NR 852 EKONOMICZNE PROBLEMY USàUG NR 117 2015
MARCIN MERKWA Politechnika Rzeszowska1
WYKORZYSTANIE ROBOTÓW W OPIECE NAD OSOBAMI STARSZYMI I OSOBAMI Z NIEPEáNOSPRAWNOĞCIą A PRAWA PODSTAWOWE
Streszczenie
Tekst stanowi analizĊ wpáywu, jaki wykorzystanie robotów w opiece na osobami starszymi i niepeánosprawnoĞcią moĪe mieü na realizacjĊ praw podstawowych. Wska-zane zostaáy zarówno podstawowe zagroĪenia, w szczególnoĞci dla prywatnoĞci, jak i postulowane zmiany prawa.
Sáowa kluczowe: roboty, prawa podstawowe, prawa czáowieka, prywatnoĞü, osoby
starsze, osoby z niepeánosprawnoĞcią.
Wprowadzenie
Starzenie siĊ spoáeczeĔstwa, okreĞlane jako proces, w którym grupa osób star-szych staje siĊ proporcjonalnie coraz wiĊkszą czĊĞcią populacji, stanowi jedno z najwiĊkszych wyzwaĔ, z którymi zmierzyü muszą siĊ wspóáczesne paĔstwa. Pro-porcja osób starszych zaczĊáa wzrastaü w wieku dwudziestym i zgodnie z przewi-dywaniami tendencja ta bĊdzie siĊ utrzymywaü w wieku dwudziestym pierwszym. O ile w roku 1950 osób powyĪej 60. roku Īycia byáo 8 procent, to w roku 2010 byáo to 10 procent, w 2013 juĪ 12 procent, a zgodnie z prognozami w roku 2015 moĪe to byü nawet 21 procent. Trend ten w najwiĊkszym stopniu widoczny jest w rozwiniĊ-tych krajach Ğwiata (szczególnie w paĔstwach Ameryki Póánocnej, Europy i w Ja-ponii), w których w roku 1950 12 procent populacji stanowiáy osoby powyĪej 60. roku Īycia, w roku 2013 byáo to 23 procent, a przewidywany udziaá tych osób
1
w populacji w roku 2050 wynosiü ma 32 procent. W mniej rozwiniĊtych regionach Ğwiata przyrost osób starszych nastĊpowaá powoli, od 6 procent w roku 1950, 9 procent w 2013, do przewidywanych 19 procent w roku 1950 (World 2013).
Problem ten dostrzega równieĪ Komisja Europejska, która uznaje starzenie siĊ spoáeczeĔstwa za jedno z najpowaĪniejszych wyzwaĔ, z którymi Europa bĊdzie siĊ musiaáa zmierzyü (Taking 2012). Zgodnie z przewidywaniami w ciągu najbliĪszych 50 lat prawie podwoi siĊ liczba osób powyĪej 65. roku Īycia, z 87 milionów w 2010 roku do 148 milionów w roku 2060. Tak duĪa zmiana struktury spoáecznej bĊdzie musiaáa wpáynąü na decyzje polityczne, zarówno na poziomie Unii Europejskiej, jak i paĔstw czáonkowskich, w szczególnoĞci te, które dotyczą dystrybucji Ğrodków w ochronie zdrowia, a takĪe struktury personelu medycznego.
Zgodnie z danymi Organizacji Narodów Zjednoczonych okoáo 10 procent Ğwiatowej populacji dotkniĊte jest jakąĞ formą niepeánosprawnoĞci. W Europie jest to jeden na szeĞciu jej mieszkaĔców, okoáo 80 milionów dotkniĊtych jest ryzykiem wyáączenia „z peánego uczestnictwa w spoáeczeĔstwie i ekonomii, ze wzglĊdu na bariery Ğrodowiskowe i związane z nastawieniem do osób niepeánosprawnych” (European 2010).
