł wy ko na wc zy bu do wn ic tw a m i e s z k a n i o w e g o w wo je wó dz tw ie mi ej sk im łó dz ki m w la ta ch 19 78 i 1983 CT> IA ND IA • rv oo CM r- IA s 00 < J\ ND r- N ND ND i M CT\ •k - •> «k «k ■s ® —k r> O o O CM o co o CM IA u < a t - o ND CO 0% a a O N 00 in H ND x> r— •» «k •» • •fi ►» o O O r\ flp 4» i 4 » C Tl VD CM IA e- CM B q o <*\ » •k «k CM S •H r4 CD lO ON IA ND O o » o > h IA _S r\ •» •» i 4 • E M r* C\J IA CO f i ► O » r -« i O N • IA r^\ CM i4 *J ® *s W ffl « JO T> 4»_{® 0 ■}•H_{M K} IA•k CO ON_•k t — r -t - m -N O -N CO t - r - ON * t ON U H Tł w f- vD OJ *** C * \ m «k P . 1 O O o> o VD r- ND O ■M i4 T“ CO IH *— IA d 3 ,H O H cd •ri _d 5 VD IA r- o IA o CM • m r -n<o r% 00 ND €*\ o a C O i n Pn f— V f i < r\ CM r- a \ o a

T*

ND VD r-o Jd Cw *#■ o , m CA H O Ph ^h «^- V r - r - «k «k 0 3 C O VD f^N l- ND e- *<• ND o> CM o T- O rN CM

_T~

IA fi A _ K> • 4* f>» i M i M Q C M •« o fi N O a

0

o « 9 _>& Ot1 d d • 0 • ■d fi «3 H m « a a >» ►> O •-3 4» 4 » O # I 3 ja ® ® H •O «ł « S O W * +» O 4* ® a CM n * & l 4» M • S ffl* a >» K 4» JM «T •O 01 a I 5 5 O N O ) J . a « ■B ® S Kg - » S fi aJ B a S * * • B n < O •H K-M rH -H _{► t) 3-d d} O

tu

CM ND CO *■ «k X nD CM « * r-r> O <r* o "T* IA o H IA «k r-_«k ND_«k IA ON IA O CO r»t—

S

r* «k CT* IA_«k ON a> CO «•»

s

M- t- CM CM r-CO ON tA «k CM ON CM r^N vD *> ON CM ND C?N ^r <A IA 1- O <0 5r r \ «k o •r* O GO ND c- ON * * T ND V* IA r- IA CM . * » ND co n O ND t- IA O * IA CM oo .. NC.. ND cm ■** s a • • n * K O 4* O. 44_U K XH 3 e

t

a JO u> a s i 2 * xt w«3_{o « «} ■r»J3 i4 .o S * tH>'p * 3 £ 3 i i $ £ jjfjia 8 H H f Pi 0.0_{JM H} 4>o !_ « -M W

i4 3

•«» «J ' v ł 3 « | * , o ; 1 r t « «r>kr» _{m • 6 <0 »} ■tj -rtiH P.1H 0 4 * * * a g a »-u * _{Ja •h * 'oh o o}

o

« » --- 1

d

n a *» o » « o js

M i

■

MoUrt

J <H K <5 ■« 3 rt

m

* « o a>o/»»« CM ir»

f g|

H> » ► 8

3 O

_•xJ/» m a o H 3 # _{• *ł o} •Sil M 3_W H O

i °

! e

'W § o JB

I

o h 4»_® h W .O O W * 3 44* 14 O

U fi

o « K_x> W 4» ■) "H 4» .0 BI H tj O O M « O O n M O M fl-tf S 3 I* * -d ® & 3 8

I!

o tj o W ■ ■

I

a o o p. 14 « <8 C ▼♦'O c!<N» • « « 1 4 • O m a 14 « o # m ^ O B P *• N 3 D M O m « co * 0 <Tv R -W <XV t-fl»

siębiorstwa Gospodarki Maszynami Budowniotwa w Łodzi wynosił w 1983 r. 71,056 a w Przedsiębiorstwie Transportowo-Sprzętowym Bu­ downiotwa "Transbud-Łódź" - wg stanu na dzień 30.09*1984 r. - 72,6%9 .

