A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S __FOI_IA OECONOMICA 95, >989__________________
Helena Tendera-Włauzczuk*
ROZWÓJ GOSPODARCZY KRAJÓW RWPG W ŚWIETLE ANALIZY ĽKONOME i R Y C Z N Q - 1 AKtiONOMI CZNEJ
Do najbardz i ej c h a r akt eryst yczny ch zjawisk we współcz esnej gos-podarce Światowej należą tendencje do regionalnej współpracy i in-tegracji gospodarczej, u z e w n ęt rznia jące się między innymi w p o -wstawaniu i rozwoju różnych mię dzyn arodo wych ugrupow ań gospodarczych i integracyjnych. Podkreślić należy powszechność tego zjawiska, a więc fakt, t e tendencje do integracji gos podarczej pojawiają się zarówno w gospodarce socjalistycznej, jak i kap italistycznej, maję miejsce zarówno wśród krajów gos poda rczo rozwiniętych, jak i wśród krajów rozwijających się.
Tworzenie u g r u p o w a ń integracyjnych stwarza warunki do s w o b o -dnego przepływu towarów, kapitałów oraz siły roboczej, co umoZłi- uid bardziej efektywne wyk orzystanie zasobów natural nych oraz in-nych czynników produkcji.
Prowadzi to w etekcie do obrazki kosztów produkcji, p r z y s p i e -szenia postępu technicznego, a tym samym do przyspi eszen ia o g ó l n e go tempa rozwoju gospodarczego krajów nal eżących do danego u g r u p o -wania .
Dla integracji gospodarczej c h a r a k t eryst yczne są nas tępu jące e l e m e n t y :
- tworzenie odpowiednio dużego rynku zbytu,
- stwarzanie warunków nie tylko do rozwoju obrotów handlowych, ale i do bezpośredniej współpracy produkc yjnej przedsiębiorstw,
- wspólna^poli tyka w wybranych dzi edzi nach życia gospoda rczeg o i wspólne rozwiązywanie problemów spo łecz no-gospodarczych.
Głównym celem integracji jest zwiększenie efektywności g o s p o -darowania łączących się krajów.
Aby integracja mogła prz y n o s i ć korzyści w s z y s t k i m partnerom, ko n iecz n e jest, Zeby integrujące się k r a ’e r ep re ze nt owa ły z b l i ż o -ny poz i om rozwoju gospodarczego.
Jed nym z p i e rw sz ych ug r u pow ań int eg racyjny ch w świecie była, po w stał a w 1949 r. Rada Wzajemnej Pomocy Gospoda rczej, a jej p o d -sta wow y m celem jest prz y s p i e s z e n i e rozwoju go s p o d a r c z e g o krajów cz ł o n k o w s k i c h i d g Z e m e do s to pniowej likwidacji różnic w p o z i o -mac h ich rozwoju.
W y r ó w ny w ani e p o z iom ó w rozwoju go s p o d a r c z e g o w k r a j a c h s o c j a list ycz ny ch jest pro c e s e m dłu g o t r w a ł y m i w y m a g a j ą c y m w i e lki c h w y -siłków zarówno ze strony p o s z c z e g ó l n y c h gos p oda r ek narodowych, jak i w sp ólnoty jako całości, gdyż różnice te były w p rz eszłości z n a -czne .
Na don i osł oś ć tego pro ces u zwr aca n o już uwagę w S t a t u c i e . R W P G 1 , który głosi, że jednym z p o d s t a w o wyc h celów integracji s o c j a l i s t y -cznej jest: "stopniowe p r z e z w y c i ę ż e n i e h is t o r y c z n i e u k s z t a ł t o w a -nych różnic w p oz i omi e rozwoju g o s p o d a r c z e g o p o s z c z e g ó l n y c h k r a -jów". Rów nież "Ko mpleksowy p r o g r a m d al s zeg o po g ł ę b i a n i a i d o s k o -nalenia wsp ó łpracy i roz woju so c j a l i s t y c z n e j integracji g o s p o d a r -czej kr a jów c zł onk o w s k i c h RWPG", przyjęty przez XXV Sesję, puświę- ca tym zag a d n i e n i o m wiele uwagi.