Przytoczone powyĪej dane ukazują, iĪ wykluczenie z Īycia spoáecznego bądĨ ryzyko jego wystąpienia, niezaleĪnie czy bĊdące wynikiem podeszáego wieku, czy teĪ niepeánosprawnoĞci, stanowi istotny problem wspóáczesnego Ğwiata. Roboty mają potencjaá, by staü siĊ jednym z kluczowych elementów pomocy osobom star-szym, a takĪe ludziom z niepeánosprawnoĞcią2 (Koops 2013). Maszyna moĪe asy-stowaü zarówno przy dokonywaniu zwykáych czynnoĞci, takich jak korzystanie z toalety, monitorowaü stan zdrowia czy teĪ doradzaü w zakresie odĪywiania. Zna-czącą rolĊ mogą odgrywaü równieĪ aplikacje, które nie tylko przypomną o zaĪyciu leków (Walewski 2014), ale i pozwolą lekarzom (dziĊki wykorzystaniu na przykáad podáączonych do telefonu instrumentów pomiarowych) na bieĪąco monitorowaü stan pacjenta. Rynek urządzeĔ mających za cel wsparcie osób starszych i niepeáno-sprawnych stale roĞnie, nie tylko ze wzglĊdu na starzenie siĊ populacji czy poja-wianie nowych innowacyjnych rozwiązaĔ, ale przede wszystkim ze wzglĊdu na fakt, iĪ technologie, wczeĞniej niedostĊpne ze wzglĊdu na znaczne koszty, mogą byü wykorzystywane do wykonywania tych dziaáaĔ. Niektórzy analitycy przewidu-ją, Īe przed rokiem 2025 moĪe Īyü ponad 50 milionów ludzi, którym mobilnoĞü czy poprawĊ jakoĞci Īycia zapewnią protezy czy egzoszkielety (Disruptive 2013).
2 W Polsce tytuá dokumentu The Convention on the Rights of Persons with Disabilities
przetáumaczony zostaá: Konwencja o Prawach Osób Niepeánosprawnych. Istnieje uzasadnienie aksjologiczne dla wyboru okreĞlonego sformuáowania: termin osoba niepeánosprawna (person
with disability) uwypukla podmiotowoĞü jednostki, wskazując dopiero na miejscu drugim na jej
cechĊ, jaką jest niepeánosprawnoĞü, podczas gdy termin „osoba niepeánosprawna” (disabled
person) káadzie nacisk na ograniczenie sprawnoĞci osoby. Szerzej: (Bodnar, ĝledziĔska-Simon,
wój technologii, w szczególnoĞci w dziedzinie automatyki, prowadziü moĪe nie tylko do poprawy jakoĞci Īycia (czy jego wydáuĪenia), ale stanowiü moĪe równieĪ powaĪne wyzwanie etyczne i prawne, w tym dotyczące praw podstawowych. W dalszej czĊĞci pracy naszkicowane zostaną te obszary praw podstawowych, w których wykorzystanie automatów moĪe przyczyniü siĊ zarówno do peániejszej realizacji praw czáowieka, jak i moĪe stanowiü potencjalne ich naruszenie.
1. Prawa podstawowe a wykorzystanie robotów w opiece nad osobami star-szymi i z niepeánosprawnoĞcią
W literaturze wskazuje siĊ równieĪ na szereg wartoĞci związanych z koncep-tem praw czáowieka, na które znaczny wpáyw ma rozwój nowych technologii, w tym i maszyn omawianych w tej pracy. Friedman i Kahn wskazują na 12 warto-Ğci, takich jak prawo wáasnowarto-Ğci, prywatnoĞü czy autonomia, na które wpáyw moĪe mieü rozwój techniki (Friedman, Kahn 2008). Jak zauwaĪają autorzy raportu
Regu-lating Emerging Robotic Technologies in Europe: Robotics facing Law and Ethics
(dalej zwanego RoboLaw), wykorzystanie robotów w celu realizacji pewnych uprawnieĔ jednostki (na przykáad prawa do opieki medycznej) prowadziü moĪe do naruszenia innych uprawnieĔ, w szczególnoĞci zaĞ do naruszenia godnoĞci czáo-wieka (RoboLaw, s. 180).