Zmniejszenie ogólnej liczby zatrudnionych w 5 badanych przed­ siębiorstwach o 1850 osób, a więc o 24,7%, spowodowało istotny spadek udziału tyoh przedsiębiorstw w zatrudnieniu w skali kraju. Towarzyszyło temu zmniejszenie uzyskanyoh efektów rseozowyoh w budownictwie mieszkaniowym i ogólnym (mierzonych łąoznie po­ wierzchnią użytkową zrealizowanych budynków) o 52,636, w tym w bu­ downictwie mieszkaniowym o 54,2%, a więc o ponad połowę, f rezul­ tacie udział badanyoh przedsiębiorstw w oałej powierzchni użytko­ wej budynków zrealizowanych przez uspołeoznione przedsiębiorstwa budowlano-montażowe w Polsce (bez budynków dla przemysłu 1 rolni­ ctwa) zmalał z 3,80 do 2,66%, w tym w odniesieniu do budynków mieszkalnych z 5,10 do 3,34%. Określenie* "budynki oddane do użytku w gospodarce uspołecznionej, bez budynków dla przemysłu i rolnictwa" nie jest dokładnym odpowiednikiem zakresu budowniotwa ogólnego realizowanego przez badane przedsiębiorstwa łódzkie. Ko­ nieczność jego zastosowania wynikła z układu dostępnych danyoh statystycznych i nie prowadzi do zniekształcenia wyników badań, ponieważ identyozny zakres omawianego pojęoia stosowany jest kon­ sekwentnie zarówno w odniesieniu do roku 1978 jak i 1983.

Powierzchnia użytkowa uwzględnionyoh tu budynków niemiesz­ kalnych (osiedlowe budownictwo towarzysaąoe, obiekty użyteczności publicznej, inne obiekty budowniotwa ogólnego itp.) została w skali kraju ustalona szacunkowo, ponieważ roczniki statystyczne podają tylko ich kubaturę. Dla województwa Miejskiego łódzkiego ustalono ją dokładnie - na podstawie materiałów śródłowyoh s przedsiębiorstw* w 1978 r. wynosiła ona 7,6%, zaś w roku 1983 - 10,6% oałej zrealizowanej powierzchni użytkowej. V skali kraju udział ten był znaoznle wyższy i wynosił* w roku 1978 - 31,3% oraz w roku 1983 - 29,0%.

Jako dodatkowy czynnik charakteryzujący badane przedsiębior­ stwa przedstawiono w tab. 7 wielkość wydatkowanego funduszu wyna­ grodzeń osobowych. I tutaj, podobnie jak w przypadku wartośol aa-9 Dane 1 obliczenia własne na podstawie danych uzyskanych z materiałów źródłowych badanych przedsiębiorstw.

Jątku trwałego* liczby bezwzględne nie są porównywalna. Wskaźniki względne zawarte w kol. 8 i kol. 9 pozwalają Jednak stwierdzić, że udział łódzkioh przedsiębiorstw w całości funduszu wynagrodzeń osobowych w skali kraju wzrósł, podozas gdy udział w ogólnym za­ trudnieniu zmalał. Wynika z tego, te w omawianym okresie wzrost przeoiętnego wynagrodzenia był w badanych przedsiębiorstwach łódzkioh szybszy niż dla ogółu uspołecznionych przedsiębiorstw budowlano-montażowych.

Przeanalizujmy teraz wskaźniki i relacje ekonomiczne charak­ teryzujące wyniki działalności badanych przedsiębiorstw łódzkioh w roku 1978 i 1983. Dla obliczenia większości z nich posłużono sie wielkościami względnymi, tj. udziałem tyoh przedsiębiorstw w analogicznej wielkości dotyczącej ogółu uspołecznionych przed­ siębiorstw budowlano-montażowych w Polsce (wyodrębnienie tyoh da­ nyoh w odniesieniu do przedsiębiorstw budownictwa mieszkaniowego ozy nawet tylko budownictwa ogólnego było najoześolej niemożliwe). Posłużenie sie wielkośolami względnymi pozwoliło uniknąć proble­ mów związanych ze zmianami poziomu oen, płac itp, oraz spowodowa­ ło, że wyniki obliczeń mają większą wartość informacyjną niż w przypadku posłużenia sie tylko llozbami bezwzględnymi. Wyniki obllozeń zestawiono w tab. 8.

