Geoturystyka – interdyscyplinarna specjalnoœæ kszta³cenia
Tadeusz S³
omka
1, Wojciech Mayer
1Geotourism – an interdisciplinary educational specialization. Prz. Geol., 59: 329–334. A b s t r a c t. The new understanding of geotourism includes not only the visits to abiotic nature objects but their broad cognition, from geological structure and history, through landforms development, environmental problems, nature protection, impact on economic growth of the region up to historical and cultural contexts. The aim of such broad attempt is to better under-stand the relationships between geological structure, landforms, land development, history, economics and culture (including the aesthetic impressions of visitors) of a geosite and region in which it is located. Such hollistic attempt generates the demand for a new type of specialist. His education should integrate the knowledge of the Earth and environmental sciences, tourism industry theory and practice, basics of economy, finances, law, history and cultural heritage of the region together with the abilities of interpersonal communication and transfer of knowledge in a way understandable for non-professionals. The authors present the history and recent practice of geotourism education at the Faculty of Geology, Geophysics and Environment Protection of the AGH University of Science and Technology in Kraków.
Keywords: geotourism, geosites, tourism industry, higher education, curriculae, AGH University of Science and Technology in Kraków
Geoturystyka jest nowym dzia³em przemys³u tury-stycznego. W potocznym rozumieniu jest to po prostu zwiedzanie obiektów geologicznych i geomorfologicznych. Rozbudowane definicje mo¿na znaleŸæ w wielu pracach, pocz¹wszy od Hosego (1995), który jako pierwszy spróbo-wa³ sprecyzowaæ przedmiot zainteresowania nowej odmia-ny turystyki kwalifikowanej. W Polsce pierwsz¹ definicjê geoturystyki i jej podstawowych pojêæ podali w 2004 r. S³omka i Kiciñska-Œwiderska. Nowoczesn¹ definicjê geo-turystyki w ramach podsumowania dyskusji na temat jej pochodzenia przedstawili ostatnio Newsome i Dowling (2010): jest to forma turystyki przyrodniczej, która skupia siê na geologii i krajobrazie, propaguje zwiedzanie obiek-tów geologicznych, ochronê georó¿norodnoœci i zrozumie-nie zagadzrozumie-nieñ z zakresu nauk o Ziemi. Autorzy ci wyliczyli piêæ elementów, na których opiera siê geoturystyka:
t³o geologiczne,
edukacja przyrodniczo-ekologiczna, satysfakcja osobista turysty, zrównowa¿ony rozwój,
korzyœci dla lokalnych spo³ecznoœci.
Przewag¹ geoturystyki nad innymi dzia³ami przemys³u turystycznego jest ogromna liczba obiektów geologicz-nych, które mo¿na udostêpniæ do zwiedzania, oraz znaczne zró¿nicowanie ich charakteru i skali: od obiektów o wy-j¹tkowej wartoœci, ogromnych, przez co w³aœciwie zas³u-guj¹cych na nazwê obszarów geoturystycznych (jak np. Wielki Kanion Kolorado czy Park Narodowy Yellowstone), do pospolitych, pojedynczych ska³ek, jaskiñ, wodospadów czy ods³oniêæ. W ostatnich latach geoturystyka wzbogaci³a siê o jeszcze jeden wa¿ny element – obiekty dziedzictwa górniczego, czyli ciesz¹ce siê coraz wiêkszym zaintereso-waniem historyczne lub ca³kiem wspó³czesne kopalnie surowców mineralnych (por. np. Dmytrowski & Kiciñska--Œwiderska, 2006; Dziêgiel, 2007, 2008; Kowol & Ró¿yc-ki, 2008; Lorenc & Cocks 2008; RadwañsRó¿yc-ki, 2009).
Geoturystyka pojawi³a siê dziêki swoistemu korzyst-nemu zbiegowi wielu okolicznoœci. S³omka i Mayer (2010) wymienili jako najwa¿niejsze:
rosn¹ce i zmieniaj¹ce siê zapotrzebowanie przemys³u turystycznego na nowe oferty, szczególnie z zakresu turystyki specjalistycznej;
rosn¹c¹ œwiadomoœæ znaczenia dziedzictwa geolo-gicznego;
ewolucjê nauk o Ziemi w kierunku bardziej inter-dyscyplinarnym, ³¹cz¹cym klasyczn¹ geologiê, geo-morfologiê i nauki o œrodowisku naturalnym (np. geologia œrodowiska).