Prawa czáowieka wyksztaácone w tradycji europejskiej uznają godnoĞü przy-naleĪną czáowiekowi za fundament systemu prawnego i wartoĞü nienaruszalną (co potwierdza szereg aktów rangi konstytucyjnej i konwencji miĊdzynarodowych – na przykáad „Konwencja o ochronie praw czáowieka i godnoĞci istoty ludzkiej w dzie-dzinie zastosowania biologii i medycyny” uznaje w artykule 3 prymat interesu i dobra istoty ludzkiej nad interesem spoáeczeĔstwa lub nauki). JednakĪe wykorzy-stanie nowoczesnych technologii prowadziü moĪe do sytuacji, w której jednostka zacznie traciü kontrolĊ nad swoim Īyciem i zostanie uprzedmiotowiona – ryzyko takie pojawiü siĊ moĪe przede wszystkim w przypadku osób, dla których wykorzy-stanie maszyn bĊdzie konieczne dla prowadzenia „normalnego Īycia”. Roboty-osobiĞci asystenci (ang. PCR – Personal Care Robots) mogą w znaczny sposób oddziaáywaü na realizacjĊ praw podstawowych, ze wzglĊdu na fakt, iĪ urządzenia te, w przeciwieĔstwie do wielu innych maszyn, niosą z sobą zarówno szanse, jak i zagroĪenia. I choü moĪliwe zastosowania robotów-asystentów stale siĊ zwiĊksza (na przykáad w zakresie rehabilitacji), to grupa osób starszych i niepeánosprawnych stanowiü bĊdzie gáównych beneficjentów rozwoju w tym obszarze techniki
(Robo-Law, s. 179). W literaturze przedmiotu wskazuje siĊ, iĪ w przypadku osób starszych
roboty mogą byü wykorzystywane na trzy gáówne sposoby: a) mogą byü pomocą dla osób starszych i ich opiekunów, b) monitorowaü stan zdrowia i aktywnoĞü, a takĪe c) stanowiü towarzystwo. W kaĪdym ze wskazanych obszarów istnieje
ry-zyko, Īe wprowadzenie maszyn moĪe obniĪyü jakoĞü Īycia osób starszych (Shar-key, Sharkey 2012, s. 27) i byü zagroĪeniem podmiotowoĞci jednostki – od trakto-wania czáowieka jak obiekt, aĪ po naruszenie prywatnoĞci (Sharkey2013, s. 71).