Pierwsza para wskaźników figurująoych w tab. 8 charakteryzuje stopień technicznego uzbrojenia pracy obllozany w stosunku do udziału w zatrudnieniu ogółem (obliczanie go w odniesieniu tylko do grupy wytwórczej należy uznać za nieuzasadnione z punktu wi­ dzenia raojonalizaoji struktury zatrudnienia). Jak widać, wskaź­ niki względne technicznego uzbrojenia praoy kształtują sie * ro­ ku 1983 korzystniej w odniesieniu do majątku netto niż do majątku brutto (odwrotnie niż w roku 1978) - oo wynika z przyozyn omówio- nyob już poprzednio. Poza tym, w związku ze znacznym zmniejsze­ niem llozby zatrudnionych, w roku 1983 obydwa te wskaźniki przy­ jęły wartości większe od 1, oo wskazuje na Btosunkowo lepsze wy­ posażenie budowniotwa łódzkiego w porównaniu do sytuacji ogólno­ krajowej. Warto też podkreślić wyjątkowo duży wzrost względnego wskaźnika teohnioznego uzbrojenia pracy netto (o blisko 3/4), podozas gdy wskaźnik llozony w odniesieniu do majątku brutto wzrósł w tym samym ozaaie o 50,6%, a wleo niemal dokładnie o po­ łowy.

Ws ka źn ik i i re le cj e ek on om ic zn e ch ar ak ter yz uj ące wy ni ki d z i a ł a l n o ś c i ko mb in at ów bu do wl an yc h re al iz uj ąc yc h wi el or od zi nn e bu do wn ic tw o m i e s z k a n i o w e w wo je wó dz tw ie mi ej sk im łó dz ki m w la ta ch 19 78 i 1983 co Ok 0 /.■» ■ : CU S IA •» w— N H IA«* * o •> r-vO C— i a *** IA ęm IA 04 •» ₀₀ \ o f- O *» * * #> co CO R «+ ♦ <*• O O OJ • \ o i CM 10 ,0 7 1 1 ,1 0 cn w* «► CO IA «*• 00_o> 0 r* 5, 8 2 9 7 , 8 3 9 1— *1*. a m c Z *

«S

a rt O rt O _{H M H M} 5

B

liŚSIŚ

_{h O M O} •g o o i

_a

m

O.T

: -

_®<M

m

_{p H} S 3 3 5

l - t *

■as

fe

o K r w- *•

XI

S S M W S . S E_{• «,0 O} * 3 O r t O <9.0 ® J4 O O ®>0 +»-Ct rt M _{«« O H} ®<c o S O S ®04 o d o 04; o<h _{as ł» o o}<0 3 a O x S o

s

o 4*_O >k -P •_{«J xl} 4* O

: ?

3' t

s v

ji

0.0 o « * _<o ® +> rt Bl 5 3 S S ■a o o x tt.a <0 o 3 33 9 t) 0*0 (0»M iM 3CX1 . O

₀

_►» « O * s o ncJ O H J8_a !•* W to «IA 00 N 00

I

r-ł

S

rt g O o. rt W ® aj * H rtX 5 _£*.M O. ® 03 « S U rt rt ® TJ H+* _<8 je o a KJ ~ H

.. ° s

•d >M o 3 ja -d 00 « »och _{® «-} « _rt a •« cn t-cn

t

Druga para wskaźników zamieszozonych w tab. 8 wyrata rzeczową wydajność pracy w badanych prz*dsiębiorstwaoh, liczoną w m pow. uż. budynków oddanych do użytku na 1 zatrudnionego w tyoh przed­ siębiorstwach, Wydajność zmalała w badanym okresie średnio o nie­ całe 40*, z tym że bardziej zmalał wskaźnik dotyoząoy samego tyl­ ko budowniotwa mieszkaniowego Co 39,1*) niż wskaźnik dotyoząoy całości efektów użytkowych (o 37,0*). Różnica ta wynika ze zmiany struktury rzeczowej realizowanych zadań budowlanyoh (budowniotwo mieszkaniowe obejmowało w roku 1978 92,4*,zaś w.róku 1983 - 89,4* łącznej powierzchni użytkowej budynków zrealizowanych przez bada­ na przedsiębiorstwa).

Aby przekonać aię,Jak kształtuje Bię rzeczowa wydajność pracy w badanych przedsiębiorstwach łódzkioh na tle ogółu uspołecznio­ nych przedsiębiorstw budowlano-montażowych w Polso*, obliczono względne wskaźniki tej wydajności (poz. 3.1. i 3.2. w tab. 8). YJypadły one dla przedsiębiorstw łódzkioh niekorzystnie, ponieważ w badanym okresie zmalały średnio o ok. 1/4 (w zakresie budow­ nictwa mieszkaniowego o 27,5*, zaś w zakresie całości efektów rzeczowych o 22,6*). Oznacza to, że rzeozowa wydajność praoy zmalała w badanych przedsiębiorstwach w stopniu dużo większym niż przeciętnie w kraju.