C e l em ni n iej s z e g o artykułu jest p r e ze nt acj a badart e m p i r yc z nyc h p oz io mó w roz woju wy b ra n y c h kra j ów RWPG w latach 1964-1985 i próba odp o wie d zi na pytanie, czy w miarę upływu czasu wy s tępu j ą t e n d e n -cje do u p o d a bn i ani a się p oz iom ó w ich rozwoju. Innymi słowy - czy jest realizowany jeden z p o d s t a w o w y c h celów integracji s oc ja li sty - ‘ cznej.
Do ba d ani a po z i o m ó w rozwoju g o s p o d a r c z e g o kra j ów w y k o r z y s t a n o 2
zmo d yfi k owan ą metodę tak sono miczn ą , która pozwala na p o r z ą d k o w a -nie obiektów, c h a r a k t e r y z o w a n y c h za pom ocą dużej liczby cech.
K aż dy kraj jest in t e rpr etowany w uj ęciu s t a t y s t y c z n y m w postaci wektora:
1 Rada Wza jemnej Pomocy Go s poda rczej . Wybór m a t e r i a ł ó w i d o k u -mentów, Warszaw a 1964, s. 161.
2
Por. Z. H e 1 1 w i g, Z a s t o s o w a n i e metody tak so no mic zn ej do t y p o l o g ic zne go p od ział u k ra jów ze wzg lęd u na p oz io m ich rozwoju oraz str u ktu rę i zasoby w y k w a l i f i k o w a n y c h kadr, "Pr zeg l ąd S t a t y -sty czn y " 1968, nr 4. M. C i e ś l a k , M odele z a p o t r z e b o w a n i a na kadry kwali fi kow an e, W ar sz aw a 1976.
gdzie:
i - 1, 2, ... m, oznacza numer kolejny bad aneg o kraju na li-ście krajów o bj ę tyc h analizą, n jest liczbą cech
X X X
i • *2 * ••• ’ n
c h a r a k t e r y z u j ą c y c h n a j w a ż n i e j s z e w ł a śc iw oś ci bad a n y c h krajów.
Po z i o m roz woju g o s p o d a r c z e g o z o s t ani e s c h a r a k t e r y z o w a n y za p o -mocą zespołu c ec h za w i e r a j ą c y c h in f ormacje d o t y cz ą ce p o t e n c j a ł u lu d noś c i o w e g o i g o s p o d a r c z e g o oraz wy m i any handlowej.
W wyniku p r z e p r o w a d z o n e j analizy kor elac ji, s p o ś r ó d 34 cech do bad an ia p rz y jęt o n a s t ę p u j ą c y zes taw cech:
- do c h ód na r odow y per capita, - g ęs tość zaludni enia,
- procent ludności z a w odow o czy nne j na 1U 00 m ie s z k a ń c ó w , - udział p r z e m y s ł u w d o c h o d z i e narodow ym,
- eksport na 1 mie szka ńca, - import na 1 mie szka ńca,
Cechy te po s ł uży ł y do ba d ani a p o z i o m ó w rozwoju Bu ł gari i, Cze-c h o sło w aCze-cji , NRO, Węgier, Polski, Rumunii i ZSRR w l at a ch 1964- -1985.
Z m o d y f i k o w a n a me t oda t a k s ono mi czn a w y k o r z y s t u j e k o n c e p c j ę wzor-ca rozwoju g o s p o d a r c z e g o 5 . W z o r c e m roz woju g o s p o d a r c z e g o bę d z i e m y n a z y w a ć a b s t r a k c y j n y punkt P Q o w s p ó ł r z ę d n y c h *ol • xo 2 • ■•• • xon o k r e ś l o n y c h za pomocą n a s t ę p u j ą c y c h relacji: xok max dla к € S j J min x dla k ^ j 'jk k = 1,2 , . . . ,n
S ozn a cza tu zbiór w s k a ź n i k ó w - s t y m u l a n t tzn, ta kich cech, kt óre p o b u d z a j ą w z r o st g os podarczy.
Miarą rozwoju g o s p o d a r c z e g o oso b n i k a (kraju) jest w i e l k o ś ć
d .
^
1 c oZ. H e l l w i g , A. K a n i a - G o s p o d a r o w i c z , Z a s t o s o w a n i e analizy p o r ó w n a w c z e j w b a d a n i a c h m i ę d z y n a r o d o w y c h GUS, Wa r s z a w a 1975.
g d z i e :
c J0 - odległości od każdego Pj do P 0 с
L 1 = 1 Miara d Ł spe łnia nie równ ość
Oz n acza to, Ze im bar dzie j d. zbliża się do zera, tym dany kraj jest bardziej zacofany, im wskaźni k d^ jest bliższy j e d n o -ści, tym dany kraj jest bardziej r oz winięty gospodarczo.