W dokumentach takich jak Karta Praw Podstawowych, Konwencja o Ochro-nie Praw Czáowieka i Podstawowych WolnoĞci, Powszechna Deklaracja Praw Czáowieka czy MiĊdzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Spoáecznych i Kultu-ralnych prawa, które w szczególnoĞci dotyczyü mogą osób starszych i niepeáno-sprawnych wykorzystujących roboty, to zakaz tortur i nieludzkiego, okrutnego i poniĪającego traktowania (art. 5 PDPCz, art. 4 KPP), zakaz dyskryminacji (art. 7 PDPCz, art. 21 KPP, art. 3 KoOPCzIPW), prawo do stopy Īyciowej zapewniającej zdrowie i dobrobyt kaĪdego czáowieka i jego rodziny (art. 25 PDPCz, art. 11 MPPGSiK), a takĪe prawo do prywatnoĞci (art. 12 PDPCz, art. 7 KPP, art. 8 Ko-OPCzIPW) i ochrony zdrowia (art. 35 KPP). Oprócz wskazanych wyĪej praw pod-stawowych, które potencjalnie mogą byü przedmiotem naruszeĔ wraz z rozwojem robotów-asystentów, a które przysáugują wszystkim ludziom, warto równieĪ zazna-czyü, iĪ niektóre dokumenty (takie jak na przykáad Karta Praw Podstawowych) przyznają szczególne uprawnienia osobom starszym. Zgodnie z artykuáem 25 KPP Unia Europejska uznaje i szanuje prawo osób w podeszáym wieku do godnego i niezaleĪnego Īycia oraz do uczestniczenia w Īyciu spoáecznym i kulturalnym. Podobne uprawnienie przyznane jest równieĪ osobom niepeánosprawnym: zgodnie z art. 26 Karty Unia uznaje i szanuje prawo osób niepeánosprawnych do korzystania ze Ğrodków mających zapewniü im samodzielnoĞü, integracjĊ spoáeczną i zawodo-wą oraz udziaá w Īyciu spoáecznoĞci. W kontekĞcie osób niepeánosprawnych warto jeszcze zauwaĪyü, iĪ przed rokiem 2006 osoby te korzystaáy z ochrony na zasadach ogólnych. W roku 2006 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjĊáo KonwencjĊ o Pra-wach Osób z NiepeánosprawnoĞcią, okreĞlającą zarówno obowiązki paĔstw, jak i prawa jednostek, wĞród których znajduje siĊ obowiązek, ciąĪący na paĔstwach, zapewnienia osobom niepeánosprawnym, na zasadzie równoĞci z innymi osobami, dostĊpu do Ğrodowiska fizycznego, Ğrodków transportu, informacji i komunikacji, w tym technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych, a takĪe do innych urządzeĔ i usáug, powszechnie dostĊpnych lub powszechnie zapewnianych, zarów-no na obszarach miejskich, jak i wiejskich (art. 9), a takĪe obowiązek podejmowa-nia skutecznych i odpowiednich Ğrodków, uwzglĊdpodejmowa-niając wsparcie wzajemnie udzielane sobie przez osoby niepeánosprawne oraz wsparcie udzielane przez inne osoby, w celu umoĪliwienia osobom niepeánosprawnym uzyskania i utrzymania moĪliwie najwiĊkszej niezaleĪnoĞci, peánych zdolnoĞci fizycznych, intelektualnych, spoáecznych i zawodowych oraz peánej integracji i udziaáu we wszystkich aspektach Īycia spoáeczeĔstwa (art. 26).
Autorzy raportu RoboLaw zwracają uwagĊ na cztery obszary, które powinny
byü przedmiotem szczególnego zainteresowania: niezaleĪnoĞü i autonomia, udziaá w Īyciu spoáecznym, równoĞü i prywatnoĞü.
Rozpoczynając rozwaĪania od kwestii niezaleĪnoĞci i autonomii, naleĪy za-uwaĪyü, Īe pojĊcia te, choü czĊsto traktowane jako synonimy, powinny byü rozróĪ-nione. NiezaleĪnoĞü to moĪliwoĞü samodzielnego Īycia, bez pomocy albo wpáywu innych osób. W przypadku osób wykorzystujących osobiste roboty niezaleĪnoĞü przejawiaü siĊ moĪe na przykáad moĪliwoĞcią samodzielnego dokonywania co-dziennych czynnoĞci. W takim przypadku wykorzystanie robotów zwiĊkszyü moĪe poczucie niezaleĪnoĞci osób starszych czy niepeánosprawnych, uniezaleĪniając je od pomocy innych osób. Autonomia definiowana jest zaĞ jako zdolnoĞü