Dodaæ do tego nale¿y jeszcze:
szybki wzrost rynku us³ug turystycznych i zwi¹zan¹ z tym ogromn¹ konkurencjê wœród biur podró¿y, wymuszaj¹c¹ poszukiwanie nowych ofert w niszo-wych dotychczas obszarach turystyki;
zmieniaj¹ce siê mody i preferencje turystów, zwi¹-zane ze wzrostem poziomu wykszta³cenia i zamo¿-noœci spo³eczeñstw w krajach rozwiniêtych i rozwi-jaj¹cych siê;
pojawienie siê nowych form instytucjonalnych ochrony przyrody nieo¿ywionej (geoparki); bardzo ograniczony rynek pracy dla geologów; zmieniaj¹ce siê preferencje kandydatów na studia, co
zmusi³o uczelnie wy¿sze do poszukiwania i rozwija-nia nowych, atrakcyjnych dla studentów kierunków i specjalnoœci, zwiêkszaj¹cych szansê zatrudnienia; rozwój internetu jako Ÿród³a informacji i sposobu
komunikowania siê na skalê globaln¹;
wdra¿anie idei kszta³cenia ustawicznego, nieko-niecznie zwi¹zanego z uzyskanym ju¿ wykszta³-ceniem i zainteresowaniami zawodowymi jednostki. Wszystkie te czynniki (i zapewnie wiele innych) u³at-wi³y powstanie geoturystyki – jednej z wielu propozycji wy-korzystania czasu wolnego, po³¹czonego ze zdobywaniem
1
Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków; slomka@geol.agh.edu.pl, wmayer@geol.agh.edu.pl.
wiedzy, nowymi prze¿yciami estetycznymi oraz poznawa-niem œwiata i ludzi.
Szczególnie wa¿ne dla rozwoju geoturystyki by³o poja-wienie siê geoparków – nowej formu³y ochrony dziedzictwa geologicznego (np. Zouros 2004, 2008; Alexandrowicz, 2006; McKeever i in., 2010). Po³¹czenie elementów wie-dzy geologicznej i geomorfologicznej z ochron¹ œrodowi-ska, turystyk¹, elementami historii i dziedzictwa kultu-rowego oraz zrównowa¿onym rozwojem ekonomicznym i spo³ecznym obszarów chronionych stworzy³o nie tylko now¹ formu³ê ochrony obiektów przyrody, lecz tak¿e wy-musi³o zmianê podejœcia do kszta³cenia specjalistów z za-kresu nauk o Ziemi i œrodowisku.
Cele kszta³cenia
Dla laików absolwent geoturystyki to ktoœ, kto potrafi poprowadziæ wycieczkê, tyle ¿e do obiektów przyrody nie-o¿ywionej – czyli jeszcze jeden przewodnik. W rzeczywi-stoœci jednak pojawienie siê geoturystyki stworzy³o za-potrzebowanie na zupe³nie nowy typ specjalisty. Nowo-czeœnie rozumiana geoturystyka ukierunkowana jest nie tylko na samo zwiedzanie obiektów przyrody nieo¿ywionej (choæ stanowi¹ one zasadniczy przedmiot zainteresowa-nia), lecz tak¿e na ich wszechstronne poznanie, od strony budowy geologicznej i historii geologicznej, geomorfolo-gii, problemów ochrony œrodowiska (w tym ochrony geo-ró¿norodnoœci), ochrony przyrody i rozwoju ekonomicz-nego (w tym eksploatacji surowców mineralnych) oraz w kontekœcie historycznym i kulturowym regionu. Takie ca-³oœciowe podejœcie umo¿liwia zrozumienie zwi¹zków za-chodz¹cych miêdzy budow¹ geologiczn¹, ukszta³towaniem terenu a jego historycznym i wspó³czesnym zagospodaro-waniem, a wiêc tak¿e rozwojem kulturowym cz³owieka.