W sz ystkie zmienne p r z yję t e do ana lizy są st ymula ntami , zatem s k ł ado w e w zo rca u tw or z o n e są z m a k s y m a l n y c h wartości poszczególnych c e c h .
War tości ws k a źni k a d ( dla b ad an yc h krajów w latach 1964-1985 p r e z e n t u j e tab. 1.
U z y ska n e war tości m i e r n i k ó w po z iom u rozwoju g o s p o d a r c z e g o po- r an go wa no według zasady max d-.
Ot r zy m a n e wyniki p r z e d s t a w i o n e w tab. 2 oraz na rys. I.
W ba d any m okr es ie ZSRR był , k r a j e m n aj ba r d z i e j r o z w ini ęt ym go s podarczo. W latach 1964-1985 zajmował on d o m i nuj ąc ą p oz ycję wś ród r oz p a t r y w a n y c h krajów i był jedynym k r a j em o tak z d e c y do wan ie us t al o n e j pozycji.
Wsk aźniki c h a r a k t e r y z u j ą c e p o z o sta ł e kraje ule gały znaczny m zmi a nom w bad an ym okresie. W latach 1964 do 1970 na j s ł a b i e j e k o n o -mic zn ie ro z wi n i ę t y m kra j em była Bułgaria, której pozycja w grupie 7 kr a j ów s to pni o wo rosła. W latach 1971-1973 za j mow a ła ona szóste, a w latach 1974-1976 piąte miejsce. W latach 1977-1981 Bułgaria za j mowa ła p on ow ni e szóste miejsce. Od 1982 roku do kortca a n a l i z o -wa n ego pr z e d z i a ł u czasowego, z aj mow a ła piątą pozycję.
Analiza danych zawartych w tab. 1 wykazuje, że war t ość wskaźników c h a r a k t e r y z u j ą c y c h poziomy roz wojów go s p o d a r c z y c h p o z o s t a ł y c h p i ę -ciu kr a j ó w nie różnią się znacznie od siebie. Zmiana p oz ycji w gru-pie k r a j ó w nie ozn acza więc r ad yk a l n e g o wzr os tu lub spa dku
pozio-T a b e l a 1 Macierz w s p ó ł c z y n n i k ó w d v Lata Kraje Bułgaria C z e c h o s ł o -wacja
NRU Węgry Polska Rum unia ZSRR
1964 0,1603 0,3747 0 42b J 0,2964 0,3486 0,4203 1 1965 0,1261 0,3497 0 2927 0,2834 0,2541 0,2136 1 1966 0.1511 0,3692 0 3713 0,3773 0,3511 0,2595 1 1967 0,1226 0,3149 0 2453 0,2851 0,2940 0,2110 1 1968 0,0589 0,1 250 0 1240 0,1 170 0,1142 0,1158 1 1969 0,0992 0,2 305 0 1913 0,22 76 0,2275 0,1719 1 1970 0,0617 0,1 372 0 1221 0,1 383 0;1126 0,1132 1 1971 0,4006 0,7203 0 7795 0,7 203 0,5178 0,2496 1 1972 0,3 947 0,6542 0 7911 0,6 839 0,4 868 0,2404 1 1973 0,3670 0,5794 0 6996 0,6134 0,3 909 0,2166 1 1974 0,3561 0,4577 0 5527 0,5230 0,3 258 0,1862 1 1975 0,3031 0,4167 0 4209 0,4597 0, 2519 0,1 629 1 1976 0,2524 0,3 450 0 3720 0,4152 0,2205 0, 1503 1 1977 0 ,2 412 0,4151 0 3837 0,4341 0,2602 0,1739 1 1978 0,2546 0,4283 0 3920 0 ,4413 0,2900 0,2014 1 1979 0,2711 0,4 412 0 4153 0,4611 0 ,3 052 0,2110 1 1980 0,2 868 0,4 630 0 4328 0,4621 0,3080 0,2243 1 1981 0,2911 0,4 712 0 4451 0,4382 0 ,2 982 0,2317 1 1982 0,2934 0,4812 0 4536 0,4 472 0,2630 0,2210 1 1983 0,3042 0,4 820 0 4812 0,4536 0 ,2515 0,2198 1 1984 0, 3165 0,4913 0 4886 0,4657 0,2611 0,2220 1 1985 0,2 973 0,5110 0 ,4964 0,4811 0 ,2995 0,2 335 1
mu roz w oju g o s p o d a r c z e g o , p on i ewa ż różnice w w a r t o ś c i a c h tych wska-źników są nie wielkie.