do podej-mowania samodzielnych decyzji, Ğwiadomego kierowania wáasnym postĊpowa-niem. Przy tak sformuáowanej definicji moĪna zauwaĪyü, jak istotne jest odróĪnie-nie odróĪnie-niezaleĪnoĞci od autonomii. Wiele osób, które czy to z powodu wieku, czy teĪ niepeánosprawnoĞci, nie mogą wykonywaü codziennych czynnoĞci, jest jednocze-Ğnie osobami zdolnymi do podejmowania decyzji. Ze wskazanym wyĪej prawem do autonomii i niezaleĪnoĞci związane jest ĞciĞle prawo do Īycia w spoáeczeĔstwie, wyraĪone w artykule 19 KPON, zgodnie z którym paĔstwa-strony Konwencji uzna-ją równe prawo wszystkich osób niepeánosprawnych do Īycia w spoáeczeĔstwie, wraz z prawem dokonywania takich samych wyborów, na równi z innymi osobami. Prawo to wyraĪone jest równieĪ we wspomnianych juĪ artykuáach 25 i 26 KPP. Twórcy RoboLaw zauwaĪają, Īe wspóáczesne technologie teleinformatyczne w znacznym stopniu zwiĊkszyáy moĪliwoĞü udziaáu osób starszych i osób z niepeá-nosprawnoĞcią w spoáeczeĔstwie, jednak wciąĪ pozostaáy obszary, w których znaczną rolĊ odegraü mogą maszyny. W tym aspekcie najwiĊksze wyzwania zwią-zane mogą byü z dostĊpnoĞcią takich urządzeĔ i brakiem skoordynowanej polityki, umoĪliwiającej wáaĞciwą promocjĊ i rozwój technologii w systemie opieki spoáecz-nej. Problem dostĊpnoĞci związany jest ĞciĞle z trzecim obszarem zainteresowania, a mianowicie równoĞcią. Konieczne jest podejmowanie dziaáaĔ, zarówno na po-ziomie paĔstw, jak i przez UniĊ Europejską i inne organizacje, skierowanych na promocjĊ technologii w sferze opieki nad osobami starszymi i niepeánosprawnymi, jako Ğrodka zapewniającego moĪliwoĞü realizacji uprawnieĔ wynikających z do-kumentów miĊdzynarodowych i ustawodawstwa krajowego. Dziaáania te skierowa-ne muszą byü miĊdzy innymi na zapewnienie odpowiedniej dostĊpnoĞci specjali-stycznych maszyn, uniemoĪliwiając zdobycie przewagi przez grupy najlepiej upo-saĪone, mogące nabywaü zawansowane technologie bez pomocy paĔstwa.
2. ZagroĪenia dla prywatnoĞci
Rozwój nowych technologii, szczególnie związanych z Internetem, uczyniá z prawa do prywatnoĞci jeden z najwaĪniejszych tematów podnoszonych tak w dyskursie publicznym, jak i w nauce. Wydaje siĊ, Īe równieĪ w związku z oma-wianym zagadnieniem kwestia prywatnoĞci i moĪliwych zagroĪeĔ związanych
z wykorzystaniem robotów-asystentów, jawi siĊ jako materia nadzwyczaj istotna. Choü brak jest jednej definicji terminu robot, to wskazaü moĪna, iĪ maszyny, które za przedmiot swojego dziaáania bĊdą miaáy opiekĊ nad osobami starszymi albo niepeánosprawnymi, musi cechowaü mobilnoĞü i zdolnoĞü do odbierania, przetwa-rzania i przechowywania sygnaáów z otaczającego Ğwiata (Denning 2009). Taka definicja juĪ ze swej natury zakáada wystąpienie pytaĔ o moĪliwe naruszenie prawa do prywatnoĞci. M.R. Calo zauwaĪa, Īe istnieją trzy sposoby, w jakie rozwój ma-szyn moĪe oddziaáywaü na prywatnoĞü. Pierwszym z nich jest fakt, iĪ mama-szyny (od kamer aĪ po drony) dostarczają nowych narzĊdzi, pozwalających w znacznie wiĊk-szym stopniu kontrolowaü populacjĊ. Drugi związany jest z faktem, iĪ niektóre z maszyn funkcjonują lub bĊdą w przyszáoĞci funkcjonowaü w obszarze uznawa-nym do tej pory za miejsce szczególne, stanowiące swoistą „oazĊ prywatnoĞci”, a wiĊc w domu. Trzeci związany jest z poczuciem bycia obserwowanym3, poniewaĪ roboty, czĊsto przypominające ludzi i stworzone do interakcji z czáowiekiem, od-dziaáują na zachowanie ludzi w stopniu znacznie wiĊkszym niĪ „zwykáe” rejestrato-ry, takie jak na przykáad kamery wideo (Calo 2012, s. 187).
