Publikacje polskich badaczy w czo³owych
czasopismach miêdzynarodowych z dziedziny nauk o Ziemi
Jerzy Ma³ecki
1, Piotr Migoñ
1Hydrogeologia Sebastian Buczyñski (Uniwersytet Wroc³awski) i Bart³omiej Rzonca (Uniwersytet Jagielloñski) przedstawili na ³amach Hydrogeology Journal3 wyniki badañ, których g³ównym celem by³o wskazanie dróg zasila-nia Ÿróde³ zlokalizowanych w górnym odcinku zlewni Bystrzycy Dusznickiej w okolicy Zieleñca w Sudetach. Obiekt zainteresowania Badaczy stanowi³y Ÿród³a zlokali-zowane na wysokoœci 820–830 m n.p.m., na zboczu masy-wu krystalicznego. Nale¿¹ one do najbardziej wydajnych Ÿróde³ w polskiej czêœci Sudetów (wydajnoœæ dochodzi do 100 L/s). Uwagê autorów zwróci³a równie¿ bliska odle-g³oœæ tych Ÿróde³, bo zaledwie 700 m, od kontynentalnego dzia³u wodnego, oddzielaj¹cego zlewisko Morza Ba³tyc-kiego od zlewiska Morza Pó³nocnego. Podczas trzyletniej obserwacji odp³yw z badanego obszaru wynosi³ 3 752 950 m3 wody. Iloœæ ta, w porównaniu do wysokoœci opadów atmosferycznych rejestrowanych na terenie zlewni powierzchniowej (której powierzchnia to zaledwie 0,218 km2
) oraz przy obserwowanej wielkoœci infiltracji, wska-zuje, ¿e co najmniej 90% wody pochodzi spoza granic topograficznych zlewni. Obszar badañ cechuje gêsta sieæ spêkañ i uskoków. Zaobserwowano, i¿ wiêkszoœæ du¿ych Ÿróde³ znajduje siê na przeciêciu linii uskoków zorientowa-nych NNW-SSE, ENE-WSW i NW-SE. Autorzy stwierdzili, ¿e stosunkowo sta³a wydajnoœæ Ÿróde³ i stabilna temperatu-ra wody œwiadczy o zasilaniu ze strefy g³êbokiego kr¹-¿enia. Po³o¿enie Ÿróde³ oraz ich rzêdna wyp³ywu spra-wiaj¹, ¿e przep³yw jest mo¿liwy tylko z jednego kierunku – ze zlewni rzeki Bela (Republika Czeska). Wnikliwa anali-za warunków hydrogeologicznych i geologicznych terenu badañ, a zw³aszcza wielkoœci opadów, przep³ywów i orien-tacji spêkañ, umo¿liwi³a okreœlenie sposobu kr¹¿enia oraz g³ównych kierunków przep³ywu wód na analizowanym obszarze. (JM)
Geomorfologia
Zbynìk Engel (Uniwersytet Karola w Pradze), Andrzej Traczyk (Uniwersytet Wroc³awski), Régis Brau-cher (CEREGE, Aix-en-Provence), Barbara Woronko (Uniwersytet Warszawski) i Marek Køíek (Uniwersytet Karola) opublikowali w periodyku Zeitschrift für
Geomor-phologie wyniki badañ nad glacjaln¹ histori¹ doliny £omnicy we wschodnich Karkonoszach, przeprowadzo-nych z wykorzystaniem kosmogenicznego izotopu10
Be i pomiarów wytrzyma³oœci granitu buduj¹cego bloki wa³ów morenowych, pozwalaj¹cych okreœliæ wzglêdny wiek moren. Podobn¹ metodykê zastosowano wczeœniej do odtworzenie chronologii glacjalnej w zlodowaconych doli-nach po czeskiej stronie Karkonoszy. Uzupe³nieniem by³y badania mikromorfologii ziaren kwarcu w wa³ach moreno-wych, które na podstawie po³o¿enia w dolinie i ró¿nej wyrazistoœci by³y uwa¿ane za ró¿nowiekowe. Uzyskane oznaczenia wiekowe z przedzia³u 17±0,4 tysiêcy lat temu do 13,6±0,8 tysiêcy lat temu i niewielkie ró¿nice wytrzy-ma³oœci wskazuj¹, ¿e wszystkie formy morenowe powsta³y podczas ostatniego zlodowacenia (m³odszy vistulian), a w kot³ach szcz¹tkowe lodowce mog³y przetrwaæ do pocz¹tków holocenu (wiek ekspozycji 8,4±0,3 tysiêcy lat temu). Znaczny udzia³ ziaren kwarcu przekszta³conych przez procesy wietrzeniowe w najdalszych wa³ach morenowych wskazuje jednak, ¿e moreny te mog¹ byæ starsze, a moment ekspozycji powierzchni bloków more-nowych nie jest to¿samy z wiekiem najdalszego zasiêgu lodowca. W artykule porównano tak¿e wyniki datowañ bez-wzglêdnych z wynikami badañ w innych masywach Œred-niogórza Europejskiego (Szumawa, Wogezy). Porównanie to wskazuje, ¿e historia glacjalna wszystkich masywów by³a podobna. (PM)