Specjalista nowego typu musi ³¹czyæ obszern¹ i szcze-gó³ow¹ wiedzê na poziomie studiów wy¿szych z zakresu geologii, geografii, ochrony œrodowiska i przemys³u tury-stycznego ze znajomoœci¹ przynajmniej podstaw historii i dziedzictwa kulturowego regionu. Poniewa¿ geoturystyka jest w znacznej mierze ukierunkowana na edukacjê cz³o-wieka, nowy specjalista musi tak¿e posiadaæ umiejêtnoœæ komunikowania siê z ludŸmi i przekazywania wiedzy w sposób zrozumia³y, czêsto takim osobom, które nie mia³y dot¹d ¿adnego kontaktu z naukami o Ziemi i œrodowisku naturalnym. Musi umieæ tworzyæ produkty turystyczne i nimi zarz¹dzaæ. Musi umieæ wykorzystywaæ nowoczesne œrodki gromadzenia, przetwarzania i przekazywania infor-macji. Jednoczeœnie musi znaæ podstawy ekonomii i finan-sów oraz, przynamniej w ogólnym zarysie, aspekty prawne przemys³u turystycznego (szczególnie prawo turystyczne, ubezpieczeniowe, handlowe i finansowe).
Takie przygotowanie nowoczesnego specjalisty odbiega znacznie od wykszta³cenia, jakie w przesz³oœci oferowa³y wy¿sze uczelnie na kierunkach: turystyka i rekreacja oraz górnictwo i geologia, geologia, geografia czy ochrona œrodowiska. Nale¿y przygotowaæ siê na to, ¿e wymagania rynku pracy w przemyœle turystycznym wymusz¹ powo-³anie nowego, autonomicznego kierunku studiów wy¿szych, ³¹cz¹cego w sposób wywa¿ony elementy nauk o Ziemi i œrodowisku naturalnym z wiedz¹ i umiejêtnoœciami z zakresu przemys³u turystycznego.
Formy kszta³cenia
Specjalistyczne kszta³cenie w zakresie geoturystyki jako pierwszy w Polsce rozpocz¹³ Wydzia³ Geologii, Geo-fizyki i Ochrony Œrodowiska Akademii Górniczo-Hutni-czej w Krakowie. W 1999 r. uruchomiono tam specjalnoœæ geoturystyka na kierunku górnictwo i geologia. Dlaczego akurat tam?
Zwi¹zek geologii z turystyk¹ wydaje siê oczywisty. Geolodzy, przynajmniej w wiêkszoœci, s¹ podró¿nikami – z zami³owania albo z koniecznoœci. Jak w ma³o której dzie-dzinie nauki, w geologii ogromn¹ rolê odgrywa mo¿liwoœæ obserwacji procesów geologicznych i ich skutków, wi-docznych w ró¿nych œrodowiskach i czêœciach œwiata. Jed-noczeœnie wiele obiektów geologicznych to popularne atrakcje turystyczne, odwiedzane przez rzesze ¿¹dnych wra¿eñ podró¿ników, w ogromnej wiêkszoœci nie zwi¹-zanych w ¿aden sposób z profesjonalnie uprawian¹ geolo-gi¹. Jako najbardziej spektakularne obiekty geologiczne (geomorfologiczne) i zarazem turystyczne wymieniæ mo¿-na choæby: Park Narodowy Yellowstone (ryc. 1), Wielki Kanion Kolorado, Kanion Colca, wodospady Niagara i Iguaçu, wulkan Kilimand¿aro, fiordy Norwegii, Ayers Rock itd. Tak¿e w kraju obiekty geologiczne ciesz¹ siê zas³u¿on¹ popularnoœci¹ wœród turystów, mimo ¿e nie znaj¹ oni szczegó³ów budowy i historii geologicznej np. Gór Sto-³owych (ryc. 2), prze³omu Dunajca w Pieninach, podkra-kowskich dolin jurajskich, Wysokich Tatr czy Jaskini Nie-dŸwiedziej w Sudetach. Wspomnieæ te¿ trzeba o obiektach dziedzictwa górniczego, bo mamy w kraju kopalniê i pod-ziemne muzeum w Wieliczce – obiekt o œwiatowej s³awie i ogromnym znaczeniu historycznym i kulturowym, ale tak-¿e kilkanaœcie interesuj¹cych i nieŸle zagospodarowanych obiektów dziedzictwa górniczego, jak choæby podziemne trasy turystyczne w kopalni soli w Bochni (Wiewiórka i in., 2009), w kopalniach wêgla kamiennego Guido i Królowa
Luiza w Zabrzu (Dziêgiel, 2007), sztolniê Czarnego Pstr¹ga
w Tarnowskich Górach (Dziêgiel, 2008; Kowol & Ró¿ycki, 2008), kopalniê z³ota w Z³otym Stoku (Lorenc, 2004) czy
Sztolnie Kowarskie – pozosta³oœci po górnictwie uranu.