W kontekĞcie omawianego w tej pracy problemu najistotniejszy wydaje siĊ problem funkcjonowania robotów w Ğrodowisku domowym. Jak przewidują auto-rzy RoboLaw, pomimo iĪ prywatne informacje przechowywane bĊdą w pamiĊci robotów, to bez wątpienia urządzenia te bĊdą wyposaĪone w áącznoĞü bezprzewo-dową, umoĪliwiającą miĊdzy innymi monitorowanie stanu urządzenia, komunikacji z innymi urządzeniami znajdującymi siĊ w mieszkaniu. Urządzenie moĪe byü rów-nieĪ wykorzystywane jako swoisty magazyn danych o zdrowiu osoby, który infor-mowaü bĊdzie odpowiednie sáuĪby w przypadku wystąpienia zagroĪenia zdrowia lub Īycia. Konieczne wiĊc bĊdzie przygotowanie regulacji, które umoĪliwią dostĊp do takich danych tylko w przypadku uzasadnionej potrzeby, i tylko w takim zakre-sie, jaki bĊdzie konieczny dla realizacji okreĞlonych celów (RoboLaw, s. 189). Ze wzglĊdu na fakt, iĪ analizowane systemy mogáyby zebraü dane dotyczące caáej aktywnoĞci czáowieka, obejmującej tak dane dotyczące pobytu, jak i równieĪ te związane z przekonaniami religijnymi czy aktywnoĞcią seksualną, konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi na proces ich zbierania, przechowywania, przetwa-rzania i udostĊpniania. Dyrektywa 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 paĨdziernika 1995 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie prze-twarzania danych osobowych i swobodnego przepáywu tych danych w sposób
3
W styczniu 2015 roku firma Toshiba zaprezentowaáa androida, okreĞlonego nazwą Chi-hiraAico. Firma zapewnia, Īe posiada „ona” niespotykane dotąd moĪliwoĞci naĞladowania emo-cji. Robot ten w planach przedsiĊbiorstwa moĪe w przyszáoĞci podejmowaü miĊdzy innymi opie-kĊ nad osobami starszymi. W literaturze wskazuje siĊ, Īe kontakt z podobnymi do czáowieka maszynami w znacznym stopniu wpáywa na zachowanie, a takĪe prowadziü moĪe do poczucia ciągáego bycia obserwowanym i ocenianym. I nawet jeĞli nie bĊdzie to prowadziü do rzeczywi-stego przekazywania prywatnych danych, to powodowaü bĊdzie trwaáą modyfikacjĊ zachowania „obserwowanej” osoby (Calo 2010).
noznaczny stwierdza (art. 6 pkt 1b), Īe paĔstwa czáonkowskie zapewniü muszą, by dane gromadzone do okreĞlonych, jednoznacznych i legalnych celów nie byáy pod-dawane dalszemu przetwarzaniu w sposób niezgodny z tym celem. Dotychczasowe regulacje koncentrują siĊ przede wszystkim na podmiotach, których dane są zbiera-ne (Llácer-Matacás, s. 622), a wiĊc osobach fizycznych, których toĪsamoĞü moĪe zostaü ustalona w sposób bezpoĞredni lub poĞredni, administratorach danych, defi-niowanych jako osoba fizyczna lub prawna, wáadza publiczna, agencja lub inny organ, który samodzielnie lub wspólnie z innymi podmiotami okreĞla cele i sposoby przetwarzania danych, a takĪe podmiotach przetwarzających dane w imieniu admi-nistratora czy podmiotach odbierających dane, a wiĊc podmiotach, którym dane są ujawniane (z wyáączeniem wáadz otrzymujących je w ramach konkretnego docho-dzenia).