Kolejne dwie pary wskaźników z tab. 8 iluetrują produktyw­ ność (efektywność wykorzystania) posiadanego przez przedsiębior­ stwa majątku trwałego. W poz. 4*1 i 4.2 podano wielkość efektów rzeczowych uzyskanych w badanych przedsiębiorstwach w przelicze­ niu na Jednostkę posiadanego majątku trwałego, aa którą przyjęto 0,001* wartośoi majątku trwałego ogółu uspołeeznionyoh przedsię­ biorstw budowlano-montażowych w Polsce. Jak widać, szczególnie poważne było zmniejszeni* się tego wskaźnika w odniesieniu do majątku netto (o ok. 7C*), ais równi*ż w odniesieniu do majątku brutto wielkość zmiany jest niepokojąca (zmniejszeni* o ok. 65*). Mniej radykalne, ohoć też bardzo poważne są zmiany wielkości względnych wskaźników produktywności środków trwałych (poz. 5*1 1 5.2). Wskaźniki te zmalały średnio o ok. 55* i - podobni* Jak w przypadku wskaźników produktywnośoi wyrażonych liczbami b**- względnymi - większe zmiany dotyozą tu wskaźnika obliczonego dla majątku n*tto (zmniejszeni* o 58,6*) niż wskaźnika dla mająt­ ku brutto (zmniejszeni* o 51,6*). Z powyższego widać, ż* zmiany

wskaźników produktywnośoi majątku trwałego, jakie nastąpiły

w badanych przedsiębiorstwach łódzkioh w latach 1978-1983, są bardzo niekorzystne - bez względu na fakt ozy oblicza ale je w od­ niesieniu do wartości majątku brutto oaynetto oraz ozy Oblicza się je w odniesieniu do uzyskanych efektów rzeozowyoh ogółem, ozy też tylko w odniesieniu do efektów rzeozowyoh w budownictwie mieszkaniowym* Wskaźniki te kształtują się tak bardzo niekorzyst­ nie przede wszystkim wskutek znaoznle zmniejszonego stopnia wyko-- rzystania potenojału produkoyjnego fabryk domów i innych wytwórni prefabrykatów (prawie taki sam potencjał produkoyjny, co w ro­ ku 1978, dał w latach 1983 i 1984 - jak wynika z danyoh zawartyoh w tab. 1 - efekty rzeczowe mniejsze o ponad połowę).

Pozostałe wskaźniki zawarte w tab. 8 mają oharakter uzupeł- nlająoy. Przeprowadzona analiza zmian struktury kosztów (w ukła­ dzie rodzajowym), jakie nastąpiły w badanych przedsiębiorstwach w latach 1978-1983, pozwoliła stwierdzić szczególnie istotne zmiany w zakresie dwóoh rodzajów kosztów, a mianowicie kosztów materiałowych (pod tym pojęciem rozumiemy koszt zużytych materia­ łów i przedmiotów nietrwałyoh) oraz kosztów wynagrodzeń osobowych. Udział kosztów materiałowych zmalał * 58,2% do 40,45% natomiast udział kosztów wynagrodzeń osobowych wzrósł z 10,856 do 20,3$, a więo w przybliżeniu dwukrotnie. Jeszcze większy wzrost nastąpił w odniesieniu do oałośoi kosztów płacowych, tj. obejmujących poza wynagrodzeniami również podatek od płao, ubezpleozenla społeczne i inne narzuty na płace* Łączny udział tej grupy kosztów wzrósł * 14,0% w roku 1978 do 30,7% w roku 1983* W związku z tymi oraz Innymi drobniejszymi zmianami w strukturze kosztów w sposób istotny zmieniła się proporcja między kosztami materialnymi a niematerialnymi* 0 ile w roku 1978 koszty niematerialne stano­ wiły tylko ok. 1/5 oałośoi kosztów produkcji (21,5%), to w ro­ ku 1983 loh udział znaoznle przekroozył 1/3 oałośoi kosztów 1 wy­ nosił 36,9%10.

Tak Istotne zmiany struktury kosztów wynikają głównie

z

na­ stępuj ąoyoh przyozynt

- poważnego zmniejszenia (o ponad połowę) wielkośoi produkcji

Obliczenia własne na podstawie dokumentacji źródłowej ba- danyoh przedsiębiorstw.

w ujęciu raoozowym i wynikającego stąd odpowiednio mniejszego zu­ żyoia materiałów;

- nieznacznego (w stosunku do wyraźnie zmniejszonej ilości zadań) spadku stanu zatrudnienia (o ok. 1/4), przy szybszym od średniego w kraju tempie wzrostu przeciętnego wynagrodzenia; spo­ wodowało to znaczny wzrost udziału kosztów płaoowyoh oraz obniże­ nie w związku z tym udziału szeregu innyoh rodzajów kosztów, w tym głównie kosztów materlałowyh.