Powstaj¹ nowe interesuj¹ce obiekty, jak np. trasa podziem-na w Kotlinie k. Œwieradowa Zdroju, zwi¹zapodziem-na z historycz-nym górnictwem rud cyny. Popularyzacji obiektów geolo-gicznych jako atrakcji turystycznych sprzyjaj¹ te¿ inicja-tywy, np. Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce (S³omka i in., 2006), Geostrada Sudecka (S³omka i in., 2010) czy ukraiñsko-polski transgraniczny szlak geotury-styczny (Kotarba, 2009).
Geoturystyka w Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanis³awa Staszica w Krakowie
Historia i praktyka kszta³cenia geoturystycznego na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH by³a ju¿ wielokrotnie przedmiotem publikacji (np. S³omka, 2005; Doktor & Golonka, 2006; S³omka & Mayer, 2010). Pojawienie siê geoturystyki (i innych nowych kierunków kszta³cenia i specjalnoœci) wi¹za³o siê te¿ œciœle ze zmianami w systemie kszta³cenia na AGH jako ca³oœci i na poszcze-gólnych jej wydzia³ach, wymuszonymi rosn¹c¹ konkuren-cj¹ na rynku edukacyjnym i koniecznoœci¹ wprowadzania
nowych, atrakcyjnych propozycji dla kandydatów na stu-dia wy¿sze, które zwiêksza³yby ich szanse zatrudnienia.
Pierwszy program kszta³cenia geoturystycznego po-wsta³ na podstawie programu jednolitych studiów magi-sterskich na kierunku górnictwo i geologia. Obejmowa³ on zestaw przedmiotów podstawowych i kierunkowych, sta-nowi¹cych pañstwowy standard kszta³cenia na tym kierun-ku (w sumie oko³o 500 godzin dydaktycznych) i wyk³a-danych w semestrach I–III, zestaw przedmiotów geolo-gicznych, stanowi¹cych standard dla wszystkich kierunków studiów prowadzonych na wydziale (oko³o 1000 godz.), wyk³adanych w semestrach IV–VI oraz zestaw przedmiotów specjalistycznych z zakresu turystyki (oko³o 1000 godz.), wyk³adanych w semestrach VII–X. Program obejmowa³ tak¿e dwie praktyki geoturystyczne: krajow¹ i europejsk¹, w czasie których studenci mieli okazjê zobaczyæ ciekawe obiekty geoturystyczne w Polsce oraz Austrii, Niemczech, W³oszech, Chorwacji, S³owenii i na Wêgrzech (ryc. 3–4). Specjalnoœæ geoturystyka zdoby³a znaczn¹ popular-noœæ wœród studentów i stanowi³a mocn¹ konkurencjê dla tradycyjnych specjalnoœci geologicznych. Ukoñczy³o j¹ dot¹d ponad 300 osób, które otrzyma³y tytu³ zawodowy magistra in¿yniera geologa ze specjalnoœci¹ geoturystyka. Wiêkszoœæ z nich znalaz³a pracê w krajowym lub zagra-nicznym przemyœle turystycznym albo w komórkach ad-ministracji pañstwowej i samorz¹dowej, zajmuj¹cych siê rozwojem i promocj¹ turystyki na szczeblu lokalnym i regionalnym.