W 1968 r. formuje się w yr a ź n i e grupa 5 k r a j ó w o p o d o b n y m sto pn iu rozwoju g o s po da rcz eg o. S3 to: Węgry, Polska, NRU, C z e c h o -s ło wa cj a 1 Rumunia.
W latach 1971 do 19B5 zm iany te są w ię k s z e 1 wy r a ź n i e tworzą się dwLe grupy krajów. Pie r w s z a gru pa to Węgry, C z e c h o s ł o w a c j a i
T a b e l a 2 Macierz rang w s p ółcz ynnik ów d t
Lata
i Kraje
Bułgaria C z e c h o s ł o -wacja
NRD Węgry Polska Rumunia ZSRR
1964 7 4 2 6 5 3 1 1965 7 2 3 4 5 6 1 1966 7 4 3 2 5 6 1 1967 7 2 5 4 3 6 1 196H 7 2 3 4 6 5 1 1969 7 2 5 3 4 1 1970 7 3 4 2 6 5 1 1971 6 3,5 2 3,5 5 7- 1 1972 4 2 3 5 7 1 1973 6 4 2 3 5 7 1 1974 5 4 2 3 6 7 1 1975 5 4 3 2 6 7 1 1976 5 3 4 2 6 7 1 1977 6 3 4 2 5 7 1 1978 6 3 4 2 5 7 1 1979 6 3 4 2 5 7 1 1980 6 2,5 4 2,5 5 7 1 1981 6 2 3 4 5 7 1 1982 5 2 3 4 6 7 1 1983 5 2,5 2,5 4 6 7 1 1984 5 2 3 4 6 7 1 1985 5,5 i. . 2 . . 3 4 5,5 7 1
NRD. Ich p o z i o m roz woju g o s p o d a r c z e g o jest podobny, zbliżony do śred nie j wartośc i m i e r nik a po z iomu rozwoju g o s p o d a r c z e g o 3. .
Drugą grupę k ra jów stanowią Polska i Bułgaria, k t ó ry ch p oziom r ozwóju g o s p o d a r c z e g o jest znaczni e niższy, jednak wyż szy do p o z i o -mu r oz woju Ru-munii.
Rente ____ _BUŁGARIA ____ _CľECHOStOWACjA -- - . NRO *97* 1*?4 197S 197$ 1977 .«*§ 1979 1*0 19* 1962 1913 4№ ’ T • > t i ■— t— -f ---i---r- - ■ i ■.. ■ . i
W całym a n a l i z o w a n y m okr es ie wskaźniki p oz i o m u rozwoju g o s p o -da r czeg o dla ZSRR p r z y j m o w a ł y znac zni e wię k szą w a r t o ś ć niż dla p o z o s t a ł y c h krajów.
A naliza o d c hyle ń w s k a ź n i k ó w «J1 od ś r e d ni e go w s k a ź n i k a p o z io mu rozwoju go s p o d a r c z e g o čr wsk azuje, że w latach 1964-1985 jedynie ws k aźni ki c h a r a k t e r y z u j ą c e ZSR R od b i e g a ł y z na czn i e in plus od w a r
-tości średniej.
Od c h y l e n i a w s k a ź n i k ó w od wartośc i średniej, s z c z e g ó l n i e w l a -tach s i e d e m d z i e s i ą t y c h i o s i e m d z i e s i ą t y c h wykazują, że jedynie 3 kraje: NRD, C z e c h o s ł o w a c j a i Węgry, z na cz ni e się u p o d a b n i a j ą pod w z g l ę d e m poz io mu rozwoju g os p oda rc zeg o , a po z i o m ten jest bardzo bliski śre dn ie go po z i o m u rozwoju dla w s z y s t k i c h b a d a n y c h krajów.