Janusz Olszak (Akademia Górniczo-Hutnicza w Kra-kowie) przedstawi³ w czasopiœmie Geomorphology wyniki badañ nad genez¹ i uwarunkowaniami rozwoju teras rzecz-nych Kamienicy i Ochotnicy w Gorcach. Wykorzystane metody badañ to szczegó³owe kartowanie geomorfologiczne systemów terasowych, okreœlenie cech litologicznych ¿wi-rów z ró¿nych poziomów akumulacyjnych oraz okreœlenie wieku bezwzglêdnego z wykorzystaniem techniki optycz-nie stymulowanej luminescencji OSL-SAR. System tera-sowy jest z³o¿ony z siedmiu poziomów, z których naj-wy¿szy powsta³ przed interglacja³em eemskim (data OSL 159±7 tysiêcy lat temu). Powsta³ on przez cykliczn¹ agra-dacjê i erozjê w nawi¹zaniu do regionalnych zmian klima-tycznych, w warunkach sta³ego tektonicznego dŸwigania masywu Gorców. Najbardziej intensywna erozja wg³êbna mia³a miejsce podczas przejœcia od okresu glacjalnego do intergla-cjalnego, natomiast w okresach glacjalnych dominowa³a agradacja. Wówczas du¿a dostawa materia³u klastycznego ze zboczy i dop³ywów przekracza³a mo¿liwoœci transportowe rzek, pomimo ci¹g³ego podnoszenia tektonicznego. (PM)
653
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 10, 2011
NASI W FILADELFII
1
Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, al. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; jerzy.malecki@uw.edu.pl.
2
Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wroc³awski, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wroc³aw; piotr.migon@ uni.wroc.pl.
3
Dok³adne dane bibliograficzne wszystkich omawianych tekstów znajduj¹ siê na koñcu artyku³u. P. Migoñ
Omówione publikacje
BUCZYÑSKI S. & RZONCA B. 2011– Effects of crystalline massif tectonics on groundwater origin and catchment size of large spring area in Zieleniec, Sudety Mountains, southwestern Poland. Hydrogeo-logy Journal, 19: 1085–1101.
ENGEL Z., TRACZYK A., BRAUCHER R., WORONKO B. & KØÍEK M. 2011 – Use of10Be exposure ages and Schmidt hammer data for correlation of moraines in the Krkonoše Mountains, Poland/Czech Republic. Z. f. Geomorph., 55: 175–196.
OLSZAK J. 2011 – Evolution of fluvial terraces in response to climate change and tectonic uplift during the Pleistocene: Evidence from Kamienica and Ochotnica River valleys (Polish Outer Carpathians). Geomorphology, 129: 71–78.
II Miêdzynarodowe Warsztaty Terenowe dla M³odych Hydrogeologów
Z³oty Potok, 10–12.06.2011
W dniach 10–12.06.2011 r. w malowniczym Z³otym Potoku (k. Janowa) w Oœrodku Szkoleniowym WOM w Czêstochowie odby³y siê II Miêdzynarodowe Warsztaty Terenowe dla M³odych Hydrogeologów, których tematem przewodnim by³ Wp³yw antropopresji na wody podziemne.
Organizatorem warsztatów, pod honorowym patronatem dziekana Wydzia³u Nauk o Ziemi Uniwersytetu Œl¹skiego prof. dr. hab. Adama Idziaka, byli cz³onkowie Studenckiego Ko³a Naukowego Hydrogeologów AQUA przy Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Œl¹skiego oraz pracownicy Zak³adu Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej Uniwersyte-tu Œl¹skiego. Wspó³organizatorem konferencji by³a Komisja Ochrony Wód Podziemnych Miêdzynarodowej Asocjacji Hydrogeologów (IAH) oraz Polski Komitet Narodowy IAH.
By³a to ju¿ druga tego rodzaju studencka impreza naukowa, skupiaj¹ca studentów studiów licencjackich, magisterskich i doktoranckich oraz pracowników nauko-wych Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Federal-nej Politechniki Damaturu z Nigerii, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Komen-skiego w Bratys³awie, Uniwersytetu Œl¹Komen-skiego i Uniwersy-tetu Warszawskiego. W warsztatach uczestniczyli tak¿e pracownicy Ministerstwa Œrodowiska Polski i S³owacji. £¹cznie w spotkaniu wziê³o udzia³ 40 osób.
Na program warsztatów sk³ada³y siê: sesje terenowe oraz sesja referatowa i posterowa. Sesje terenowe prowa-dzone by³y przez pracowników naukowych Zak³adów Hydro-geologii i Geologii In¿ynierskiej Uniwersytetu Œl¹skiego i Akademii Górniczo-Hutniczej.