Krakowska uczelnia nawi¹za³a tak¿e wspó³pracê z Uniwersytetem Technicznym w Koszycach, gdzie na Wydziale Górnictwa, Ekologii, Zarz¹dzania i Geotechniki prowadzone s¹ studia z zakresu geopropagacji (w zarysie odpowiednika naszej geoturystyki). W ramach tej
wspó³-Ryc. 2. Formy wietrzeniowe piaskowców kredowych w B³êdnych Ska³ach (Park Narodowy Gór Sto³owych)
Fig. 2. Weathering landforms of Cretaceous sandstones in B³êdne ska³y (the Errant Rocks, Góry Sto³owe National Park)
Ryc. 1. Gor¹ce Ÿród³a Mammoth Spring w Parku Narodowym Yellowstone. Ryc. 1–2 fot. W. Mayer Fig. 1. The Mammoth Hot Springs in the Yellowstone National Park. Figs. 1–2 photo by W. Mayer
pracy niestacjonarne studia in¿ynierskie na Wydziale Geo-logii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH, na specjal-noœci geoturystyka ukoñczy³a du¿a grupa studentów ze S³owacji.
Przyjêcie przez AGH zasad tzw. systemu boloñskiego, czyli studiów trzystopniowych, wymusi³o zmiany programu kszta³cenia na wszystkich kierunkach prowadzonych na uczelni. Nast¹pi³ podzia³ na studia I stopnia (in¿ynierskie, 7-semestralne) i II stopnia (magisterskie, 3-semestralne), niezbyt szczêœliwy z punktu widzenia spójnoœci progra-mów kszta³cenia. Rozszerzono tak¿e znacznie standardy kszta³cenia na kierunku górnictwo i geologia. Ponadto pojawi³y siê nowe koncepcje ochrony œrodowiska, w tym ochrony georó¿norodnoœci, dziedzictwa geologicznego i górniczego, wymagaj¹ce nowego typu specjalisty, o znacz-nie szerszej wiedzy ogólnej i specjalistycznej z zakresu ochrony œrodowiska. Odpowiedzi¹ by³o przeniesienie spe-cjalnoœci geoturystyka na kierunek ochrona œrodowiska, który lepiej spe³nia³ nowe wymagania wobec absolwentów tej specjalnoœci. Przygotowano programy studiów stacjo-narnych i niestacjostacjo-narnych I i II stopnia. Zachowano po-dzia³ przedmiotów na grupy: ogóln¹/kierunkow¹, wynika-j¹c¹ z pañstwowych standardów kszta³cenia dla kierunku ochrona œrodowiska, wydzia³ow¹, obejmuj¹c¹ przedmioty z zakresu nauk o Ziemi i œrodowisku naturalnym, i
specja-Ryc. 4. „Atrakcje geoturystyczne Europy” – praktyka studentów Wydzia³u Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH w 2004 r. w Dolomitach (W³ochy). Fot. T. S³omka
Fig. 4. Field training “Geotourist attractions of Europe” for students of the Faculty of Geology, Geophysics and Environment Protection, AGH-UST (2004) in Dolomites (Italy). Photo by T. S³omka
Ryc. 3. „Atrakcje geoturystyczne Europy” – praktyka studentów Wydzia³u Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH (2004) – piramidy ziemne w Segonzano (W³ochy). Fot. P. Florys
Fig. 3. Field training “Geotourist attractions of Europe” for students of the Faculty of Geology, Geophysics and Environment Protection, AGH-UST (2004) – earth pyramids in Segonzano (Italy). Photo by P. Florys
listyczn¹, obejmuj¹c¹ przedmioty z zakresu szeroko rozu-mianego przemys³u turystycznego. Utrzymano dwie kilku-dniowe praktyki geoturystyczne – krajow¹ i europejsk¹.