Konieczne wydaje siĊ rozszerzenie regulacji zarówno o projektantów, jak i twórców sprzĊtu i oprogramowania. CzĊĞci postulatów wysuwanych przez róĪne Ğrodowiska czynią zadoĞü zmiany przygotowywane przez UniĊ Europejską. Zgod-nie z projektowanymi zmianami paĔstwa czáonkowskie stanowiü bĊdą przepisy przewidujące, Īe administrator musi wdraĪaü odpowiednie Ğrodki i procedury tech-niczne tak, by przetwarzanie odpowiadaáo wymogom prawnym oraz gwarantowaáo ochronĊ praw osób, których dane dotyczą. Kontroler wdraĪaá bĊdzie mechanizmy sáuĪące zapewnieniu, by domyĞlnie przetwarzane byáy jedynie te dane osobowe, które są niezbĊdne do realizacji celów przetwarzania. W przyszáoĞci moĪliwe jest zastąpienie omawianej dyrektywy rozporządzeniem, zgodnie z którym to admini-strator bĊdzie wdraĪaü mechanizmy sáuĪące zapewnieniu, by domyĞlnie przetwa-rzane byáy jedynie te dane osobowe, które są niezbĊdne do realizacji kaĪdorazowe-go szczególnekaĪdorazowe-go celu przetwarzania, oraz by w szczególnoĞci nie byáy one zbierane lub zatrzymywane dáuĪej niĪ przez okres niezbĊdny do realizacji tych celów. Me-chanizmy te zapewniaü mają w szczególnoĞci, by dane osobowe nie byáy domyĞlnie udostĊpniane nieograniczonej liczbie osób.
Podsumowanie
Autorzy RoboLaw przedstawiają nastĊpujące postulaty:
– roboty powinny byü projektowane w sposób umoĪliwiający uĪytkowniko-wi nie tylko poznanie, ale i weryfikacjĊ poziomu kontroli, którą ma on nad maszyną;
– odpowiednie Ğrodki bezpieczeĔstwa (firewall, hasáo) powinny byü
wpro-wadzane przez producentów, a uĪytkownik powinien mieü moĪliwoĞü ich rozbudowy;
– ze wzglĊdu na fakt, iĪ robot moĪe zbieraü i przechowywaü dane dotyczące nie tylko jego uĪytkownika, ale i osób trzecich (na przykáad dziĊki
kame-rom czy rejestratokame-rom dĨwiĊku), podejmowanie dziaáaĔ mających zapew-niü bezpieczeĔstwo tych danych powinno nie byü uzaleĪnione jedynie od woli uĪytkownika, ale byü uznane za jego prawny obowiązek;
– niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie danych osobowych (niezaleĪ-nie czy byáoby dziaáa(niezaleĪ-niem producenta, uĪytkownika, czy innego podmiotu) powinno podlegaü sankcjom.
Warto zaznaczyü, Īe wskazane wyĪej postulaty dotyczą sposobów, w jakie rozwój techniki, w tym robotów-asystentów, wpáywa na prawa podstawowe, w szczególnoĞci na prywatnoĞü. Problemy związane z tym obszarem, choü trudne do rozwiązania, są wzglĊdnie dobrze rozpoznane. MoĪliwe jest równieĪ zastosowa-nie sprawdzonych juĪ narzĊdzi, umoĪliwiających ich rozwiązywazastosowa-nie. JednakĪe obszar aktywnoĞci ludzkiej, w którym robot moĪe wystĊpowaü jako aktor w rela-cjach spoáecznych, z jednej strony wpáywający samą swoją obecnoĞcią na otocze-nie, a z drugiej bĊdący obiektem wpáywu, dostosowywania przez uĪytkownika (co czyni z niego zbiór informacji o preferencjach i nawykach wáaĞciciela), jest znacz-nie trudznacz-niejszy tak w rozpoznaniu, jak i uregulowaniu.