Pierwsza sesja terenowa by³a realizowana w trakcie przejazdu autobusem na trasie Sosnowiec–Ogrodzieniec– Zawiercie–¯arki–Z³oty Potok. Umo¿liwi³a ona studentom zaznajomienie siê z niezwykle ciekawym krajobrazowo i hydrogeologicznie krasowym obszarem Jury Krakowsko-Czêstochowskiej. Uczestnicy warsztatów zapoznali siê z problematyk¹ licznych w tym regionie Ÿróde³ krasowych, odwiedzaj¹c tak¿e niezwykle interesuj¹ce i malownicze formy krasowe np. Okiennik Wielki w Skar¿ycach i Bramê
Twardowskiego w Z³otym Potoku oraz Jaskiniê Ostrê¿nick¹.
Sesja ta prowadzona by³a przez dr. hab. Andrzeja J. Wit-kowskiego z Uniwersytetu Œl¹skiego.
Druga sesja terenowa obejmowa³a prezentacjê nowo-czesnych metod badañ monitoringowych wód podziem-nych i prowadzona by³a przez dr. Roberta Zdechlika i mgr Ewê Kret z Akademii Górniczo-Hutniczej. W trakcie tej sesji zaprezentowano nowoczesne, na œwiatowym pozio-mie, technologie pobierania prób wody i ich badania w terenie, wykorzystuj¹c w tym celu wspaniale wyposa¿one mobilne laboratorium badania jakoœci wód.
Podczas sesji referatowej i posterowej studenci prezen-towali przede wszystkim wyniki prowadzonych przez siebie badañ. Referat wprowadzaj¹cy dotycz¹cy budowy geolo-gicznej i warunków hydrogeologicznych rejonu Z³otego Potoku wyg³osi³a studentka Beata Bobkiewicz (Uniwersytet Œl¹ski). Ponadto wyg³oszono 7 referatów koncentruj¹cych siê na problematyce wp³ywu dzia³alnoœci cz³owieka na œro-dowisko wodne. Sesjê referatow¹ zamyka³a prezentacja dr hab. Andrzeja J. Witkowskiego: „Miêdzynarodowa
Asocja-cja Hydrogeologów (IAH) jako forum integracyjne dla
m³odych hydrogeologów” przedstawiaj¹ca tê œwiatow¹
organizacjê i zachêcaj¹ca studentów i m³odych hydrogeolo-gów do aktywnego uczestnictwa w jej dzia³alnoœci.
W trakcie sesji posterowej przedstawiono 6 posterów dotycz¹cych g³ównie problematyki jakoœci i iloœci wód podziemnych oraz czynników je kszta³tuj¹cych.
Podobnie jak w ubieg³ym roku du¿o pozytywnych emo-cji wywo³a³ konkurs na najlepsz¹ prezentacjê, zarówno w kategorii referatów wyg³aszanych, jak i posterów. Laureatami tego konkursu w kategorii prezentacji multimedialnej zostali: I miejsce – Dorota Pietrucin (Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków), II miejsce – Kornelia ¯ukowska (Uniwersytet War-szawski), III miejsce – Mohammed Yerima Kwaya (Federal-na Politechnika Damaturu, Nigeria). W kategorii posterów wygra³a Agata Mêtlak (Uniwersytet Warszawski). Wyró¿nie-ni studenci otrzymali specjalne nagrody ufundowane przez prorektora ds. nauki i wspó³pracy z gospodark¹ Uniwersytetu Œl¹skiego – prof. dr. hab. Andrzeja Kowalczyka.
Udzia³ w warsztatach by³ dla studentów znakomit¹ oka-zj¹ do zapoznania siê z problematyk¹ badawcz¹ realizowan¹ w krajowych i zagranicznych jednostkach naukowych, stano-wi¹c efektywne forum do wymiany doœwiadczeñ i pogl¹dów dotycz¹cych kwestii zagro¿enia i ochrony wód podziemnych. Warsztaty te umo¿liwi³y studentom poszerzenie wiedzy o technologii badañ monitoringowych oraz wiedzy z zakresu hydrogeologii regionalnej.
Interesuj¹cym urozmaiceniem by³ sp³yw pontonowy rzek¹ Bia³k¹ na trasie Lelów–Bia³a Wielka (ok. 6 km). Pod-czas tego niezwykle atrakcyjnego, prawie dwugodzinnego sp³ywu jego uczestnicy podziwiali praktycznie nieska¿on¹ przyrodê doliny Bia³ki z licznymi Ÿród³ami.
Tego typu spotkania, pe³ni¹c istotn¹ rolê w integracji krajowych i zagranicznych oœrodków akademickich kszta³-c¹cych hydrogeologów, powinny na trwale wpisaæ siê do kalendarza miêdzynarodowych wydarzeñ hydrogeologicznych.
Andrzej J. Witkowski Serwis fotograficzny na str. 700
654