W 2009 r. Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œro-dowiska rozpocz¹³ kszta³cenie na kierunku turystyka i re-kreacja. By³ to pierwszy w Polsce przypadek uruchomienia tego kierunku na uczelni technicznej. Program studiów sta-cjonarnych I stopnia (licencjackich, 6-semestralnych) obejmuje grupê przedmiotów podstawowych i kierunko-wych, stanowi¹cych pañstwowy standard dla tego kierun-ku; rozbudowan¹ grupê przedmiotów z zakresu nauk o Ziemi i œrodowisku naturalnym; obszern¹ grupê specjali-stycznych przedmiotów zawodowych z zakresu przemys³u turystycznego oraz du¿¹ grupê przedmiotów fakultatyw-nych z ró¿fakultatyw-nych dziedzin ogólnie zwi¹zafakultatyw-nych z naukami o Ziemi, œrodowisku naturalnym i przemys³em turystycz-nym. Maj¹ one poszerzyæ wiedzê studentów o dodatkowe elementy, przydatne zarówno do przygotowania pracy dy-plomowej, jak i w póŸniejszej pracy zawodowej. Spo-rz¹dzono tak¿e program studiów II stopnia (magisterskich, 4-semestralnych), obejmuj¹cy cztery specjalnoœci: geo-turystykê, ekogeo-turystykê, turystykê uzdrowiskow¹ i turysty-kê miêdzynarodow¹. Programy przewiduj¹ tak¿e zwiêk-szon¹ liczbê godzin jêzyków obcych oraz praktyki terenowe: krajow¹ i zagraniczn¹, a tak¿e praktykê zawo-dow¹. Istotnym elementem edukacji geoturystycznej na AGH jest te¿ dzia³alnoœæ Ko³a Naukowego Geoturystyka istniej¹cego od kilku lat na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska.
Tak zorganizowane studia na kierunku turystyka i re-kreacja maj¹ za zadanie przygotowaæ specjalistów ³¹cz¹-cych wiedzê z ró¿nych dziedzin. Jest ona niezbêdna do zdobycia pracy w warunkach trudnego, silnie konkuren-cyjnego rynku turystycznego, w istniej¹cych instytucjach ochrony przyrody (np. parkach narodowych), ale tak¿e w nowych oœrodkach ochrony dziedzictwa Ziemi i dziedzic-twa górniczego (np. geoparkach, obiektach dziedzicdziedzic-twa górniczego). Jest równie¿ przydatna w pracy w jednostkach administracji pañstwowej i samorz¹dowej, zajmuj¹cych siê ochron¹ œrodowiska i turystyk¹, oraz w jednostkach badawczych.
Warto zauwa¿yæ, ¿e na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH od kilku lat prowadzone s¹ interdyscyplinarne badania naukowe i prace stosowane z zakresu geologii i turystyki (np. S³omka i in., 2006, 2010), a Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy w³¹czy³ geoturystykê do swojego programu ba-dañ statutowych.
Chocia¿ geoturystyka nie jest jeszcze dziedzin¹ nauki (Miœkiewicz i in., 2007), w ramach studiów doktoranckich (studiów III stopnia w systemie boloñskim) na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH ukoñczo-no i obronioukoñczo-no dwie prace doktorskie, których tematy doty-czy³y powi¹zañ ró¿nych zagadnieñ geologicznych z tury-styk¹ kwalifikowan¹ (geoturytury-styk¹). Kolejne prace dok-torskie znajduj¹ siê w ró¿nych stadiach zaawansowania.
Geoturystyka na innych uczelniach krajowych
Poza Akademi¹ Górniczo-Hutnicz¹ geoturystyka jako specjalnoœæ pojawi³a siê w ostatnich latach na kilku krajo-wych uczelniach publicznych i prywatnych. Najczêœciej
otwiera siê j¹ na studiach I stopnia (licencjackich), na kie-runku turystyka i rekreacja. Prowadz¹ j¹: Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Pañstwowa Wy¿sza Szko³a Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wa³brzychu, Wy¿sza Szko³a Umiejêtnoœci w Kielcach oraz Wy¿sza Szko³a Ho-telarstwa, Gastronomii i Turystyki w Warszawie. Ponadto Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie oferuje specjalnoœæ geografia z geoturystyk¹ na studiach I stopnia (licencjac-kich), na kierunku geografia, a Szko³a Wy¿sza Rzemios³ Artystycznych i Zarz¹dzania we Wroc³awiu prowadzi specjalnoœæ turystyka kulturowa i geoturystyka na studiach I stopnia, na kierunku ochrona dóbr kultury. Na studiach II stopnia specjalnoœæ geoturystyka prowadzona jest na Uni-wersytecie Miko³aja Kopernika w Toruniu, na kierunku geografia, a specjalnoœæ geografia z geoturystyk¹ – rów-nie¿ na kierunku geografia – na Uniwersytecie Pedago-gicznym w Krakowie. Politechnika Œl¹ska, jako jedyna oprócz AGH uczelnia w Polsce, prowadzi studia in¿ynier-skie I i II stopnia na specjalnoœci geoturystyka, na kierunku górnictwo i geologia. Ponadto prowadzone s¹ studia po-dyplomowe z geoturystyki na Uniwersytecie Warszaw-skim i Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie.