Dane dotyozące poniesionyoh przez badane przedsiębiorstwa kosztów wynagrodzeń wykorzystano także do obllozenla 2 wskaźników ilustrujących efektywność wykorzystania funduszu wynagrodzeń oso­ bowych (poz. 8.1 i 8.2 w tab. 8). Sytuacja w tym zakresie pogor­ szyła sie w badanych przedsiębiorstwach w sposób bardzo istotny, gdyż wskaźniki uzyskanych efektów rzeozowyoh - w przeliozeniu na 1% funduszu wynagrodzeń osobowych wydatkowanych w uspołecznionych przedsiębiorstwach budowlano-montażowych w Polsce - zmniejszyły się w budownictwie łódzkim średnio o ponad 1/3 (o 38,1% w budow­ nictwie mieszkaniowym oraz o 34,©S w odniesieniu do oałośoi rea­ lizowanych efektów rzeozowyoh).

Uwagi końoowe

Przeprowadzona analiza wykazała, że w ostatnich lataoh na­ stąpił poważny wzrost przeolętnyoh kosztów 1 oen jednostkowyoh wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego. Tak np. wzrost kosztu jednostkowego odniesionego do warunków porównywalnych wyniósł w Polsoe w latach 1976-1981 średnio 27,4$, natomiast w wojewódz­ twie miejskim łódzkim w lataoh 1976-1983 - 35,9$»

Jednocześnie obserwujemy snaozne pogorszenie wyników ekono­ micznych. osląganyoh przez przedsiębiorstwa realizująoe zadania budowniotwa mieszkaniowego w województwie miejskim łódzkim. Jest sprawą oczywistą,*że pomiędzy tymi dwoma jednocześnie występują­ cymi zjawiskami musi zachodzić określony związek. Ścisłość tego związku i szczegółowe określeni® stopnia wpływu poszczególnych czynników na wzrost średniego kosztu jednostkowego w budownictwie mieszkaniowym - przekracza ramy tego opracowania 1 będzie przed­ miotem odrębnych badań. Można jednakie już obeonle stwierdzić, te przedstawiona tu sytuaoja wynika w znaoznym stopniu z przyozyn

niezależnych od badanych przedsiębiorstw, a mianowicie takioh jaki

- ogólnie trudna sytuacja gospodarcza kraju tmuszająoa do ograniozenia wielkości środków przeznaczonyoh na oale budowniotwa mieszkaniowegoi

- brak środków finansowych u inwestorów (w tym u spółdziel­ czości mieszkaniowej)}

- brak terenów przygotowanych pod budownictwo mieszkaniowej - brak możliwości pełnego wykorzystania na inne oele nadwyżki mooy produkcyjnych fabryk domów i innych wytwórni prefabrykatów, w które zainwestowano ogromne środki w lataoh siedemdziesiątych;

- mniejsza wydajność praoy wynikająca w sposób obiektywny z ograniczenia skali produkojl;

- ograniczenie wielkości produkcji, a więc i dostaw dla bu­ downiotwa przez przemysł materiałów budowlanyoh i inne gałęzie przemysłu wytwarzające środki produkcji dla budownictwa - wynika- jąoe z tyoh samych przyozyn, oo ograniczenie rozmiarów budowni­ otwa, tj. z ogólnych trudnośoi gospodarki.

Trzeba tu dodaó, 14 w chwili obecnej nie ma też wlększyoh możliwości wykorzystania potencjału produkoyjnego fabryk domów dla potrzeb Innyoh rodzajów budowniotwa, co wynika z ogólnego ograniczenia działalnośoi inwestycyjnej. Potenojał ten może zreaa- tą okasaó sie bardzo potrzebny z chwilą poprawy sytuaoji gospo- darozej kraju i powstania możliwości ponownego, stopniowego zwiększania rozmiarów budowniotwa mieszkaniowego. Ważną sprawą jest, aby w przyszłości te zwiększone zadania realizowano, wyko- rsystująo istniejące obecnie fabryki domów i wytwórnie prefabry­ katów, odpowiednio unowocześnione i przystosowane do bardziej ekonomicznych i mniej materiałochłonnych niż dotyohozas metod bu­ dowania.