Literatura
1. Bodnar A., ĝledziĔska-Simon A. (2012), O potrzebie ratyfikacji Konwencji ONZ o
Prawach Osób z NiepeánosprawnoĞcią, „Europejski Przegląd Sądowy”, V.
2. Calo M.R. (2010), People Can Be So Fake: A New Dimension to Privacy and
Technology Scholarship, „Penn State Law Review”, 114 (3).
3. Calo M.R. (2012), Robots and Privacy, w: P. Lin, K. Abney, G.A. Bekey, Robot
Ethics: The Ethical and Social Implications of Robotics, The MIT Press,
Cam-bridge, London.
4. Denning T., Matuszek C., Koscher K., Smith J.R., Kohno T. (2009), A Spotlight
on Security and Privacy Risks with Future Household Robots: Attacks and Les-sons, Proceedings of the 11th International, Conference on Ubiquitous Computing. 5. Department of Economic and Social Affairs, Population Division, World
Popula-tion Ageing 2013, United NaPopula-tions, New York.
6. European Commission (2012), Taking forward the Strategic Implementation Plan
of the European Innovation Partnership on Active and Healthy Ageing, Brussels.
7. European Commission (2010), European Disability Strategy 2010–2020: A
Re-newed Commitment to a Barrier-Free Europe, Brussels.
8. Friedman B., Kahn P.H. Jr. (2008), Human Values, Ethics, and Design, w: A. Sears, J.A. Jacko (red.), The Human-Computer Interaction Handbook:
Fundamen-tals, Evolving Technologies Evolving Technologies, and Emerging Applications,
9. Koops E.J.; Di Carlo A.; Nocco L.; Cassamassima V.; Stradella E. (2013), Robotic
technologies and fundamental rights, „International Journal of Technoethics”,
4 (2).
10. Llácer-Matacás M.R. (2014), Robotic Society: Privacy as a Legal and
Technologi-cal Issue, w: M.A. Armada, A. Sanfeliu, M. Ferre (red.), ROBOT2013: First Iberi-an Robotics Conference. AdvIberi-ances in Robotics, t. 1, Springer, New York,
Dor-drecht, London.
11. Manyika J., Chui M., Bughin J., Dobbs R., Bisson P., Marrs A. (2013), Disruptive
technologies: Advances that will transform life, business, and the global economy,
McKinsey Global Institutes.
12. Regulating Emerging Robotic Technologies in Europe: Robotics facing Law and
Ethics (2014), raport dostĊpny na stronie: www.robolaw.eu.
13. Sharkey A. (2012), Robots and human dignity: a consideration of the effects of
robot care on the dignity of older peoples, „Ethics and Information Technology”,
16 (1).
14. Sharkey A., Sharkey N. (2012), Granny and the robots: ethical issues in robot
care for the elderly, „Ethics and Information Technology”, 14 (1).
15. Walewski P. (2014), Kuracja z aplikacją, „Polityka”, nr 39 (2977) z dnia 24.09, s. 68–70.
THE USE OF ROBOTS IN LOOKING AFTER THE ELDER PEOPLE AND PERSONS WITH DISABILITY
IN THE CONTEXT OF FUNDAMENTAL RIGHTS
Summary
The article presents the analysis of influence of using robots in looking after the elder people and persons with disability on the realization of fundamental rights. The main threats in relations to the privacy, as well as postulated alterations in law were indicated in the text.
Keywords: robots, fundamental rights, human rights, privacy, the elder people, persons
with disability.