Wnioski
Turystyka jest jednym z najszybciej rozwijaj¹cych siê obszarów dzia³alnoœci cz³owieka. Pomimo œwiatowego kryzysu gospodarczego i czêstych zawirowañ politycz-nych przemys³ turystyczny ma nadal znacz¹cy udzia³ w œwiatowym rynku gospodarczym. Pobie¿na choæby lektura ofert przedsiêbiorstw turystycznych wskazuje na coraz szer-sze zainteresowanie wycieczkami tematycznymi, w tym tak¿e zwi¹zanymi z naukami o Ziemi. Powstaj¹ geoparki, nowe œcie¿ki edukacyjne w istniej¹cych obszarach chro-nionych, nowe szlaki samochodowo-rowerowe, nowe trasy podziemne w historycznych i wspó³czesnych kopalniach. Uczelnie i jednostki badawcze podejmuj¹ prace badawcze i stosowane zmierzaj¹ce do rozpoznania, udokumentowania i przygotowania obiektów geoturystycznych do zwiedza-nia. Coraz wiêcej jednostek administracji samorz¹dowej zaczyna rozumieæ znaczenie i korzyœci p³yn¹ce z turystyki i zatrudnia specjalistów zajmuj¹cych siê promocj¹ i przy-gotowaniem nowych tras.
Przedsiêwziêcia te wymagaj¹ wykszta³cenia specjali-stów o bardzo zró¿nicowanym profilu zawodowym. Auto-rzy nie próbowali dokonaæ oceny dostêpnych programów kszta³cenia w wymienionych wy¿ej uczelniach, prowa-dz¹cych specjalnoœæ geoturystyka i pokrewne, ale podkreœ-liæ tendencje, które wynikaj¹ z nieco ró¿nego rozumienia geoturystyki jako stosunkowo nowej ga³êzi przemys³u turystycznego, a tak¿e z tradycji poszczególnych uczelni, dotychczasowych doœwiadczeñ prowadzenia kierunków studiów, na których wyk³adana jest geoturystyka, dostêp-nej kadry naukowo-dydaktyczdostêp-nej, klimatu dla nowych po-mys³ów i ofert edukacyjnych na uczelniach oraz preferen-cji studentów. Mo¿na wiêc dostrzec podzia³ oferowanych programów studiów na:
geologiczne (z naciskiem na przedmioty z zakresu nauk o Ziemi);
geograficzne (z naciskiem na przedmioty geogra-ficzne, w tym tak¿e zagospodarowanie terenu);
turystyczne (z przewag¹ specjalistycznych przed-miotów dotycz¹cych szeroko rozumianej turystyki i rekreacji);
ekonomiczno-organizacyjne (z du¿ym ³adunkiem przedmiotów ekonomicznych). Byæ mo¿e, kszta³-cenie geoturystyczne powinno rozwin¹æ siê w³aœnie w kierunku wiêkszego zró¿nicowania programów studiów, wynikaj¹cego ze zró¿nicowanych zadañ nowoczeœnie rozumianej geoturystyki.
Literatura
ALEXANDROWICZ Z. 2006 – Geopark – nature protection category aiding the promotion of geotourism (Polish perspectives). Geoturysty-ka – Geotourism, 5: 3–12.
DMYTROWSKI P. & KICIÑSKA-ŒWIDERSKA A. 2006 – Œladami górnictwa i hutnictwa w dolinach tatrzañskich – Koœcieliskiej i Cho-cho³owskiej. Geoturystyka – Geotourism, 5: 41–48.
DOKTOR M. & GOLONKA J. 2006 – Atrakcje geoturystyczne Europy – zajêcia terenowe studentów Geoturystyki Wydzia³u Geologii, Geofi-zyki i Ochrony Œrodowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krako-wie. Geoturystyka – Geotourism, 7: 39–62.