O b l i c z o n o ws p ó ł c z y n n i k i ko r ela c ji rang K e n d a l l a J . Dla lat 1965 i 1970 wynosi on 0,8571, dla lat 1970 i 1975 0,8095, dla lat 1965-1975 wynosi 0,7619, dla lat 197 5-1980 0,6916, n a t o m i a s t dla lat 1 97 0-1985 był równy 0,6723.
Wielkości te oznaczają, że n a s t ę p o w a ł y zmiany w h i e rar c hii pa ń s t w w latach 1965, 1970, 1975, 1980 i 1985.
Na j w o l n i e j zmiany te za c h odz i ły w o k r e sac h n a j w c z e ś n i e j s z y c h , co ob r azuj e n a j w y żs zy w s p ó ł c z y n n i k k or el a c j i rang. P ó ź n i e j s z e lata pr z yn o s z ą wię k s z e zmiany w hie rar c hii państw. N a j n iżs zą war t o ś ć p r z y j m u j e w s p ó ł c z y n n i k ko r ela c j i rang K en d all a dla lat 1970-1985, co dowudzi, że im dłuższy przedzi ał cz asu bi e rzem y pod uwagę, tym zmiany w hie rarchii a n a l i z o w a n y c h pa ń s t w są większe.
R e a s u m u j ą c o t r z y ma ne wyniki m oż na st w i e r d z i ć co następuje: 1. W latach 1964-1985 poziomy r oz woj ó w Buł garii, C z e c h o s ł o w a -cji, NRD, Polski, Węgier, Rumunii i ZSRR z na c zni e się od sie bie różniły.
2. W a n a l i z o w a n y m okresie, mim o w y s t ę p o w a n i a tendencji do st o pni o w e g o zb l i żan i a sią po z i o m ó w rozwoju tych kr a j ó w do w ar toś c i średniej, od c h y l e n i e p o z i o m ó w ro z woju od ś re d n i e j zar ów no in plus jak in m in us w p r z y p a d k u ZSRR, Polski, Rumunii i Buł garii jest bar-dzo znaczne. Stanowi to jeden z gł ó w n y c h c z y n n i k ó w u t r u d n i a j ą c y c h rozwój m i ę d z y n a r o d o w e g o p o d z i a ł u pracy w k r a j a c h RWPG.
3. Zmiany p r o w a d z ą c e do w y r ó w n y w a n i a p oz i o m ó w rozwoju q os pod a r-K on st r u k c j a w s p ó ł c z y n n i k ó w k o r e lac ji rang zo s tał a o m ó wion a m. in. w pracy H. M. B l a l o c k , St a t y s t y k a dlá soc jol o g ów, Wa r szaw a 1977, s. 354-358.
itęp
czego w w yb ranych kra j ach sę zbyt słabe i na s tępu ją zbyt wolno, co oznacza, te w sposób ni e d o s t a t e c z n y jest rea lizowany jeden z p o d s t aw o wyc h celów int egracji soc j alistycznej.
H elena T e n d e r a - Wła s zcz uk
ł
E CO NOMI C DEVE LOP ME NT OF THE CMEA COU NT RI ES IN THE LIGHT OF EC O N O M E T R I C - T A X O N O M I C ANA LYSIS
The d e v el op ing international d iv is io n of labour leads to i n t e n-si f i c a t i o n of int egration p ro ce s s e s in the c o n t emp o rar y world. The mai n goal of int egration is to increase e ff ect i v e n e s s of economi c ma n age m ent in Integ ra tin g countries. For int egr a tio n to be able to bring b en efit s for all partners it is ne c essa ry for integrating cou nt r i e s to rep resent a similar level of economi c development.
The article att empts to answer the qu e stio n whether there was made any s i g n ifi c ant pro gres s in the field of e q u a l i z a t i o n of e c o -nomic d e v e lop me nt levels in sel ect e d CMEA cou nt ri es over the years 196 4-1985 and, thus, whe th er one of basic goals of so c iali s t in-tegrati on is being a c c o m p l i she d in this eco nom i c grouping.
There are pre s ent ed results of numeric al co m p u t a t i o n s of in-dices con c e r n i n g e co no mi c d e v elop m ent levels, wh ich have been car ried out by means of the taxonomic method. It also shows an attempt to ut i l ize the obtai ne d res ults in ana lysis of eco nomic de v el o p m e n t stages in the co u nt r i e s under study.