DZIÊGIEL M. 2007 – Skansen górniczy „Królowa Luiza” w Zabrzu jako przyk³adowy obiekt geoturystyczny w œrodowisku przekszta³co-nym na terenie Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Geoturystyka – Geotourism, 11: 23–30.
DZIÊGIEL M. 2008 – Podziemne trasy turystyczne w Tarnowskich Górach (Górny Œl¹sk). Geoturystyka – Geotourism, 15: 51–62. HOSE T.A. 1995 – Selling the story of Britain’s stone. Environmental Interpretation, 10: 16–17.
KOTARBA M.J. 2009 – The Starunia palaeontological site and the idea of the Ukrainian-Polish transborder geotourist trail “Traces of large extinct mammals, earth wax oil and salt: from Starunia to Kraków”. Geoturystyka – Geotourism, 18: 5–20.
KOWOL M. & RÓ¯YCKI P. 2008 – Turystyka przemys³owa w Tar-nowskich Górach. Geoturystyka – Geotourism, 14: 41–48. LORENC M.W. 2004 – Podziemna Trasa Turystyczna „Kopalnia Z³ota” w Z³otym Stoku (Dolny Œl¹sk). Geoturystyka – Geotourism, 1: 25–34.
LORENC M.W. & COCKS A. 2008 – Inscribing a landscape: the Cornish Mining World Heritage Site. Geoturystyka – Geotourism, 12: 27–40. McKEEVER P.J., ZOUROS N., PATZAK M. & WEBER J. 2010 – The UNESCO global network of national parks. [W:] Newsome D. & Dow-ling R.K. (red.) Geotourism: The Tourism of Geology and Landscape. Goodfellow Publishers Ltd.: 221–230.
MIŒKIEWICZ K., DOKTOR M. & S£OMKA T. 2007 – Naukowe pod-stawy geoturystyki – zarys problematyki. Geoturystyka – Geotourism, 11: 3–12.
NEWSOME D. & DOWLING R.K. 2010 – Setting an agenda for geo-tourism. [W:] Newsome D. & Dowling R.K. (red.) Geotourism: The Tourism of Geology and Landscape. Goodfellow Publishers Ltd.: 1–12. RADWAÑSKI A.B. 2009 – The oil and ozokerite mine in Boryslaw and historical monuments of petroleum and salt industries in the vicinity of Boryslaw (Ukrainian Fore-Carpathian Region). Geoturystyka – Geo-tourism, 18: 35–44.
S£OMKA T. 2005 – Geoturystyka w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Prz. Geol., 53: 109–111.
S£OMKA T., BARTUŒ T., MASTEJ W., £ODZIÑSKI M., MAYER W., STEFANIUK M., DOKTOR M., KOMA J. & CWOJDZIÑSKI S. 2010 – Koncepcja projektu: „Geostrada Sudecka – studium geologicz-no-krajobrazowe z inwentaryzacj¹ obiektów dziedzictwa przyrody nie-o¿ywionej”. Geoturystyka – Geotourism, w druku.
S£OMKA T. & KICIÑSKA-ŒWIDERSKA A. 2004 – Geoturystyka – podstawowe pojêcia. Geoturystyka – Geotourism, 1: 2–5.
S£OMKA T., KICIÑSKA-ŒWIDERSKA A., DOKTOR M. & JONIEC A. (red.) 2006 – Katalog obiektów geoturystycznych w Polsce. Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH, Kraków: 1–260. S£OMKA T. & MAYER W. 2010 – Geotourism and geotourist educa-tion in Poland. [W:] Newsome D. & Dowling R.K. (red.) Geotourism: The Tourism of Geology and Landscape. Goodfellow Publishers Ltd.: 142–157.
WIEWIÓRKA J., CHARKOT J., DUDEK K. & GONERA M. 2009 – Historic salt mines in Wieliczka and Bochnia. Geoturystyka – Geotourism, 18: 61–70.
ZOUROS N. 2004 – The European Geoparks Network. Geological heritage protection and local development. Episodes, 27: 165–171. ZOUROS N. 2008 – European Geoparks Network: transnational col-laboration on Earth heritage protection, geotourism and local develop-ment. Geoturystyka – Geotourism, 12: 2–22.
